Fćrsluflokkur: "Menningararfurinn"

Viđburđur eđa fyrirskipun?

friđlýsing Ţjórsárdals_dagskrá

Viđburđur: Menningarlandslag hinnar ímyndunarveiku íslensku ţjóđhverfu verđur undirritađ í dag - án vitsmunalegrar umrćđu. Svo virđist sem fariđ sé ađ virđa lýđrćđi og eđlilega akademíska umrćđu ađ vettugi í skugga COVID-19 á Íslandi.

Í dag, 14. október 2020, verđur undirrituđ hvorki meira né minna en Friđlýsing Menningarlandslagsins Ţjórsárdals. Í gćr fékk ég "bođ á viđburđ" eins og ţađ er kallađ. Mér var fyrst tilkynntur ţessi "viđburđur" í gćr, ţó ég hafi manna mest rannsakađ menningu Ţjórsárdals fyrr á öldum.

Menningarlandslag fornra tíma er vandséđ í Ţjórsárdal. Byggđ var ţar mikil á mismunandi tímum en stađfrćđi rústa ţar er ađ mestu komin til vegna tilgátusmíđa eins ágćts fornaldarhyggjumanns á 19. öld sem var mađur síns tíma. Greinilega á hann skođanabrćđur á okkar tímum. En eins og menn vita margir vel, ţá eiga tilgátur mjög auđvelt međ ađ verđa ađ heilögum sannleika á Íslandi. Ţess vegna eru menn t.d. í sjórćningjaleik ađ leita ađ gersemum í skipi frá 17. öld sem er löngu fariđ í spađ í Svörtum söndum landsins.

Hin hátíđlega undirritun í dag (viđburđurinn) kemur mér fyrir sjónir sem eitt af mörgum póstmódernístísku draumaverkefnum sem nú eru í tísku međal margra frćđimanna á Íslandi. Ţađ eru fleiri í sjórćningjaleik en fullorđnir ćvintýramenn  međ lausa skrúfu.

Undirritunarathöfnin í dag er víst ekkert annađ en ađför ađ veruleika og sannleika. Ţađ fer ţó vissulega allt eftir ţví hvađa menningarlandslag á ađ samţykkja fyrir Ţjórsárdal. Dalurinn, endilangur, hefur árlega og í mörg ár veriđ teppabombađur af sáningar- og áburđarflugvélum Landgrćđslu Ríkisins.  Ţví er mikiđ af ţeim gróđri sem í dalnum hefur dafnađ á síđustu 30-50 árum nútímamenningarlandslag og óskhyggja um útlit á landi, sem í aldarađir var örfoka vegna ofbeitar og uppblásturs, en einkum ţó vegna virkni Heklu gömlu, eins virkasta eldfjalls í Evrópu.

_aki_a_jo_veldisbaenum.jpgKristján Eldjárn ţakkar gömlum manni sem kunni hiđ forna menningarverk ađ ţekja söguna sneypudúk úr plasti. Myndin er tekin viđ byggingu Ţjóđveldisbćjarins svokallađa í Ţjórsárdal. Sagt er ađ Ţjóđveldisbćrinn falli vel ađ menningarlandslagi í Ţjórsárdal, sem er mestmegnis steypa, gler og plast.

Undirritunin sem festir hátíđlega "menningarlandslag Ţjórsárdals" var tilkynnt af Kristínu Sigurđardóttur undir mynd af svćđinu viđ Stöng í Ţjórsárdal, ţar sem uppgrćđsluátak síđustu áratuga sést á rústasvćđi Stangar. Síđan rannsóknir fóru fram ţar fyrst fram áriđ 1939, en sér í lagi á síđustu 30 árum, hafa heimamenn međ dyggum stuđningi frá  Landsvirkjun stađiđ í stórvirkri trjárćkt viđ Stöng og annars stađar í Ţjórsárdal. Sú rćkt hefur ekkert tillit tekiđ til menningarminja eđa menningarlandlags, nema ţess sem menn sjá fyrir sér í einhverri ţjóđhverfri draumsýn ţjóđernishyggju eyjarţjóđar međ minnimáttarkennd.

Plöntun trjáa viđ og í rústir á Stöng er brot á lögum og embćtti Kristínar Sigurđardóttur hefur ekkert ađhafst til ađ koma ţeim í burtu. Ég leyfi mér ađ halda ţví fram ađ forstöđukonan viti einfaldlega ekki hvađ menningarlandslag er.

Tökum sem dćmi. Lítill Túngarđur/gerđi neđan viđ Stöng, sem enn sást, en ađ litlu leyti, á 9. áratug 20. aldar, ţegar ég hóf rannsóknir á Stöng, er nú á kafi í gróđursettum trjám. Í gegnum tíđina hafa ferđamenn ekiđ yfir túngarđinn beint upp í hlađ viđ yfirbyggđu rústina.

Ţađ menningarlandslag sem einhvern tíma í fyrndinni hefur myndast viđ 2-300 ára byggđ í dalnum, er lítt sjáanleg í dag.  Ţess vegna er hálfhjákátlegt ađ sjá "undirritun á friđlýsingu á Menningarlandslagi" sem ekki er lengur til og sem menn hafa lagt sig í líma viđ ađ eyđileggja.

Nú er yfirlýsingagleđi Kristínar Sigurdóttur varđandi Ţjórsárdal ekki ný á nálinni. Eins og má lesa hér ćtlađi hún sér ađ gera viđ rústir fyrir 700.000.000 króna. Sjá hér og hér. Fyrirhrunagóđćriđ ćrđi ţennan embćttismann eins og sjá má á ţeirri lítillátu tölu sem varđ til í heila hennar - sem lýsir Framsóknarmennsku hennar best. Síđar vildi hún láta reisa heila villu ofan á rústum (sjá hér), sem ekki hafa veriđ fyllilega rannsakađar.

Međan Sigmundur Davíđ var eins konar fornminjaráđherra í hjáverkum, og enn kammerat í gamla ţjóđernissinnaflokkunum Framsókn, var honum mikiđ hugađ um menningarlandslag, og gerđi sér ađ ţví er ég held fulla grein fyrir ţví hvađ ţađ er -  fyrir utan draumsýn um endurbyggđ fornrar frćgđar í endurgerđum húsa í ţjóđerniskenndarhverfi í stóru ţorpi á Suđurlandi, ţar sem hann vildi reisa forna frćgđ í blöndu af Dresden og Disneylandi. En ef núverandi ráđherra Framsóknar leggur sama skilning í orđiđ og fyrrverandi flokksfélagi hennar gerđi áđur hann féll á svellinu á Tortólu, ţá verđur ađ rífa mest allan trjágróđu viđ Stöng í Ţjórsárdal upp međ rótum, ţví hann hefur komiđ til af manna völdu síđan 1939. 

En ef ţađ er hins vegar menningarlandslag eftir 1939 ţađ sem friđlýsa á, ţá er auđvitađ líka hćgt ađ friđlýsa spor eftir bifreiđar utan vegslóđa og önnur glćsileg stórverk mannanna á 20 og 21 öld í Ţjórsárdal.

Stöng 1939 enginn gróđur

horft_til_nor_ursEfri myndin var tekin á Stöng sumariđ 1939 er fornleifarannsóknir voru nýhafnar. Ekki ber mikiđ á birkinu áriđ 1939, en lođvíđir óx á Stöng eins og í dag. Neđri myndin var framleidd ţegar forstöđumađur Minjastofnunar vildi reisa ţar villu ţegar hún var búin ađ gera sér ljóst ađ 700.000.000 áćtlunin sem gerjađi í höfđi hennar vćri út í hött. Ţá skein sól úr norđri. Nú er ţví allt kaflođiđ af manna völdum. Ţađ er auđvitađ menningarlandslag ef eitthvađ er ţađ - menningarlandslag ţjóđhverfu og eyjaţjóđa-minnimáttarkenndar. Hvítţvo átti ofbeitarsyndir aldanna og eyđileggingu máttarvaldanna - og nú á ađ selja ferđamönnum hiđ "nýja Ísland" í rómantísku ljósi.

 Dónakirkja í Ţjórsárdal

Međ árlegum teppasprengingum međ áburđi úr flugvélum hefur  tekist ađ skapa ađra mynd af Ţjórsárdal, sem sögulaust fólk ímyndar sér ađ sé menningarlandslag. Allt grćr vel, eins og sést á ţessari mynd sem tekin var nýlega úr dóna-rellu yfir Ţjóđveldisbćnum viđ Búrfell, sem er draumsýn óeđlilegrar ţjóđhverfu (etnócentrisma), reist inn í  menningarlandslag 20. aldar međ steinsteypu og plastmottum (sjá í greininni Plastöldin í Ţjórsárdal). Síđar var reist var kirkja viđ Ţjóđhverfubćinn, og er ţar dyggilega logiđ ađ ferđamönnum ađ sú bygging byggi á niđurstöđum fornleifarannsókna. Ţćr voru reyndar virtar ađ vettugi og hringlaga kirkjugarđur settur ţarna líka, ţó svo ađ enginn slíkur hafi fundist viđ fornleifarannsóknir á Stöng, sem endurgerđin er sögđ byggja á. Meira um kirkjuna viđ Ţjóđveldisbćinn hér.

Lilja Dögg Alfređsdóttir undirritar í dag og innsiglar algjörlegt tilgangsleysi embćttis Kristínar Sigurđardóttur sem líklega/vonandi er komiđ á lokapunkt vegna aldurs hennar. Hún er orđin álíka gömul og elsta menningarlandslag í Ţjórsárdal.

Er ekki hćgt ađ finna sér eitthvađ hentugra og viturlegra fyrir ráđherra til ađ fegra sig međ fyrir komandi kosningar, en friđun á ómenningarlandslagi, sem er rutt í gegn međ pennastriki á hćnupriki án vitrćnnar umrćđu og sérfrćđiţekkingar?  Cóviđ, veirusýkingin sem nú herjar á öll byggđ ból, er greinilega notađ á Íslandi, líkt og í sumum öđrum "lýđrćđisríkjum", til ryđja málum í framkvćmd án umsagnar og hugsunar í skugga sjúkdómshamfara. Ljótt er ţađ, en satt.

Viđburđurinn í dag fćr ađeins brot úr grímu Forngríms; ţann hluta sem sýnir fyrirlitningalegt glott Gríms ins forna. Brosiđ er heldur stíft Framsóknarbros en hefur veriđ litađ til vara í tilefni dagsins, ţegar hópur kvenna stundar ólýđrćđislega hyllingu á sjálfum sér í starfslok og fyrir kosningar.

Varalitađ vandlćtingarbros

 


Stopp !! Fyrir alla muni

Skatthol Skúla

"Hver er eiginlega tilgangurinn međ sjónvarpsţáttunum Fyrir alla muni", spurđi einn vina Fornleifs í gćr? Honum var greinilega niđri fyrir vegna ţess hve lélegir honum ţóttu ţćttirnir, enda er hann smekkmađur á fortíđ, sögu og menningu.

Ég leit ţví á efniđ í ţessum ţáttum. Nú síđast var búinn til einskis nýtur ţáttur međ ţessu annars ágćta nafni fyrir skattpeninga landsmanna - af fólki sem greinilega veit lítiđ, eđa alls ekkert, um hvađ ţađ er ađ rćđa eđa frćđa um.

Jafnvel ţótt ţáttarstjórnendur leiti til rótgróinna menningarstofnanna eftir upplýsingum, verđa ţáttastjórnendur ţví miđur einskis vísari. Allur vísdómur virđist hafa flutt úr landi og jafnvel löngu fyrir hrun.

Í síđasta ţćtti Fyrir alla Muni (sjá hér) var fjallađ um međalgćđa empire-mublu (sem mér sýnist ađ sé spónlögđ). Hún er, ađ ţví ađ mér sýndist, frá miđbiki 19. aldar. Í ţćttinum er sögđ saga af fólki í Breiđholti sem telur ađ ţetta skúffedaríum hafi veriđ í eigu Skúla fógeta Magnússonar og ađ forfeđur ţeirra hafi náđ í ţađ í Viđeyjarstofu er hún vađ ađ hruni komin snemma á 7. áratugnum.

Ţátturinn byrjađi reyndar á ţví ađ ekiđ vestur í bć. En viti menn, allt í einu var bíllinn kominn upp í Breiđholt. Jafn öfugsnúiđ var allt annađ í ţessum ţćtti.

Sams konar (eđa álíka) mublu, chatol eđa skatthol eins og ţađ heitir nú á íslensku, er hćgt er ađ fá fyrir slikk í Danmörku, ţađan sem mér sýnist ađ skattholiđ sé ćttađ. Skattholiđ var reyndar ekki sýnt sérstaklega vel í ţćttinum Fyrir alla muni. Mér sýnist skúffedaríiđ vera lagt međ spón af eik eđa afrísku mahóní.

Eigendurnir sem eiga kjallarann í Breiđholti sjá líklega ofsjónum fúlgur faldar í skúffedaríinu, fyrst ţeir halda eđa telja sér trú um ađ Skúli fógeti hafi setiđ viđ ţađ. Í fjölskyldunni var ćvinlega talađ um skáp/púlt Skúla.

Greint var frá ţví í ţćttinum, ađ afkomendur eiganda skattholsins hafi leitađ til eins af stjórnendum ţáttarins til ađ finna kaupanda í útlandinu.  Reyndar er mublan í Breiđholtinu, sem er sýnd mjög lítiđ og illa í ţćttinum, ađeins neđri hlutinn af skattholinu. Toppskápinn vantar. Ţađ kom vitaskuld heldur ekki fram í ţessu frćđsluefni á vegum RÚV, frekar en svo margt annađ sem skipti máli viđ ađ leysa ráđgátuna sem sett var fram.

Stíllinn á skattholinu, einn og sér, sýnir ţađ ljóslega ađ mublan er í empire (boriđ fram ampír) stíl og er hún frá miđbiki 19. aldar. Ţess er ekki getiđ í ţćttinum. Danir framleiddu empire-mublur lengur en t.d. Frakkar, ţannig ađ skattholiđ gćti hugsanlega veriđ frá síđari hlut 19. aldar (síđ-empire).

Leitađ til Ţórs Magnússonar

Ţó enginn starfsmanna fáliđađs Ţjóđminjasafns hafi haft burđi til ađ frćđa skransala og eina af ţessum ćsiblađakonum sem vinna fyrir auglýsingatekjur RÚV, hefđi ekki ţurft ađ angra öldunginn og eftirlaunaţegann Ţór Magnússon, ţó hann sé sagđur "vita allt", til ađ láta hann segja ţjóđinni ađ ţetta geti ekki veriđ mubla Skúla vegna ţess ađ hann sá hana ekki í Viđey á 7. áratug síđustu aldar.

Rök Ţórs voru ćđi furđuleg og alls ekki byggđ á stílfrćđi húsgagnsins eđa frćđilegu mati.

Ţar sem Ţór var viss um ađ hann hafđi ekki séđ skattholiđ í Viđey á 7. áratug síđustu aldar, ţegar afkomendur stórbóndans Eggerts Briem Eiríkssonar fóru og sóttu skattholiđ, taldi Ţór ađ ţetta gćti ekki veriđ mubla Skúla. Furđulög rök ţađ, en enn meiri furđu sćtir ađ Ţór beitir ekki fyrir sér mikilli ţekkingu sinni og annálađri og bendi einfaldlega á ađ mublan sé í empirestíl og geti ţví ekki veriđ frá tímum Skúla fógeta. Eitthvađ viturlegra hefđi vissulega getađ hafa veriđ klippt út úr ţćttinum, ţví ţáttagerđarmenn eru óprúttnir í viđleitni sinni viđ ađ "búa til góđa sögu". Sannleikurinn er ekki alltaf besta sagan hjá fólki í ţeim bransa.

Skúlaskeiđ

Afkomendur Eggerts Briem Eiríksson, sem námu á brott mubluna í Viđeyjarstofu, gćtu hćglega veriđ ađ segja sannleikann um hvernig ţau náđu í húsgagn forfeđra sinna, ţví mublan er frá 19. öld og gćti ţví hafa veriđ ritpúlt Eggerts Briem eđa jafnvel föđur hans Eiríks biskupsritara.

Eeeen ekki áttu allir Íslendingar svona fínar mublur á 19. öld. Ţeir sem ekki voru höfđingjar, illmenni og arđrćningjar urđu ađ láta sér nćgja ađ geyma sitt dót í smákistlum og rita sín bćnabréf viđ ljósiđ frá grútarlampa á heimasmíđađri fjöl. 

Summa summarum er ađ skattholiđ í ţćttinum Fyrir alla muni hefur Skúli Magnússon hvorki setiđ viđ međ bókhaldiđ sitt, né séđ. Ţađ geta allir frćđst um viđ einfalda leita ađ orđinu chatol (t.d. á dönsku) á netinu (leitiđ líka ađ myndum af chatol). Í leiđinni geta menn, sem ólmir vilja eignast "Skúlaskápa", litiđ á verđ á álíka skattholum og séđ ađ ţađ er vafalítiđ lćgra en innflutningskostnađur. Lítiđ fćst fyrir 19. aldar mublur ţessa dagana. Kannski á ţađ eftir ađ breytast.

21 chatol

Ţađ verđur ađ teljast stórfurđulegt, ađ veriđ sé ađ búa til heilan sjónvarpsţátt međ kjánalegum spuna um eitthvađ, sem auđveldasta mál hefđi veriđ ađ ganga úr skugga um međ leit á veraldarvefnum. Ţá hefđu menn líklega einnig uppgötvađ, ađ á mublunni í kjallaranum hjá Brímunum í Breiđholtinu vantar toppstykki, eins og ţađ sem sjá má hér ađ ofan. Toppstykkiđ vantar greinilega líka í ţćttina sem Fornleifur leyfir sér ađ gagnrýna hér af sinni alţekktu grimmd.

Ţjóđ sem hendir

Íslenska ţjóđin hefur flýtt sér svo mikiđ úr "helv..." fortíđinni, ađ fćstir ţekkja vart stíl og smekk fólks fyrir 70-100 árum síđan eđa fyrr. Nú er allt eins konar Ikea, nema menn teljist til Epal-elítufólks sem er svo vel í álnum og vitstola, ađ ţađ kaupir ţađ sem flott ţykir á 100-200% hćrra verđi en ţađ selst á í nágrannalöndunum. Íslendingar henda einnig manna mest í Evrópu á haugana.

Vanţekking íslenskra skransala í gegnum tíđina, á ţví sem ţeir eru ađ selja, sýnir ţetta líka mjög glögglega. Skransalar ţurfa náttúrulega ekki ađ vita nokkurn skapađan hlut, en ţađ vćri nú líklega til bóta ef lágmarksţekking vćri fyrir hendir. En ţegar sölumenn, sem eru ađ fara međ "meint húsgögn" föđur Reykjavíkur í sölu til útlanda, vita ekki neitt um ţađ sem ţeir taka ađ sér ađ selja, ţá verđa ţeir fyrir alla muni ađ lesa sér betur til - og ţađ hefur reyndar aldrei veriđ auđveldara. Lestrarkunnátta Íslendinga hefur aftur á móti aldrei veriđ verri.

Saga af skransala

Hér segir frá sölumennsku skransala eins í Reykjavík, sem hafđi til sölu nokkuđ kindugan róđukross, sem hann kynnti til sögunnar sem "rómverskan"; og geri ađrir betur. Ţađ er kannski ekki í frásögur fćrandi, ađ skransala mannsins fór á hausinn og ađ hann er hinn sami Sigurđur Helgi Pálmason (Gunnarssonar hljómlistamanns) sem sér um stjórn ţáttanna Fyrir alla muni.

Áhugi ţjóđar, sem af öllu hjarta fyrirlítur fortíđina, var ekki mikill á dýrkeyptu silfri skransalans, sem vildi selja flest sem gulls ígildi. Í dag er Sigurđur Pálmason starfsmađur Myntsafns Seđlabankans, ţegar hann er ekki ađ skýra út skran á RÚV međ lítilli ađstođ frá stofnunum sem ćtti ađ hafa vit á fortíđinni.

soluro_a.jpg

Róđukross samsettum úr hlutum frá mismunandi tíma, reyndi Safnaramiđstöđin ađ selja á 4,6 milljónir króna hér um áriđ. Hér má lesa frćđilegt álit á hinum heilaga krossi samsettum á síđari tímum óheiđarlegum. Kannski kemur ţáttur um kross ţennan í röđinni Fyrir alla muni og góđ skýring á vel stćltum handleggjum Krists?

Fornleifur telur ađ sú ágćta kona, sem hlýtur brátt ađ verđa útvarpsstjóri á RÚV, ćtti ađ sýna sparnađ í verki og velta starfsmönnum stofnunarinnar af makindalegri vindsćng Bjarna Ben og taka af ţeim sólgleraugun. Síđan mćtti skipa ţeim ađ láta endursýna ţćttina Muni og Minjar, ţótt ţađ sé gamalt og sigiđ sjónvarpsefni (ja, vonandi er ekki búiđ ađ henda ţeim ţáttum á haugana). Fyrir mannsaldri síđan, reyndu Eldjárn og órykfallinn Ţór Magnússon ađ minnsta kosti ađ miđla vitsmunum í ţjóđina, Ţeir fornólfarnir, Kristján og Ţór, ţurftu ekki ađ aka Miklubrautina vestur í bć til ađ fara upp í Breiđholt til ađ fá gott "plott" í ţćttina sína.

Svo geriđ ţađ nú fyrir hann Fornleif ađ sökkva vindsćngum RÚV í skítalćk í Fossvogi og látiđ svo hendur standa fram úr ermum. RÚV verđur ađ geta gert betur fyrir allar auglýsingatekjurnar sem velta inn og sem ýmislegt grćđgispakk á sólbekkjum lífsins vill fá fingurna í. En ţćttir, sem gerđir er líkt og menn gangi međ tvöföld sólgleraugu í rökkri, eru kannski ţađ sem menn vilja sjá til ađ láta ljúga sig stútfulla. 


Kirkjugarđspistill

Dómkirkjan Mackenzie

Svo allur dagurinn í dag fari ekki í fótboltamikilmennskukjaftćđi og kosningageđklofa langar mig ađ benda mönnum á ađ lesa góđa fréttaskýringu eftir Guđmund Magnússon fyrrv. settan ţjóđminjavörđ í Morgunblađinu (bls. 15). Ţar greinir Guđmundur frá ţeim athugasemdum sem bárust viđ deiliskipulag vegna fyrirhugađrar hótelbyggingar í Víkurgarđi hinum forna.

Besta röksemdin fyrir ţví, ađ ekki sé mögulegt ađ byggja hótel á ţví svćđi sem hinn forni kirkjugarđur var á, er bann ríkistjórnar Íslands áriđ 1966 viđ ađ stćkka hús og raska garđinum. Ţađ bann var sett áriđ 1966. Ţađ fylgir ţó ekki sögunni, hvort ríkisstjórnin hafi ţá vitađ hve stór reiturinn var. En ţađ skiptir sennilega engu máli. Ţađ bann er enn í gildi nema ađ finnist skjal sem sýni ađ ákvörđunin hafi veriđ dregin til baka.

Allir heilvita menn ţurfa ekki ađ heyra frekari rök. Ekkert hótel getur risiđ á ţessum stađ, ef fariđ er ađ landsins lögum. En ţađ er nú fariđ ađ verđa ć sjaldgćfara - líkt og ţegar siđareglur á Íslandi virđast ekki gilda fyrir ţá sem ţćr búa til.

Í fréttadálk viđ hliđina á skýringu Guđmundar Magnússonar er haft eftir síra Ţóri Stephensen, ađ "kirkjugarđar séu bćnastađir" og ađ "helgi grafreita sé alţekkt í flestum trúarbrögđum og á öllum tímum." Vafalust er ţađ rétt, nema ţađ sem menn bera lík út á stikur og bíđa ţess ađ illfygli kroppi í sig leifarnar sem ekki fara til guđs/-a. Hrćgammarnir sjá víst líka um ađ fljúga međ sálina til guđanna. Ţađ er ţví ekki bara á Íslandi ađ hrćgammar eru taldir gera gagn.

IMG_8433

Ónákvćm rista af fyrstu dómkirkjunni í Reykjavík. Kirkjan var vígđ var áriđ 1796. Teikningin birtist hugsanlega fyrst í dagblađinu Daily Mirror í Lundúnum, en ţessi rista er gerđ eftir henni og birtist í hollenskri bók sem kom út áriđ 1848 og sem  langalangafi minn átti. Kirkja ţessi, sem var mjög illa byggđ, var rifin ţegar núverandi dómkirkja var byggđ áriđ 1848. Áđur en ţessi kirkja var reist var lítil kirkja í miđjum Víkurkirkjugarđi. Hún var rifin áriđ 1789. Ţessi mynd  er líklega gerđ međ hliđsjón af eldri ristu, líklega ţeirri sem fremst er í ţessari grein. Hún birtist í bók Georges Steuarts Mckenzies, Travels in the Island of Iceland, in the Year of 1810, sem út kom áriđ 1814.

Lítiđ fer nú fyrir ţeirri helgi nú orđiđ t.d. í lútherskum löndum, t.d. Norđurlöndunum, ţar sem heilu kirkjugarđarnir eru ruddir í burtu og leiđi afhelguđ og nýtt fyrir nýja "kúnna" ţegar ţeir deyja Drottni sínum.

"Character indelebilis" sem á Íslensku ţýđir "óafmáanlegt kennileiti" er nú fyrst og frem kaţólska, sem meira segja kaţólikkar fylgja ekki ađ fullu. Ţví međal kaţólikka ríkir tvískinnungurinn um grafarhelgi einnig. Međal eingyđismanna framfylgja gyđingar einir helgi grafreita 100% međ örfáum undantekningum. Ţeir líta á grafreiti sína sem Beit Chaim, hús lífsins, ađ eilífu. Fólk sem tilheyrir öđrum trúarbrögđum í Evrópu hefur hins vegar veriđ iđiđ viđ ađ eyđileggja grafreiti gyđinga. Í Litáen vilja yfirvöld byggja mikla Evrópu-ráđstefnuhöll ofan á helsta grafreit gyđinga í Vilníus og brjóta ţannig helgan grafarrétt gyđinga. En ţeir keyptu sér afnot af á grafreitnum til eilífđarnóns. Litáar, sem margir eru kaţólikkar, vita greinilega ekki hvađ character indelebilis er.

Reykjavík 1801Reykjavík sýnd á korti Ohlsens og Aanums. Dómkirkjan fyrri er lituđ rauđ efst á myndinni og merkt međ sem númer 1. Víkurgarđ sjá menn í sinni stćrđ áriđ 1801 á ljósgrćna reitnum sem ber númeriđ 26. Ţó hann virđist ekki stór ţarna miđađ viđ stćrđ frekar lítillar 1. dómkirkju er ekki útilokađ ađ hann hafi veriđ stćrri á fyrra stigi.

Character indelebilis var á Miđöldum fyrst og fremst kaţólska í reynd, og getur ţví vissulega átt viđ marga ţá einstaklinga sem grafnir eru í Víkurgarđi sem greftrađir voru fyrir siđbót. Samt finnst mér ađ íslenska ţjóđkirkjan eđa prestar hennar ćttu nú síst ađ vera ađ gera sig ađ siđapostulum hvađ varđar kirkjugarđa og grafarhelgi, međan ţeir hafa til fjölda ára stađiđ í ţví ađ slétta kirkjugarđa, ţannig ađ íslenskir garđa minna einna mest á kirkjgarđa viđ bćnahús ofsatrúarmanna á sléttum Bandaríkjanna. Međ ţeirri sléttunarherferđ sem fariđ hefur fram međ blessun fjölda biskupa og annarra innvígđra klíkukalla og kvenna á Ísland er í raun veriđ ađ trufla hinn heilaga grafarfriđ. Character indelebilis er ţví ekki viđ lýđi á Íslandi eins og sr. Ţórir Stephensen álítur.

Ţótt fornleifafrćđingar hafi grafiđ í kirkjugarđinn og fjarlćgt ţađan  bein, er ekkert ţví til fyrirstöđu  ađ ţau verđi grafin ţar aftur ađ lokinni ítarlegri rannsókn á beinunum , sem yfirvöld verđa ađ framfylgja hiđ fyrsta međ tilheyrandi kostnađi. Ţess var t.d. krafist í York á Englandi ţar sem fannst grafreitur gyđinga frá miđöldum. Gyđingar mótmćltu strax rannsókninnir og truflun grafarfriđarins. Ţví var ekki sinnt og olli ţađ miklu fjađrafoki. Ađ lokum var beinunum komiđ aftur fyrir í gröfunum, en ţau voru rannsökuđ mjög ítarlega en ekki tókst ađ fá leyfi fyrir DNA-rannsóknum. Ađ kvöldi ţess dags sem beinin voru aftur lög til hinstu legu, undir bílastćđahúsi sem ţar átti ađ rísa, varđ eldsvođi í Dómkirkjunni í Jórvík sem olli ţó nokkrum skemmdum. Hafđi breski fornleifafrćđingur Philip Ratz ţađ á orđi ađ "ţar hefđu sumir taliđ ađ hefnd gyđinganna í garđinu vegnar röskunar á friđi ţeirra hafi brotist út í ljósum logum ".

Sömuleiđis er frekar fyndiđ ađ sjá ađ á međal andmćlanda hótelbyggingarinnar er einn af helstu framleiđendum gervihúsa í "gömlum stíl", Hjörleifur Stefánsson. Í túristaklondćk miđborgar Reykjavíkur, ţar sem annađ hvert hús er hótel, eru til mörg slys eftir hann. Ţađ eru húsaskrípi sem minna á endurgerđir húsa í DDR eftri Síđara stríđ. Ţjóđverjar endurreistu gjarna mjög groddalega ţađ sem ţeir áttu fyrir stríđ. Íslendingar hafa nú byggt svo mörg gervifortíđarhús ađ halda mćtti ađ hér hefđi nýlega geisađ borgarstyrjöld.

Sama hvađ örlögum Reykjavíkur líđur og nauđgun miđbćjarins. Ţá er ekki hćgt ađ fara fram hjá ákvörđun Ríkisstjórnarinnar frá 1966 sem bannar frekari byggingar í Víkurgarđsreit.

Ţar fyrir utan verđur ađ teljast eđlilegt ađ íslenskir arkitektar fari ađ nú ađ lćra listrćna sýn, ćstetik, og fá auga fyrir sjónsköđum sem margar byggingar ţeirra valda. Ţessi hótelfjandi  sem sumir vilja trođa niđur viđ Austurvöll eins og of stórum Legó-kubbi sem ekki kemst fyrir, svo og ađrir hótelkassar sem er veriđ ađ reisa út um allan bć, eru úr ALGJÖRU samhengi viđ ţađ sem fyrir er.  Gervihús endurreisnar-Hjörleifs falla ađ minnsta kosti oft ađ heildarmynd bćjarins, en  glerhallirnar eru ađskotahlutir, sem er mjög sárt ađ sjá eyđileggja sál hins litla miđbćjar Reykjavíkur og jafnvel skyggja á útsýniđ til Esju.

Svo er ţađ Grágás

Ađ lokum langar ritstjórn Fornleifs ađ benda mönnum sem takast á um Víkurgarđ, á ţá stađreynd ađ Grágásarákvćđi um flutning beina eiga víst einnig enn viđ ađ vissu marki ţó smalar séu nú í ráđhúsi Reykjavíkur en ekki ađ grafa upp mannabein til flutnings, enda voru ekki til hótel eđa japanskir ferđamenn ţegar Kristinna Laga ţáttur Grágásar var tekinn saman:

Ţar er mađur vill bein fćra, og skal landeigandi kveđja til búa níu og húskarla ţeirra, svo sem til skipsdráttar, ađ fćra bein. Ţeir skulu hafa međ sér pála og rekur. Hann skal sjálfur fá húđir til ađ bera bein í, og eyki til ađ fćra. Ţá búa skal kveđja er nćstir eru ţeim stađ er bein skal upp grafa, og hafa kvatt sjö nóttum fyrr enn til ţarf ađ koma, eđa meira mćli. Ţeir skulu koma til í miđjan morgun. Búandi á ađ fara og húskarlar hans ţeir er heilindi hafa til, allir nema smalamađur. Ţeir skulu hefja gröft upp í kirkjugarđi utanverđum, og leita svo beina sem ţeir mundu fjár ef von vćri í garđinum. Prestur er skyldur ađ fara til ađ vígja vatn og syngja yfir beinum, sá er bćndur er til. Til ţeirrar kirkju skal bein fćra sem biskup lofar gröft ađ. Ţađ er rétt hvort vill ađ gera eina gröf ađ beinum eđa fleiri...(Byggt á Grágásarútgáfu Vilhjálms Finsens 1852). (sjá meira hér).

Deginum ljósara er, ađ gleymst hefur ađ stenkja vígđu vatni á beinin sem flutt voru úr Víkurgarđi af fornleifafrćđingum. - Hver skrambinn? Vonandi verđur sá tćknilegi galli ekki til ţess ađ hótelspekúlantar misnoti Grágás í röksemdafćrslum sínum viđ borgaryfirvöld.

Nei, ćtli ţađ?? Peningarnir hafa ţegar talađ og Dagur Draumur er löngu orđinn ađ nátttrölli peningaaflanna eins og ađrir íslenskir vinstrismenn? Ég hugsa oft til grćđginnar í ţeim arkitektum sem teikna hús í gömlum stíl á ţremur hćđum međ tvöföldu gleri. Í höfđi ţeirra er listin ađ grćđa hćrri öllum kúnstum. Ást ţeirra á ţeim dauđu er ţó athyglisverđ ţegar haft er í huga ađ flestir eru ţessir pótentátar algjörlega gvöđlausir svona dags daglega.


Ísland í töfralampanum: 2. hluti

db_hoedafnemen.gif

Sćlt veri fólkiđ. Fornleifur bíóstjóri tekur ofan hattinn fyrir ţeim sem nenna ađ lesa og frćđast. (Sjá 1. hluta ţessarar vefgreinar hér).

Fáir vita líklega, ađ löngu ađ fyrir aldamótin 1900 fóru fram Íslandskynningar međ hjálp Laterna Magica skuggmyndasýningavéla eđa töfralampa. Ţađ var ţó ekki einungis erlendis ađ menn gátu séđ Ísland úr lömpum. Reykvíkingar stóđu, ađ ţví er virđist, í biđröđum til ađ sjá skuggamyndir.

Myndasýningar međ Íslandsmyndum hafa líklega hvatt einhverja útlendinga til Íslandsferđa. En slíkar sýningar myndu vćntanlega ná skammt gegn ţeim apparötum og töfratćkjum sem hafa valdiđ ţví ađ vart er á Íslandi nútímans hćgt ađ ţverfóta fyrir erlendum ferđamönnum, ađ ógleymdum amerískum óraunveruleikastjörnum sem látiđ hafa stćkka á sér barminn og rasskinnar. Nú ţykir víst mest virđi ađ vita hvađ "fylgjendur" rassstórra Ameríkana finnst um okkar volađa, en tvímćlalaust frábćra, land.

Laterna Magica, í sem fćstum orđum

En hvađ er Laterna Magica, eđa töfralampi? Töfralampinn er talinn er hafa orđiđ til á 17. öld og var notađur vel fram á 20. öld. Hann er til í margs konar gerđum og stćrđum. Venjulega samanstendur lampinn af eldföstum kassa eđa öskju, ţar sem í er settur ljósgjafi, kerti, olíulampi, gasljós og síđar rafmangspera. Einnig voru í kassanum speglar. Fyrir framan ljósgjafann inni í kassanum er brugđiđ eđa rennt glerskyggnu, handmálađri mynd, síđar ljósmyndum og jafnvel handlituđum  ljósmyndum. Linsa eđa linsur sjá um ađ safna myndinni og henni er varpađ upp á vegg eđa tjald. Til ađ nota ekki of mikinn tíma í hinar tćknilegur hliđar og gerđir laterna magica skyggna og sýningavéla, sem eru mikil frćđi og fróđleg, ţykir mér viturlegast ađ benda mönnum á ađ lesa sér allt til um ţađ á hollenskri vefsíđu, sem er sú besta í heimi um ţetta fyrirbćri, fyrirrennara skyggnusýningavéla og kvikindasýningavélanna. Vefsíđan ber heitiđ de Luikerwaal og er síđan einnig á ágćtri ensku. Henni er stjórnađ af Henc R.A. de Roo, áhugamanni og safnara töfralampa og skyggna. 

kirchers_bog_1280887.jpgTöluverđ skođanaskipti hafa veriđ um hinn eiginlega upphafsmann ţessarar uppfinningar. Ţjóđverjanum og Jesúítanum Athanasius Kircher hefur lengi veriđ eignađur sá heiđur, en nú má ţykja alveg víst ađ hann hafi aldrei notađ slíkt tćki. Hann lýsir Laterna Magica í bókinni Ars Magna Lucis et Umbrae sem út kom í Amsterdam međ myndum áriđ 1671 (sjá mynd). Skýringar í bókinni sýndu ađ Kircher var rúinn skilningi á ţví hvernig töfralampinn virkađi. Hann fullvissađi menn ţó á afar sannfćrandi hátt, líkt og góđum jesúíta sćmir, um ađ apparatiđ vćri ekki uppfinning djöfulsins og illra afla.

Ađrir höfđu lýst ţessu tćki og notađ ţađ miklu fyrr en Kircher. Til dćmis danski frćđimađurinn Thomas Walgenstein, sem sýndi myndir međ Laterna Magica í Rómarborg áriđ 1665. Enn fyrri til var hollendingurinn Christiaan Huygens sem ţegar áriđ 1659 hafđi teiknađ dćmigerđa Laterna Magica sýningavél sem ekki var mjög frábrugđin ţeim sem ţekktust á 19. öld. (Sjá frekar hér).

Áđur en eiginlegar ljósmyndir voru fundnar upp, voru allar laterna magica-skyggnur handmálađar teikningar. Efni myndanna var fjölţćtt og stundum var leikiđ á áhorfandann međ einföldum sjóhverfingum ţannig ađ fólki sýndist persónur eđa hlutir á myndunum hreyfa sig.

db_hemelvaart2_1280719.gif

Laterna Magica varđ vitaskuld mjög fljótt vinsćlt leikfang í Vatíkaninu.

Ţess vegna voru sýningar á Laterna myndum mjög vinsćlar, eđa allt ţar til ţćr dóu drottni sínum, en bćđi í Bandaríkjunum og Sovétríkjunum voru ţćr lengi notađar viđ kennslu og alls kyns áróđursstarfsemi, eđa allt fram yfir 1970.

209390.jpg

Áđur en ađ ljósmyndir voru fćrđar yfir á glerskyggnur, ţekktust líka skyggnur međ handmáluđum myndum af "íslenskum stöđum". Ţessi mynd frá síđari hluta 19. aldar á ađ sýna Heklu. Myndin er greinilega undir sterkum áhrifum af mynd úr útgáfu af riti ţjóđverjans Dithmars Blefkeníus Scheeps-togt na Ysland en Groenland, sem út kom áriđ 1608 í Leiden í Hollandi. 

blefkenius_b.jpg

Hrúturinn "Erlendur", sem er nú forystusauđur í hjörđ Fornleifs bónda (sjá hér), varđ einnig ađ stjörnu á töfralampatímabilinu. Myndin er frá fyrri hluta 19. aldar og er handmáluđ á gler. Hann er nú kominn í hrútakofa Fornleifs og líđur vel.

erlendur_a_glerinu_c_1287499.jpghruturinn_erlendur.jpg

Laterna Magica sýningar í Reykjavík á 19. öld

Orđiđ skuggamynd, ţ.e. í ţýđingunni skyggna eđa ljóskersmynd, kemur fyrst fyrir í íslensku máli áriđ 1861. Áđur höfđu tvö nýyrđi litiđ dagsins ljós: Ljósmynd áriđ 1852 og sólmynd áriđ 1854. Nútíminn sigldi nú hratt ađ Íslands ströndum.

Áriđ 1861 birtist ţessi frétt í Íslendingi um turnreiđarhátíđ í Berlín ţar sem ­ţýskir vopnabrćđur minntust Ţriggja ára stríđsins eđa 1. Slésvíkurstríđsins gegn Dönum á mjög hatursfullan hátt. Danir unnu ţađ stríđ:

Í Berlinni stóđ slík hátíđ fyrir skemmstu međ hinum mesta veg og viđhöfn. Viđ leikinn í ťViktoríuleikhúsinuŤ var sunginn og sleginn hergöngusöngur ťSljesvíkur-HoltsetaŤ; sló ţá í óţrjótandi lófaskelli međ heyrendum. Söngurinn var endurtekinn, en ţví nćst sýndur í skuggamyndum bardagi Kílarstúdenta viđ Flensborg (1848), ţar er margir af ţeim fjellu eptir drengilega vörn. Ţá stóđ upp mađur frá ťSljesvík-HoltsetuŤ, er barizt hafđi móti Dönum, og mćlti nokkur ťhjartnćmŤ orđ til ţeirra, er viđ voru staddir. Af ţví, er ţýzk blöđ segja hjer um, má marka, eins og af öđru, hve rík hefndarfýsin og hatriđ viđ Dani er međal manna á Ţýzkalandi.

Áriđ 1874 birtist auglýsing í blađinu Víkverja. Hún hljóđađi svo:

Til hagnađar fyrir Sunnudagaskólann verđa í Glasgow 1. mars sýndar skuggamyndir og nokkrar sjónhverfingar."

Hvort ţarna hafa veriđ sýndar ljósmyndir eđa handmálađar myndir sem sögđu t.d. biblíusögur, er ekki víst. Stórhýsiđ Glasgow sem reist var áriđ 1863 af skoskum mönnum í Grjótaţorpinu viđ Vesturgötuna (en brann ţví miđur áriđ 1903) hafđi sal sem gat tekiđ allt ađ 200 manns í sćti. Margir Reykvíkingar gćtu ţví hafa séđ skuggamyndir á ţessum árum. Líklegast tel ég ađ Sigfús Eymundsson hafi séđ um ţessar sýningar, en hann sýndi fyrstur Íslendinga myndir áriđ 1870.

glasgow1885.jpgStórhýsiđ Glasgow í Reykjavík. Ef til vill fyrsti stađurinn á Íslandi ţar sem myndir voru sýndar međ töfralampanum.

Ţorlákur Ó. Johnson

Áriđ 1883 hélt Ţorlákur Ó. Johnson kaupmađur (f. 1838), sem var lćrđur í verslunarfrćđum á Skotlandi og í London, „panóramasýningar" á Hótel íslandi. Ţorlákur hafđi dvaliđ 17 ár erlendis og lengst af á Bretlandseyjum. Hann kynntist töfralampasýningum erlendis, og er hann sneri heim áriđ 1875, hóf hann slíkar sýningar međ Sigfúsi Eymundssyni. Ţess má geta, ađ Ţorlákur var náfrćndi Jóns Sigurđssonar. Síđar á skyggnusýningaferli sínum lauk hann jafnan sýningum og fyrirlestrum međ mynd af ţeim hjónum Jóni forseta og Ingibjörgu.

Á árunum 1883-1892 stóđ Ţorlákur fyrir skuggamyndasýningum sem hann nefndi einatt "skemmtanir fyrir fólkiđ". Hann bauđ eitt sinn 400 börnum til slíkrar kvöldskemmtunar og gaf ţeim mjólk, kökur og fleira. Ţá héldu hinir velmegandi í Reykjavík, ađ hann vćri af göflunum genginn. Ţeir ríku á Íslandi tóku sér líkt og í dag vćna sneiđ af kökunni áđur en ţeir fóru yfirleitt ađ hugsa um fátćklinga og börn. En í börnum voru góđir viđskiptavinir á töfralampasýningar Ţorláks. Ţorlákur var nú ekki eins vitlaus og burgeisarnir héldu.

Skemmtanalíf Reykvíkinga var ađ sögn fremur lítilfjörlegt á síđari hluta 19. aldar. Margar sögur fara af drykkjuskap međal verkafólks og sjómanna - já og skálda og menntamanna. Ţorlákur vildi vinna gegn ţeirri eymd (um leiđ og hann flutti inn vín og whisky) og stofnađi ásamt Matthíasi Jochumssyni og öđrum góđum mönnum Sjómannaklúbbinn í október 1875, "hollan griđastađ til menntunar og endurnćringar, ţegar ţeir vćru í landi og annars hefđu lítinn ţarflegan starfa međ höndum". Ţorlákur var sömuleiđis fyrstur Íslendinga til ađ auglýsa varning sinn í blöđunum. Myndasýningar sínar auglýsti hann einnig. Hann flutti t.d. inn "Eldspýturnar ţćgilegu og Ţjóđfrelsis whisky fyrir fólkiđ". Ţegar hann var ekki ađ kenna Vesturförum Lundúnaensku.

Ef Fornleifur hefđi veriđ samtímamađur Ţorláks hefđi hann líklega veriđ nýjungagjarnari en hann er nú, og ţegiđ glas af Ţjóđfrelsiswhisky og tvćr syrpur úr töfralampanum hjá Ţorláki Ó. Johnson. Sjómannaklúbburinn varđ hins vegar ekki langlífur, enda ţóttu vín og whisky Ţorláks betri skemmtun en "fjöriđ" í klúbbnum.

_orlakur_johnson_1280890.jpg

Skuggamyndakonungur Íslands, Ţorlákur Ó. Johnson, á yngri árum.

Ţorlákur hóf skuggamyndasýningar í samstarfi viđ Sigfús Eymundsson ljósmyndara, en Sigfús sýndi fyrstur manna svo vitađ sé skuggamyndir á Íslandi. Ţađ var áriđ 1870. Samvinna ţeirra stóđ ekki lengi, eđa innan viđ ár, en Ţorlákur hélt síđan áfram sýningum nokkur ár. Myndir Sigfúsar og annarra frá Íslandi voru hins vegar notađar til gerđar myndasyrpa međ ljósmyndum frá Íslandi, eins og fram kemur í síđari köflum ţessa rađbloggs um Töfralampasýningar á Íslandi.

hotel_sland.jpg

Hótel Ísland (ţađ fyrsta) var stađurinn ţar sem "fólkiđ í Reykjavík", fór á Panórama-sýningar í salnum međ lokunum fyrir gluggana. Loka ţurfti fyrir stóra gluggana á Stóra Salnum til ađ hafa gott myrkur viđ sýningarnar. Myndin er rangt feđruđ og aldursgreind af Ţjóđminjasafninu en sauđakaupmađurinn John Coghill sést á myndinni ásamt fríđu föruneyti.

1883 Skuggamyndasýningar Ţorláks voru fyrst auglýstar í Ísafold ţ. 19. desember 1883:

"Fyrir sveitamenn og ađra, er koma til Reykjavíkur um jólin og nýáriđ - ­ ţá verđa sýndar á Hótel Ísland fallegar skugga myndir eđa Panorama ­ í allt 150 myndir  -­ bćđi frá London -­ Ameríku -­ Edinborg - ­ Sviss -­ París -­ Ítalíu ­ Afríku og fleiri löndum."

Veturinn 1884 hélt Ţorlákur nokkrar sýningar í félagi viđ Sigfús. Lúđvík Kristjánsson segir svo frá í bók sinni um Ţorlák:

Veturinn 1884 hélt Ţorlákur allmargar sýningar í félagi viđ Sigfús Eymundsson. Innlendu myndirnar, sem ţeir sýndu voru frá ellefu stöđum á Suđvesturlandi, en auk ţess allmargar úr Reykavík. Ţá er Ţorlákur frétti á sínum tím til Englands um stofnun Ţjóđminjasafnsins, hafđi hann látiđ ţá ósk í ljós viđ Jón Sigurđsson, hve nauđsynlegt vćri fyrir Íslendinga ađ eignast "fallegt Museum". Hann vildi vekja áhuga Reykvíkinga og annarra landsmanna á Ţjóđminjasafninu, og í ţví skyni lét hann tala myndir af ýmsum munum ţess til ađ kynna samkomugestum sínum safniđ".

1884 Í Ţjóđólfi ţ. 15. nóvember 1884, sagđi svo um sýningar Ţorláks:

"Ţađ eru skriđbyttumyndir međ litum (landterna-magica-myndir) af fögrum mannaverkum, borgum, stórhýsum, einnig af viđburđum, sömuleiđis fagrar landslagsmyndir. Nokkrar myndir eru einlitar ađeins, og eru ţćr af innlendum byggingum eđa landslagi ... Í vorum skemmtanalausa bć er ţetta fyrirtćki mjög ţakkarvert og mun vafalaust fá ađsókn almennings eins og ţađ á skiliđ."

1885 Í blađinu Fréttir frá Íslandi  birtist í 11. árgangi ţess áriđ 1885 grein sem bar titilinn Frá ýmsu, framförum og öđru. Ţar mátti m.a. í lok greinarinnar lesa eftirfarandi klausu um skemmtanalífiđ í Reykjavík:

"Ađrar skemtanir voru litlar, ađrar enn ţađ, ađ panórama-myndir voru sýndar ţar, og helzt af útlendum mannvirkjum og stöđum og innlendum landstöđvum (sjá hér).

1890 Ţorlákur sem ferđađist ađ jafnađi einu sinni á ári til Englands. Ţar náđi hann 5036500a.jpgsér í myndasyrpur. Áriđ 1890 keypti hann litađa myndasyrpu um "Ferđir Stanley í gegnum hiđ myrka meginland Afríku". Á frummálinu hét syrpan, sem taldi 29 myndir, Stanley in Africa og var gefin út af York & Son í Lundúnum (syrpan er ađ hluta til varđveitt í dag sjá hér). Ţorlákur flutti einnig skýringafyrirlestur um Henry Stanley og sömuleiđis lét hann yrkja og sérpenta kvćđi um hetjudáđ kappans, sem jafnan var sungiđ ţegar myndirnar voru sýndar. Drápan var einnig skrautritađ og sendi Guđbrandur hana til Stanleys sem ţakkađi honum međ ţví ađ senda af sér áritađa ljósmynd: Drápan hljóđar svo:

henry_stanley_1280767.jpg

5036473a.jpg

Stanley var ađalhetjan skuggafólksins í Reykjavík áriđ 1890. Svona sigli hann gegnum tjaldiđ inn í huga fólks á Hótel Íslandi í umbođi Ţorláks Ó. Johnson. Kannski hefur Ţorlákur einnig bođiđ upp á Livingstone, get ég gert mér í hugarlund. Hér er mynd af seríu međ honum. Svona gćtu myndir Ţorláks hafa litiđ út, ţegar ţćr bárust frá Englandi.

liv_box04.jpg

Skemmtanir fyrir fólkiđ

1891 Víđa var fariđ í ţessum sýningum Ţorláks. Í auglýsingu í Ísafold fyrir sýningar Ţorláks áriđ 1891 má lesa:  

„Skemmtanir fyrir fólkiđ":..Vjer höfum fariđ í kring um hnöttinn . . . Vjer höfum komiđ og sjeđ orustur og vígvelli í egipzka stríđinu . . . ferđast víđsvegar um vort söguríka og kćra föđurland . . . Og nú, kćru landar, opna jeg fyrir yđur enn nýja veröld, međ nýjum myndum..." Skugginn í speglinum Kenn mér.

Tilgangur Ţorláks međ myndasýningunum sínum var ađ skemmta og frćđa, enda var ţađ hugsunin á bak viđ framleiđslu ţeirra á Bretlandseyjum. Ţorlákur lýsti ţessu einni í annarri auglýsingu ţann 2. desember 1891:

"Víđa um hinn menntađa heim er nú fariđ ađ sýna (eins og ég geri) myndir af borgum, löndum, listaverkum, merkum mönnum, dýrum o.fl. Er slíkt nú ađ fara mjöđ í vöxt, einkum á Englandi, Frakklandi og í Ameríku. Í flestum landfrćđifélögum og öđrum menntafélögum til fróđleiks og skemmtunar, ţar sem iđulega eru haldnir fyrirlestrar um alls konar fróđleik. Eru slíkar fyrirlestrar um alls kyns fróđleik. Eru slíki fyrirlestrar skýrđir međ skuggamyndum, er hlýtur ađ gera efniđ bćđi fróđlegra, skemmtilegra og minnisstćđara í hugum manna. Fćstir af oss hafa ráđ á ađ ferđast um heiminn og sjá alla ţess undrahluti, en flestir hafa ráđ á ađ afla sér slíks fróđleiks fyrir fáeina aura međ ţví ađ sćkja slíkar myndasýningar. Ég hef nú um nokkur undanfarin ár flutt landa mína, er sótt hafa slíkar sýningar, víđs vegar ... ... Hver getur neitađ ţví, ađ í ţessu sé talsverđur fróđleikur og ţađ svo ódýr, ađ flestir geti veitt sér hann; ađ verja fáeinum stundum á hinum löngu vetrarkvöldum til slíks ferđalags borgar sig vel fyrir hvern ţann, sem kann ađ meta ţetta rétt. Og nú, kćru landar, opna ég fyrir yđur enn nýja veröld međ nýjum myndum, sem koma međ Lauru og sem ég sýni í stóra salnum á Hótel Ísland. Föstud. og laugard. 4. og 5. des. kl 81/2.

Fyrst

Keisaradćmiđ Kína og Kínverjar, [21 mynd víđs vegar úr Kína og úr Ţjóđlífi Kínverja.] Hinn frćgi hershöfđingi, Gordon, ćvi hans og lífsstarf. [12 myndir og ţćr víđa ađ, ţar sem Gordon hefur veriđ.] Enn fremur í undirbúningi nýjar myndir frá London og hin skemmtilega ferđ frá London til Rómarborgar og ferđir til Egyptalands í gegnum Súesskurđinn til Kaíró. Hver sýning endar međ tveimur myndum af Ölfusárbrúnni.

5048105a.jpg

Gordon allur. Ţetta ţótti Reykvíkingum örugglega merkilegt ađ sjá. Nokkrar myndir eru enn varđveittar úr álíka syrpu frá York & Son(sjá hér)

Nokkru áđur eđa 18. nóvember 1890 má lesa auglýsingu frá Ţorláki:

Stór myndasýning af Íslandi. Hiđ stćrsta myndasafn, sem nokkurn tíma hefur veriđ sýnt af landinu ... er ég međ miklum kostnađi hef látiđ búa til - alls um 80 myndir."

Jólamyndir smáfólksins

Fyrir Jólin 1889 sýndi Ţorlákur margar nýjar syrpur ćtlađar börnum eđa smáfólkinu, eins og Ţorlákur kallađi börn. Syrpurnar báru titla eins og Ţrándur fer ađ veiđa Björninn og ţeirra hlćgilegu ađfarir, Sólmundur gamli og Sesselja kelling hans ađ nćturţeli ađ reyna ađ ná músinni sem hélt fyrir ţeim vöku, Rakarinn og hundurinn hans Snati; Gvendur Ferđalangur, Hreiđriđ hans Krumma og Tannpína. Ţetta voru allt ţýskar syrpur framleiddar af Wilhelm Busch.

Nú getur Fornleifur og ţćr barnalegu sálir sem lesa frćđi hans séđ ţađ sem krakkar í Reykjavík horfđu á í Hótel Íslandi áriđ 1889. Upphaflega báru ţessar syrpur ţýska titla ein og Die wunderbare Bärenjagd, Die Maus, Der gewandte, kunstreiche Barbier und sein kluger Hund, Rabennest, (eđa Raben-Nest) Der hohle Zahn

Ţađ hefur nú veriđ eftir krökkunum í Reykjavík ađ hafa gaman ađ ţví ađ sjá rakara skera nefiđ af viđskiptavini sínu, og ţađ rétt fyrir jólin.

650-skillfull-barber09.jpg

Um Jólin 1898 sýndi Ţorlákur einnig börnunum ţađ sem hann kallađi "hreyfanlega mynd" Ekki voru ţađ kvikmyndir eins og viđ ţekkjum ţćr síđar, heldur skuggamyndir međ ýmsum búnađi á myndinni eđa viđ útskiptingu á líkum myndu, ţannig ađ út leit fyrir ađ hreyfing vćri á myndinni. Hann sýndi hreyfanlega mynd sem hann kallađi Grímuball barnanna í Mansion House í London og Björgunarbátinn.

Ţorlákur hćtti sýningum sínum 1892. Heilsu hans fór hrakandi um ţađ leyti og var ţessi glađi mađur ađ mestu óvinnufćr vegna einhvers konar ţunglyndis til dauđadags áriđ 1917.

Ţćr myndaskyggnur sem Fornleifur festi nýlega kaup á á Cornwall, sem eru úr tveimur syrpum eru ađ öllum líkindum sams konar (ef ekki sömu) myndir frá Íslandi og Ţorlákur Ó. Johnson var ađ sýna Reykvíkingum á 9. áratug 19. aldar. Myndasyrpur međ ljósmyndum frá Íslandi voru seldar af minnsta kosti tveimur fyrirtćkjum á Bretlandseyjum á 9. og 10. áratug 19. aldar. Í nćstu fćrslum verđur saga skyggnanna sögđ, mynd fyrir mynd. Ţví miđur hafa ekki allar ţeirra fundist enn. En hugsast getur ađ allar myndirnar frá Íslandssyrpunum komi einhvern daginn í leitirnar. Hćgt er ađ biđja, vona og jafnvel leita.

Er nema von ađ Beinólfur á Ţjófminjasafninu gleđjist? Viđ segjum ekki meira - ađ sinni. 3. hluti kemur ţegar hann er lagstur í gröfina.

db_skelet_ani_1280714.gif

Höfundur og sýningarstjóri: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson (og Fornleifur)

Ísland í töfralampanum 1. hluti

Ítarefni:

Lúđvík Kristjánsson: Úr heimsborg í Grjótaţorp: Ćvisaga Ţorláks Ó. Johnson. Fyrra bindi. Skuggsjá.

http://www.luikerwaal.com/

http://www.magiclantern.org.uk/

http://www.slides.uni-trier.de/index.php

http://www.dickbalzer.com/


Sigmundur lögleysa

_jo_minjar.jpg

Nú er komiđ í ljós, ađ svo óeđlilega hafi veriđ stađiđ ađ gerđ fýsileikaskýrslu Capacent og lagafrumvarps í tengslum viđ ţađ varđandi fyrirhugađan samruna Ţjóđminjasafns og Minjastofnunar (sjá hér í fćrslu Fornleifs í gćr), ađ brotin hafa veriđ lög landsins. Sigmundur Davíđ forsćtisráđherra, sem einnig vill vera minjaráđherra, og samstarfskona hans á Ţjóđminjasafni virđast alls ekkert siđgćđi hafa.

Framkvćmdastjóri Minjastofnunar, dr. Kristín Sigurđardóttir, sem sat í stýrihóp ţeim, hvers vinnu Capacent byggđi skýrslu sína á, fékk ekki skýrsluna fyrr en sl. mánudagskvöld (22. febrúar) eftir ađ skýrslan var kynnt fyrir starfsmönnum Ţjóđminjasafns í fyrirlestrarsal safnsins. Minjastofnun sendi ţá ţessa stuttu en ódagsettu yfirlýsingu ţann. 22. febrúar.

Nú er lagafrumvarpiđ, sem talađ var um í skýrslunni, einnig komiđ í loftiđ, og greinilegt er ađ stýrihópurinn hefur ekki komiđ ađ ţví verki. Margrét Hallgrímsdóttir ţjóđminjavörđur hefur greinilega fengiđ ađ skrifa einrćđisyfirlýsingu sína ein og óstudd.

805756.jpgHér er SDG hugsanlega búinn ađ fá sér Virtual Antiquarian og gefur fimm daga (og tveggja vinnudaga) frest til ađ gera athugasemdir viđ lagafrumvarpiđ. Ég tók mér rúmar 20 mínútur í ađ sjá ađ frumvarpiđ er veruleikaskert spil Margrétar Hallgrímsdóttur og Sigmundar Davíđs, ţar sem niđurstöđur hafa veriđ ákveđnar fyrirfram.

Hvađ er frestur?

Svo er gefinn frestur!, til ađ skila athugasemdum viđ frumvarpiđ sem sumir hagsmunaađilar fengu ekki fyrr en í gćr, 24. febrúar. Fresturinn er til 29. febrúar.

Hvers konar stjórnskipulag er eiginlega á Íslandi? Er frumstćtt fólk, illa gefiđ og ósiđmenntađ viđ völd? Ég fć ekki séđ annađ. Ţađ er logandi klárt.

Ţetta ferli er eins og í landi ţar sem glćpaliđ stjórnar. Isis gefur jafnvel lengri fresti áđur ţeir skera á háls. Putin er "large" í samanburđi viđ ţessa íslensku nánaglaóstjórn.

Ţessi lagafrumvarpstillaga er ríkistjórn landsins til háborinnar skammar og starfshćttir ţjóđminjavarđar ćttu ađ kalla á brottvikningu hennar úr starfi, nú ţegar. Konan er ađ mínu mati óhćf til starfans - til annars en ađ valda usla og leiđindum, og ţađ jafnvel fyrir utan Ţjóđminjasafniđ.

Ţetta er orđinn svo mikill farsi og forsćtisráđherra til vansa ađ nú verđur stjórnarandstađan öll ađ taka í taumana og kynna sér ţetta mál og stöđva lögleysuna. Sjálfstćđisflokkurinn, sem mestan ţátt átti í ađ Fornleifavernd Ríkisins og síđar Minjastofnun Íslands varđ til og málaflokkur sem Ţjóđminjasafn gat aldrei valiđ var settur á hendur hćfara fólks sem gerđi betur, verđur einnig ađ stöđva sorgarleikinn.

Ţetta rugl í forsćtisráđherra og nánasta samstarfsmanni hans, Margréti Hallgrímsdóttur, verđur ađ koma í veg fyrir. Afturhvarf til óstjórnarinnar á Ţjóđminjasafni fyrir aldamót (ađ undanskildum stjórnarárum Guđmundar Magnússonar á Ţjóđminjasafninu) vćri óbćrilegt. En ţađ gerist međ ţessum furđulega samruna sem öllum vélum Margrétar og Sigmundar er stímt á. Brátt falla ţó vígin.


Norđmenn eru sögulaus ţjóđ

akr-fb.jpg

og ţađ háir ţeim greinilega svo mjög ađ ţeir eru nú farnir ađ fjöldaframleiđa Flateyjarbók međ teikningum eftir teiknisögulistamann, sem myndskreytir í sunnudagaskólastíl, sem hann mun hafa alist upp í ef trúa má Herópinu norska hér á árum áđur (sjá hér). Hallelúja og amen!

Í fréttum Stöđvar 2 í gćr mátti sjá nokkur verk Anders Rue Kvĺle (myndin efst er af honum). Međal annars má sjá norska kletta á Lögbergi. Ţetta eru kjánalegar klisjur sem minna á sunnudagaskólamyndir amerískra sértrúarsafnađa.

Kerlingarnar međ skuplurnar frá 8. áratugnum eru greinileg enn sexí í ţessum "víkingalistiđnađi". Indíánarnir á Vínlandi eru hrein fjarstćđa. Víkingalistamađurinn Andrés hrjúfi frá Hváli hefđi gert sjálfum sér og öđrum greiđa ef hann hefđi haft Íslandskort sér viđ hliđ. Ţá hefđi ekki gosiđ í Vestmannaeyjum áriđ 1000 eins og á ţessari mynd:

sunnudagskolamyndin.jpg

Í myndefninu fer "den konstruktive sagakritikken" hans Ţorgríms frá Tittlingastöđum (Torgrim Titlestad) út um ţúfur og víđan völl. Fornleifafrćđi, listfrćđi og lágmarks heimildagagnrýni virđist lítt geđjast prófessornum úr Stafangri. Eins og öllum má vera ljóst er Flateyjarbók uppspuni einn, ritađur af landeyđum til ađ komast í mjúkinn hjá norskum herrum. Alltaf sama sagan. Ţađ sem nú hefur veriđ prentađ í Noregi, og ber sama nafn og öndvegisrit okkar, er nútíma glansmyndasafn sem líklegast hefđi glatt međlimi "Hirđarinnar" í Norsk Nasjonal Samling meira en nokkra ađra. Ţessi útgáfa er tćr tímaskekkja!

Norđmenn fá ađ kjassa Flateyjarbók

Mér til mikils hryllings eru greinilega enn til Íslendingar sem setja öll lög og reglur úr sambandi til ađ ţjónkast viđ duttlunga erlendra manna sem hafa áhuga á Íslandi. Međan íslenska ţjóđin hefur vart fengiđ ađ sjá Flateyjarbók nema ljótum kassa viđ Suđurgötu, og um tíma í öđrum kassa viđ Hverfisgötu, sem ekki var gćtt nógu vel fyrir Forstöđukonu Árnastofnunar, svo hún lét fjarlćgja handritin sem voru í vörslu annarrar forstöđukonu - ţá getur norskur klisjumyndaframleiđandi og sagnfrćđingur, sem hefur fengiđ einhverja flugu, fengiđ ađ hampa okkar rómađa menningararfi án ţess ađ hafa hanska, líkt og einhver vergjörn norsk smástelpa sem fćr ađ flađra upp um Justin Bieber.

Fyrr má nú fyrr vera. Íslendingar eru fífl, enda flestir komnir af Norđmönnum. Ţađ er ćttarsvipur á mörgu. Nú má búast viđ halarófu af fólki sem kemur til landsins til ađ láta mynda sig međ Flateyjarbók. Ţađ liggur viđ ađ mađur segi: Handritin aftur til Kaupmannahafnar!!!

img_5106.jpg

Ţorgrímur úr Ballarkoti fékk líka ađ handfjatla menningararfinn í Ţjóđmenningarhúsinu. Kannski var ţetta tilefniđ til ţess ađ bókin var tekin ţađan í fússi af Guđrúnu Nordal? Eitthvađ yrđi nú sagt ef ég vippađi mér upp í Oseberg-skipiđ á skítugum skónum međ tilvísun til ţess ađ formóđir mín, Sigríđur Svarta, hefđi veriđ heygđ í ţví. Ćtli ég fengi ekki svítu viđ hliđina á berserknum Breivík fyrir slík helgispjöll?


Bróđir Thors

radsmannsibud_1917.jpg

alfred_raavad_1848-1933_1916.jpg

Thor Jensen, ćttfađir Thorsaranna, átti 11 systkini og ţar af fjögur hálfsystur. Einn bróđir Thors var líka vel gefinn piltur eins og Thor og komst á spjöld sögunnar líkt og hinn framtakssami bróđir hans á Íslandi. Hann hét Alfred J. Raavad (síđar stafađ Rĺvad; Sjá ljósmynd til vinstri). Alfred breytti eftirnafni sínu áriđ 1880, enda Jensen bara nafn fyrir venjulegt alţýđufólk. Alfred fćddist áriđ 1848 og var ţví töluvert eldri en Thor, sem fćddist áriđ 1863. Fađir ţeirra var Jens Christian Jensen múrarameistari og móđir ţeirra hét Andrea Louise Martens.

Alfred Jensen Raavad

Alfred starfađi í Danmörku og Bandaríkjunum (ţar sem hann kallađi sig Roewade). Hann var sćmilega vel ţekktur fyrir nokkrar byggingar beggja vegna Atlantsála, en sömuleiđis fyrir áhuga sinn og skrif um borgarskipulag, sem hann byrjađi ađ sýna áhuga í Bandaríkjunum. Hann varđ t.d. fyrstur manna til ađ teikna skipulag Reykjavíkur, ţar sem hann hugsađi sér einhvers konar Akropolis stjórnsýslunnar og "ađalsins" í Öskjuhlíđinni.

Íslenskur arkitekt, Hilmar Ţór Björnsson, sem oft skrifar áhugaverđar greinar um byggingalist fyrir alţýđuna á bloggi sínu á Pressunni, hefur haldiđ ţví fram, ađ Alfred J. Raavad hafi aldrei notiđ sanngirni ţegar seinni tíma menn útmćldu heiđur fyrir landvinninga í byggingarlist og bćjarskipulagi (sjá hérhér og hér).

Hilmari Ţór telst svo til, ađ Alfred J. Raavad hafi fyrstur stungiđ upp á fingraskipulagi stór-Kaupmannahafnar, sem löngum hefur veriđ kennt viđ Peter Bredsdorff og Steen Ejler Rasmussen og taliđ ađ ţeir hafi átt heiđur ađ ţví ţegar ţeir kynntu ţađ áriđ 1947. Hilmar Ţór álítur ađ Raavad hafi ekki notiđ heiđursins vegna ţess ađ hann hafi veriđ gyđingahatari. Ţarna held ég ađ Hilmari Ţór förlist byggingalistin í sagnfrćđiathugunum sínum, ţví ţetta er einfaldlega ekki rétt og meinloka og óhugsuđ samsćriskenning í besta lagi.

Ţó svo ađ Alfred J. Raavad hafi veriđ svćsinn gyđingahatari, félagi í Foreningen til Fremmedelementers Begrćnsning, sem síđar var gefiđ nýtt nafn (Dansker Ligaen), ţá var gyđingahatur svo rótgróiđ í löndum Evrópu á fyrri hluta 20. aldar, ţar međ taliđ Danmörku, ađ lítiđ var eftir ţví tekiđ, nema hjá ţeim sem fyrir ţví urđu. Íslendingar flestir geta ekki gert sér grein fyrir ţví hatri. Ţađ var ţví ekki Raavad sem var fórnarlamb, heldur fólkiđ sem hann hatađi.

En nú er ţađ einu sinni svo, ađ gyđingar stjórna ekki ritun sögunnar í Danmörku eđa almenningsáliti. Gyđingar höfđu ekki og hafa aldrei haft ţau völd í Danmörku, ađ skipa mönnum sess í sögunni og gera minna úr verkum ţeirra til ađ hefna haturs í garđ gyđinga.

Hvađan Hilmar Ţór hefur ţess ţvćlu, veit ég ekki. Hún sýnir frekar fordóma í garđ gyđinga en vitsmunalega ţanka. Vona ég svo ađ ţessu upplýstu, ađ fólk sem hugsanlega enn telur Thorsaranna gyđingaćttar, fari ađ taka sönsum, ţegar ţeir frétta af ţessum skođunum ćttingjanna í Danmörku.

Tiltölulega nýlega birtist bók eftir Anne Sofie Bak um Gyđingahatur í Danmörku og ţá fyrst var aftur fariđ ađ minnast á gyđingahatur Raavads og ýmissa annarra ţekktra manna manna í Danmörku. Ţess er greinilega getiđ í yfirlitsverkum og alfrćđiritum í Danmörku ađ hann eigi heiđurinn eđa réttara sagt hugmyndina ađ framtíđarskipulagi stór-Kaupmannahafnar áđur en Ejler Rasmussen og Bredsdorff nýttu sér hugmyndir hans. Sá heiđur hefur aldrei veriđ tekinn af Alfred Raavad, hvorki af gyđingum međ "öll ţeirra völd", né öđrum. 

chicago.jpg

Ţessi bygging, sem Raavad teiknađi međ öđrum í Chicago, líkist engum byggingum sem hann skildi eftir sig í Kaupmannahöfn. Hún hafđi heldur engin áhrif á Guđjón Samúelsson.

Teiknađi hús fyrir Íslending af gyđingaćttum

Máli mínu til stuđnings verđ ég ađ nefna 20 blađsíđna ritling ţann er Alfred birt áriđ 1918 og sem út var gefinn hjá Hřst og Sřn í röđinni Dansk-Islandsk Samfunds Smaaskrifter / 1. Bćklingurinn var tvítyngdur og kallađist á íslensku Íslensk Húsgerđarlist (Hilmar Ţór fer rangt međ nafniđ og kallar bćklinginn "Íslensk Húsagerđarlist") og á dönsku Islandsk Architektur. Bćklingurinn var gefinn út fyrir tilstuđlan manns af íslenskum ćttum og gyđinglegum. Ţađ var enginn annar en Aage Meyer Benedictsen (1866-1927), sem ég hef greint frá rhér og hér.

_mb_1909_johannes_frigast_kalundborg_b_1261121.jpgAage var í móđurlegg kominn af íslenskum og dönskum kaupmönnum, en fađir hans Philip Ferdinand Meyer (1828/9 -1887) var gyđingur sem snerist til kristni og kallađi sig síđan Johan Philip Ferdinand Meyer. Meyer, sem lifđi framan af tiltölulega áhyggjulausu lífi ţökk sé auđlegđ föđur hans, byggđi sér sumarhús áriđ 1912, sem enn stendur. Hann kallađi húsiđ Videvang (Víđavang), og er húsiđ nćrri bćnum Videbćk á Jótlandi og í dag í eigu austuríska milljónamćringsins og Vínarbarnsins  Kurt Daell (f. 1940,hann hét upphaflega Kurt Hauptmann) síđasta eiganda Daells Varehus í Kaupmannahöfn. Uppeldisdóttir Aaage Meyer Benedictsens og konu hans Kari ól upp tvö börn frá Austurríki. Nokkrum árum eftir ađ húsiđ var byggt hafđi Aaage áform um ađ byggja annađ hús í íslenskum stíl. Hafđi hann samband viđ Alfred J. Raavad, sem skömmu áđur hafđi veriđ á Íslandi og fariđ međ bróđur sínum til Bandaríkjanna (sjá um ţá ferđ hér í prýđis grein Péturs heitins Péturssonar) og voru ţeir báđir Aage og Alfred félagar í Dansk Islandsk Samfund.

Meyer Benedictsen hafđi í hyggju ađ byggja sér "Ráđmannsíbúđ" međ kirkju og "Klukkuhliđi", sem Raavad birti teikningar af í ritlingi sínum. Meyer Benedictsen fékk einnig teikningar frá Raavad og eru ţćr í skjalasafni Meyer Benedictsens í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn (sjá efst og hér fyrir neđan). Ţví miđur varđ ekkert úr ţeirri byggingu, og ég veit ekki af hverju, en tel sennilegt ađ Aage hafi skort fjármagn til ţeirra.

Ţegar yfirlýstur gyđingahatari eins og Alfred J. Raavad, frćndi Thorsaranna á Íslandi, gat unniđ međ Meyer Benedictsen og öfugt, er kannski of mikiđ gert úr gyđingahatrinu í karlskömminni honum Alfred.

framhli_kirkju_air_1917_1261118.jpg

Kirkja sem Meyer Benediktsen vildi reisa. Stal Guđjón ţessu frá Alfred Raavad? Ekki man ég eftir ţví. framhli_kirkju_air_1917.jpg

Var Guđjón Samúelsson hugmyndaţjófur?

Hilmar Ţór Björnsson geriđ ţví líka skóna, ađ Alfred J. Raavad hafi ekki hlotiđ ţann heiđur á Íslandi sem honum bar, og telur Guđjón Samúelsson hafa leitađ of fjálglega smiđju Raavads án ţess ađ Raavad fengi neinar ţakkir fyrir. Ţar á međal telur Hilmar Björn ađ Guđjón hafi sótt um of í smiđju Raavads og megi ţađ t.d. sjá á teikningum Raavads ađ Ráđsmannsíbúđinni.

Ekki var ţađ ţá vegna ţess ađ Raavad var gyđingahatari. Ég get vissulega samţykkt ađ Guđjón hefur greinilega lesiđ ritling Raavads um íslenska húsgerđarlist, en hvort ţađ var meira en ţađ, stórefa ég. Raavad byggđi engin hús í "islandica stíl" međ burstum og slíku í Danmörku og ţađ ţarf ađ rökstyđja ţađ vel, ef einhver sér svip međ húsum Guđjóns á Íslandi og húsum Raavads í Danmörku eđa Bandaríkjunum. Burstahús Guđjóns svipar ekkert til tillögu Raavads ađ Íslandshúsi gyđingaafkomandans Meyer Benedictsens frá 1917.

Hallakirkja

dsc01041

Arkitektar leita svo sem oft í smiđju starfsbrćđra sinna án ţess ađ geta ţess og ţađ er mönnum oft efni í margar, langar og leiđinlegar ritgerđir (sjá hér og myndirnar hér fyrir ofan). Mađurinn er í eđli sínu hópdýr og eftirherma (kópíisti) og langt er á milli ţeirra sem fá nýju og stóru hugmyndirnar, og eru ţeir sjaldan spámenn í sínu heimalandi. Hvađ varđar bćjarskipulag Raavads fyrir Reykjavík, er hćgt ađ sjá ađ ýmsar hugmyndir Guđjóns eru komnar frá Raavad. En Guđjón setti ţó sinn Akropólis á Sólavörđuholtiđ en ekki í Öskjuhlíđina.

Alfred var vissulega merkilegur "Thorsari" og saga hans afar áhugaverđ, nema hvađ hann trylltist víst (stundum) ţegar hann sá og heyrđi gyđinga. En ţađ gerđu menn og gera svo margir enn. Hatriđ stendur oft lengur en rammgerđustu byggingar stórra arkitekta.

Hérađsskólinn_Schoolhouse_from_the_sky

Ef til vill hefur hinn mjög svo rómađi Guđjón Samúelsson einnig leitađ í smiđju Alfred Jensens Raavad. En viđ skulum ţó aldrei útiloka ađ menn geti fengiđ sömu hugdettuna.

Grein ţessi byggir eins og margar greinar höfundar á rannsóknum hans í Ríkisskjalasafninu í Kaupamannahöfn. Teikningarnar Raadvads af Ráđsmannsíbúđ og kirkju er ađ finna í einkaskjölum Aage Meyer Benedictsens. Ljósmyndin af Aage Benedictsen Meyer er frá 1909 og er í eigu háskólans í Vilnius í Litháen.

Hér má lesa meira á Fornleifi um athafnasemi Alfreds Raavads í grein sem Fornleifur kallar Auđunnir 100 Dollarar.


Afar sérstakur saksóknari

malverkin_tvo.jpg

Ég ritađi hér um daginn um nýja málverkafölsunarmáliđ, ţar sem tvö málverk eftir Svavar Guđnason voru tekin í hald lögreglunnar í Kaupmannahöfn sama dag og bjóđa átti upp málverkin hjá uppbođsfyrirtćkinu Bruun Rasmussen.

Ţađ sem Bruun Rasmussen var ekki tjáđ nákvćmlega hvađan ákćran kćmi, samkvćmt upplýsingum Niels Raben yfirmanni uppbođa nútímalistar, og eigandi eins málverksins K.O. hefur heldur ekki fengiđ upplýsingar um hver hafi sett fram ákćruna, hafđi ég samband viđ Ríkislögregluna á Íslandi. Ţar sagđi mér lögfrćđingur, ađ Embćtti sérstaks saksóknar ađ Skúlagötu 17 í Reykjavík vćri ţađ embćtti sem sći um ţetta mál og hefđi sett fram kćruna sem leiddi til ţess ađ lögreglan í Kaupmannahöfn lagđi hald á tvö málverk.

Er ég hafđi samband viđ Sérstakan saksóknara í dag var mér tjáđ ađ Ólafur Ţór sérstakur saksóknari sći um ţetta fölsunarmál ásamt embćttismanni hjá embćttinu sem heitir Sveinn. Ţeir voru fara á fund og gátu ţví ekki svarađ erindi mínu, sem ég býst viđ ađ ţeir svari skriflega og hafa ţeir fengiđ erindiđ.

Spurning mín til embćttisins er einfaldlega sú: Hvernig ákćra frá forverđi viđ Listasafn Íslands, sem séđ hefur málverk á netinu og slćr ţví fyrirvaralaust út ađ ţađ sé falsađ, verđi mál sem sérstakur saksóknari og Lista Sveinn starfsmađur hans taka ađ sér ađ kćra í og krefja lögregluyfirvöld í Danmörku gegnum NORPOL ađ gera upptćk. Ég fć alls ekki séđ af lögum nr. 135/2008, ađ ţađ sé í verkahring Sérstaks saksóknara ađ rannsaka meintar málverkafalsanir. Sjá hér.

Hvađ kalla menn rannsókn ?

Samkvćmt nýjum lögum (2014) um ráđstafanir gegn málverkafölsunum hefur Alţingi ályktađ ađ fela "mennta- og menningarmálaráđherra ađ setja á laggirnar starfshóp skipađan fulltrúum Listasafns Íslands, Myndstefs, Bandalags íslenskra listamanna, Sambands íslenskra myndlistarmanna, embćttis sérstaks saksóknara, sem fer međ efnahagsbrot, og mennta- og menningarmálaráđuneytis sem geri tillögur ađ ráđstöfunum gegn málverkafölsunum og skilgreiningu á ábyrgđ hins opinbera í lögum gagnvart varđveislu ţessa hluta menningararfsins. Ţá fái hiđ opinbera frumkvćđisskyldu til ađ rannsaka og eftir atvikum kćra málverkafalsanir."

Ţess ber ađ geta ađ slíkur starfshópur hefur ekki komiđ saman. Hins vegar hljóp embćtti Saksóknara til nú eins og ađ verk látins íslensks listamanns vćru í verđflokknum Picasso plus, og sala á meintri fölsun á verki hans (sem dćmt var falsađ eftir ađ Ólafur Ingi Jónsson forvörđur sá ţađ á netinu/ţađ var ranbsókn) vćri brot sem setti efnahag Íslands í vanda. Ţađ er eins dćmalaust vitlaust og ţegar Bretar settu Íslendinga á hryđjuverkalistann. Vita menn hvađ áćtlađ verđ var á málverkinu á uppbođi Bruun Rasmussen sem K.O. á Jótlandi setti á uppbođ? Ţađ eru skitnar 5350 € (40.000 DKK/825.000 ISK) Er ekki mikilvćgara fyrir sérstakan saksóknara ađ setja bankafalsarana og bankaellurnar undir lás og slá?

Hvađ haldiđ ţiđ lesendur góđir? Er rétt ađ nota embćtti sérstaks saksóknara til ađ eltast viđ hugsanlega fölsun í Danmörku, ţegar embćttinu ber fyrst og fremst ađ lögsćkja menn sem settu Ísland á hausinn? Verk í eigu manns á Jótlandi, sem erfđi verkiđ eftir foreldra sína sem voru ţekktir listaverkasafnarar, sem keyptu málverkiđ áriđ 1994, getur vart hafa sett Ísland á hausinn áriđ 2008. En hvađ veit ég?

Hvenćr endar hin sér íslenska vitleysa? Vonandi verđur sérstakur saksóknari eins duglegur viđ ađ lögsćkja bankabófana og hann hefur veriđ í ţessu nýupptekna fölsunarmáli. Fyrir nokkrum árum síđan var málverkafölsunarmáliđ taliđ eitt mesta og dýrasta mál landsins. Nú eru slík mál bara peanuts bćđi hvađ varđar stćrđ og kostnađ.

bf6c200b165df26bf08deb3f0725afad.jpg

Tvćr falsanir af 900 ?

766301.jpg

Fyrr í ár var samţykkt ţingsályktunartillaga um ráđstafanir gegn málverkafölsunum. Ég skrifađi skömmu áđur lítillega um máliđ hér á Fornleifi.

Í fyrradag kom svo upp enn eitt fölsunarmáliđ. Forvörđurinn Ólafur Ingi Jónsson hafđi frétt af tveimur málverkum eftir Svavar Guđnason á uppbođi hjá uppbođsfyrirtćkinu Bruun Rasmussen í Kaupmannahöfn. Hann taldi sig ţegar sjá, ađ um falsanir vćri ađ rćđa. Hann sendi um ţađ greinargerđ eđa eitthvađ ţvíumlíkt til embćttis Ríkissaksóknara, sem svo glćsilega tókst ađ klúđra fyrri fölsunarmálum međ lagatćknilegu rugli. En nú átti greinilega ađ sýna röggsemi svo embćttiđ sendi lögreglunni í Kaupmannhöfn tafarlaust beiđni um ađ koma í veg fyrir sölu málverkanna, ţví ţau voru talin fölsuđ.

Ađ morgni ţess dags sem uppbođiđ átti ađ vera hafđi lögreglan í Kaupmannahöfn samband viđ uppbođsfyrirtćkiđ sem tók myndirnar af skrá, allt fyrir orđ sérfrćđings sem ađeins hafđi séđ ljósmyndir af málverkunum en ekki skođađ ţćr hjá uppbođsfyrirtćkinu eđa rannsakađ. Ţess verđur ţó ađ geta, ađ danska lögreglan vildi ekki gefa Bruun Rasmussen upp, hverjir hefđi kćrt í málinu og hver héldi ţví fram ađ málverkin vćru fölsuđ. 

_lafur_forvor_u.jpg
Ólafur Ingi Jónsson forvörđur Listasafns Íslands.

 

Íslenskir fjölmiđlar hafa nokkrir greint frá málinu og út frá ţeim fréttaflutningi má ćtla ađ málverkin séu m.a. talin fölsuđ, ţar sem ţau eru máluđ međ alkyd litum (akryl) og er ţví haldiđ fram í fjölmiđlum ađ slík málning hafi ekki veriđ framleidd fyrr en eftir dauđa listamannsins, Svavars Guđnasonar (1934-1988).  Í fyrri málum hefur einnig veriđ haldiđ fram ađ undirskriftin, signatúrinn, sé ekki Svavars sjálfs og ađ myndirnar séu viđvaningslegar. Ţar ađ auki var ţví fleygt fram í fjölmiđlum nú ađ málverkin sem síđast voru á uppbođi Bruun Rasmussens vćru líklega máluđ eftir fyrirmyndum.

Málverkin keypt áriđ 1994

Af uppbođsgögnum, sem ţví miđur voru dregin til baka, má sjá úr hvađa safni ein myndanna var. Ţađ voru hjón á Jótlandi sem voru ţekkt fyrir listaverkasafn sitt. Dönsk listasöfn höfđu haldiđ sér sýningar á hlutum ţess safns.  Sonur ţeirra erfđi öll listaverkin ađ ţeim látnum. Eins og einn sýnandi verka foreldra hans sagđi, ţá var hann dreginn međ á sýningar og listasöfn allan sinn barndóm, settur á baksćtiđ í bílnum međ bunka af Andrés Andarblöđum, međan foreldrarnir keyptu inn listaverk og ţrćddi öll listsöfn hins siđmenntađa heims međ hann á aftursćtinu. Hann selur nú ţessi verk sem hann hefur engan persónulegan áhuga á.  

Ég hafđi samband viđ K.O. son hjónanna og hann var undrandi ađ heyra ađ mynd hans hefđi veriđ tekin af uppbođinu og ađ hún vćri nú í vörslu lögreglunnar í Kaupmannahöfn. Hann á kvittun fyrir kaupum málverkanna og voru ţau keypt af foreldrum hans af galleríi í Grřnnegade í Árósum 1994.

Vilhjálmur Bjarnason veit eitthvađ sem Bruun Rasmussen veit ekki

Vilhjálmur Bjarnarson alţingismađur, einn ţeirra sem setti fram ţingsályktunartillöguna sem fyrr er nefnd, hélt ţví fram viđ RÚV í gćr (24.9.2014) ađ honum vćri "kunnugt um ţađ ađ Bruun Rasmussen hafđi vísbendingar um ţađ áđur ađ verkin vćru fölsuđ. Ţannig ađ ţađ var ósköp einfalt ađ leita ţessara leiđa. " Ţetta bar ég í morgun undir Niels Raben hjá Bruun Rasmussen, sem sagđi ţađ af og frá. Hann hefđi ekki vitađ né haft neinar vísbendingar um ađ verkin vćru hugsanlega fölsuđ fyrr en hann fékk erindi frá Kaupmannahafnarlögreglunni, sem ekki vildi gefa upp hver á Íslandi kćrđi myndirnar sem falsanir.

Vilhjálmur Bjarnarson verđur ađ skýra ţessi orđ sín, og nú er líklega komiđ ađ ţví ađ framkvćma ađrar "rannsóknir" en ađ dćma út frá ljósmyndum á vefsíđum. Ţađ stenst einfaldlega ekki frćđilega og mađur leyfir sér ađ lýsa furđu á vinnubrögđum Ríkissaksóknara, ţó ţađ sé greinilega komiđ í tísku af öđrum sökum.

Ţáttur Ríkissaksóknara

Ég á mjög erfitt međ ađ skilja, hvernig hćgt er ađ fá Ríkissaksóknara ađ ađhafast nokkuđ í máli nema ađ fyrir liggi einhvers konar rannsókn, t.d. ferđ Ólafs Inga til Uppbođshúss Bruun Rasmussens í Bredgade í Kóngsins Kaupmannahöfn, ţar sem hann hefđ getađ skođađ myndirnar gaumgćfilega. En ţađ eru greinilega ekki venjulegar ađferđir Ólafs Inga eđa stofnunar ţeirrar sem hann vinnur fyrir. Eins má furđu sćta, ađ sú deild lögreglunnar í Kaupmannahöfn sem gerđi verkin upptćk sl. ţriđjudag hafi ekki viljađ upplýsa hver hafi sett fram ákćru og á hvađa grundvelli. Ţar međ hefur danska lögreglan líklegast brotiđ dönsk lög segir mér lögfróđur vinur minn.

Lesendur Fornleifs muna kannski eftir furđumyndunum 24 sem Ólafur Ingi sagđi hollenskar og frá 17. öld. Ţćr voru nú ekki hollenskar og eru frá 18. öld og eru líklegast málađar af Sćmundi Hólm, fyrsta Íslendingnum sem gekk á listaakademíu. Ólafur hélt meira ađ segja lćrđan fyrirlestur á Listasafni Íslands um hollensku málverkin áđur en ég sýndi fram á annađ og meira, sjá hér og hér.

Enn er ég ekki búinn ađ sjá neinn rökstuđning frá Ólafi Inga Jónssyni fyrir yfirlýsingum hans um ađ 900 falsanir séu í umferđ. Vissulega hafa veriđ falsanir í umferđ á Íslandi, og dreg ég ţađ ekki í vafa, en ţađ gefur mönnum ekki "veiđileyfi" á listaverkasala og uppbođshús ef haldbćrar sannanir liggja ekki fyrir. Enn hef ég ekki séđ efnagreiningar eđa lćrđar greinar eftir Ólaf forvörđ. Er ekki komin tími til fyrir Listasafn Íslands ađ gefa ţađ út?  Er hćgt ađ tjá sig um málverkafalsanir án ţess? Er nóg ađ mćta međ sjónvarpsmenn í gallerí, eins og Ólafur hefur gert í Reykjavík, og heimta ađ fá ađ rannsaka verk í beinni útsendingu. Hvađ varđ um hinn undirbyggđa grun, svo ekki sé talađ um grunninn?


Ţegar Matthíasi var hent á haugana

imgp5366b.jpg

Nú ćtla ég ađ segja ykkur ljóta, íslenska sögu. Áđur hef ég sagt hluta hennar ţegar ég greindi frá landakorti sem henda átti út á Ţjóđminjasafni í byrjun tíunda áratugar síđustu aldar. Kortiđ, einblöđung, sem prentađ var á ţunnan dagblađapappír, átti upphaflega Matthías Ţórđarson ţjóđminjavörđur. Ţegar skjala- og einkasafn hans var skráđ á Ţjóđminjasafninu fyrir rúmum 20 árum var á algjörlega óskiljanlegan hátt ákveđiđ ađ farga ýmsu úr einkasafni Matthíasar sem ekki ţótti ástćđa til ađ geyma á Ţjóđminjasafninu.

Matthías safnađi öllu, t.d. öllum ađgöngumiđunum sínum í Tívolí til fjölda ára. Ţeir voru einnig međal ţess sem ţjóđminjavörđur ákvađ ađ farga í byrjun 10. áratugar síđustu aldar (sjá mynd efst). Matthías fékk líka mikiđ af rituđu máli frá háttsettum nasistum í Ţýskalandi, sem stundum var áritađ af höfundum. Svo mikiđ var af ţannig bleđlum í ţví sem Ţjóđminjasafniđ henti út á tveimur pöllum á haugana, ađ vart verđur í framtíđinni hćgt ađ sjá ađ Matthías hafi veriđ hallur undir hakakrossinn eins og svo margir kirkjurćknir menn gátu veriđ á Íslandi. Ađ mínu mati heillađist Matthías mjög af ţýskri menningu, en var einnig veikur fyrir nasismanum eins og margir Íslendingar, sem ekki sáu í gegnum hatriđ og helstefnuna.  

Ţegar persónulegri söfnunargleđi Matthíasar Ţórđarsonar var kastađ á haugana var ég kominn međ annan fótinn inn á Ţjóđminjasafniđ, og fékk leyfi ţjóđminjavarđar í snarheitum ađ tína smárćđi úr ţví "rusli" sem hent var úr geymslum Matthíasar Ţórđarsonar, áđur en ţví var hent inn í sendibíl. Međal ţess sem ég tók var kortiđ. En ég tók einnig sýnishorn af Tívolí, sirkusprógrömmum og nasistableđlum. 

img_0001.jpg

Matthías átti mikiđ af sérritum úr Völkischer Beobachter (Das deutsche Weltblatt im Kampfe gegen Alljuda) og frá Ahnenerbe-stofnun SS, sem "vinir" hans í Ţýskalandi sendu honum. Ţetta var nú í raun eins konar sirkusblađ.

img_0002.jpg
 
fananefndin.jpg
Matthías var ekki nasisti, heldur ţjóđernissinni af gamla skólanum, sem elskađi danska menningu og síđar ţýska. Hér er hann (lengst til hćgri) í fánanefndinni.
matthias_synir_skeljasta_i_1236890.jpg
Matthías í leđurjakka og međ hvítt kaskeiti sýnir fólki mannabein í kirkjugarđinum ađ Skeljastöđum í Ţjórsárdal áriđ 1939, ţar sem hann stóđ fyrir rannsókninni. 
 
 

Eyđilegging Ţjóđminjasafns á menningararfinum

Ímyndiđ ykkur hve mikiđ hefur veriđ eyđilagt af minjum um ţá menningu sem ríkti á dansk-íslenskum heimilum í Reykjavík í byrjun 20. aldar. Hugsiđ ykkur hve mikilvćgur ţessi efniviđur hefđi veriđ ţegar fólk fór loks ađ asnast til ađ rannsaka stöđu Dana og áhrifa danskra og annarra menningarstrauma á Íslendinga og Dani á Íslandi á 20. öld. Nýlega las ég um doktorsritgerđ Írisar Ellenberger um ţau málefni. Henni hefđi ugglaust ţótt bitastćtt ađ komast í ţađ efni sem sýndi áhuga Íslendinga á danskri skemmtanahefđ snemma á 20. öld, en sem Ţjóđminjavörđur og safnstjóri Ţjóđminjasafnsins létu henda á haugana.

Í ţessu tilfelli var kastađ á glć einstakri heimild um fólkiđ sem menntađist í Danmörku, sem fór til Hafnar til ađ ná sér í menningarauka. Ţetta var fólkiđ sem ferđađist á Gullfossum. Ţađ var auđvitađ ekki öllum gefiđ, en ţessi menning var mikilvćgur ţáttur af menningarsögu Íslendinga. Matthías, sem um skeiđ var kvćntur danskri konu, Avilde Marie Jensen, hafđi safnađ saman sögu sinni í Kaupmannahöfn frá lokum 19. aldar og byrjun ţeirrar 20, og fyrri konu sinnar. Ţví var kastađ á glć fyrir skammsýni Ţórs Magnússonar Ţjóđminjavarđar.

img_0004_1236867.jpg
Matthías var í Tivolis Glassal ţann 5. september 1903, á 60 ára afmćli Tivolis. Líklega hefur hann einnig hlustađ á Harmoniorkesteret, sem mynd var af í skrá yfir Tivolis 60 Aars Jubilćums Fest, sem hann tók međ sér til Íslands.
img_0006.jpg

Kanahatriđ efldi Danahatriđ

Ţjóđernishyggja vinstrimanna sem blossađi upp eftir síđara stríđ, eđa ţegar bandarísk herliđ kom aftur til ađ koma upp herstöđ, olli á furđulega hátt ímugust á öllu dönsku. Keltamanían fékk byr undir báđa vćngi. Ţađ komst í tísku ađ vera kelti en ekki einhver Skandínavi, sem bara höfđu veriđ Íslendingum til vansa síđan 1262.  Aftur var fariđ ađ kalla Dana Bauni og Baunverja. Ţjóđviljinn kepptist viđ ađ skíta allt danskt út og hamra á gömlum mýtum um stjórnartíđ Dana á Íslandi. Herinn átti ađ vera álíka slćmur ef ekki verri en stjórnartíđ Dana, og ađ sögn nýţjóđernissinnanna, sem trúđu frekar á Kreml en kapítalista, var bandarískur her hiđ nýja ok sem Íslendingar kölluđu yfir sig rétt eftir ađ ţeir höfđu losađ sig undan Dönum. Samlíkingar milli varnaliđs og meints oks Dana á Íslendingum komst í tísku. Ţetta hugarfar smitađi langt út fyrir hugarheim ţeirra sem notuđust viđ barnalegar ţjóđernisklisjur líkt og Ţjóđviljinn notađi óspart.

Á fundi ţjóđminjavarđa í Borgarnesi áriđ 1994, ţegar minjar um síđari heimsstyrjöld á Norđurlöndunum voru m.a. á dagsskrá, hélt Ţór Magnússon eintal um hvel lítils virđi honum og Íslendingum ţćttu herminjar á Íslandi. Ég var ritari fundarins, og man ađ ég var ađ springa úr skömm. Augnagotur annarra Ţjóđminjavarđa sýndu mér líka, ađ menn voru forviđa yfir áhugaleysi Ţórs Magnússonar á stríđsára- og hernámsminjum á Íslandi. Ég greindi eftir fundinn ţjóđminjaverđi Dana, Olaf Olsen, frá ţví hvernig Ţór hefđi leyft ađ varpa nasistableđlum og öđrum afrakstri söfnunargleđi  Matthíasar Ţórđarson á öskuhaugana. Ég vil ekki hafa ţađ eftir sem Olaf Olsen, fyrrv. prófessor minn, sagđi um fyrrv. ţjóđminjavörđ okkar.

En hér viđ ţessa fćrslu sjáiđ ţiđ úrval af ţeim nasistaáróđri sem mér tókst ađ bjarga úr hrúgum ţeim af ritum og bćklingum sem varpađ var í tvö stór trog eđa kassa, sem komiđ hafiđ veriđ fyrir á brettum. Mikiđ var af nasistaáróđri. Ég man eftir úrklippu, sem ég tók ţví miđur ekki fyrir litarefni "Nationalbraun" sem men gátu keypt til ađ lita skyrtur sínar. Ef til vill hefur Matthías veriđ ađ velta fyrir sér ađ kaupa slíkan "taulit" til ađ vera í rétta tauinu ţegar hann tók á móti "frćđimönnum" nasista sem ólmir vildu koma til Íslands.

heitmannnationalbraunxt8.jpg

Öllu ţessu var lyft upp í sendibifreiđ og ekiđ á haugana. Ég sársé eftir ađ hafa ekki beđiđ sendibílstjórann um ađ aka ţessu "drasli" heim til foreldra minna.

 

"Handritin heim", en dönsk-íslensk menningarsaga er sett haugana.

Á menningararfurinn á Íslandi ađeins ađ vera "hreinrćktađur"? Ţađ er ţörf spurning handa Sigmundi Davíđ Gunnlaugssyni, manninum sem í dag stýrir öllum menningararfinum úr ráđuneyti sínu. Hann situr einnig í forystu flokks sem notar hatur lítils hluta ţjóđfélagsins í garđ trúar- og minnihlutahópa til ađ snapa sér atkvćđi í sveitarstjórnarpólitíkinni. 

Ţađ hefur líklega ekki fariđ framhjá ykkur, en ađrir en skyldleikarćktađir heimalningar hafa búiđ á Íslandi og gefiđ íslenskri menningu mikiđ og stundum meira en ţeir sem vart migu út yfir hreppamörkin. 


Nćsta síđa ť

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband