Færsluflokkur: Spaugilegt

Orðskrípið "útstöð" er afar þunnur þrettándi

Screenshot_2020-05-23 Morgunblaðið - Minjarnar taldar vera af vinnustað

Íslenskir fornleifafræðingar, sumir nær sprellfrískir af færibandi HÍ, eru farnir að ofnota hið leiðigjarna nýyrði útstöð.

Útstöð kom fyrst inn í tungumálið svo vitað sé sem þýðing á tölvumáli, eða á því sem kallast Thin client

Útstöðin í íslensku fornleifaorðagjálfri (jargoni) er sömuleiðis orðinn frekar þunnur þrettándi. Upphafsmaður þessa orðs í íslenskri fornleifafræði er að öllum líkindum vinur minn, dr. Bjarni F. Einarsson, sem kallar aðra hverja rúst sem hann grefur upp, algjörlega án haldbærra sannana, vera útstöð og það frá "landnáminu" fyrir hefðbundna landnámið okkar sem hófst svona cirka 870-80. Frægust útstöðva útstöðva Bjarna er útstöðin á Stöðvarfirði. Bjarni telur að fiskur hafi verið fluttur út til Noregs í miklum mæli frá Stöðvarfirði og það á tímum þegar nóg framboð var á fiski í Noregi.

Nú sjáum við aðra afar þunna notkun á útstöð; það er á fornleifum sem sumir kalla Bergsstaði í Þjórsárdal. Þar er að sögn einnig komin útstöð eða með orðum fornleifafræðingsins sem þar rannsakar fyrir einkafyrirtækið Fornleifastofnun Íslands:  

»Ekki hafa verið nein hús á forn­leif­a­svæði í Þjórsár­dal sem kennt er við Bergs­staði. Ragn­heiður Gló Gylfa­dótt­ir, forn­leifa­fræðing­ur hjá Forn­leif­a­stofn­un Íslands, seg­ir að við fyrstu sýn virðist þetta hafa verið vinnustaður, svo­kölluð út­stöð.«

Fyrirsögn Morgunblaðsins er svo glæsileg að hún verður að fylgja:

»Minjarnar taldar vera af vinnustað Fornleifarannsókn í Þjórsárdal Munir tengjast vinnu á landnámsöld«

Já þetta er verulega lært. Það er samt með ólíkindum að því sé haldið fram að eitthvað sé útstöð, þegar kolefnisaldursgreiningar hafa t.d. ekki einu sinni verið gerðar á efnivið frá staðnum. Á Bergsstöðum hefur reyndar fundist Þórshamar sem að öllum líkindum er frá því fyrir 1000 e. Kr. Fundur hans árið 2018 hafði för með sér yfirlýsingar sem sýndi að þeir sem rannsökuðu á Bergstöðum höfðu afar takmarkaða þekkingu á fornleifum í Þjórsárdal, sem og á þórshömrum á Íslandi yfirleitt, eins og reifað var á Fornleifi (sjá hér). Námið í HÍ var vegið og léttvægt fundið.

Thors Hammer Bergsstadir 2018

Þórshamarinn frá Bergsstöðum, sem hér var settur var í samhengi sem fornleifafræðingar í HÍ þekktu alls ekki.

Ljóst er af þessu, að ekki var verið að flytja út fisk til Noregs frá Bergsstöðum eins og frá Stöðvarfirði fyrir landnám, en kannski hefur verið hörkuofframleiðsla á þórshömrum úr steini á þessari "vinnustaðar-útstöð".

Mér sýnist að stúdentum í fornleifafræði í HÍ sé ekki kennt að taka nútímagleraugun af nefinu þegar þeir spá í fornleifar. Það er nauðsynlegt til að koma í veg fyrir alvarlega sjónskekkju. Lágmarksþekking er einnig nauðsynleg.

Mér sýnist að uppgraftarstöðin Fornleifastofnun Íslands (sem er einkafyrirtæki) hafi fundið afar þunnan þrettánda (thin client) á Bergsstöðum og að þeir séu að gefast upp í kulda og vosbúð, þar sem ekki kom í ljós stór og mikil langhúsrúst. Þetta finnst mér furðuleg fornleifafræði. Ekki gefast upp gott fólk! Þið hafið að minnsta kosti fundið vinnustað og útstöð og jafnvel blómlega Þórshamraiðju - og undir landnámi er alltaf annað landnám eins og einn kollega minna segir. Grafið dýpra og finnið fleiri Þórshamra.

Fréttin segir einnig frá holu með fuglabeinum. Jú, það stemmir. gæsaveiðar hafa alltaf verið blómlegar á þessum slóðum, löglegar sem ólöglegar. Kannski var reykt gæs flutt út til Noregs.

Fornleifafræði á Íslandi er orðin ævintýri líkust.


