Fćrsluflokkur: Ljósmyndafornleifafrćđi

Ţá var stíll yfir heimsborginni viđ sundin blá

Löggan 1926Í sumar var ég staddur í tvćr vikur á Íslandi međ syni mínum. Eitt af ţví ljótasta sem ég sá, fyrir utan eyđileggingu arkitekta á miđbćnum, voru lufsulegir verđir laganna.

Ég hafđi bođiđ syni mínum á ágćta hamborgaraholu nćrri húsakynnum RÚV, ţar sem viđ höfđu borđađ einu sinni áđur áriđ 2017. Viđ vorum ţar einir gestir fram ađ framreiđslu borgaranna, en allt í einu slengdust ţar inn tveir lögreglumenn, ungir menn á besta aldri. Ţađ hékk svo mikiđ af vopnum, verjum og drasli framan á ţeim og um ţá miđja, ađ halda mćtti ađ ţetta vćru haldnir offituvanda. En ţegar betur var ađ gáđ, hékk ţarna á ţeim skammbyssa, rafbyssa, vasaljós, blýantur, teikniblokk, vídeómyndavél, kylfa, handjárn, hamar, sigđ, skrúfujárn, töfrasproti og vitaskuld pínku sminktaska. Aumingja mennirnir sliguđust undan ţessu, og ţví var kannski ekki nema vona ađ finna ţá ţarna étandi kolvetnis og fituríkt fćđi í heimsborgaraholu Tómasar [ég tek fram ađ ég fć ekki grćnan eyri fyrir ţessa auglýsingu].

En mikiđ hefđi nú veriđ góđur heimur, ef íslenska löggan hefđi haldiđ frönsku pottlokunum frá 1926, ţegar 7, 8 og 9 á stöđinni smćluđu framan í bandaríska kvikmyndagerđarmanninn og heimsferđalanginn Burton Holmes (1870-1958) í einni mynd í stuttmyndaröđ hans Film Reels of Travel.

Í Austurstrćti brosti löggan og ţurfti ekki allt ţetta ameríska aukadrasl sem löggan hefur hangandi utan á sér í dag. Hugsiđ ykkur ef löggurnar vćru í svona múnderingu í Ađalstrćtinu í dag og fengu sér í rólegheitunum sterkt kaffi og croissant, kannski patat frites á París og heilsuđu fólki međ onnör og brostu keltnesku brosi. Er ekki hćgt ađ macrónísera lögguliđiđ í nćstu uppfćrslu og gefa greyjunum betri frakka líkt og starfsbrćđurnir báru áriđ 1926?

Síđar á 20. öldinni lagđi löggan meira upp úr hćđ manna en greind eins og kemur ljóslega fram á ţessari ljósmynd sem ţýskur nasisti, njósnari og flagari, Paul Burkert, tók í Reykjavík á 4. áratugnum og birti í bókinni Island, Erforscht, Erbaut, Erlebt (1936). En nú eru ađrir tímar...

Germönsk fífl10 árum síđar vou eintómir risar í löggunni, nema löreglustjórinn - hann var jafnan lítilfjörlegur nasisti: "Reykjaviks Polizeimannschaft. Der gröste 202 cm, der kleinste 196 cm."

Tourists in Rkv 1926Ferđamenn í Reykjavík 1926 á sćtsýn á bestu rútunni í Reykjavík.

Horfiđ hér á kvikmynd Burton Holmes frá Reykjavík áriđ 1926. Mikiđ hefur breyst, ekki bara löggan. Síđla í myndinni er hćgt ađ sjá Icelandic man to man wrestling sem glímumenn sýndu um borđ á ferđamannaskipinu sumum ferđalöngum til mikillar ánćgju. Ţađ var víst nćst ţví ađ komast á Café Babalú í dag.


Villkominn 1944

20A0200012 b

Fjölbreytnin kom á vissan hátt til Íslands í síđara stríđi. Einbeitt framleiđsla á skyldleikarćktuđum Miđflokksmönnum fór nú fyrst ađ leggjast nokkuđ af enda höfđu konur úr meiru ađ mođa en áđur var. Ţetta fór ţó allt hćgt af stađ í byrjun.

Kanar buđu alla velkomna. Ţađ ríkti fjölţjóđastemning í kömpum ţeirra. Ţó var varađ viđ ţýskum genum.

20A0200005 b

20A0200005 c

Amerískur korpuáll sýnir ţýsk tískuföt og síldarsalat í rándýru húsi í Reykjavík áriđ 1944.

20A0100002 b

20A0100002 c

Allar tegundir voru á bođstólum áriđ 1944. Jafnvel framfćrilegir framsóknarmenn í júníformi. Mér ţćtti vćnt um ađ fá nöfn á íslensku löggurnar. Sá hávaxni er markađur sem nr. 20, en sá dökki í langa frakkanum tel ég ađ geti veriđ (Hjörtur) Hafsteinn Hjartarson, sem var frćndi minn. Hann fćddist í Kaupmannahöfn áriđ 1908.

20A0200013 b

Allsorts og allar tegundir búninga voru á bođsstólum í Reykjavík og íslensku stúlkurnar voru líka í sínum skrúđa, bođnar á ball af framandi mönnum í "Hekluúlpum" eđa í hnésíđum pilsum. Myndin neđst er líklega frá 1941, en hinar eru frá 1944. Ljósmyndirnar urđu nćrri ţví bruna á bráđ fyrir nokkrum árum, ţegar óţekkt nasistagerpi kveikti í Frelsissafninu (Frihedsmuseet) danska, sem heyrir undir danska ţjóđminjasafniđ.

20A0100017 2


Blingiđ hennar Hólmfríđar Ţorvaldsdóttur

DH021688 2

Önnur tilraun og frćđilegri:

Ţví betra er ađ hafa ţađ sem sannara reynist.

Um daginn fór ég heldur betur kvennavillt og ályktađir rangt um mynd ţessa. Ţessar hefđarkonur, sem stóđu og sátu fyrir á ljósmynd í Reykjavík áriđ 1860, eru móđir, ein dćtra hennar og uppeldisdóttir. Ljósmyndarinn upplýsti ađ ţćr vćru kona og dćtur "forsetans" (president of Reykjavík), sem var Jón Guđmundsson forseti Alţingis, einnig ţekktur sem Jón ritstjóri (1807-1875).

Ţćr eru blessađar, međ fúlustu fyrirsćtum Íslands sem ég hef séđ - en gćtu ţó vel hafa veriđ óttaslegnar viđ ţennan undarlega áhuga útlendinga á ţeim. En ţrátt fyrir óróa ungu kvennanna og illt augnaráđ móđurinnar tókst sem betur fór ađ ná einni af elstu hópljósmyndum sem er til af Íslendingum. Myndin var tekin ţann 25. ágúst áriđ 1860.

DH021688

Mér ţótti í fyrstu tilraun líklegt ađ konan, sem situr og heldur á bókinni, vćri Sigríđur Bogadóttir (1818-1903) kona Pétur Péturssonar síđar biskups. Mér varđ ţar heldur betur á í messuvíninu og var mér vinsamlegast bent á ţađ. 

Myndin er hins vegar međ vissu af Hólmfríđi Ţorvaldsdóttur (1812-1876) dóttur hennar Kristínu Jónsdóttir og uppeldisdóttur, Hólmfríđi Björnsdóttur, sem var bróđurdóttir Hólmfríđar Ţorvaldsdóttur. Hafđi gamall samstarfsmađur minn á Ţjóđminjasafni Íslands, Halldór Jónsson, skrifađ um konurnar og Einar heitinn Laxness, sem kenndi mér eins konar dönsku í MH fyrir 43 árum síđan, hafđi skrifađ grein í Lesbók Morgunblađsins áriđ 1997 um myndina og meira.

Fox-leiđangurinn 1860

Áriđ 1860 í ágústmánuđi, heimsótti leiđangur manna Ísland, eftir dvöl á Grćnlandi. Ferđinni var fyrst og fremst heitiđ til Grćnlands, en komiđ var viđ í Fćreyjum og á Íslandi á bakaleiđinni. Tilgangurinn međ Grćnlandsleiđangrinum var hin endalausa leit ađ örlögum Sir John Franklins og leiđangurs hans á tveimur skipum, HMS Terror og Erebus, en ţau fórust međ mönnum og mús viđ Grćnland áriđ 1845. 

Fjöldi leiđangra hafa veriđ gerđir til ađ leita uppi skip Franklins og rannsaka örlög skipsverja. Ţeim leiđöngrum lauk vćntanlega endanlega áriđ 2016 er flök skipanna fundust. Flak HMS Terror reyndist vel varđveitt á 25 metra dýpi. Leitarleiđangurinn áriđ 1860 var einn af mörgum sem var kostađur af ekkju John Franklins og var fley leitarmanna Fox og kapteinn um borđ var ţekktur flotaforingi, Allen Young (1827-1915)ađ nafni. Fox-leiđangrinum 1859-60, voru gerđ ágćt skil af danska flotaforingjanum Theodor von Zeilau í bók sem út kom í Kaupmannahöfn áriđ 1861 og bar titilinn Fox-Ekspeditionen 1860.

Ţegar leiđangursmenn á Fox, sem var gufuskip, kom viđ í Reykjavík síđsumars 1860 voru teknar ljósmyndir og eru nokkrar ţeirra varđveittar sem stereómyndir, sem seldar voru ţeim sem höfđu áhuga á ţví ađ fá dálitla dýpt í myndaskođun sína á konum, sem var međ öđrum hćtti og menn skođa myndir í dag - verđur víst ađ segja.

Ljósmyndarinn var kaţólski paterinn Julian Edmund Tenison-Woods (1832-1889), og eru nokkrar mynda hans frá Íslandi varđveittar (sjá t.d. eina ţeirra hér). 

Tau-kross Hólmfríđar Ţorvaldsdóttur

Fornleifur borar hér fyrst og fremst í eitt atriđi. Ţađ er smáatriđi á spađafaldsbúningi frú Hólmfríđar. Um háls hennar hangir festi međ Tau-krossi (boriđ fram Tá, sem er gríska heitiđ fyrir t). Tau-kross er einnig kallađur Sankti Andrésarkross, ţví hann munn hafa veriđ krossfestur á T-laga krossi. Krossinn, sem Hólmfríđur ber um hálsinn, er ađ öllum líkindum frá fyrri hluta 16. aldar eđa lokum 15. aldar. Neđan úr krossinum hanga ţrjú A međ ţverstriki yfir (líkt og A-in voru oft sýnd í epígrafíu (áletrunum) á 15. öld) og tvö A ađ auki héngu neđan úr ţvertrénu. Ţessi 5 A voru ađ öllum líkindum vísun til nafns heilags Andrésar.

Ţannig var nú blingiđ á 16. og 15. öldinni og sumar af ţessum ţungu festum urđu ćttargripir hjá velmegandi fjölskyldum.

DH021688 4

Sannast sagna minnir mig ađ ég hafi séđ slíkan grip á Ţjóminjasafninu ţegar ég var á unga aldri (8-12 ára), en ţađ var ég eins og grár köttur. Í ţá daga var öllu búningasilfri slengt í tvö sýningarpúlt inni í bćndasalnum. Mig minnir ađ ţar hafi legiđ svona T-kross, en er ekki lengur viss. Ţrátt fyrir nokkra leit hef ég ekkert fundiđ ţví til stuđnings á Sarpi. Kannski er ekki búiđ ađ melta gripinn nógu vel í Sarpi og ef til vill er ekki til mynd af honum á Ţjóđminjasafninu. Ef ţađ er tilfelliđ, er safniđ beđiđ um ađ bćta úr ţví.

Hoffifyrrisćta

Til var í einkaeigu teikning eftir Sigurđ Guđmundsson málara af Hólmfríđi, en sú mynd eyđilagđist ţví miđur í bruna áriđ 1934. Ljósmyndir höfđu hins vegar varđveist af teikningu Sigurđar Málara, einni ţeirri bestu frá hans hendi, og ţar má glögglega sjá Tau-kross Hólmfríđar.

Sigridur Bogadottir

Upphaflega hélt Fornleifur í fljótfćrniskasti, ađ konan á ljósmynd Tennison-Woods vćri Sigríđur Bogadóttir. Myndin hér til hćgri var tekin af henni áriđ 1903, sem var áriđ sem hún andađist í Kaupmannahöfn. Líklegast voru margar konur nokkuđ ţungbrýndar á ţessum árum í Reykjavík.

Annar möguleiki er sá, ađ ţetta listaverk um hálsinn á fýldri maddömunni hafi veriđ brćtt og málmurinn endurnotađur. Og svo er alltaf sá möguleiki ađ ţetta djásn, sem fer Lady T í Reykjavík svo vel, hafi gengiđ í arf og sé Téiđ enn notađ af langalangalangaömmubarni hennar, plötusnúđnum Alli T. Mađur leyfir sér ađ dreyma og vona. En vonin er samt afar lítil.

Látiđ nú Fornleifi í té ađstođ yđar.

gettyimages-980067388-2048x2048 b

Mynd ţessi, sýnir dóttur Hólmfríđar Ţorvaldsdóttur, Kristínu Jónsdóttur og Hólmfríđi Björnsdóttur, sem var bróđurdóttur Hólmfríđar Ţorvaldsdóttur. Ljósmyndin var tekin á sama stađ og myndin efst, og var einnig tekin af pater Tenison-Woods og hefur hann merkt hana "21. ágúst 1860 kl. 5 síđdegis". Frummyndin er varđveitt hjá Royal Geographic Society í London. Ljósmyndin er líklega tekin til norđurs viđ horn Ađalstrćtis og Kirkjustrćtis. Skugginn passar vel viđ ađ klukkan sé 5, 21. ágúst.

gettyimages-980067388-2048x2048 c


Ađstođarmađur Hundadagakonungs

Jón og Súsanna

Nýlega sýndi ritstjórinn á Fornleifi ţrjár fágćtar og gamlar ljósmyndir, laterna magica skyggnur, teknar af bandarískum ljósmyndara. Ţćr eru hluti af litlu safni Kaupmannahafnarljósmynda sem er nú varđveitt í ljósmyndasafni Fornleifs. Myndir ţessar sýndi ritstjórinn á FB Gamle Křbenhavn. Myndirnar eru frá ýmsum stöđum í Kaupmannahöfn. Ţćr eru frá lokum 19. aldar og eru ekki ţekktar í söfnum í Danmörku. Fornleifur náđi í ţćr á uppbođi í Bandaríkjunum.

Einn af ţeim sem gerđi athugasemdir viđ ljósmyndirnar var mađur sem bar hiđ kunnuglega ćttarnafn Effersře, Henrik Effersře. Ég vissi strax ađ ţarna vćri kominn fjarskyldur ćttingi úr Fćreyjum. Ţegar ég sýndi Kaupmannahafnarbúum međ áhuga á gömlum ljósmyndum, mynd af ungum manni sem gondólađi á furđulegri uppfinningu sinni á Slotsholmskanalen fyrir framan Christiansborgarhöll sem ţá voru rústir einar) rétt fyrir aldamótin 1900.

Stakk ég upp á ţví viđ Effersře ađ mađurinn á myndinni vćri ef til vill einhver Efferře´ren, og kannski frćndi okkar. Ţá kom í ljós ađ Henrik Effersře var ekki íslenskum ćttum fyrir ekki neitt. Hann hafđi gífurlegan áhuga á ćttfrćđi, sem ég hef hins vegar ekki. Ég gat ţó látiđ honum í té betri upplýsingar um forfeđur okkar á Íslandi, en hann hafđi áđur haft, bćđi af Islendingabók.is, en einnig úr handritađri ćttarbók sem ćttfrćđingur einni reit fyrir móđurafa minn Vilhelm Kristinsson (sjá hérhér og hér) um 1920.

Greinilegt er ađ Engeyjarangi ćttarinnar (svo kölluđ Engeyjarćtt), sem kominn er út af Pétri Guđmundssyni (1786-1852) einum af yngri brćđrum Jóns (forföđur míns), hefur eignađ sér ćttartengslin viđ Jón greifa og Effersře-ćttina í Fćreyjum. Ţađ er frekar fyndiđ, ţví altalađ var í fjölskyldunni í gamla daga ađ Pétur litli vćri líkast til lausaleiksbarn; Ţađ skýrir kannski ágćta hćfileika hans til ađ safna auđćfum, sem ekki var öđrum gefiđ í systkinahópnum sem taldi í allt 12 börn.

Svo greinir ţessi fjarfrćndi minn sem ćttađur er úr Fćreyjum, en býr eins og fjölskylda hans hefur gert síđan um 1930 á Sjálandi, frá ţví ađ hann eigi ljósmynd af Jóni Guđmundssyni (sjá efst) sem var bróđir langalangalangalangafa míns Gísla Guđmundssonar (1787-1866). Ţetta ţóttu mér tíđindi í lagi. Jón er langalanglangafi Henrik Effersře.

Frćndi minn - Jón greifi

Jón Guđmundsson (1774-1866) var enginn annar en Jón greifi, ađstođarmađur Jörundar Hundadagakonungs Jürgen Jürgensens/Jřrgen Jřrgensens), sem allir Íslendingar ţekkja, en vita fćstir ađ hann átti ćttir ađ rekja til Sviss (sjá hér).

Jón fékk ekki greifatitilinn af Jörundi. Nafnbótin kom til af ţví ađ Jón var ritari hjá Frederik Christofer Trampe greifa (1779-1832) og sinnađist ţeim. Trampe rak Jón umsvifalaust úr ţjónustu sinni. Eftir ţađ gáfu spéfuglarnir í höfuđstađnum Jóni greifatitilinn. Taliđ er ađ Jón hafi átt mikilla harma ađ hefna, ţegar hann gekk í liđ međ Jörundi og setti Trampe stiftamtmann af.

Er skammlíft veldi Jörundar hrundi gerđi Jón sér grein fyrir ţví ađ hann yrđi ađ koma sér af landi brott. Hann lenti í Fćreyjum 1816 og gerđist ţar góđur borgari, kennari og ýmislegt annađ. 1817 tók hann upp ćttarnafniđ Effersře (oft kallađ Effersö á Íslandi) sem er eins og menn vita "fordönskun" af hinni í eina tíđ fögru undurfögru eyju Örfirisey, sem var í eigu föđur hans Guđmundar Jónssonar (1757-1826) og konu hans Guđríđar Ottadóttur (1756-1826). Ţau hjónin eignuđust 12 börn, en fjögur dóu barnung eđa í ćsku.

Myndin af ađstođarmanni Jörundar er líklega frá ţví um 1865. Hann situr ţarna settlegur öldungurinn ásamt fćreyskri konu sinni, Súsönnu Olesdatter (f. 1797) frá Vestmanna (Vestmannahavn) á Straumey.

Ekki veit ég til ţess ađ ađ ljósmynd af Jóni Guđmundssyni hafi  birst á Íslandi fyrr en nú. Ţađ kann ađ vera, en ef svo er ekki, er einu sinni allt fyrst. Vart er hćgt ađ komast nćrri Hundadagakonungi en ţađ. Ljósmyndir af honum eru ekki til og málverk og höggmynd á brú virđast ekki međ vissu sýna sama manninn.  

Einnig er til mynd af ţeim hjónum hverju fyrir sig. Hér er ein ţeirra af Jóni.

Jon-Gudmundsson-Effersoee-f-14-08-1784-d-02-02-1866Fornleifur lýsir hér međ eftir málverki af lífverđi Jörundar í bláum treyjum sínum međ korđa og mikla reiđkápur yfir herđar, ţar sem ţeir fara ríđandi um héruđ á stertsstýfđum hrossum. Ţangađ til ţađ verđur grafiđ upp, er hér mynd Jörundar sjálfs af dansiballi í Reykjavík. Ćtli Jón Guđmundsson hafi veriđ góđur lancier-dansari viđ undirleik fiđlara og trymbils? Hvađ kunnu ekki menn sem ólust upp í Örfirisey og Skildinganesi? Er ţetta ekki hann viđ hćgri gluggann ađ bjóđa frúentimmeri upp í polka? Jörundur

Ţakkir

Mig langar ađ ţakka Henrik Effersře fyrir ađ leyfa mér ađ sýna myndina af forföđur sínum hér á Fornleifi. Mér er sönn ánćgja af ţví, sér í lagi ţegar ég hugsa til ţess ađ ekki er einu sinni víst, hvort til er mynd af langafa mínum Kristni Egilssyni, sem kominn var af Gísla Guđmundssyni, bróđur Jóns greifa.  Svo vitađ sé til eru engar eldri myndir til af fólki í minni grein ćttarinnar undan Guđmundi Jónssyni, ađrar en af tveimur börnum Kristins heitins.


Next stop, Hawaii Club

Hawaii Club Miđnesi

Fornleifur hefur í síđustu fćrslum sínum veriđ ađ sýna verk ónafngreinds hollensks meistara sem kom viđ á Íslandi áriđ 1957. Ţessa mynd telur Ţjóđskalasafn Hollands vera frá ţví 1940 en áđur sagđi safniđ hana vera frá 1957.

Breyting fćrslu 30.1. 2019: Rétt skal vera rétt

Myndin er ekki frá 1940, heldur fréttamynd sem send var vítt og breytt til bandarískra fjölmiđla í síđara stríđi. Myndin var tekin áriđ 1942.

Myndin er líklegast tekin í Nauthólsvík Nauthólsvík ađ sögn Tryggva Bluensteins rafvirkja, en hann hefur safnađ ýmsu fróđleik um hernámsárin á Íslandi sem hann birtir á skemmtilegri vefsíđu sinni sen kölluđ er FBI.is .

Kanar voru međ marga klúbba og ţetta mun hafa veriđ Officers Club í Camp Kwitcherbelliakin (Quit-Your-Belly-Aching)í Nauthólsvík og hann kostađi örugglega ekki 750 milljónir á Dagsvirđi. Ţetta eru líka fínir pálmar fyrir hiđ nýja Vogahverfi.

Ţessi pálmaklúbbur var mikiđ menningarbćli, ţar sem offiserar og gentílemenni komu virđingarlega fram viđ konur úr íslenskum plássum sem vildu dansa og dufla viđ dáta. Hawaii var greinilega vinsćlt ţema og dreymdi menn um ađ Sámur frćndi sendi ţá ţangađ í stađ veđurblíđunnar á Rosmhvalsnesi eđa í Nauthólsvík. Hér má lesa um rosa Hawaiipartí á vellinu áriđ 1967. Ţađ var löngu áđur en Trúbrot spilađi građhestarokk og íslenskar gógó píur dönsuđu á Midnight Sun klúbbi verndaranna. Sjón er sögu ríkari.

Ţađ er líklega til of mikils mćlst ađ biđja um minningar manna frá ţessum pálmum skreytta bragga. Konurnar segja barasta ekkert, og muna enn minna. Íslensk börn sem urđu undir í nánd flugvalla vita ţađ flest ekki. Menn fóru dálítiđ mannavillt viđ feđrunina á ţeim.


Déjŕ vu

1957 lćkjatorg 2

Eftirfarandi myndatexta mátti lesa á baksíđu Alţýđublađsins sáluga sunnudaginn 13. júní 1965.

Gamli símklefinn á torginu horfinn

ÓĐUM er miđborgin ađ breyta um svip, gömul og virđuleg verzlunarhús úr timbri eru rifin og í ţeirra stađ rísa himinháir bankar og skrifstofubyggingar úr stáli og gleri. Og nú er gamli símaklefinn á Lćkjartorgi horfinn, hann hefur stađiđ ţarna í nokkra áratugi, en til hvers vita líklega fćrri, ţví síminn ţarna hefur yfirleitt ekki veriđ í sambandi, en ţađ er sama,turninn setti sinn svip á bćinn og er ekki laust viđ ađ Lćkjartorg sé heldur sviplausara eftir ađ hann hvarf.

Ritstjóri Fornleifs var tćpra 5 vetra ţegar ţessi hrćđilegi atburđur átti sér stađ. Hann man ţví lítiđ eftir ţessum merka símklefa og ţurfti sjaldan ađ hringja. Er ekki eins símóđur og margir landar hans.

Ţó hitnađi honum um hjartarćtur ţegar hann uppgötvađi ađ Hollendingurinn fljúgandi, sem kom til Íslands áriđ 1957, og sem greint var frá í fćrslunni í gćr og fyrr, hafđi tekiđ mynd af ţessum merka klefa. Fornleifur, sem er eldri sál en ritstjórinn, telur víst ađ klefinn sé ćttađur frá Svíţjóđ. Hann hefur séđ slíka klefa ţar og hélt ađ ţeir vćru hernađarmannvirki, til taks ef Rússarnir kćmu einn daginn.

1957 lćkjatorg

1957 lćkjatorg 3Síminn á Lćkjartorgi virtist ţó ekki vera bilađur áriđ 1957 og stelpurnar í klefanum sýnast mér vera ađ hringja, eđa voru ţćr bara flissandi í ţykjustunnileik fyrir Hollendinginn, sem ţeim ţótti greinilega sćtur.

Ţrátt fyrir spár Alţýđublađsins gćti ţessi frétt hafa birtist nýlega, ţví enn er veriđ ađ reisa himinháa banka, skrifstofubyggingar og hótel úr stáli og gleri. Og samt er Lćkjartorg enn líkt Lćkjartorgi, og ungt fólk sem ţar bíđur verđur enn ástfangiđ, ţangađ til ţađ hverfur í hverfin sín međ strćtisvögnum Reykjavíkur sem nú heita bara ţví ómerkilega nafni Strćtó.

Reykjavík var ţarna á vordegi, eins og undarleg blanda af Múrmansk og New York. Blanda af draumum, hryllingi og norđanátt. Takiđ eftir sveitamanninum sem situr á bekknum til hćgri. Ţađ er eins og hann hafi brugđiđ búi í gćr, eđa sé ađ bíđa eftir vagninum ađ Kleppi. Sá hann hvert stefndi?

Ljóshćrđi strákurinn glápir á undarlega útlendingin og grettir sig. Ţađ gerir Fornleifur líka. Reykjavík er sem betur fer enn lítil, ţrátt fyrir gler og stál. Gleđjumst yfir ţví, í stađ ţess ađ farast í grćđgiskasti tengdu hinni eilífu, íslensku minnimáttarkennd.

Reykjavík er bara helvíti fín, gott fólk og spilltir stjórnmálamenn, eins og alltaf. Reyndar er búiđ ađ gera bankann í bakgrunninum ađ dómshúsi. Ţangađ mćtti hífa borgarstjóra inn viđ tćkifćri til ađ staga í götin í vösum ţeirra. Ţví fylgir ábyrgđ ađ stjórna borg, ţar sem enginn símklefi er. En ef trúđi og íhaldi tekst ţađ, ćtti mórauđum borgarstjóra međ ólívukrullur ađ takast ţađ líka. Ţađ er nefnilega aldrei neitt eftirlit. Enn virkar síminn ekki og borgastjórinn verđur upptekinn út kjörtímabiliđ. Hringiđ bara, ekkert svar...


Braggadrengirnir og Halli-stćl

Iđnskólinn Braggar 2

Áriđ 1957 kom ónafngreindur Hollendingur, fljúgandi alla leiđ til Íslands. Hann var liđtćkur ljósmyndari, líklega fagmađur. Bölvanlegt ađ vita engin deili á honum. Hér er mynd sem hann tók á Skólavörđuholtinu. Iđnskólinn hafđi veriđ reistur, en braggar voru enn á holtinu. Í ţeim bjó fátćkt fólk, og nú voru útlendingar meira ađ segja farnir ađ hafa áhuga á ţeim.

Tveir strákanna á myndinni eru enn í fótbolta, í strigaskóm og gallabuxum, alveg eins og vćru ţeir klipptir út úr mynd frá yfirgefnum kolabć í Bandaríkjunum. Hinir eru í pásu ađ skođa leikara,ađ tyggja tyggjó og stćla um hvort ţeir séu indíánar eđa kábojar. Kannski bjuggu ţeir í bröggunum, eđa í nágrenninu?

Ţjóđviljinn kallađi fólk sem ţarna bjó "ţetta fólk" áriđ 1946, ţegar fyrst kom til tals ađ flytja íbúana í ađra bragga í Fossvogi til ađ reisa minningarkirkjuna um Hallgrím gyđingahatara. Samkvćmt öđlingnum "Bćjargesti", sem skrifađi Bćjarpósti Ţjóđviljans línu, ţví merka alţýđuvinablađi, ţá "forpestađi" fólkiđ í bröggunum andrúmsloftiđ í Reykjavík međ útikömrum. Áriđ 1957 var "ţetta fólk" greinilega enn ţarna, góđvinum öreiganna á Ţjóđviljanum til lítillar gleđi.

Jónasistar í Framsóknarflokknum voru hins vegar fremri Ţjóđviljamönnum í hatri sínu á bröggum og fólkinu sem í ţeim ţurfti ađ húka. Forfeđur fátćklinganna hafđi veriđ barđir í sveitum landsins og nú átti "ţetta fólk" ekki ađ vera fyrir kirkju heilags Hallgríms gyđingahatara. Braggar fóru alla tíđ mjög í taugarnar á ţeim sem voru svo vel í álnum ađ ţeir ţurftu ekki ađ búa í ţeim sjálfir.

Halli StyleAllt í einu stekkur einhver spjátrungur í nýjustu, ammrísku rokktískunni inn í myndina. Viđ skulum kalla hann Halla. Hann hafđi greinilega stúderađ myndir međ James Dean og Elvis. Hann er í hvítum sokkum, mokkasínum, vel straujuđum sjínóbuxum og college-jakka, líkt og hann hafđi labbađ inn í settiđ viđ skólavörđuna, beint frá Sunset Búlevard međ smástoppi í Vinnufatabúđinni.

Ísland var á góđri leiđ međ ađ verđa 51. ríki Bandaríkjanna. Halli hafđi greinilega uppgötvađ ađ útlendingur var ađ taka af honum myndir ţar sem hann var ađ leika sér viđ yngri drengi. Ţađ mátti Halli ekki.

Ef einhver kannast viđ söfnuđinn ţarna viđ klappirnar efst á holtinu, ţćtti ritstjórn Fornleifs kćrt ađ fá upplýsingar. Ef Halli er á lífi, er hann kominn vel yfir áttrćtt. Ţetta eru nćstum ţví fornleifar.

Eitthvađ held ég ţessi braggar myndu kosta í endurgerđ í dag, en ţarna hefđi ef til vill veriđ tilvaliđ ađ hafa Hallgrímsbar. 700 milljónir, án samninga á Dags gengi.


Á Hudson fljóti, eđa ...

Untitled-TrueColor-05

Ljósmynd ţessi virđist í fljótu bragđi sýna verksmiđjur í forljótu iđnađarhverfi viđ Hudson fljótiđ í New York á fallegum sumardegi. Flotaforingi í bandarísku strandgćslunni siglir framhjá međ háttsettum borgarstarfsmanni á Manhattan, eđa kannski mafíuforingja. Leyfisveiting fyrir neđansjávarkirkjugarđi er kannski í bígerđ.

En skođiđ myndina betur. Húsin eru viđ enda eyju, ţar sem forfađir minn einn bjó, og skálinn til vinstri er löngu horfinn, og ţar var önnur bygging í tóttinni til skamms tíma, sem var einnig algjörlega horfin síđast ţegar ég sigldi ţarna hjá. Í húsinu til hćgri á myndinni er enn veitt Marshall-hjálp. Reyndar í fljótandi formi.

Myndin var tekin áriđ 1957 af hollenskum ljósmyndara, líklega Hollendingnum fljúgandi.

Ég held ađ ţađ sé fokinn einhver Jónas-K í mig; Textinn er orđinn svo stuttur, hálfgert rapp.

Manhattan 2


Brjánslćkjarkonur ota sínum tota

Valgerđur Briem NM Kobenhavn 3
Ég er farin ađ halda ađ kvenleggur Briemsćttarinnar (boriđ fram Brím en ekki Breim) sé sérstaklega lagiđ viđ ađ ota sínum tota.

Fornleifur greindi fyrr á árinu frá Ingibjörgu Briem, sem komst í franska upptöku, ţ.e.a.s hún varđ fyrst Íslendinga til ţess ađ komast á hljómplötu og ţar međ ađ eilífa undurfagra rödd sína. 

Frummóđir Briemsćttar, frú Valgerđur Briem á Grund í Eyjafirđi, kona Gunnlaugs sýslumanns Guđbrandssonar Briem frá Brjánslćk í Barđastrandasýslu (Briem er, af ţví er sagt er, afbökun á Brjánslćk) ćttföđur Briemsćttgarđsins valdamikla.

Valgerđur sem fćddist áriđ 1779 er talin vera sá Íslendingur sem fćddist fyrst allra ţeirra sem ljósmynd var tekin af á Íslandi. Ţví hélt Mogginn fram er Ţjóđminjasafniđ opnađi eftir breytingar hér um áriđ og birti ljósmynd af Valgerđi. Og ekki lýgur Mogginn. Er safniđ opnađi aftur eftir dýrar endurbćtur "breyttist allt" nema ţjóđminjavörđur, ţví miđur, en ekki ćtla ég ađ daga upplýsingar Ţjóđminjasafnsins um Valgerđi í efa án rökstuđnings. 

Ljósmyndina af henni sem Morgunblađiđ birti, var sögđ vera tekin af barnabarni hennar, Trggva Gunnarssyni trésmiđi, sem síđar gerđist bankastjóri (f. 1835). Tryggvi var í minni ćsku betur ţekktur sem "hundrađkallinn". Ţessi ljósmynd af frú Valgerđi mun ţó ekki vera á međal elstu ljósmynda af Íslendingi, heldur er ţví haldiđ fram ađ hún sé af ţeim Íslendingi sem fćddist fyrst ţeirra sem ljósmyndir voru fyrst teknar af.  Ljósmyndin á enduropnunarsýningu Ţjóđminjasafnsins, sem Morgunblađiđ upplýsti ađ vćri tekin af Tryggva Gunnarssyni, hlýtur ţá ađ vera frá ţví fyrir 1872, en ţađ ár andađist Valgerđur Briem. 

Akne Hustergaard ??

Sama mynd og sýnd var á Ţjóđminjasafninu eftir viđgerđ ţess, er til á Ţjóđminjasafninu í Kaupmannahöfn (sjá hér og efst). Á síđastnefnda stađnum standa menn algjörlega á gati hvađ varđar módeliđ. Í skráningu á myndinni er ţví haldi fram ađ ţarna sér komin "Akne Hustergaard". Já ég sel ţađ ekki dýrara en ég keypti.

Akne Hustergaard er vitaskuld einhver furđuleg afskrćmin eđa mislestur illa menntađs safnafólks í Kaupmannahöfn. Ţađ er víđar til en í Reykjavík. Gćti veriđ ađ ţađ standi Hřstergaard?  Myndin í Höfn er úr safni Íslandsvinarins Daniels Bruuns, sem ferđađist mikiđ um Ísland og skrifađi merkar bćkur um ţćr ferđir. Ţjóđminjasafn Dana telur ţá mynd af Valgerđi vera tekna af Bruun. En ţađ getur vart  veriđ, ţví hann hafđi ekki enn komiđ til Íslands fyrir 1872 er Valgerđur deyr. En ef myndin er tekin af Bruun, ţá er ţetta allt önnur kona en Valgerđur Briem.

Máliđ er greinilega flókiđ. Tryggvi lćrđi ljósmyndun í Kaupmannahöfn. Ţađan sneri hann ekki aftur frá Danmörku og Noregi fyrr en 1865. Ţá var Valgerđur amma hans á nírćđisaldri. Hann gćti ţví vel hafa tekiđ myndina.  En ef Daniel Bruun hefur tekiđ myndina, ţá er konan greinlega ekki frú Valgerđur Briem.

Valgerđur Briem Umbreytt Minjasafn Akureyrar
Til er önnur ljósmynd (greinilega prentmynd frá 20. öld) af Valgerđi í Minjasafninu á Akureyri (sjá hér). Á ţeirri mynd sýnist hún miklu yngri. En nćsta víst tel ég ađ sú mynd sé retúsering af ljósmyndinni sem fyrr var rćdd. Myndinni hefur veriđ breytt af ljósmyndara, ţannig ađ gamla konan liti yngri út ađ árum. En ţetta er samt sama ljósmyndin ađ mínum dómi. Módelinu hefur ekki veriđ gerđur greiđi međ ţví ađ yngja hana upp.

Eiríkur BriemŢađ sem ég trúi ţví ađ hvorug ljósmyndin sé af Valgerđi Eiríksdóttur Briem, lćt mér detta í hug ađ konan á myndinni sé móđir Tryggva Gunnarssonar. Hún hét Jóhanna Gunnlaugsdóttir Briem (1813-1878). Mér er ţó reyndar einnig ófćrt ađ sjá ađ Eiríkur Briem (1811-1894; Sjá mynd til vinstri), sonur Valgerđar og Gunnlaugs, geti hafa veriđ sonur konunnar á myndunum sem taldar eru vera af Valgerđi. Ef svo er, ţá hefur eiginmađur hennar, Gunnlaugur Guđbrandsson frá Brjánslćk, sá er tók sér nafniđ Briem, veriđ mun snoppufríđari en stórskorin kona hans. En nú má ekki gleyma ađ önnur myndin af henni er umbreytt. Ţar hefur ljósmyndarinn ekki gert gömlu konuna fríđari.

Látum meistara Dylan ljúka ţessari ljósmyndakrufningu Fornleifs međ laginu Girl from the North Country sem hann syngur í gegnum nefiđ međ Johnny Cash, ţó ađ Brownsville Girl hafi einnig veriđ viđeigandi. Í Brownsville Girl hlýtur Dylan ađ vera ađ syngja um stúlku af Briemsćtt. Brjánslćkur og Brownsville eru ekki ósvipuđ örnefni. Cash kemur ţessu hins vegar ekkert viđ, nema ađ ţví leyti ađ Briemsćttin hefur ávallt átt nóg af ţví og ţví mikiđ látiđ međ ţetta fólk, langt fram um efni.


A Holy Man for Shabbat

Rabbi Slideower 3
Recently I bought this fantastic face on eBay. I like to look at the faces of holy men and sages of considerable age and of all religions. Call it a perversion if you wish.  Old people simply look wiser than young people. In the modern society disrespect for our elders is growing. I know they said the same 100 years ago, but now it is really bad. Young people think they know everything and old people, often defenceless as they are with their illnesses and ailments, have never had as little acknowledgement by  younger people as they do today.  Ageing hits us all and also the youth-fascist that think they know everything at the age of 25. So it has been - and that´s how its always going to be. But they are so wrong.

Faces showing scars of a long life and history are specially intriguing and aesthetically superior to all the radiant beauty of youth - in my opinion. I also find it interesting to see that goodness and kindness can often be seen in a face. Evil, envy and other unpleasant human traits are easier to hide behind a mask, a wig, some make-up, a series of transplants and several injections of Botox.

The above face, which I bought on eBay, belongs to a Magic Lantern Slide series from around 1900-1910. One month ago, I introduced another slide from a Jerusalem series in my collection (see here). 

The Ashkenazi Rabbi on the above slide, whose name I do not know, was living in Jerusalem around year 1900. He was photographed by one of the fantastic photographers of the American Colony in Jerusalem*. His face to me radiates kindness and wisdom, and at the same time pain and sadness. You can read his entire life of this man in his wrinkles, his eyes and hair.

In Europe and North-America, children in Sunday schools or Jewish schools were seeing the Holy land in the fantastic photographs of the photographic department of the American Colony commune. The photographers of the American Colony like Elijah Meyers, Hol Lars Larsson and G. Eric Matson mediated the now long gone Middle East to the world. Now many of these images of the past are immensely important to historians and archaeologist. The photograph above is likely to be that of Elijah Meyers. Below is the print verion sold by the American Colony in its two shops in Jerusalem and around the world. The Edith and G. Eric Matson´s photo collection from the American Colony, donated to the Library of Congress, can be studied here.Jew Jerusalem 1900

Jew Jerusalem 1900 2

*The American Colony in Jerusalem was a religious society of Christian utopians from Chicago headed by Horatio and Anna Spafford, who in 1881 settled in Jerusalem (north of the Old City) and established a community.  Later their community also counted members of Swedes from Chicago and Sweden. The society engaged in philanthropic work amongst the people of Jerusalem regardless of religious affiliation, gaining the trust of the local Muslim, Jewish and Christian communities. One of the activities they have become best known for was their photography of Jerusalem, The Holy Land and the surrounding Bible lands. The aim was to sell these photographs to introduce the Holy land to the rest of the world. Series with photographs from the Holy land spread around the world. The American Colony was also engaged in helping  Yemeni Jews move to Jerusalem and aiding the poorest of the Eastern European Jews who had made the journey back and who often lived in great poverty compared to their Arab neighbours. The utopians of the American Colony were not engaged in the annoying and respectless missionary activity among the Jews and the Muslims, like many later groups of Christian have practised in the region. See the photographs of the American Colony here.


Ť Fyrri síđa | Nćsta síđa ť

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband