Londonlambið og lærin á dóttur jólasveinsins

 

Sjónvarpsmaðurinn Þorsteinn J. Vilhjálmsson bjó til athyglisverða og skemmtilega heimildamynd um hið misheppnaða ævintýri Iceland Food Centre í London. Myndin var sýnd á Stöð 2 í fyrra. Nú hefur Þorsteinn J. fyrir skömmu ákveðið að gefa öllum möguleika á að sjá myndina, sem hann hefur sett á heimasíðu sína http://www.thorsteinnj.is/. Hef ég nýtt mér það og mæli með því að aðrir geri það líka, því myndin er vel upp byggð og dálítið drama. Ég er þó ekki sammála öllu sem haldið er fram í myndinni. Var þetta einhver vasaútrás í líkingu við þá sem síðar olli hruninu á 21. öldinni eins og gefið er í skyn í myndinni? Það held ég að sé af og frá.

Ég át þarna roastbeef á rúgbrauði 

Ég kom sjálfur árið 1971 inn á þennan stað „íslenska" matstað  í Lower Regent Street 5, talsverðan spöl frá, Mount Royal hóteli (Thistle í dag) þar sem ég dvaldi  í London með foreldrum mínum. Mig minnir að staðurinn hafi enn heitið Iceland Food Center, þó hann hafi þá líklegast verið kominn undir vængi Angus Steak House keðjunnar. Ég var á Evrópureisu með foreldrum mínum og við höfðum farið með Gullfossi til Skotlands og eftir 2-3 daga þar í borg vorum við nú stödd í London. Þetta var í ágúst.

Eftir að ég sá heimildarmynd Þorsteins, sem helst byggir á rannsóknum Sólveigar Ólafsdóttur sagnfræðings, sá ég að ég hafði munað innréttinguna og litina rétt og man ég t.d. eftir hraunmyndinni sem allir tóku eftir. Ég kom þarna i hádeginu með föður mínum eftir að við höfðum gengið frá British Museum. Pabbi hafði komið þarna áður og hafði þótt ágætt og við lögðum á okkur nokkra göngu til að leita uppi staðinn.  Við fengum okkur roastbeef á rúgbrauði, sem mér þótti nú ekkert sérstaklega gott, því þá þótti mér blóðugt kjöt hálfókræsilegt. Það var dimmt þarna inni og óþolandi heitt. Staðurinn líktist mest amerískum Hotel-diner/cafeteríu. Það var engin sæla að borða smurbrauð á Iceland Food Center í 40 stiga hita. Ég get ekki einu sinni gefið þessum stað hálfa stjörnu út frá minningunni. 

Ég minnist hins vegar úr sömu ferð með ánægju kjúklingsins í körfu, sem við fengum á veitingastaðnum Chicken Inn við hliðina á Victoria Palace Theatre, þar sem rétturinn Chicken in the Basket var rómaður. Líkt og á Naustinu voru þar þjónar, en  innréttingin var í ósmekklegum í breskum stíl með myndum af hestaveðhlaupum og sveitasetrum aðalsins á rauðfóðruðum veggjunum. Ég tók ungur eftir lélegum smekk Breta.

Niðurstöður myndarinnar eru ekki alveg réttar og alls ekki sanngjarnar

Ég leyfi mér að hafa aðra skoðun á nokkrum hlutum í sambandi við Iceland Food Centre en þá sem kemur fram í kvikmyndinni og í ýmsum  ályktunum Sólveigar Ólafsdóttur sagnfræðings heimildarmyndarinnar.

Í fyrsta lagi tel ég alls ekki réttlátt að líkja þessari me-me veitingasölu Íslenska ríkisins við þá svikamyllu sem við sáu hrynja fyrir þremur árum. Siggi Einarsson eiturbrasari í London var Michelin kokkur miðað við þetta afdaladæmi í Lower Regent Street. Það var ekki farið út í þetta matarævintýrið á sömu forsendum og loddaravíkingarnir fóru um heiminn. En tíðarandinn var nú ekkert ósvipaður í öðrum löndum, og fólki á 21. Öld, sem ekki man þessa tíma skilur kannski ekki alveg hvernig þeir voru. Það eina sem sameinar þetta er skussahátturinn og skipulagsleysið og  vöntun á framtíðarsýn. Íslendingar lifa alltaf í núinu.

Minnimáttarkenndin dreif líka þetta dæmi því, því boðið var upp á Chicken in a Basket sem önnur hver krá og veitingastaður var með á þessum tíma Bretlandseyjum. Lambið var ekki nógu gott eða humarinn. En í landi þar sem matarmenning var langt undir meðallagi, eins og á Bretlandseyjum, voru menn ekki nýjungagjarnir frekar en í öðrum nágrannalöndum Íslands.

Sr. Gröndal löngu eftir að hann var hættur með Londonlambið og kominn í framreiðslu á Síðustu Kvöldmáltíðinni, á restaurant Sacramento

 

Einnig er leitt að Halldór Gröndal, framkvæmdastjórinn á Iceland Food Center, vildi ekki í viðtal í myndinni. Áhorfandinn er skilinn eftir í þeirri meiningu að hann hafi legið drukkinn alla tíma.  Það tel ég illa að góðum manni vegið. Séra Halldór var annars opinskár um þessi ár, þegar hann kenndi mér trúarbragðasögu í Hlíðaskóla um 1973, nýorðinn prestur. Hann lagði alls ekki dul á á þennan kafla lífs síns í Lundúnum. Hann sagði okkur krökkunum dæmisögur af því og veitingahúsareynslu sinni.  

EL AL hér og EL Al þar 

Ég hjó líka líka eftir því að það þykir merkilegt hjá aðstandendum myndarinnar, að húseignin sem var tekin á leigu undir Iceland Food Center tilheyrði ísraelska flugfélaginu El Al. Er tönnlast heldur mikið á því, án þess að áhorfandinn fái nokkru sinni að vita hvort það skiptir einhverju máli. El El hafði verið með skrifstofu á Lower Regent Street 5 mjög lengi og þarna var húsnæði laust.

Hvað kemur það málinu við, að íslenskur kaupsýslumaður í London, Björn Björnsson, fyrrv. bakari í Björnsbakarí og eigandi Hressingaskálans,  sem þegar fluttist til London árið 1935, hafi þénað 1250 pund við það að útvega húsnæðið, húsnæði sem sagnfræðingi og framleiðanda heimildamyndarinnar þykir greininga of lítið fyrir það verð. Gefið er í skyn, að íslenska ríkið og hinir 12 athafnamenn sem stóðu að þessu dæmi hafi látið hlunnfara siga, að það hljóti að hafa verið betri staðir til en þessi „hola" sem leigð var út af El Al fyrir stórfé. Sólveigu Ólafsdóttur verður svara fátt þegar hún er spurð hvað mikið það 1250 pund séu. Það rétta er að 1250£ árið 1966 er sama og 19.507£ í dag, eða um 3.745.150 ISK, sem eru svo sem lambaspörð miðað við það sem menn taka fyrir sinn snúð á Íslandi í dag fyrir einhverja smágreiða eða þjónustu.  Sólveig heldur því fram í myndinni, að árslaun einhvers ótiltekins starfsmanns Flugfélagsins (kannski Páls Heiðars Jónssonar?) í London hafi verið 1250£ á þessum tíma. Hvað kemur það málinu við og hvar er sönnunargagnið?

Heldur sagnfræðingurinn að „jafnlaunastefna" hafi ríkt á Englandi á gullöld Labour? Það kostaði á láta menn finna fyrir sig húsnæði á þessum tíma í heimsborginni. Íslendingar fengu enga sérmeðferð. Björn Björnssonvar, sem formaður Íslendingafélagsins og eini íslendingurinn í framtaki í Lundúnum, mörgum hnútum kunnugur.  Hann var ekki óþekktur fyrir glæsileika þegar þurfti að búa til veislu og þær kosta eins og kunnugt er. Íslendingar héldu lengi vel á 7. áratugnum árshátíðir á Dorchester Hotel. Þetta var bara dæmigert fyrir flottræfilshátt Íslendinga. Flottasta hótelið, ekkert minna gat gert það.

Því er haldið frem að „þeir" (strákarnir í Icelandic Food Centre) hafi farið út til að „sigra heiminn" vegna þess að þeir hafi skrifað undir leigusamning til 14. ára. Var hægt að fá stað í miðborg London á leigusamningi til færri ára á þessum árum?  Þetta verður að minnsta kosti að rannsaka áður en því er haldið fram að menn hafi ætlað sér að sigra heiminn með lambalæri, London lambi, rækjum og humri. Mig minnir að ýmis lönd væru með landkynningarveitingarstaði í Lundúnum á þessum árum, og þess vegna reyndu menn að gera sitt besta. En þeir eru nú, löngu síðar, ásakaðir um að hafa verið fyrstu útrásarvíkingarnir. Það er einfaldlega mjög óréttlátt og lýsir betur lélegri rannsóknarvinnu en þeim mönnum sem er verið að dæma.

Voru gengilbeinurnar sexí trekkplástur?

Eitt að því einkennilegasta í heimildarmyndinni  finnst mér undirtónninn um að stúlkurnar sem unnu í peysufötum og appelsínugulum treyjum og hnésíðum (MIDI) pilsum á Iceland Food Centre hafi verið þar til að trekkja kúnna að með útliti sínu og "sex appíl". Þær koma sjálfar af fjöllum, en voru náttúrlega gullinhamraslegnar, þegar þær eru spurðar um þá hugdettu. Mér finnst jafnvel að verið sé að gefa í skyn skyn að karlarnir í tengslum við þetta framtak hefi verið gömul svín. Það þykir mér langsótt í meira lagi. Að það hafi átt að nota stúlkur sem trekkplástur kemur nú ekki fram í neinum heimildum. Ungar konur voru oft gengilbeinur á þessum tíma, fyrr og síðar, og þótt ein þeirra hafi leikið dóttur jólasveinsins og klæðst nýjustu tísku og sokkabuxum úr Carnaby street, er eitthvað athugavert við það?  Skrítið að sagnfræðingur á 21 öld finnist það kyndugt, en misjafnt er auðvitað þol manna og kynáhugamál. Stúlkurnar á IFC í Lundúnum voru ugglaust frómar en lífsgalaðar stúlkur sem ekkert gerðu annað en að púla til þess að koma „íslenskri matarmenningu" á framfæri. Þær áttu ekki neinn þátt í því að það mistókst. Þær eiga því ekki skilið að verða skotspænir femínístiskrar fantasíu.

 

London Læri - eða réttara sagt lærin á dóttur jólasveinsins

Nær hefði verið að dvelja við framleiðanda innréttingarinnar sem græddi á fingri og tá við þetta ævintýri og jafnvel þá er því lauk.

Getur kannski verið að menn hafi verið meiri kosmópólítanar árið 1966 en 2012? Nú er harðstífur mórall og vísifingur femínistaruglsins á lofti í öllum fræðum sem kallast hugvísindi. Allt er gert að klámi. En umbreytt peysuföt eru ekki verða aldrei sexí, ekki einu sinni í augum fornleifafræðings. En ekki ætla ég að að sökkva mér frekar í fantasíur femínistanna. 

Kokkurinn á BSÍ er engin heimild heldur léleg fylling

Bjarni Snæðingur með það besta í íslenskri matargerðalist - velbekomme!

Að lokum má nefna, að það virkar sem ótrúverðugleiki að spyrja  einhvern braskokk á BSÍ álits á veitingarekstri í London sem hann kom hvergi nærri. Kokkurinn á BSÍ var varla fermdur þegar þetta ævintýri var sett á laggirnar og því eru það einungis djúpsteiktar kjaftasögur og brasað slúður sem hann hefur upp á að bjóða með Gróubúðingi með rugli og rjóma á Leiti. Þórður Sigurðsson, sem kemur einstaklega trúverðuglega fram í myndinni, vann hins vegar á Iceland Food Center í London. Þorsteinn hefði átt að láta nægja viðtal við hann í stað þess að fara að fá hræring frá braskokki á BSÍ eða fínni smábitakokki í London í dag. Maður bjóst jafnvel við að Sænski kokkurinn úr Prúðuleikurunum kæmi og syngi eina uppskrift frá Iceland Food Centre.

Páll Heiðar Jónsson, sem nýlega er látinn, var líka kallaður til sem samtímaheimild, þar sem hann sat broslega setningarhátíð staðarins. Broslegar uppákomur voru margar á Íslandi og á vegu landsins erlendis og ekki við öður að búast að fá eina slíka við opnun Iceland Food Center. Í litlu landi, þar sem menn vilja vera marktæk þjóð, verður margt að grátbroslegri uppákomu. Það verður bara að taka með og sætta sig við einkennilegheit Íslendinga og afdalahátt. Svona voru tímarnir. Við höfðum ekki graða kentára í sendiherrastöðum þa. Það voru líka skrítnir tímar þegar Páll heitinn hælaði með öðrum nýnasistum í Kópavogskirkjugarði við legstað þýskra sjóliða úr 2. heimsstyrjöld - þessi annars svo prúði maður. 

Íslendingar halda veislu á dýrasta hótelinu í London árið 1963

Þegar ég var að skrifa þessa grein, rakst ég á mynd af manni í einum af flottræflaveislum Íslendingafélagsins í London á Dorchester Hotel, einu dýrasta hótelinu í Lundúnaborg. Þetta er Loftur „flugkappi" Jóhannesson, dáður af sumum sem „íslenskur billjóneri" sem meikaði það hér um árið. Hann var þó ekkert annað en ómerkilegur vopnasali sem þjónustaði hryðjuverkaríki og vann fyrir Stasi í vopnaflutningum. Sjá nánar um Loft flugkappa í dag. Þorsteinn J. ætti kannski að að búa til eina bláa mynd um hann. Bláa, því þegar ég hugsa til baka um mynd Þorsteins er þessi blámi sem er yfir öllu. Gott trikk, en gert of mikið úr því. Horfið nú á mynd Þorsteins J.

Athugasemdir

[Jón Steinar Ragnarsson, 7.4.2012 kl. 10:45]

Mér fannst þetta alveg fullkomlega óintressant mynd. Ógrundaðar spekúlasjónir og vangaveltur án heimilda og einhverskonar sensasjónalismi yfir engu.  Sammála þér að tengingin við útrásina er meira en lítið langsótt og heilög hneykslan þessarar blessuðu konu á karlrembunni og tískunni sem þóttu sjálfsagt mál í þeim tíðaranda sem hún varð aldrei vitni að sökum aldurs.

Ég hef komið að opnun ófárra staða frá a-ö og finnst þetta barsl bara dæmigert fyrir það ferli allt saman. Bjartsýni og stórhugur er svo ekkertséríslenskt fyrirbrigði frekar en lítilsáttar þjóðernisrembingur í matartkúltúr. Þetta fólk ætti að heimsækja Ítalíu í því samhengi og kynnsat þeim rembingi íallri sinni dýrð. Rembingi sem er skemmtilegur og fróðlegur í raun.

Gaman að sjá að Jón Haraldson hannaði þetta. (faðir Stefáns Jónssonar leikara) Lamparnir á staðnum eru dæmigerðir fyrir hans stíl. Það var einn slíkur heima hjá mér. Þeir voru úr blikki og frekar þungir, þótt þeir virki fisléttir á mynd.

Mér fannst þetta að miklu leyti afar ábyrgðarlaus mynd gagnvart fólki lifandi og liðnu, sem aldrei svaraði fyrir neitt þarna. Ef eitthvað var heimóttalegt við þessa mynd og týpískt íslenskt, þá var það nálgunin við þetta lapþunna efni. Þarna var Gróa á leyti alltaf á næsta leyti og fyrirlitning á framtaksemi og kjarki sveif yfir vötnum í lítt dulbúnium öfundartón.

Ef menn skoða sögu veitingarekstra h

ér á Íslandi sem annarstaðar, þá eru það ekki nema örfáir staðir sem lukkast og lifa. Kannski 1 af hverjum 100. Þessi klikkaði. So what? Hvað var pointið með myndinni? Var það að málið að Íslendingar hafi einhverja genetíska útrásardellu?  Í aðra röndina er talað um að við verðum hluti alþjóðasamfélagsins í fjölmenningarheimi. Þjóð meðal þjóða. En í hina röndina ættum við að halda okkur heima, éta okkar tros og láta lítið fyrir okkur fara.

Ekki ein stjarna frá mér.

[Jón Steinar Ragnarsson, 7.4.2012 kl. 10:51]

Takk fyrir annars skemmtileg skrif um þetta og fróðlegri en myndin öll. Þorsteini J er margt betur gefið en að gera heimildamyndir, það er nokkurð ljóst.

[Örn Johnson ´43 (IP-tala skráð) 7.4.2012 kl. 23:24]

Það er gott að einhver hér tekur upp umræðu um þessa "heimildarmynd" þessa Þorsteins J. Þessi Þorsteinn veit ekkert um hvað IFC var. Á þessum tíma var kjötfjall hér á landi og einhverjum pólitíkus datt í hug að gera það sem margar aðrar þjóðir gerðu: Opna veitingahús í London og reyna að selja kjötið þar. Auðvitað gat það ekki gengið að fá einhvern opinberan embættismann til að stjórna dæminu svo fengnir voru valinkunnustu viðskiptamenn landsins í dæmið. Líklega voru þeir 15. Mikið er gert úr því að þeim hafi verið boðið að borða á staðnum þegar hann opnaði. Spurði þessi Þorsteinn J. nokkru sinni að því í "myndinni" hver laun þessara manna voru? Fengu þeir greidda eina einustu krónu fyrir verk sín? Svarið er: líklega ekki, fengu bara frítt að borða eina kvöldmáltíð! Gróa á Leiti spyr ekki svona spurninga og ekki heldur þessi Þorsteinn J. sem svo fárast út í það hvað staðurinn hafði fáa metra meðfram götunni! Spurði þessi Þorsteinn J. sig þeirrar spurningar hvort það hafi ekki verið ódýrara (í upphafi óvissrar tilraunar) heldur en að leigja lengju eins og t.d. Angus handan við hornið? Þessi umræða þessa Þorsteins J. ber með sér öll einkenni að hann láti alltaf aðra borga fyrir sig, hefur ekki þurft að taka áhættu sjálfur. Kafaði þessi Þorsteinn J. ofan í það afhverju þessi tilraun mistókst. Hún mistókst vegna þess að einhver síðari tíma pólitíkus þorði ekki að styðja þessa tilraun til að fá ekki blett á kragann sinn. Ég get sagt ýmislegt fleira um þessa "heimildarmynd" þessa Þorsteins J.enda lifði ég þennan tíma en ekki hann en læt hér staðar numið. Ég hata eftirá skýringar svona "besserwissara" sem hafa ekki kunnáttu til að kynna sér mál án Gróu sinnar.

[FORNLEIFUR, 8.4.2012 kl. 08:29]

Þakka ykkur fyrir innleggið Örn Johnson og Jón Steinar.

Ég fer ekki ofan af því að mér þótti þessi mynd Þorsteins nokkuð athyglisverð og vel gerð og hún fékk mig til að hugsa. En þegar ég skoðaði sumt betur og ýmis smáatriði í myndinni leiddist mér ýmislegt eins og ykkur, og vona ég að ég hafi komið því til skila. Það eru of margar vangaveltur og Gróusögur.

Vandamálið með þessa mynd og efnið í henni er þó líklega það, að sagnfræðingurinn sem er ein aðalhetjan í myndinni, og fær meira að segja sögu sína og malla einhvern humar, fellst á það að láta búa til kvikmynd um rannsóknir sínar sem ekki er lokið.  Ef ég væri eins fjálgur í ályktunargleði og Sólveig sagnfræðingur myndi ég ætla að kjör sagnfræðinga hafi bæst til  muna, því þeir hafa efni á að borða humar.

Líklega verða einhverjar af niðurstöðum hennar í myndinni öðruvísi, þegar hún loks skrifar bók um efnið. Bíð ég eftir henni með eftirvæntingu. En nú er hætta á að ekki verið hlaupið frá innihaldinu og tesunum í myndinni, en eðli góðra fræðimanna er að geta viðurkennt fyrri skissur sínar. Vonandi sér Sólveig Ólafsdóttir, að samlíking Iceland Food Center við þá dela sem settu Ísland á hausinn er hreint kjaftæði og vonandi verður hún ekki með eins miklar vangaveltur út frá fordómum eins og í heimildamyndinni.

Ég er sammála þér Örn, um að Iceland Food Centerhafi verið kæft í fæðingunni. Þetta hefði hugsanlega geta gengið ef menn hefðuð gefið því tíma. En allur veitingarekstur er afar erfiður. Það vita þeir sem hafa reynt og hefur mistekist, þó þeim sýnist að þeir hafi verið heimsins bestu kokkar og gert allt rétt. Evrópa var reyndar á leiðinni í allsherjar skyndibitaorgíu þegar Iceland Food Center varð til og staðir með venjulegan mat voru á leiðinni út í London, nema þeir kínversku og indversku og "etníska" bylgjan. Kannski var Ísland ekki nógu etnískt og "exotic" því lamb er matvara sem er seld í miklu meira mæli á Bretlandseyjum en á Íslandi. Þegar ég bjó á Englandi 1988-89, var ég undrandi á því hvað gott úrval var af lambakjöti og á gæðunum. Etnískt þarf heldur ekki að vera öryggi fyrir því að staðir lifi að. Staðir sem maður fer á, og sem mælt er með eru farni eftir 5-6 ár.  

En aldrei verður neitt lamb samt betra en það íslenska.  Amen!