Birtingarmynd spillingarinnar

804805_1283475.jpg

Nýlega skrifaði Fornleifur um undarlega hluti sem gerast á efstu hæðum Þjóðminjasafnsins og hjá spilltum öflum í Háskóla Íslands, sjá  hér, hér, hér.   Ein af hetjunum í þeim frásögnum sést hér koma í afmæli velunnara síns.

Var þetta allt skrifað löngu áður en forsætisráðherrann á myndinni hér fyrir ofan sagði af sér. Það var nú alveg nóg ástæða fyrir ráðherra að gera það í kjölfar greina Fornleifs, frekar en að bíða hópfýluferðarinnar til Panama og að lenda í svaðinu hjá Süddeutsche Zeitung og víðar.

Myndin var tekin af ljósmyndara Morgunblaðsins í afmælisveislu fyrrverandi forsætis-ráðherra. Hún segir mikið, ef ekki allt. Hvað ætli hafi verið í rammanum sem þjóðminjavörður afhenti Sigmundi Davíð?

Konan sem varð á milli aðalleikendanna getur líklegast ekkert gert að því. C'est la vie!


Mörg ljón verða á vegi íslensks prófessors

rosenborg.jpg

Prófessor einn við Háskóla Íslands hefur leitað að afdrifum íslenskra klausturgripa úr góðmálmi í þrjú ár. Á ferð í Kaupmannahöfn á kostnað þess sem styður rannsóknir hennar, "dettur" hún svo loks niður á heimild sem svarar öllum spurningum hennar. Hún viðurkennir reyndar að hún sé ekki fyrst manna til að uppgötva sannleikann, því sagnfræðingar hafa meira að segja nefnt heimildina fyrir 70-80 árum. Eins og Steinunn Kristjánsdóttir segir sjálf við Morgunblaðið með mikilli andargift:

„Ég trúi ekki að ég hafi fundið þessi skjöl og að þetta hafi verið svona. En þetta stend­ur þarna svart á hvítu. Og við skoðun eldri heim­ilda og verka fyrstu sagn­fræðing­ana hér á landi, upp úr 1900, þá má sjá að til dæm­is Páll Eggert Ólason not­ar þessi skjöl og seg­ir þetta - að á Íslandi hafi allt gjör­sam­lega verið hreinsað í burtu. En síðan virðast fræðimenn hætta að nota þau og vitna ekk­ert í þau. Ég var að minnsta kosti ekki fyrst til að finna þetta.“

Ljón á vegi klaustursérfræðingsins

Steinunn er svo sannarlega ekki fyrst til að oftúlka þessar heimildir í þjóðernisrembingslegu offorsi. Hún lýsir því svo, hvernig hún rauk út á Rósenborgarsafn eftir að hafa uppgötvað hinn mikla sannleika, svartan á hvítu. Svo greinir prófessorinn og klausturfræðingurinn, sem enga menntun hefur í miðaldafornleifafræði, frá því að ljón hafi orðið a vegi hennar í höllinni. Nei, látum hana sjálfa segja frá því. Þessu lýsir hún best sjálf:

"Ég rauk svo út í Ró­sen­borg­ar­höll, sem Dana­kon­ung­ur byggði upp úr 1600, því þar er minja­safn dönsku krún­unn­ar. Þar er nátt­úru­lega bara allt silfrið, þar á meðal þrjú ljón í fullri stærð, sem sögð eru hafa verið steypt úr inn­fluttu silfri í kring­um 1600".

Við Morgunblaðið heldur Steinunn því fram að þar sé allt silfrið frá Íslandi niður komið, meðal annars ljónin í fullri stærð, sem prófessorinn heldur fram að hafi verið steypt úr innfluttu silfri í kringum 1600. 

Ég bið lesendur mína afsökunar á því að þetta er farið að hljóma dálítið ad hominem, en það er það alls ekki. Þið getið lesið margar greinar hér á Fornleifi um skissur og mistök Steinunnar, sem sýna að hún hefur stundum ekkert vit á því sem hún skrifar um. Það er ekki bara ég sem er á þeirri skoðun. Menn geta lesið ritdóm Guðrúnar Ásu Grímsdóttur á bók Steinunnar um Skriðuklausturrannsóknir sem birtist í Árbók hins íslenzka fornleifafélags árið 2012. Ég er sjálfur farinn að hafa áhyggjur. Steinunn Kristjánsdóttir heldur því fram við einn aðal fjölmiðilinn á Íslandi (Morgunblaðið) þann 3. apríl 2015 (tveimur dögum eftir 1. apríl) að ljón Danakonunga í Rósenborgarhöll séu úr innfluttu silfri kringum 1600 og gefur í skyn að silfrið sé m.a. komið frá Íslandi (sjá hér).

209551.jpg

Alvarlegur þekkingarbrestur prófessors á sögu landsins

Ljónin þrjú í Rósenborgarhöll voru gerð af þýskættaða listamanninum Ferdinand Kübich í Kaupmannahöfn á árunum 1665-1670, nær 7 áratugum síðar en Steinunn heldur fram. Ekki 1 gramm af silfri í ljónunum eru ættað ofan af Íslandi, enda allur málmur úr íslenskum klaustrum, sem alls ekki urðu eins illa út úr klausturhreinsunum og klaustur í Danmörku og Noregi, löngu farinn í kostnað við hallir og hernað, kúlur og krúdt. Nákvæmar heimildir og rentubókafærslur eru til fyrir gerð ljónanna. Legg ég til að prófessorinn yfirlýsingaglaði kynni sér þær áður en hún gerir sig frekar að athlægi í fjölmiðlum.

Kann prófessorinn frá Íslandi ekki að lesa heimildir sér til gagns? Ég efa stórlega að ljón Friðriks þriðja frá 1665-70 séu nokkur staðar eignuð Kristjáni 4., nema af Steinunni Kristjánsdóttur. Þessi furðulega endurritun sögunnar, sem Steinunn er á kafi í, er einstök í sinni röð. Fræðilegt er það ekki, en það hljómar óneitanlega vel í fjölmiðlum og æsir einn og annan eins og athugasemd Jóns Vals Jenssonar við greinina um fund Steinunnar ber ágætt vitni um.

Hér má lesa aðra grein um fræðistörf prófessorsins.


mbl.is Dýrgripir Íslands bræddir í Danmörku
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Starf án vinnu. Hvað er nú það??

peysufatakerlingin_1277780.jpg

Fyrir um rúmum 20 árum síðan brostu margir íslenskir fornleifafræðingar þegar einn starfbræðra þeirra var á erlendri grund titlaður Reichsarchäologe. Þótti þetta nokkuð fyrirferðarmikill titill miðað við störf mannsins og minna örlítið á 3. Ríkið sáluga.

Reichs-fornleifafræðinginum þótti þetta hins vegar alls ekki fyndið sjálfum, því hann varði þetta með því að segja að titill hans væri State Archaeologist á ensku. Það var reyndar titill sem prófessor einn í New York hafði gefið honum. Síðar kom í ljós að maðurinn sem bar þennan næsta fasíska titil, "Fornleifavörður Ríkisins", var ekki með neina gráðu í fornleifafræði og fékk hann hana löngu síðar með því að afhenda skráningarskýrslu með botninn í Borgarfirði, svo lögleg fil.kand. gráða frá Svíþjóð væri í höfn með milligöngu fyrrverandi þjóðminjavarðar.

Ríkisfornleifafræðingurinn, sem hafði mjög mikið á sinni könnu,starfaði á Þjóðminjasafni Íslands og er þar reyndar innanstokksmunur enn, þó styttist í ellilífeyrinn. Hann starfaði reyndar einn með öll minja-, fornleifa- og skráningarmál sem nú á að sameina undir einhvers konar "Stór-Þjóðminjasafn" við fyrirhugaða sameiningu Þjóðminjasafns og Minjastofnunar. Hann var því ef til vill vel að titli sínum kominn og þurfti að vinna.

En nú fáum við Prófessor Þjóðminjavörð án kennsluskyldu

En græðgi fólks í titla og nafnbætur á Þjóðminjasafni Íslands hefur þó ekkert minnkað, enda eru fæstir starfsmenn þar mikil "akademískir pappírar". Ritaður hefur verið nýr samningur (í janúarlok 2016) milli Þjóðminjasafns og Háskóla Íslands, sem Fornleifur hefur fengið sendan frá ónafngreindum aðila úti í bæ á Íslandi. Samningurinn bíður þess að verða undirritaður, en fréttir herma að það verði á næstu dögum. Svo við getum hæglega óskað Þjóðminjaverði Ríkisins til hamingju með prófessorsnafnbótina án vinnuskyldu.

Í samningi þeim sem Fornleifur fékk sendan og sem stendur til að undirrita segir greinilega í 9. kafla:

  1. Starfstengsl – starfsmannamál

Þjóðminjavörður gegnir akademísku gestastarfi við háskóladeild án kennsluskyldu í samræmi við hæfnismat, sbr. verklagsreglur um akademísk gestastörf við Háskóla Íslands.

Þetta þýðir að Þjóðminjavörður getur verið t.d. prófessor án þess að kenna og gera nokkurn skapaðan hlut annað en að stjórna öllum þjóðminjamálum á Íslandi á sínum fasta vinnustað. Þannig getur það gengið í hæsta lagi 5 ár í senn, en hún getur þá eins og ekkert sé sótt um titilinn aftur.

Það er nú ekki dónalegt: "Gestastarf" án þess að starfa. Um Reglur um gestastörf við HÍ má lesa hér. Þetta eru greinilega mjög teygjanlegar. Ég hef aldrei séð neitt slíkt í öðrum löndum.

Hvers konar spilling er í gangi? Ef menn hafa lesið Fornleif um daginn (hér og hér), þá sjá þeir hve karlinn getur verið sannspár um hina votu drauma þjóðminjavarðar. Fornleifafræði gæti hæglega orðið heiðursdoktor, jafnvel gestaprófessor, í femínistískri sálarfræði við HÍ.

Ekki dreymdi Fornleif þó fyrir því að svo mikil andúð væri gegn þessari sameiningu og samningi, að fólk færi að senda honum samninginn óundirritaðan. Kollegar mínir á Íslandi eru í losti. Það fylgdi sendingunni sú upplýsing, að samningurinn yrði undirritaður næstkomandi mánudag, 29. febrúar 2016. 2016 er svo sannarlega ár Stórþjóðminjavarðar.

Núverandi þjóðminjavörður hefur greinilega haft prófessor í maganum mjög lengi. Ef Ísland væri eðlilegt land, væru þessi áform dauðfætt barn hennar. En eins og innviðir stjórnsýslu á Íslandi eru, verður þetta örugglega að veruleika.

Fólk með skitin kandídatspróf frá HÍ geta orðið prófessorar án þess að kenna, meðan hinn siðmenntaði heimur krefst sem lágmarks doktorsprófs þegar fólki eru veittar prófessorstöður. En hver sagði að Ísland væri í hinum siðmenntaða heimi? Ekki var það Fornleifur.

Hvað finnst ykkur? Ætlið þið ekki að fá ykkur gestastarf án þess að gera nokkuð? Algjör lúxus, en jafnframt tær spilling!

Mynd efst: Hér dreymir Margréti Hallgrímsdóttur ef til vill um prófessorstitil, sem hægt er að skreyta sig með, líkt og Idi Amin sagðist vera Englandsdrottning. Lög og reglugerðir í Úganda voru útbúin þannig að Idi Amin gæti orðið drottning. Ekki ósvipað því þegar fólk getur kallað sig prófessor, án þess að hafa akademíska burði til þess og vinna ekki fyrir titlinum. Ég skil ekkert í Margréti að stefna ekki bara beint á Bessastaði.


Hús íslenskra fræða?

bensin_1262989.png

Það er áhugavert að sjá, hvernig handritin sjást gegnum gluggann og að embættisbíll Nordals sé ekki af stærri gerðinni. Einkennisbúningar handritafræðinganna með belti og þessu flotta kaskeiti koma í stað eðlilegrar launahækkunar. Nú verður fræðunum dælt í fólkið, t.d. úr Laxdælu...


Alveg eins og í henni Evrópu

drive_inn_stafkirkja.jpg

Þjóðmenningarráðherra íslensku þjóðarinnar leggur nú blessun sína yfir leikmyndaþorp á Selfossi. Nú á nefnilega að búa til ekta "þjóðmenningu", þegar sumir aðilar hafa reynt að eyða henni eftir bestu getu alla 20. öldina. Nú fær Selfoss Drive-Inn miðaldakirkju og sýnishornaþorp. Einmitt það sem menn vilja sjá.

Ráðherrann sagði þetta í viðtali við RÚV:

Mér finnst þetta alveg frábært, menn hafa séð svipaðar framkvæmdir í Evrópu á undanförnum árum, sem hafa heppnast gríðarlega vel, þar sem menn hafa jafnvel verið að endurbyggja heilu miðborgirnar, og þetta mun verða að veruleika sem ég vona að það verði eh, koma Selfossi og Árborg rækilega á kortið...

Hugmyndasmiðurinn að þessu fyrirhugaða svari við Evrópu er víst að einhverju leyti þjóðmenningarráðherra sjálfur, og er ljóst að hann munn koma sérvisku sinni og undarlegum skoðunum rækilega á kortið. Svo voru menn að tala um Gnarr.

Evrópusýn ráðherrans er jafnan mjög óljós, en gaman væri að vita hvar menn hafi endurbyggt heilu miðborgirnar í Evrópu. Er Sigmundur að hugsa um endurgerðu Nikolaiviertel og Cölln hverfin í Berlin eða bæinn Stralsund, sem DDR lét endurgera á rústum styrjaldar. Hvar féllu sprengjur á Selfossi, áður en þessi hugmynd kom upp? Er DDR-sjónarspil og Hollywood-leikmyndir það sem á að fá ferðamenn til að stoppa á Selfossi?

bjorr_fifla.jpg

Bjórr fífla og Loðmundur Lírukassi spilar undir

lo_mundur_lirukassi_1256725.jpg

Ég býst alveg eins við því, þegar ásatrúarmenn spila á lírukassa og drekka dósabjórr úr afrískum hobbýhornum, þegar Day care borgarstóri tekur fyrstu rekustunguna að hofi þeirra á rústum kamars við Kanabragga í Öskjuhlíðinni. Þór og Óðinn geta greinilega ekki hjálpað Selfossi úr þessu.

Gervimenning hentar líklegast best á Íslandi. Íslendingar skammast sín greinilega enn fyrir það sem þeir hafa. Ágætt er að sýna útlendingum enn einu sinni að Íslendingar eru snælduvitlausir og eru að drepast úr minnimáttarótta. Selfoss er akkúrat staðurinn. Þar munu héðan í frá búa sýnishornaþorparar mjög svo gervilegir. Ég mun keyra norður heiðar næst þegar ég ætla á Vík í Mýrdal til að lenda ekki í Bluff Town i Árnesþingi.

Hægt er að heyra og sjá meira um þessa vitleysur í fréttatíma RÚV, og það var ekki kominn 1. apríl. Ef annar fréttamiðill hefði verið með þetta, þá hefði ég hugsanlega trúað þessu.


Tóti Royal

kattarsogur_1249730.jpg

Þórarinn Eldjárn Hallmælisskáld hefur nú flutt drápur góðar í höllum Möggu, Halla og Kalla. Hvenær fær Óli Íslandskóngur drápu frá Hallarmæri þessum? Óska ég útgáfu Íslendingasagnanna velgengi, þótt ýmislegt mætti setja út á í þýðingunum.

En ósköp er það neyðarlegt, að þessum útgáfum sé pakkað inn í kassa með mynd af kattarhaus úr norskri konungagröf, sem var tekin löngu áður en Ísland var numið árið 872 give and take. Var virkilega ekki hægt að fá ódýra mynd á Þjóðminja- safninu til að prýða þessa norrænu útgáfu? Þórarinn Royal hefði nú getað reddað því for old time's sake.

Ítarefni:

Fyrra níð mitt um dönsku drápuna til Möggu Tótu og kattarfjandann úr Osebergskipinu.


Aðeins meira af ropvatni

1899947_10204725576603009_7247314184298357617_n.jpg

Egill Helgason, stærsti bloggari landsins, segir stundum sögur af sér og syni sínum, sem er eins og snýttur út úr nefi föður síns. Nýlega sagði gossérfræðingurinn Egill hjartnæma sögu um sykurlausa gosið Valash sem blandað var í verksmiðju Sana á Akureyri um tíma. Egill skrifaði í inngangi "Ég var um daginn að segja Kára frá því að til hefði verið drykkur sem kallaðist sykurlaust Valash. Hann trúði mér eiginlega ekki." 

Fært í búninginn

Sama dag og Egill birti Valashssögu sína á Eyjunni tók Egill þátt í umsögn við færslu á skemmtilegri smettiskruddu sem ber heitið Gamlar Ljósmyndir, þar sem Þorvaldur Gunnarsson minnti á drykkinn Valash snemma morguns þann 11. október og þar sem Egill gerði athugasemd síðar um daginn: "Fyrsti íslenski sykurlausi drykkurinn, ekki satt?".  Tveimur klukkustundum áður en Egill skrifaði þá athugasemd, hafði hann á Silfrinu ritað um gosdrykkjafræðslu sína gagnvart Kára litla. Gaman að sjá hvernig Egill færir hugdettur "sínar" í búninginn.

egill_valash.jpg
 

Ritskoðun á Eyjunni

Ég veit ýmislegt um Valash, sem upphafalega var danskt ropvatn sem framleitt var við Limafjörð, svo ég fór að skrifa athugasemd við Silfur Egils. Æi, ég gleymdi að ég er ritskoðaður á Eyjunni. Þar get ég hvorki gert athugasemdir undir eigin nafni, né af fasbók Fornleifs. Fornleifur reyndi að senda Agli eftirfarandi línur honum og öðrum til fræðslu, en þar sem Eyjan situr mig og aðra? í bann birtist ekkert. Ég hef haft samband við Eyjuna fyrir nokkrum vikum síðan vegna þessarar ritskoðunar, en þeir svara ekki. Ég hef enga skýringu fengið á útilokuninni. Þetta var það sem ég vildi upplýsa Egil um. Það er svo hættulegt, að það er ritskoðað. Hér fær hann það sykurlaust.

"Drykkurinn varð til á fjórða áratug síðustu aldar í gosdrykkjarverksmiðju A. Bach & Søn í Nørresundby, sem er næsti bær við Álaborg. Verksmiðjur voru síðar í Gentofte og Skovlunde við Kaupmannahöfn og í Árósum. Gosið ver selt Brugghúsinu í Faxe árið 1969 og fékk Faxe Bryggeri Pepsi og 7Up með í kaupunum. Hinn þekkti auglýsingateiknari Ib Antonis hannaði merki Valash. Íranskir konungar klæddust forðum appelsínugulum klæðum. Þaðan er nafnið líklega til komið. Ég hef drukkið sykurlaust Valash á Íslandi. Það var sakkarín í og bragðið því svo sem svo. Má maður kannski bjóða Agli Pepsi Anno 1943: http://www.fornleifur.blog.is/blog/fornleifur/entry/1462137/"

Þegar Egill er með svona tilburði tel ég víst að hann hafi líka mikla þekkingu á gosdrykkjum í DDR eins og Club Cola.


To-Ya and his Ice Family

Eismenschen 3

In the fall of 1936 a young Icelandic physician, Eyþór Gunnarsson, was studying and working at the ear-clinic of the University Hospital in Munich, Germany. One afternoon, when he was enjoying himself with friends at the Oktoberfest, he came across an interesting show in a small circus tent. The act was called Eismenschen, or Ice People, and the artists claimed they originated from Iceland in the far north. They were albinos and their show was called Sun-Play (Sonnenspiele; "original isländische Volksspiele").  

Doctor Gunnarsson bought a ticket to watch the show and he was not amused to say the least. The actors, some of which were not albinos, pretending to be Icelanders, presented an sketch which was supposed to be a depiction of a Reykjavík garden in bloom. Flowers and trees of paper sprung out while the fake "Icelanders" entertained with singing and tricks from the far north. Possibly, some fish-beating was going on too.

The patriotism of doctor Gunnarsson took some severe blows at the Oktoberfest in Munich, when he witnessed albinos with bushy hair, reddish eyes and pretending to be Icelanders in a rather primitive manner. He immediately contacted the Danish consulate in Munich to file a complaint against these imposters, which he mistakenly called Eismänschen or ice midgets. He attached his complaint with the above picture of the troupe of albinos. 

The Danish Consulate immediately contacted to the German police, who investigated the act, but found no reason to intervene. The leader of the troupe argued that his parents were Icelandic. But under the notorious interrogating methods of the German Police he eventually admitted that this was not an ethnological act, that it had very little to do with Iceland and was first and foremost an artistic presentation and expression.  

The leader of the circus-troupe Eismenschen finally admitted he was Austrian by birth and had no ties to Iceland whatsoever. The complaint of the Icelandic doctor was then forwarded with a short report to the Foreign Ministry in Copenhagen, where the officiasl found the whole matter rather amusing. The ministry notified the Chargé d´Affaires in Munich that no further actions would be taken against the Ice People.

To-Ya and his Ice family and Tom Jack (Karl Breu)

TEY0010003053

The Eismenschen troupe, which was not to the liking of doctor Gunnarsson in 1936, was the remnants of a quite famous circus troupe called To-Ya und die Eismenschen, which travelled widely around Europe in the 1920 and 30ies. In Great Britain the troupe was called To-Ya and his Ice Family. The troupe was founded by an albino artist by the name of Karl Breu. Breu was born in the Moravian town of Dubnany (now the Czech Republic) in 1884 (or 1876 according to other sources). Dubnany was then a part of the Austro-Hungarian Empire. Karl Breu´s parents, who worked in the glass and crystal industry, died when Karl was young and he was brought up by his mother´s family in the town of Lenora (Germ. Eleonorenhain).

Eiskönig

At a very early age Karl Breu was fascinated by the circus and got a job in one as a clown. But very quickly he turned to magic acts, influenced and fascinated by Harry Houdini. Houdini was Jewish (originally Erik Weisz) and Breu an albino, so there was not so much difference. Breu very quickly adapted the stage name The Ice King (Eiskönig), with reference to his looks. However, when he engaged in escape acts, untying knots and getting out of chains and straitjackets, he became known as Tom Jack.  As Tom Jack he travelled all over Europe and in London he became famous for being thrown from the Tower Bridge all chained up inside a barrel. Tom Jack (Karl Breu) nearly met his maker in the Thames that day. At the peak of his career he was famous for his great white fuzzy hair.

fe132beb77d6

Tom Jack´s (Breuer´s) wife was also an albino and called herself Wally Paradise. They had two children together. Together with the children and different albinos, as well as several other artists wearing white wigs, they were the Ice King and his family.

Just before WWII Tom Jack retired and purchased a plot of land in Lenora with the intention of retiring there with his family. Their time there was brief however as following WWII, and despite serving the Allied forces as an interpreter, Tom Jack and his family were the victims of displacement. He belonged to the German minority. After the war they settled in Beinstein, Germany and carried their circus activities on for some time there. Breu died in Beinstein in 1953. He is still the most famous son of the town of Lenora in the Czech Republic and is remembered for a foundation he sponsored for orphan children.

Here are some snapshots from the career of the "Eismenschen" troupe:

AB-1-H
To-Ya 2
To ya
AB-TO-YA-1
***

 

TEY0010003237

This freezing Arctic act was obviously very different from the Sonnenspiele act at the Oktoberfest in Munich in 1936. Print by the Adolph Friedländer Company 1935. Jaap Best Collection, Teylers Museum.

The Ice family in the fantastic collection of Jaap Best

The printing firm of Adolph Friedländer (1851-1904) in Hamburg  specialized in the designing and printing of posters for the amusement industry and especially circuses. In 1935 this firm, which was then run by the two sons of Adolph Friedländer, printed some small posters with the acts of the To-Ya and his Ice family troupe. This was only shortly before the Nazi expropriated this firm as they gradually did all Jewish businesses. The firm always produced high quality lithographs and had many designers and artists who contributed to this interesting and colourful printing activity. Everyone who wanted to be something in the circus arena, had a poster created by the Adolph Friedländer firm in Hamburg.

A great collection of the A. Friedländer´s poster and prints can today be found and studied in the collection of the Dutch Circus-collector Jaap Best. The collection is marvellously presented on this Dutch website. Here I found the 1935 promotion posters for To Ya and his Ice family, and information that cast light on the circus troupe which doctor Gunnarsson resented so much.

TEY0010003055

No information can be found on whether the Ice Family troupe kept penguins. Most likely they were added to the poster to attract gullible audience (Friedländer 1935). The Jaap Best Collection, Teylers Museum.

TEY0010003052

The Ice Family was a obvious mixture of good folks from the North- and the South-Poles, Greenland, Iceland, and Lappland. (Friedländer 1935). The Jaap Best Collection, Teylers Museum.

Today this valuable collection is kept at the world famous Teylers-museum in the city of Haarlem. Here I also discovered two hilarious posters with the Icelandic master of the ancient Icelandic wrestling called glíma. Jóhannes Jósefsson, who later engaged in the Hotel-business in Iceland was an Icelandic Glíma-master in his younger days. in 1909 he was obviously trying to promote the ancient glíma as a self-defence art. Posters for Adolph Friedländer could nothing but help in that effort.

TEY0010000535

TEY0010000572

Jóhannes Jósefsson,"The boy who can throw you any moment he likes to". The Jaap Best Collection, Teylers Museum.

TEY0010002038

Tom Jack escapes from his chains in front of the baffled police forces of all countries. A poster printed by the Adolph Friedländer company in 1910. The Jaap Best Collection, Teylers Museum.

 

This blog entry is an English version of Dr. V. Ö. Vilhálmsson´s earlier articles about the Eismenschen in Icelandic; See here and here. The information in this article can be quoted with reference to the source.


Meira um Ísfólkið

TEY0010003053

Margir muna kannski eftir Ísfólkinu, sem ég hef skrifað um hér á blogginu. Það var fjölleikahúshópur sem ferðaðist um Þýskaland og önnur lönd um miðjan 4. áratug síðustu aldar, og sögðust félagar í honum vera frá Íslandi. Þeir kölluðu sig Eismenchen von Islands hohem Norden. Síðla hausts árið 1936 móðgaði þessi hópur Eyþór Gunnarsson lækni með uppátækjum sínu. Hann fór á eina sýningu þeirra af forvitni til að sjá hvers kyns var og kvartaði síðar í viðeigandi ráðuneyti í Danmörku. Þar höfðu menn dálítið gaman af öllu saman.

Eins og margir vita, er hægt að stunda mikla fornleifafræði á netinu, án þess að fá leyfi hjá Minjastofnun, Þjóðminjasafni eða Sigmundi Davíð allsráðanda yfir öllu gömlu á Íslandi. Ég hef nýlega í algjöru leyfisleysi grafið upp ýmsar upplýsingar í Hollandi og annars staðar um þennan skringilega hóp í München.

To-Ya und die Eismenschen og Tom Jack (Karl Breu)

fe132beb77d6

Sýningarhópurinn Eismenschen, sem Eyþór Gunnarsson sá í München, voru líklega leifarnar af sýningarhópnum To-Ya und die Eismenschen, som hafði lagt Evrópu að fótum sér á 2. - 4. áratug 20. aldar. Á Englandi var hópurinn þekktur undir nafninu To-Ya and his Ice Family. Flokkurinn var stofnaður af albínóa, Karl Breu að nafni, sem fæddist 10. janúar 1884 (sumir telja 1876) í borginni Dubnany í Bæheimi, sem þá tilheyrði austuríska keisaradæminu, en tilheyrir í dag Tékklandi. Foreldrar Karls, sem voru glergerðarfólk eins og margir í Bæheimi, dóu þegar hann var ungur og var hann þá tekinn í fóstur af fjölskyldu móður sinnar í bænum Lenora.

Eiskönig

Karl Breu heillaðist ungur af sirkus og lífinu þar og réðst hann að einum slíkum sem trúður en fór fljótlega að stunda aðrar listir og stældi sjónhverfingarmeistarann Harry Houdini. Houdini var gyðingur (hét upphaflega Erik Weisz) og Breu albínói svo það kom út á eitt. Tók Breu sér listamannsnafnið Ískonungurinn (Eiskönig eða The Ice King), en notaði einnig nafnið Tom Jack í aðrar listir eins þegar hann leysti sig úr hnútum og hlekkjum líkt og Houdini. Tom Jack ferðaðist víða um Evrópu og í Lundúnum varð hann m.a. frægur er hann lét kasta sér í Thamesá frá Tower Bridge hlekkjuðum innan í tunnu. Sagan segir að þar hafi hurð skollið nærri hælum. Á hátindi frægðar sinnar var hann einnig þekktur fyrir sitt mikla, hvíta og hrokkna hár.

Tom Jack giftist albínóakonu sem kallaði sig Wally Paradise. Þau og börn þeirra tvö mynduðu flokkinn To-Ya und die Eismenschen ásamt öðrum albínóum og ýmsum öðrum sem brugðu sér í gervi hvítingja. Karl Breu lést í Beinstein í Þýskalandi árið 1953, en hans er enn minnst í Lenora í Tékklandi þar sem hann stofnaði sjóð fyrir fátæk börn.

Hér eru nokkrar myndir frá frægðarferli flokksins Eismenschen:

AB-1-H
To-Ya 2
To ya
AB-TO-YA-1
Eismenschen 2
Neðsta myndin er af hluta hópsins sem lék listir sínar í München haustið 1936. Karl Breu er ekki á myndinni.

 

Einstök plaköt í safni Jaap Best

Fyrirtækið Adolph Friedländers (1851-1904) í Hamborg sérhæfði sig í hönnun og prentun plakata fyrir skemmtistaði og sér í lagi sirkusa. Árið 1935 prentaði fyrirtæki hans, sem þá var rekið af sonum hans tveimur, myndir fyrir sirkushóp goðsögunnar Tom Jacks, Eismenschen. Þetta var rétt áður en nasistar tóku fyrirtækið af fjölskyldunni Friedländer sem voru gyðingar. Fyritækið A. Friedländers var þekkt fyrir prentun mjög vandaðra litógrafía. Allir sem vildu vera eitthvað í þeim heimi, hvort sem það var í Þýskalandi eða utan, létu prenta vönduð litógrafíuplaköt hjá Adoph Friedländer í Hamborg

Mikið safn slíkra plakata og prentmiða er að finna í safni Jaap Best, hollensk sirkusáhugmanns  sem safnaði sirkusminjum. Það var einmitt í því safni (sjá hér) að ég fann myndirnar af To Ya og Ísfjölskyldu hans. Í dag er safnið varðveitt í Teylers-safninu í Haarlem í Hollandi. Síðast þegar ég var þar, skoðaði ég safnið en uppgötvaði þá ekki frístundaíslendingana Tom Jack og Ísfólkið. En þar fann ég þessi skemmtilegu plaköt frá 1909 með Jóhannesi Jósefssyni sem síðar var kenndur var við Hótel Borg. Árið 1909 var hann greinilega glímukóngur heimsins og barðist frækilega í fornmannabúningi og með fálkamerkið á brjóstinu við illmenni gráa fyrir járnum. Þarna sýnist mér nú jafnvel að komið sé frumsniðið fyrir hinn eina sanna Superman.

TEY0010000535
TEY0010000572

"The boy who can throw you any moment he likes to". Safn Jaap Best, Teylers Museum.

Sú saga, sem sögð hefur verið hér, er vitanlega brot af sögu fínna og viðkvæmra þjóðernistilfinninga á Íslandi.

Það kemst enginn upp með það að leika íslenska albínóa nema að vera kærðir til yfirvaldsins. Þýskir listamenn sem halda að þeir geti leyft sér að gera hvað sem er, jafnvel sprautumála minnispunkta á landið okkar hreina, ættu bara að fara að vara sig... Þeir verða að lokum felldir með sniðglímu á lofti.

TEY0010003237
Þetta var greinilega kuldalegra atriði en blómagarðurinn í Reykjavík, í atriðinu Sonnenspiele, sem hópurinn sýndi í München árið 1936. Safn Jaap Best, Teylers Museum.
 
TEY0010003055
Ekki fara sögur af því að hópurinn hafi haldið mörgæsir. Líklegar er að þær hafi verið settar á plakatið til að lokka til áhorfendur (Friedländer 1935). Safn Jaap Best, Teylers Museum.
TEY0010003052
Ísfólk var greinilega blanda af góðu fólki frá Norður og Suðurpól, Grænlandi, Íslandi og Finnmörku, allt eftir hentugleika (Friedländer 1935). Safn Jaap Best, Teylers Museum.
TEY0010002038
Tom Jack brýst úr fjötrum, lögreglu allra landa til mikillar undrunar, á plakati frá Friedländer (1910). Safn Jaap Best, Teylers Museum.

Næsta síða »

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband