Færsluflokkur: Bækur

1) Ísland vex alltaf í augum Íslendinga

Untitled-TrueColor-01

Stundum þarf að snúa sjónaukum Íslendinga alveg við til að fá sæmilega raunhæfa mynd af íslenskri atburðarrás, og á þann hátt minnka þær hæðir og ofurstærð sem skoðanir, umræða og mat nær oft á Íslandi - og það ósjaldan vegna þjóðernisrembu, naflaskoðunar eða minnimáttarkenndar hjá stórum hluta landsmanna. 

Ég talaði einu sinni við hollenska konu prófessors á Bretlandseyjum, sem stundaði norræn fræði. Hún kvartaði við mig að fyrra bragði yfir Íslendingum sem henni fannst ekki getað talað um neitt annað en sjálfa sig. Hún gladdist þegar ég sagðist vera á sömu skoðun og hún. Henni hafði einu sinni verið boðið í veislu Íslenska sendiráðinu, eða voru það snittur og hanastél. Það var henni "óþolandi", því Íslendingarnir vildu um ekkert annað tala en Ísland og Íslendinga. Það hvarflaði að henni að þetta gæti verið vegna þess að Íslendingar væru ekki enn nógu miklir heimsborgarar, en svo uppgötvaði hún loks að meinið var eintóm sjálfsánægja.

Eru Íslendingar ekki enn orðnir sjálfstætt fólk?

Undarleg rimma fer nú fram í Morgunblaðinu milli Björns Bjarnasonar og Ólínu Kjerúlf Þorvarðardóttur. Síðast svaraði Björn á bloggi sínu (sjá hér). En bæði gætu þau grætt töluvert á því að fá sérkennslu í heimildarýni.

Rimma þessi, sem nú fjallar orðið um smáatriði í bók Ólínu Kjerúlf Þorvarðardóttur - inn heilaga Halldór Laxness - er erkigott dæmi um þann þjóðarsjúkdóm Íslendinga, þegar þeir sjá sjálfa sig í miðri hringiðu heimsstjórnmálanna, við borð heimsfrægra manna, og jafnvel sleikjandi sig upp við prófessora á kennarastofu í Oxford hér um árið. Annað orð yfir þetta er veruleikafirring. Menn hringsóluðu og bökuðu pönnukökur til að komast í Öryggisráð SÞ og heimsóttu eitt sumar morðingjann Assad á Sýrlandi í þeim tilgangi. Æðið er ekki enn farið af mönnum, því sá sem nú situr í hásæti utanríkisráðuneytisins ætlar víst að leika sama leikinn og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, sem ætlaði sér að leysa allar deilur fyrir botni Miðjarðarhafs og koma þannig á heimsfriði.

Eiginnöfnin Björk og jafnvel Vigdís, svo og hugtakið Saga eru í raun einu íslensku orðin sem menn láta sig varða úti heimi. Sumir klæmast þó á Eyjafjallajoke´l.

Allir aðrir en Björk og Vigdís eru einungis "heimsfrægir" á Íslandi og Höfði-House er timburkofi í jaðri iðnaðarhverfis, nema í höfði Íslendinga. Þar breyttist heimssagan, ef dæma má út frá skoðun sumra Íslendinga. Höfði var þó aldrei annað en sviðsmynd heimssögunnar og að litlu leyti: Þetta var bara hús þar sem áfangafundur var haldinn í roki og rigningu. En á Ísland varð hvíta húsið að höll friðar. Hvergi nema á Íslandi leikur þetta hús annað eins hlutverk.

Svo, now it´s Laxness again.

laxness desk

Vissulega var Laxness mikill rithöfundur. Hann hlaut fjandakornið Nóbelsverðlaunin.

En þar fyrir utan er þekking umheimsins á þessum manni afar takmörkuð. Dræm sala á bók Halldórs Guðmundssonar um Laxness í Danmörku sýnir það á vissan hátt. 800 bls. doðrantur um íslenskt skáld á 20. öld verður aldrei metsölubók í landi þar sem sumt fólk er enn ólæst og einkum á eigin sögu.

Já, rimma Björns og Ólínu er harla hjákátleg:

Ólína hefur skrifar og gefið út ritgerð sem ber hinn mikla titil Spegill fyrir Skuggabaldur: Atvinnubann og misbeiting valds. Þótt Ólína fari ansi víða í bók sinni, en mest úr einu í annað, þannig að oft úr verði margar hálfkveðnar vísur, er bókin fyrst og fremst pólitísk ádeila frekar en heimildarit, þó að í henni sé að finna heimildaskrá.

Ádeila á Sjálfstæðisflokkinn, sem og aðra fyrirgreiðsluflokka, eiga vitaskuld fullan rétt á sér. Pólitík á Íslandi var lengi því marki brennd að hún var á öllum sviðum hreinræktuð sveitastjórnarpólitík, og var pólitík Sjálfstæðisflokksins engin undantekning á því allt fram á 9. áratug 20. aldar, þar sem flokkurinn var allra flokka lengst við völd og gat komið sínum fyrir og otað sínum tota, sem er hins vegar afar forn íslenskur siður þeirra sem völdin hafa.

Við getum fárast yfir því í dag, nú þegar við erum orðin svo góð og siðmenntuð, en maður þarf að vera sæmilega söguljós til að gera sér ekki grein fyrir því að aðrir flokkar stunduðu einnig sama leik og Íhaldið. Reyndar var það Sjálfstæðisflokkurinn sem braut út af venju og fór á tímabili að ráða alls kyns villinga með hættulegar stjórnmálaskoðanir í stöður, þó þeir væru langt frá því að vera verkfæri flokksins og þaðan að síður starfi sínu vaxnir.

En þegar Ólína svissar yfir Laxnessológíu í kveri sínu verða menn að fara að vara sig. Ólína tínir til tilgátuna um að Laxness hafi verið settur á kaldan klaka af bókaforlaginu sem gefið hafði út bók hans Sjálfstætt Fólk í Bandaríkjunum; og á Bjarni Ben að hafa staðið á bak við að Atómstöðin kæmi ekki út. Þess vegna er Björn Bjarnason væntanlega kominn á vaktina - til að vernda heiður pabba síns, en einnig til að leiðrétta leiðar villur hjá Ólínu.

Ólína dregur fram tvö bréf sem áður hafa verið nefnd af Ingu Dóru Björnsdóttur og af Halldóri Guðmundssyni. Bréfin sýna áhuga Bjarna Bens á því að fá upplýsingar um dollaratekjur Laxness af bókinni til að sýna Íslendingum að þetta sósíalíska skáld stingi undan skatti.

Inga Dóra Björnsdóttir kemst að þeirri makalausu niðurstöðu, að bréf Bjarna og aðgerðir stjórnvalda í BNA hafi valdið því að FBI setti pressu á Alfred A. Knopf forlagið í New York, þannig að það ákvað ekki að birta Atómstöðina í kjölfarið á "metsölubókinni" Independent People. Samkvæmt þessari Gróusagnfræði, sem stenst ekki skoðun, átti J. Edgar Hoover að hafa þrýst á forlagið til þess að úthýsa Laxness og það vegna stjórnmálaskoðana hans.

Í danskri útgáfu Laxness-bókar Halldórs Guðmundssonar, þar sem ég gegndi því merka hlutverki að fá hugmynd að hönnum kápu bókarinn (sjá hér) og sjá um lista yfir ritverk Laxness, kemur greinilega fram, að haft var samband við J. Edgar Hoover.

Þar sem ég á ekki íslenska gerð Laxness-bókar Halldórs Guðmundssonar, leyfi ég mér að hafa eftir honum á dönsku, það sem hann skrifar um bréfaskrifin þar sem Bjarni Ben vildi með hjálp Trimble sendiherra BNA á Íslandi fá upplýsingar um dollarareikninga Laxness í utanríkisráðuneytinu í Washington, svo hægt væri að væna stuðningsmann íslenskra sósíalista um græðgi og skattsvik. Halldór Guðmundsson ritar:

Trimbles overordnede i Washington reagerede med forsigtighed på hans iver, men udenrigsministeriet sendte dog hans anmodning videre til FBI, og i september 1947 skrev dens chef, J. Edgar Hoover, til sine medarbejdere i New York, om man ikke diskret kunne undersøge Knops betalinger til Laxness. Det blev ikke til noget, men State Department skrev til skattemyndighederne om efteråret, og de blev bedt om at undersøge Alfred Knopfs indbetalinger. I november var Trimble blevet temmelig utålmodig, og han skrev i et telegram til USA, at det hastede for den islandske udenrigsminister at få oplysningerne "i lyset af de intensiverede angreb, som Laxness retter mod regeringen for dens USA-venlige kurs og på grund af den mulighed, at det formentlig er Laxness som finansierer Den Patriotiske Forening [skýring Fornleifs: Þjóðvarnarfélagið], som atter har påbegyndt sin virksomhed." Men han fik det svar, at der ikke var blevet overført penge fra Knopf til Laxness i 1946, at man man måtte vente et helt år, før der forelå en opgørelse for 1947, og at der ikke ville blive gjort mere ved sagen foreløbig. Derved blev undersøgelsen foreløbig lagt på hylden.

Síðar, eða í mars 1948 komst William Trimble loks í upplýsingar hjá skattayfirvöldum Vestanhafs sem sýndu að Laxness hefði fengið greiðslu frá Knopf, 24.000 dali, en einnig kom greinilega í ljós að 21.000 dalir af þeirri greiðslu væru enn inni á reikningi Laxness í banka á Manhattan. Laxness hafði því ekki borgað fyrir kommúnistaáróður með fjármagni fyrir útgáfu Sjálfstæðs fólks í Bandaríkjunum eins og Sjálfstæðismenn ímynduðu sér. Og þetta var vel fyrir daga ásakana um Rússagull.

Laxness greiddi líka skatta

Í maí 1946 sendi bandaríska utanríkisráðuneytið William Trimble aftur afar neikvæðar fréttir. Laxness, eða útgáfufyrirtæki hans, höfðu greinilega greitt alla nauðsynlega skatta í BNA af tekjum hans. En skatturinn þarf ekki að hafa verið nema smáupphæð miða við prósentustig skatta á Íslandi í dag og þá.

17_-_Bjarni_r__ir_vi__Eisenhower_yfirhersh_f_ingja_NATO__ri__1951_-_Lj_smyndari_P_tur_Thomsen_-_Einkaskjalasafn_Bjarna_BenediktssonarBjarni Benediktsson með Eisenhower sem staldraði við á Íslandi veturinn 1951. Danskur sendiherra, samtímamaður hans, bar honum afar illa söguna og taldi manninn treggáfaðan afturhaldssegg, en aðrir eins og amma mín, sem var með honum í barnaskóla, þar sem menntun flestra kvenna stöðvaðist á þeim tíma, töldu hann til dýrlinga, því hann var svo "gáfaður" og "rétti alltaf upp báðar hendur" þegar kennarinn spurði um eitthvað. Hvernig hann fékk þá flugu í hausinn, að Laxness borgaði fyrir starfsemi sósíalista á Íslandi, verður seint svarað - en það lýsir ekki gáfulegri rökhugsun.

Herferð Bjarna Ben og vina hans misheppnaðist algjörlega. Stærð, frægð og eðli skáldsins hafði vaxið þessum mönnum mjög svo í augum.

Og þegar allt kom til alls var Laxness heldur aldrei strangur hugsjónamaður. Hann vildi eins og allir njóta þeirra ávaxta sem hann hafði ræktað með vinnu sinni og list. Við sjáum t.d. á ferðalagi hans til Berlínar árið 1936, að hann fór þá ferð fyrst og fremst til að bjarga tekjum sínum, ekki vegna þess að banna ætti bækur hans vegna meint illmælis hans um Þýskaland eins og haldið hefur verið fram síðar og af Laxness sjálfum. Laxness átti í erfiðleikum að fá tekjur sínar frá Þýskalandi, því fyrirtækið, sem gaf verk hans út. hafði að mestu verið í eigu gyðinga, og á þau hafði verið sett höft (sjá hér). Hannesi Hólmsteini Gissurarsyni má segja til hróss, að hann kom þeim ferðaupplýsingum að í einni af bókum sínu um Laxness (eftir að hafa séð upplýsingarnar á fyrrnefndu bloggi mínu. Hins vegar hafði Halldór Guðmundsson ekki upp á því, og er hann með afar furðulega og óundirbyggða skýringu á samningum Laxness við dönsk og þýsk útgáfufyrirtæki.

knopf

 

Merki Alfred A. Knopf útgáfunnar.

Ólína Þorvarðardóttir notar einstaklega ógagnrýnin skrif dr. Ingu Dóru Björnsdóttur í Kaliforníu, sem heldur því fram að Independent People í útgáfu Forlagsins Alfred A. Knopf hafi verið metsölubók og að viðleitni Bjarna Ben hafi verið að sýna að skáldið borgaði fyrir "kommúnistaáróður" á Íslandi úr eign vasa og að hann hafi sannfært J. Edgar Hoovers um að koma í vef fyrir að hafi Atómstöðin kæmi út hjá Alfred A. Knopf í BNA . 

Höfum það sem réttara reynist: Bókin Independent People, þýðingin á Sjálfstæðu Fólki, var valin Book of the Month Club sem var bókaklúbbur sem var stofnaður af auglýsingafyrirtæki. Bækur mánaðarins hjá Book of the Month Club voru valdar mánaðarlega af frekar fámennu dómarapaneli. Bókin var talin líkleg til sölu, en það var mat dómaranna en ekki kaupenda. Bókin Independent People í bandarískri útgáfunni frá 1946 var því aldrei metsölubók. Harla léleg sagnfræði hjá Ólínu Kjerúlf Þorvarðardóttur.

Bréfaskrif Bjarna Bens, sem leitaði eftir upplýsingum um auðæfi Laxness sem hann taldi öll fara í "kommúnistaáróður", voru aðeins rotinnboruleg afskipti íslensk stjórnmálamanns, sem ofmetnast hafði í stöðu sinni. En þau ollu því ekki að Alfred L. Knopf var neyddur til þess að gefa ekki út Atómstöðina, líkt og Ólína apar upp eftir Ingu Dóru Björnsdóttur. Sjálfstætt fólk var einfaldlega aldrei metsölubók í Bandaríkjunum. Íslenska skáldið hafði vaxið í augum manna. Hann borgaði fyrir stjórnmálaáróður af tekjum sínum og menn töldu greinilega lengi að sú ásökun tengdist því að menn reyndu að koma í veg fyrir útgáfu bóka hans.

En vitleysan fær svo vængi eins og má sjá hér.

new-knopf

Blanche og Alfred Knopf. Kannski líkaði henni ekki stíll Laxness og kom þannig í veg fyrir að Atómstöðin yrði gefin út. Engin heimild er til fyrir því að J. Edgar Hoover hafi beitt þrýstingi á Knopf-hjónin.

Þess ber einnig að geta, að allsráðandi útgáfudómari A.L. Knopf var kona hans, Blanche (fædd Wolf). Hún bar betra skynbragð á bókmenntir en Alfred. Alfred hafði fyrst og fremst peningavit. Vitað er að FBI reyndi að hafa afskipti af bókavali Blanche Knopf, en oftast kom það fyrir ekki. Hún andaðist árið 1966. Þegar eiginmaðurinn andaðist á 9. áratug síðustu aldar, voru afskipti FBI borin undir son þeirra Alfred Knopf jr.

Þegar Knopf jr. heyrði að FBI og illfyglið og gyðingahatarinn Hoover hefði haldið skrá  um fyrirtæki foreldra sinna, og haft það undir eftirliti, sagði hann þetta um föður sinn:

"He was the quintessential capitalist, but he published anybody he thought was worth publishing. He paid no attention to what their politics were."(heimild)

Má vera að slíkt sé erfitt að skilja í landi þar sem klíkuskapur og ætterni hefur lengi verið það mikilvægasta til að rísa til metorða. Vera kann að vegna þessa klíkusamfélags hafi Björk, Vigdís og Saga verið það eina sem komst á spjöld sögunnar í raun, jú og ef til vill hann Snorri "norski". Og þess ber að geta að Laxness er ekki nefndur á nafn í Knopf-skrá Hoovers. Heimurinn er nefnilega stór og Íslendingar fyrst og fremst merkilegastir heima hjá sjálfum sér.

Íslendingar eru samt ágætasta þjóð og upp til hópa gott fólk, en misjafn sauður er oft í sömu hjörð, eins og alls staðar á byggðu bóli.

800px-Director_Hoover_1940_Office

Mér finnst persónulega mjög lítill munur á annars vegar því fasíska Loyality check sem J. Edgar Hoover beitti gegn þeim sem grunaðir voru um kommúnisma eða fyrir að vera "andstæðingar ríkisins", og hins vegar á þeirri áráttu Íslendinga að setja menn á pólitískan bás og byggja það aðeins á einhverju óundirbyggðu kjaftæði í þorpi á hjara veraldar. John Edgar Hoover hefði líklega orðið góður og gegn Íslendingur í framvarðarsveit sama hvaða flokks sem væri við stjórnvölin.

Þjónslund sumra manna er hafin yfir hugsjónir. Kjölturakkaeðlið er því miður bara sumu fólki í blóð borið.

sigurdur_thorarinsson

Sjálfstæðisflokkurinn kom vitaskuld einnig upp kerfi um tíma, sem satt best að segja líktist mest stjórnkerfi í Austur-Evrópuríkjum, sem þeir hræddust sjálfir einna mest fyrir utan allar veislurnar sem þeir sóttu í rússneska sendiráðinu.

Flokkurinn, eða lögregluyfirvöld á stjórnartímabili flokksins, lögðust svo lágt að láta rannsaka íslenska menntamenn í erlendum löndum. T.d. höfðu einhverjir í "íslensku leyniþjónustunni" sem suma menn hefur svo sem dreymt um endurreisn á síðari árum, samband við Säpo í Svíþjóð. Bað  eitthvert yfirvald á Íslandi sænsku leyniþjónustuna um að fylgjast með Íslendingum - t.d. stjórnmálalega algjörlega meinlausum manni eins og Sigurði Þórarinssyni. Meira um það fyrir jólin. Og já það tókst ekki að brenna allt í ruslatunnu eins þeirra lítilmenna sem stunduðu þá þjónustu að njósna um landsmenn sína fyrir valdamenn. Sagan af rannsókninni á Sigurði er ekki með í ágætri bók Guðna forseta, Óvinir Ríkisins, en hefði sæmt sér vel í henni; svo lesendur Fornleifs geta farið að hlakka til jólanna. Þau verða vafalaust rauð í ár.

Kalda stríðið var mjög sjúkt tímabil og því verður ekki neitað af sagnfræðingum Sjálfstæðisflokksins, að saga flokksins var ekki fögur á þeim tíma. Björn Bjarnason verður að kyngja því - nema að hann hafi eitthvað að fela.

 


Et dansk mesterværk om Auschwitz

Langwithz Smith

I sidste uge tog jeg turen i min blå Skoda ud til kunstmuseet Louisiana i Humlebæk nord for København.

I optakten til et tordenvejr kørte jeg den rolige vej, via Bellevue og langs Strandvejen, gennem hovedrige danskeres kvarterer. Da tænkte jeg på nogle af dem, som tidligere boede der, og som tjente fedt på anden verdenskrig. Den gang var der samarbejdspolitik ved magt i Danmark og mange danskere jubler stadig over samarbejdet med nazismens Tyskland. Den danske "politik" i de år var dog intet andet en underdanighed blandt dele af et folk som altid havde set op til naboerne mod syd, mens andre dele af befolkningen frygtede dem.

Forhandlingspolitikken, samarbejdspolitikken, kollaborationen om man vi, medførte at sagesløse mennesker, jøder, kommunister, sigøjnere og andre blev overrakt til et morderregime. Danske myndigheder sendte folk til Tyskland, uden og behøve det og de fleste som fik den skæbne blev myrdet i nazisternes koncentrations- og udryddelseslejre.

Formålet med et museumsbesøg klokken halv otte på en lidt dyster sommeraften var et interview med Peter Langwithz Smith om hans nye bog Dødens Bolig, som fornylig blev udgivet hos forlaget People´s Press i København. 

Jeg kendte en lille smule til Peter, og var med ham i Auschwitz i 2001, på en studietur for medarbejderne for Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier, hvor jeg arbejdede som seniorforsker 2000-2002. Med på turen var en del gymnasielærere, bl.a. Peter, som var den mest vidende af dem alle. Han skulle snarere have arbejdet på vores center end mange af dem som blev ansat der og som aldrig fuldendte noget ærligt arbejde.

Når det kommer til kendskabet til Auschwitz, ved antagelig ingen mere end Peter Langwithz Smith. På studierejsen i 2001, øste Peter og en anden god bekendt, Torben Jørgensen, af sine dybe visdomsbrønde om nazisternes mordlejre over hele Polen. Man kan ligeledes takke Peter og Torben for at tusindvis af danske børn og gymnasieelever har fået undervisning om nazismens rædsler. Jeg lærte meget af rejsen i 2001, en rejse som jeg ikke er parat til at gentage i nærmeste fremtid. Derfor kommer Peter Langwihtz Smiths nye bog belejligt. Studiet af Auschwitz kan nu foretages hjemmefra, men hvis jeg kunne rejse igen med Peter og Torben, ville jeg dog straks tage imod tilbuddet.

Jeg købte fornylig Peter Langwithz Smiths bog. Det er et digert værk: 25x35 cm stort, næsten 4 kg tungt og 765 sider. Bogen indeholder en stor mængde fotografier, både taget af forfatteren men også gamle optagelser fra krigen eller fra lige efter krigsårene.

Selvom bogen er tung, bogstavligt talt, er den meget letlæselig og sproget er udmærket godt, for Peter var længe lektor i tysk og dansk, f.eks. ved et gymnasium i Esbjerg.

Langwithz Smith Louisiana 2019

Peter Langwithz Smith til venstre. Foto V.Ö.Vilhjálmsson på Louisiana i Humlebæk, 2019

Bogens indhold er naturligvis ikke nogen forlystelseslæsning, som de allerfleste ønsker at få ud af de bøger de læser. Bogen er meget mere end det. Den er et enestående fagværk, men også et mindesmærke, en encyklopædi. Det er også god portion modgift mod alt det hadske volapyk som spys ud af holocaustbenægtere og andre åndsboller over hele verden, særskilt efter at www blev deres foretrukne redskab.

Alle skoler og kulturinstitutioner burde eje et eksemplar af Langwithz Smiths bog, og den har også et ærinde i de andre nordiske lande. Forhåbentligt bliver bogen udgivet på andre sprog end dansk, fordi det som aldrig er lykkedes andre er lykkedes forfatteren til Dødens Bolig: At give et helhedsbillede af det bedst kendte sted for nazismens mordgalskab.

Indtil nu har jeg læst bogen på den måde, at jeg næsten tilfældigt vælger et kapitel når jeg har tid og er i den mode at jeg kan læse så tunge bøger. Man fordyber sig straks i teksten. Nogle gange bliver man nødt til at lægge bogen fra sig, simpelt hen fordi det som beskrives er så forfærdeligt og så trist.

Aften-interviewet med Peter Langwithz Smith på kunstmuseet Louisiana i Humlebæk var usædvanlig vellykket. Koncertsalen på Louisiana var fuld og de fremmødte var interesserede. Ude på Øresund kunne man høre bragende torden i begyndelsen af interviewet med Peter, efterfulgt af nogle mindre skrald, og så begyndte det at regne men kun lidt. Endda det stemningsfulde vejr passede til begivenheden på museet.

Jeg talte kort med Peter efter interviewet på Louisiana, og han signerede mit eksemplar af bogen og for andre som købte den i museets bogbutik. Antageligt bliver bogen ikke en best-seller i Louisianas butik, hvor den var lidt dyr, men den burde uden tvivl have en chance for at få titlen det bedste videnskabelige værk i Danmark i 2018. Selvom kun halvdelen af året er omme, kan man næppe forvente en bedre bog i den kategori.

Bogen, som er indbundet, er ikke dyr på nettet , og forhåbentlig køber Islændingene den også, fordi bogen har naturligvis et ærinde i et lille land, hvor nogle mennesker tillader sig at sammenligne myndighedernes bygdepoletik på Vestfjordene med Auschwitz, samt deres godheds lille kæleprojekt i Gaza med alle ghettoerne under holocaust. Så kan islændingene nemt læse dansk, som er da endnu mere grund til at få fat i dette vigtige værk, hvis man f.eks. har interesse i anden verdenskrigs historie, eller i sygdommen antisemitisme. Skoler burde købe bogen og bruge den i danskundervisningen.

Peter Langwithz Smith
Dødens Bolig : Auschwitz-Birkenau
People´s Press, København 2019

765 sider

Bogen får seks gravskeer af Fornleifur:

6 grafskeiðar


Danskt meistaraverk um Auschwitz

Langwithz Smith

Í síðustu viku brá ég mér bláa Skodanum mínum á listasafnið Louisiana í Humlebæk norðan Kaupmannahafnar.

Í aðsigi þrumuveðurs ók ég rólegu leiðina, um Bellevue og eftir Strandvejen, í gegnum hverfi höfuðríkra Dana. Þá var mér hugsað til nokkurra þeirra sem áður bjuggu þar, og sem þénuðu mjög vel á síðari heimsstyrjöldinni. Þá var samvinnupólitík við völd í Danmörku og margir Danir róma enn samvinnuna við Þýskaland nasimans. Sú "pólitík" Dana, sem var ekkert annað en undirlægjuháttur þjóðar sem alltaf litið upp til nágrannanna í suðri, og sumir hræðst, varð til þess að saklaust fólk, gyðingar, kommúnistar, sígaunar og aðrir voru sendir í hendur morðingja. Dönsk yfirvöld sendu fólk til Þýskalands, án þess að þurfa þess og flestir sem hlutu þau örlög voru myrtir í fanga- og útrýmingarbúðum nasista

Tilgangur safnaheimsóknar kl. hálfátta á drungalegu sumarkvöldi var viðtal sem tekið var við Peter Langwithz Smith um nýja bók hans, Dødens Bolig, sem nýlega kom út hjá forlaginu People´s Press í Kaupmannahöfn.

Ég þekki Peter örlítið og var með honun í Auschwitz árið 2001 á ferðalagi starfsmanna Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier, þar sem ég starfaði sem sérfræðingur (seniorforsker) 2000-2002. Með í förinni voru menntaskólakennarar, m.a. Peter, sem var þeirra langfróðastur. Hann hefði átt að vinna á stofnun okkar frekar en margir aðrir sem þangað voru ráðnir og aldrei luku neinu ærlegu verki.

Þegar kemur að þekkingu á Auschwitz, veit líklega enginn meira en Peter Langwithz Smith. Hann, og annar vinur minn Torben Jørgensen sagnfræðingur, jusu af brunni þekkingar sinnar á morðbúðum nasismans um gjörvallt Pólland í ferðinni árið 2001. Peter og Torben er einnig hægt að þakka að þúsundir danskra ungmenna hafa fengið fræðslu um hrylling nasismans. Ég fræddist mikið í ferðalaginu árið 2001, sem ég er þó ekki tilbúinn til að endurtaka í bráð. Því kemur bók Peter Langwithz Smith sér vel. Nú er hægt að sitja heima og fræðast um Auschwitz í smáatriðum, en ef ég kæmist aftur með Peter og Torben, myndi ég vitaskuld strax þakkast boðið. 

Ég keypti mér nýlega bók Peter Langwithz Smith. Það er mikið verk og stórt í sniðum. 25x35 cm að stærð, nærri 4 kg að þyngd og 765 blaðsíður. Bókin inniheldur fjölda ljósmynda, bæði eftir höfund og gamlar myndir frá stríðsárunum eða frá því rétt eftir stríðsárin.

Þótt bókin sé þung, bókstaflega sagt, þá er hún mjög læsileg og málið er fyrirtaksgott enda var Peter lektor í þýsku og dönsku, lengst af í menntaskóla í Esbjerg.

Langwithz Smith Louisiana 2019

Peter Langwithz Smith til vinstri. Ljósmynd Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 2019

Efni bókarinnar er auðvitað ekki skemmtiefni, sem flestir vilja fá úr bókum sem þeir lesa. Bókin er miklu meira en það. Hún er fágætt fræðirit, en einnig góður minnisvarði, uppsáttarit og andsvar við öllu því rugli sem helfararafneitarar og aðrir andlegir dindlar spreða um allar jarðir eftir að veraldar-vefurinn varð kærkomið verkfæri þeirra.

Allir skólar og menningarstofnanir ættu að eiga eintak af bók Langwithz Smiths og hún á erindi til hinna Norðurlandanna. Vonandi verður hún gefin út á öðrum tungumálum en dönsku, því höfundi hefur tekist það sem engum öðrum hefur áður tekist: Að ná heildartökum á þekktasta stað morðæði nasismans.

Hingað til hef ég lesið bókina á þann hátt að ég vel mér kafla af handarhófi þegar ég hef tíma og er í þeim móð að geta lesið svo þungar bækur. Maður sekkur strax í textann. Stundum verður maður að leggja bókina frá sér, því það sem lýst er er svo hræðilegt og átakanlegt.

Kvöldviðræðan við Peter Langwihtz Smith á listasafninu Louisiana í Humlebæk heppnaðist einstaklega vel. Hljómleikasalurinn á Louisiana var fullur og áheyrendur áhugasamir. Út á Eyrarsundi heyrðist í hrikaleg  þruma í byrjun viðtalsins við Peter, svo ein minni og þá fór að rigna örlítið. Jafnvel veðrið hentaði viðburðinum.  

Ég ræddi lítillega við Peter eftir fyrirlesturinn, þar sem hann áritaði eintak mitt af bókinni og einnig fyrir aðra sem keyptu bókina í bóksölu listasafnsins. Líklegast á bókin ekki eftir að verða best-seller í bókabúð Louisiana þar sem hún var dýr.

Bókina ber óefað að kjósa sem besta fræðiritið í Danmörku árið 2019. Þó árið sé vart hálfnaå má vart búast við betri bók.

Bókin, sem er innbundin, er ekki dýr á netinu, og vonandi kaupa Íslendingar hana líka, því bókin á vitaskuld erindi í litlu landi, þar sem sumt fólk á það til að líkja byggðastefnu yfirvalda á Vestfjörðum við Auschwitz og gæluverkefni góðmennsku sinnar, Gaza, við gettó helfararinnar. Svo kunna Íslendingar vel að lesa dönsku, sem er enn meiri ástæða til að ná sér í þetta mikilvæga verk hafi maður áhuga á sögu síðari heimsstyrjaldar og sjúkdómnum gyðingahatri. Skólar ættu að ná sér í eintak og nota bókina í dönskukennslu.

Peter Langwithz Smith
Dødens Bolig : Auschwitz-Birkenau
People´s Press, København 2019

765 bls.

Bókin fær:

6 grafskeiðar


Stundum nægir ekki einu sinni íslenskan ...

Christian X bog

Så på dansk: Nogle gange rækker det ikke engang på islandsk. Det er akkurat tilfældet når man skal evaluere publikationen:

Christian X og Island: Christian X´s optegnelser vedrørende Island 1912-1932, af Knud J.V. Jespersen. Syddansk Universitetsforlag, 2018 (1,4 kg.)

Christian X´s barnebarn overrakte denne bog til Islands præsident i slutningen af 2018. Præsidenten, Guðni Th. Jóhannesson, er historiker, så jeg går ud fra at han har læst bogen med stor interesse.

Tidsrammen for værket er 1912-1932, og kilden er hans majestæts dagbøger vedr. Island. Det første jeg bed mærke i, før jeg købte bogen, var Forsidebilledet som er taget under kongens besøg i Island i 1936. Man beskriver ikke 1936-besøget i bogen. Man kan i den sammenhæng undre sig over, at man har valgt at stoppe beretningen i 1932. Hvorfor ikke rejsen i 1936? Sandsynligvis ville det have gjort beretningen mere interessant. Men måske er regentens dagbog fra 1936/Island ikke så velskrevet at den egner sig til udgivelse. Den kan også være gået tabt, men i så fald burde det meddeles læseren.

Hans Majestæt Christian X var åbenlyst ikke en mand af detaljen. Da han skrev islandske personnavne i sine dagbøger, anstrengte han sig ikke ved at skrive sine islandske undersåtter navne korrekt. Således ser vi gennem hele dagbogen forvanskninger af navne:

Højskoleforstander Wilhjelmsson, som var Halldór Vilhjálmsson forstander for Landbrugshøjskolen på Hvanneyri,
Signeszon Olafsson, er uden tvivl Sigurjón A. Ólafsson
Gurun Lausdottir, som hed rigtigt Guðrún Lárusdóttir
Peter Olthus, var antageligt Pétur Ottesen.
Esberngur Friðjónsson, som i virkeligheden hed Erlingur Friðjónsson
Haldur Gudmundsson  var Haraldur Guðmundsson.
Museumsinspektør Thorvaldsson var naturligvis rigsantikvar Matthías Þórðarsson, som var brændende royalist.

Måske skyldes dette at Kongen var dårlig til at læse signerede underskrifter. Men historikeren som publicerer uddrag af hans dagbøger om Island kunne i det mindste have umaget sig ved at finde ud af, hvilke personer kongen skriver om. En anden mulighed er dog, at historikeren ikke har kunnet læse kongens skrift, som dog ikke var nogen kragetæer.  

Ligeledes står det soleklart, at historikeren bag udgivelse ikke umager sig ved at undersøge den nyeste forskning inden for politikken i Island i perioden; Hverken den danske eller den islandske. Derfor fremstår kongens betragtninger ofte som meget naive kommentarer om noget som kongen tilsyneladende ikke havde den mindste indsigt i, og måske endnu mindre interesse for.  Forklaringer havde i flere tilfælde været på sin plads. Ja, sådan virker det nu, med al respekt for regenten og forlaget som besluttede at udgive bogen.

Et eksempel på hvorledes forskellige besøgende lagde kongen ord i mund, er kongens takling af den politiske utilfredshed i Island i 1931. Kongen nævner museumsinspektør Thorvaldsson (Matthías Þórðarsson) i sin dagbog efter et besøg af bankdirektør Sigurdsson (Magnús Sigurðsson, 1880-1947)i 1932 (side 362). Kongen, som tidligere havde ytret ønske om at Thorvaldsson/Þórðarson skulle tage kontakt til sig personligt, ændre nu mening og ytrede at museumsinspektøren havde blandet sig lige lovligt meget i politiske anliggender:

"Han [Sigurdsson] personligt havde ikke ønsket at blande sig den politiske Strid, men det var Museumsinspektør Thorvaldsson som havde taget Initiativet, om end han selv havde fraraadet det; men hvad forstå en Mand sig paa Politik, naar hans gerning ligger blandt Oldtidssager". 

Þórðarson, som tidligere havde været parlamentariker, kendte dog mere til forretningsgangen en kongen og henvendte sig med sine forslag på en helt korrekt måde. Sagen kom reelt set ikke kongen ved, og fordrede kun hans underskrift/godkendelse i sidste ende. Kongen kendte tilsyneladende ikke indholdet i den Forbundslov han underskrev i 1918. Hvis Christian X havde leget den samme leg i Danmark, havde der nok vanket en politisk krise. Dette var blot en del af kongens tydelige interesseløshed og dårlige kendskab til islandske anliggender.

Denne Kongens manglende interesse står i skærende kontrast med de rygter der verserede om kongens vrede og harme da Island endelig løsrev sig fra Danmark i 1944, midt under besættelsen af Danmark.

Bifaldt kongen udvisningen af et barn, eller en farlig kommunist?

Af og til finder man i bogen godbidder som er interessante. Men de sættes ikke i et relevant sammenhæng for læseren af historikeren. På side 237 kan man for eksempel læse, hvorledes Christian X beskrev et møde som han havde med minister Jón Magnússon:

Ministeren udtalte, at dette bolsjevistiske Tilløb til Opsætsighed, der havde udsat hans egen Afrejse, nu var bilagt takket være Hr. Tulinin [Tulinius] og Føreren for Kontrolskibet "Thor" [Þór], en som dansk Søløjtnat uddannet Islænder. Jeg indflettede, man burde fastansætte ham som Politiinspektør, saafremt han ikke havde været Skibsfører. - Ministeren udtalte, at man havde tænkt paa en saadan Ansættelse, særlig fordi "Thors" Inspektionstjeneste var bekostelig.

"De bolsjevistiske Tilløb til Opsætsighed", som kongen skriver om, var uroligheder som skyldtes utilfredshed med at en ung jødisk dreng, Nathan Friedman, ikke fik lov til at gå i land i Island, for at forenes med den islandske familie som havde adopteret ham. Myndighederne påstod at han havde en sjælden øjensygdom, som senere blev hurtigt behandlet på et hospital i København. Friedman boede senere i sit liv i Frankrig, hvor han døde af sygdom i 1938. Axel V. Tulinius var formand for Reykjavíks Skydeforening (Skotfélag Reykjavíkur), samt spejderhøvding. Han og fællerne i skydeforeningen kom de få politibetjente Reykjavík til undsætning da de forsøgte at udvise den syge, jødiske dreng. Det havde været ønskeligt, at Jespersen havde forsøgt at dykke lidt ned i hvad sagen handlede om. En dansk læser får ingen ting ud af denne beskrivelse på side 237.

Min morfar, Vilhelm Kristinsson (f. 1903), var en fattig Reykjavík-dreng som voksede op i den usle del af Reykjavík. Han var hele sit liv inkarneret socialdemokrat og socialdemokraterne var samtidig Islands mest rendyrkede royalister. Jeg tror min morfar fik mere ud af Christian X´s besøg tidligere i 1921 end kongen selv. Min morfar viste redskabsgymnastik for kongen og for det fik han en medalje overrakt af selve kongen (se fotoet herunder).

1921_konungssyningin_2_1254174.jpg

NaKongen fik derimod selv ikke meget ud af besøget. Kongens dagbogsskriverier fra Island i 1921 er minimale. Det hans skriver om sin visit i Island i 1921 viser en endeløs mangel af interesse for sine undersåtter.

Spørgsmålet er: Hvorfor skal man fejre det 100 år senere i en mursten af bog som helt savner refleksioner?

Denne forfatters morfar deltog også i forsvaret af den jødiske Nathan Friedman, som en socialistisk leder i Reykjavík ønskede at adoptere. Men da "Tulinin" kom og truede med sin geværbande fra det bedre borgerskab i Reykjavík, flygtede morfar med mange andre deltagere i beskyttelsen af Friedman.

Skydeforeningen blev derimod rost af Christian X. De skide bolsjevikker blev slået ned med magt og den jødiske dreng fik ikke asyl i Island. Det behagede tilsyneladende kongen som meget senere skrev at han ville gå med jødestjerne i Københavns gader. Christian X har dog næppe vidst at drengen var jøde, og måske ikke engang hvad sagen helt nøjagtigt drejede sig om. Men de bolsjevistiske banditter var ikke kongens kop the. Kongen og embedsmands-værket omkring ham hjalp heller ikke de statsløse jøder i Danmark, som selv kontaktede ham for at få hjælp (Se Vilhjálmsson 2005, Medaljens Bagside, København: Forlaget Vandkunsten).

Var to mænd i gang med det samme arbejde?

For nogle år siden oplyste en islandsk journalist, Borgþór Kjærnested, at han havde fået tildelt aktadgang til kongens dagbøger og varslede en bog baseret på dem. I november 2015 holdt Kjærnested f.eks. et oplæg om sin bogplan i Nordens Hus i Reykjavík. Det var derfor med stor undren at jeg læste de første nyheder om Knud J.V. Jespersens bog, da dronning Margrethe II overrakte den til Islands præsident. Forklaringen kan være sygdom eller at man ikke magtede opgaven og derfor har Jespersen måske videreført arbejdet efter Kjærnested. Men det fremgår ikke af værket. Den islandske journalist havde derimod oplyst at han havde mødt Jespersen på en konference i Finland og at han efterfølgende havde fået adgang til kongens dagbøger med Jespersens mellemkomst.

En sådan let adgang til Kongehusets nyere privatarkiver havde man dog aldrig set før. Nærværende forfatter fik i sin tid afslag på adgang til Christian X´s dagbøger fra 2. Verdenskrig. Lidt senere fik en dansk historiker adgangen. For at kompensere for sin "fejl", gav Rigsarkivet mig adgang til andet vigtig materiale som dog ikke vedkommer Christian X, og som jeg ikke havde bedt om. Lad os ikke dvæle ved fadæser og råddenskab i det danske arkivvæsens andedam. Det er et emne til flere binds værk og kommer den sidste islandske regent overhovedet ikke ved.

Bogen om Christian X og Island er rent ud sagt 1,4 kg. af den ringeste betydning, såvel for historikere som menigmand. Kongen styrede naturligvis ikke slagets gang i Island - og han forstod den heller ikke helt. 

Bogdesigneren bør dog tildeles lidt ros. Rent fysisk er bogen ikke værst; En fysisk nydelig bog om en konge som ikke rigtig gad Island - tilrettelagt af en historiker som denne gang ikke rigtig magtede sit håndværk.


Út um stéttar ...

Information (2)
Árbít mínum nú í morgun lauk ekki fyrir en klukkan hálf ellefu. Ég vakna venjulega snemma og borða líka árla, en í dag ákvað ég að fasta í nokkrar klukkustundir.

Ég fór í verslun til að kaupa nauðsynjar og ætlaði að kaupa mér helgarblaðið Weekendavisen, en rak þá augun í Information, sem ég les alla jafna ekki og hef ekki gert í áraraðir. Ég hef einfaldlega ekki efni á því. Blaðið kostar 40 DKK í lausasölu, sem er hið argasta kapítalíska okur og svínarí.

Aðeins ein ástæða var fyrir því að ég keypti hið gamla kommablað Information í morgun. Íslandskort prýddi forsíðuna. Ekki þarf nú meira til að fanga athygli Mörlandans, þótt forframaður sé!

Ég trúði vart mínum eigin augum, því eitthvað um móðurlandið finnur maður vart á virkum degi, nema í fyrsta lagi á bls. 4.,  en venjulega alls ekki, nema kannski í tónlistaraukum prentuðu blaðanna - eða þegar eitthvað gýs og skíturinn í bankageiranum vellur yfir.

En eins og siður minn og erfðagóss hefur fyrir skipað, rekst ég ávallt fljótt á villur annarra, þó ég sjái sjaldnast mínar eigin. 

Forsíðumyndin í Information var auglýsing fyrir grein eftir hinn ágæta Erik Skyum-Nielsen, sem ég kannast við og hef eitt sinn hjálpað við að finna villur í bók. Vitnað er í ljóðlínur eftir Þorstein Erlingsson á "íslensku". Því miður vill svo illa til að tvær, heilar villur er í þessum tveimur línum úr ljóðinu. Skoðið myndina og finnið þær.

Grein Skyum-Nielsens, sem fjallar um Snorra Eddu er með ágætum, en eitthvað hefur runnið út í sandinn með stafsetninguna á íslensku. Allt er ekki ritað alt eins og sumir gerðu á tímum Þorsteins. Í er ekki skrifað i.

Smámunir, líkt og Ísland er. En hafa ber það sem réttara reynist eins og við Íslendingar segjum - en höldum víst sjaldnast sjálfir. Þorsteinn Erlingsson orti einnig þetta:


Því fátt er frá Dönum sem gæfan oss gaf,
og glöggt er það enn hvað þeir vilja.
Það blóð sem þeir þjóð vorri út sugu af,
það orkar ei tíðin að hylja:
svo tókst þeim að meiða’ hana meðan hún svaf
og mjög vel að hnupla og dylja;
og greiðlega rit vor þeir ginntu um haf –
það gengur allt lakar að skilja.

Tak ská´ du ha´! Þetta á nú ekki við um Erik Skyum-Nielsen. En ég er farinn að verða leiður á sumum öðrum dönsku þýðendunum sem þykjast hafa tök á íslensku. Það er nokkuð langt á milli þeirra sem það hafa.


Holy Olaf leggst á Landakot

Teknir í rass

Athafnaskáldið Olaf J. Olafsson í New York er búinn að rita enn eina bókina, sem byggir á atburðum sem aldrei áttu sér stað, þó hann haldi öðru fram. Nú, það er auðvitað ekki í frásögur færandi. Að skálda er nú einu sinni það sem skáld hafa að atvinnu, þegar þeir eru ekki að stjórna stórfyrirtæki. En annars skrifa menn frekar eins konar sagnfræði. En sannleikurinn eða næstum því hann, verður aldrei eins vinsæl metravara og tilfinningaklám og rugl í ekta skáldsögum. Misjafn er nefnilega smekkur manna.

Mig grunar þó að Olaf í Nýju Jórvík telji sig hafa lagst á skrið yfir sundið til sagnfræðinganna hinum megin við flóann. Í viðtali á RÚV heldur hann því fram, að það sé alvitað að glæpir hafi verið framdir í Landakotsskóla á síðustu öld. Vandamálið fyrir hinn verðandi drama-documentarista Olaf J. Olafsson, er að það liggur akkúrat engin sönnun fyrir því sem hann heldur fram um glæpi í Landakotsskóla, nema að maður álíti að ósamhangandi sögur meintra fórnarlamba séu sannanir, eða að dómur rennusteinsins í Háuhlíð sé réttvísin á Íslandi. Olaf er því enn skáld eða afar lélegur sagnfræðingur.

Það litla sem verðandi lesendur Olafs eru búnir að fá að vita um söguþráðinn í nýju bókinni hans er að frönsk nunna, á vegum Vatíkansins, sé aðalhetja bókarinnar. Harla ólíklegt má þó þykja að Vatíkanið sé látið senda nunnu til rannsókna á brenglun kirkjunnar þjóna, því Vatíkanið lét barnaníð óafskipt í aldaraðir. Það var næstum álitið privilegium lærðra manna að leggjast á börn, eða í það minnsta að nýta sér primus ius noctis ef þeir voru ekki fyrir börnin. 

french nun"Je suis française", écrivait la religieuse

Frönsk nunna reddar málunum

Að frönsk nunna a la madame Joly sé fengin til að pota í kaunin er ólíklegt. Frakkar hafa svo að segja ekkert komið að kaþólsku starfi á Íslandi, nema austur á fjörðum á meðal Pompóla. Frakkar ofveiddu fisk og stöguðu þess á milli í slitið erfðamengi einstaka fjölskyldna þar sem þumbaraháttur var farinn að sliga karlpeninginn og væg Down-heilkenni skinu óbeint út úr ásjónum sumra manna.

Olaf

Mynd af Olaf J.. Þess má geta að upphaflega hét Olaf Ólafur Jóhann Ólafsson.

Þegar Olaf tekur upp á því í nýrri bók að segja "sannsögulega" sögu, sem ugglaust verður einnig gefin út á kostnað höfundar á ensku, fær umheimurinn að vita að glæpir hafi verið framdir í Landakotsskóla -- þó svo að engin sönnun hafi enn verið færð fyrir því og enginn hafi verið sóttur til saka.  En til langrar framtíðar mun Ísland samt standa á listum yfir illmennsku erlendra presta gagnvart ungviðinu. Íslendingar eru líka afkomendur brenglaðra, kristinna kynlífsþræla frá Skotlandi og Írlandi svo vitnað sé í léleg skáld meðal vísindamanna. Sögufölsun í skáldsögum geta náð þó nokkru flugi. Fama est...

Mig grunar að ef Olaf Olafsson takist vel upp í þessari bók sinni, þá trúi alheimur því von bráðar að útlendir kaþólskir prestar hafi nauðgað börnum á Íslandi í stórum stíl. Sumt fólk kann eins og alkunnugt er ekki að gera greinarmun á sagnfræði og skáldsögu.

Þegar hvíthærðir menn á sextugsaldri eins og Olaf fara að leika listir Judith Krantz er mikil hætta á ferðum. Venjulega er brunnur skálgyðjunnar þá þurrausinn hjá þeim greyjunum og þeir hella sér yfir viðfangsefni sem þeir kunna ekkert á og hafa enn minna vit á, reknir áfram af fordómum. Útlendingar eru alltaf illmennin á Íslandi. Tommi plastbarki var til dæmis prettaður af ítölskum lassaróna. Íslendingar eru viljalaus hismi þegar kemur að vondum útlendingum (tekið skal fram að höfundur þessar bloggs er hálfur útlendingur - svo passið ykkur bara).

Bjarna saga barnariðils

Væri ekki nær að skrifa skáldsögu, eða nýja Íslendingasögu, Bjarna sögu barnariðils, um alla Íslendingana sem hafa nauðgað börnum og gera enn. Lesið þið ekki dagblöðin og horfið ekki á fréttir? Algengasta fréttin á Íslandi árið 2017 var barnaníð? Sögubrot um skyldleikaræktarsemina á Íslandi væri hægt að bæta inn í söguþráðinn. Það gætu orðið að góðu efni fyrir sjónvarpsframhaldsmyndirnar Ice Incest I-IV, framleidd af Time Warners Inc, með einn af hinum valinkunnu runkurum í Hollywood sem leikstjóra. Kevin Spacey hefði getað leikið prestinn Ágúst Frans, en er hann víst fjarri góðu gamni.

spacey-church

Hinn sauðgrái almenningur á Íslandi, sem virðist hafa furðumikinn áhuga á öllu kinky, getur svo fróað safaríku ímyndunarafli sínu með senum þar sem Fräulein Margrét Müller og séra George (Ágúst Frans) eru í hörku sleik undir altarinu í Landakotskirkju, blindfull af árgangsmessuvínum og étandi oblátur líkt og væru það kartöfluflögur - og þess á milli séð Guðmunda og Sigurða ríða börnum sínum í vistvænum torfhúsum úti á andnesjum, eða í svokölluðum hobbit-húsum (sem einnig hafa nú verið nefnd "turf chateaux" samkvæmt UNESCO sem haft hafa sér til hjálpar illa gerða íslenska heimildamenn með minnimáttarkennd), meðan Gudda og Munda eru að lessast úti í hlöðu eins og englar með húfur og rauðan skúf, í peysu.

Góða skemmtun píratar og aðrir pervertar!

Vilji menn fá betri innsýn í Landakotsfárið, þar sem íslenskir xenófóbar með kynóra eru ekki sögumennirnir, má fara á þessa síðu þar sem er að finna blogg ritað í fyrra sem inniheldur fjölmarga hlekki í greinar sem ég hef skrifað um Riftúns- og Landakotsmál. Sagnfræðilega séð er ég feti framar en nunnan hans Olafs J. Ég er þó ekki viss um að sannleikurinn muni sigra.


Handbók fyrir Gamla Ford

ford_haandbog_1922_lille.jpg

Nýlega kom ég fyrir tilviljun í forgamla verslun á Friðriksbergi i Kaupmannahöfn. Ég sá í glugga að þeir voru með olíutrektar í öllum stærðum á 5 krónur stykkið. Mig hefur einmitt vantað slíkar trektar sem kosta auðveldlega 10 sinnum meira í öðrum verslunum. Á jarðhæð á Allégade í virðulegu hornhúsi var gamall maður að selja leifar lagersins í fyrirtæki sem fjölskylda hans hefur rekið í fjórar kynslóðir. Hann selur mest bílahluti, en hann er einnig með skransölu í einu herbergi. Þar fann ég sjaldgæfan lúterskan katekismus frá 1864 á aðeins 10 krónur danskar, sem ekki er til á Konunglega bókasafninu.

ford_t_gir_lille.jpg

Gírshjólin í Ford T

Ég rakst á þessa merku handbók á dönsku fyrir Ford T frá ágúst 1922 á dönsku, sem sá gamli vildi selja fyrir mjög sanngjarnt verð og ég sló til. Ég er þegar búin að fá gylliboð í bæklinginn. Mikið er til af sams konar handbókum á ensku, en það er venjulega í endurprentuðum útgáfum.

Þessi handbók er upphaflega útgáfan frá 1922 á dönsku. Langafi seljandans mun hafa keypt Ford T í hárri elli og þetta er bæklingurinn sem fylgdi þeim bíl nýjum. Vel hefur verið passað upp á hann.

Ef einhver er með Ford T sem þeir eiga í vandræðum með, er þetta örugglegasti hinn besti pési, en hann kostar.

Menn voru greinilega mjög snemma farnir að hafa áhyggjur að eftirgerðum að varahlutum. Undir upphafsorðum bókarinnar er varað við eftirlíkingum.

ford_t_af_vigtighed.jpg


Ondskab - ren ondskab

jurbarkas.jpg

Et dansk forlag, Ordenes by, som på forlagets hjemmeside præsenterer sig selv uden en eneste person eller ansvarshavende redaktør, har udgivet bogen Ondskab af Eiríkur Örn Norðdahl. Ondskab var desværre det bedste Island havde at byde på til nomineringen af Nordisk Råds Litteraturpris i 2014. Forlaget oplyser dog, at "det indtil videre har fokuseret på at udgive mesterlig, international litteratur."

Når Sofie Oksanen ikke engang kan have en sømmelig omgang med de lig som mange af hendes estiske slægtninge føjede til holocaustpuljen i Baltikum, uden at fordreje og forfalske historien, hvorfor skulle så en islandsk forfatter, som er barnebarn af mand som meldte sig ind i Waffen-SS som knapt 17 år, kunne levere et bedre produkt om grusomhederne i Litauen?

icebowlers_1249066.jpg

Hattedamer og hattemænd: Oksanen ifører sig ofte lidt "goth" gevandter, men Norðdahls hovedbeklædning og varemærke, Bowlerhatten http://norddahl.org/dansk,  batter slet ikke. Hallgrímur Helgason, som brændte en kvinde af i Tyskland ved 1000 grader poserer også med den slags og hans lille hoved egner sig meget bedre til den hattemode end Norðdahls kæmpeknold. Jeg tvivler på, at nogen hat kan sidde godt på Norðdahls begavede pande.

 

Persongalleriet i Eiríkur Örn Noddahls bog er lige så utroligt som den islandske "virkelighed" som nogle yngre islandske forfattere, der ikke er kriminalromanforfattere, fremstiller i deres bøger. At finde alle de grumme forbrydelser i Arnaldur Indriðasons mesterlige bøger, er dog mere sandsynligt end at genkende personerne i Norðdahls Ondskab. Litauerne, Islands nye under-under arbejderklasse som desværre begår sig godt i kriminalitetsstatistikken, har ikke produceret akademikere og forskere i holocausts som hovedpersonen i Ondskab. Lige så usandsynligt er det, at en person med jødisk baggrund ville forelske sig i en nynazist. Men det er jo fiktion, sådan som TV-serien om 1864.

Island har heldigvis ikke noget Nynazistisk parti, selvom der nok findes en flora af tatoverede galninge som onanerer i kor i et eller andet baglokale i Reykjavík eller Ísafjörður, hvor bogens "intellektuelle nynazist" kommer fra. Sådanne typer fandtes der en gang i 1960erne Reykjavík. Nogle blev til fine mænd. Endnu finere blev medlemmer af Islands naziparti i 1930erne. Én blev politimester, en anden direktør for flyvedirektoratet og en tredje bankdirektør i Nationalbanken, uden at have en afgangseksamen i økonomi fra et af de tysk universiteter som han marcherede på i anden halvdel af 1930erne.

omar.jpg

Stakkels Omar, ifølge Smagsdommeruniverset.

Så har vi stakkels Ómar Arnarson, en af aktørerne i Ondskabens lidt uappetitlige trekant, som er islændingens nationalsport. Ómar er pure-islandsk, selvom researcherne på DR-smagsdommerne, fremstillede ham billedligt som indvandreren Omar. For kulturløse smagsdommere, som nok ikke har læst denne bog, kan oplyses at det hebraiske mandsnavn Ómar/Omer forekommer i Biblen og blev brugt som mandsnavn i Norge og på Island allerede i middelalderen. Man bor nødvendigvis ikke i en forstadsghetto i Island, hvis man hedder Ómar og det er mere sandsynligt at en islandsk nynazist hedder Omar end at et pizzabud i Reykjavík med rødder i Palæstina gør det.

sa-fuhrerin_1249062.jpg

Så bliver Pia lille Pia , som ikke er med i Ondskabens trekantseventyr, gjort til en moderne Oberste SA- Führerin i Eiríkur Örn Nordahls univers. Her kunne man have tænkt sig at det danske forlag friserede teksten en lille smule, sådan som forlaget Klett-Cotta i Tyskland fjernede alle Nazi-ubehageligheder fra Hallgrímur Helgasons roman Kvinde ved 1000 grader. Nej, man bør ikke censurere noget i det 21. århundrede. Man bør også erindre sig, at årtier med Europas strengeste indvandrerpolitik, som gør "SA-Führerin Kjærsgård" til skamme, har medført at pizzabuddene i Reykjavík ikke hedder Omar eller Mohammed. Den islandske flygtningepolitik udøvet af alle partier i Altinget må da være SA-Pias våde drøm og store forbillede.

Hvorfor skrive romaner om nazister Island, når virkeligheden er mere løjerlig? Antisemitismen i Island bliver i disse år først og fremmest udøvet af venstreorienterede mennesker. Island har også set en omskærelsesdebat (omskærelse af drenge). I den deltager de ventreorienteret meget ivrigt. De hilser moskeer og muslimer velkomne,sådan som forfatteren til denne artikel også gør det (han var den første til at foreslå en moske i Island), men jøder og muslimer MÅ ikke omskære ifølge de nyhellige Islændinge. Hvem er Islands gimpenazister?

Jeg forstår faktisk godt, at menneskene som udgiver Ondskab i Danmark vælger at være helt anonyme.

---

* For fremtidige generationer af islandske forfattere med tysk baggrund, som vil spege deres trekantsdramaer med lidt holocaust i Baltikum, anbefaler jeg dem at undgå de statslige historieforfalskninger, men i stedet for orientere sig om den rigtige historie i disse lande på www.defendinghistory.comHer er en artikel om hvad der kan ske med folk som mig og Norðdahl, hvis man er så dum at bære hat i nutidens Litauen.

Hvis nogen vil vide, hvorledes det virkelig var i Jurbarkas, byen i Lithauen som er gjort til scene i Ondskab, så kan de få mere viden om dem som overlevede her: http://kehilalinks.jewishgen.org/yurburg/bathesis.html Antallet af myrdede der lå mellem 1222 jøder (som blev myrdet 3. juli 1941 og 2000 jøder, De sidste tal præcenteres i Joel Alpers bog som Norðdahl anvender som kilde.

Læs her om Saulius Berzhinis fantastiske film om Shoah i Jurbarkas, hvor vi møder Rita Mazeikaite —, en vaskeægte litauer som mindes jøderne som blev myrdet i hendes land med dyb respekt. Berzhinis blev i 2014 forfulgt af myndihgederne i sit hjemland for sine afsløringer af litauisk initiativ i slagtningen af jøder i Jurbarkas i 1941.

Øverst ser man den smukke synagoge i Jurbarkas bygget i ca 1790. Den blev ødelagt da byens jøder blev ført til en massegrav som andre af byens beboere havde gravet på den jødiske begravelsesplads. Her blev jøderne henrettet.


Fiskveiðimaskína Sæmundar Magnússonar Hólm

saemundur_fornleifur.jpg

 

Ekki alls fyrir löngu skrifaði ég um 24 olíumálverk frá Íslandi sem Þjóðminjasafninu áskotnaðist árið 1928 úr dánarbúi dansks baróns. Þau eru nú geymd í Listasafni Íslands. Myndirnar áttu að sýna ýmsa staði á Ísland, en sýna miklu heldur ímyndunarafl listamannsins sem málaði myndirnar. Ég tel nokkuð víst, að Sæmundur Hólm (1749-1821) hafi verið höfundur myndanna og að hanni hafi selt þær Otto Thott greifa. Færði ég fyrir því ýmis rök (sjá hér og hér).

Otto Thott greifi skildi eftir sig meira sem Sæmundur hafði gert og selt honum. Greifinn hefur ugglaust verið velunnari margra stúdenta á listaakademíunni í Kaupmannahöfn, en þar var Sæmundur fyrsti Íslendingurinn sem stundaði nám. Otto Thott var líka mikill bóka og handritasafnari og safnaði m.a. ritum upplýsingaaldar. Eftir hann liggur eitt merkilegasta safn pólitískra ritlinga á franska tungu, sem margir hverjir varðveittust í Danmörku en ekki í ringulreið byltingar í Frakklandi fallaxarinnar. Thott greifi var afar upplýstur maður. Hann safnaði sömuleiðis bókum og ritum um alls kyns atvinnubætur og nýjungar í anda upplýsingaaldarinnar. Hann unni sömuleiðis mjög myndlist og fornum fræðum, þó svo að hann hefði ekki hundsvit á þeim efnum. Í höll Thotts á Gavnø á Suður-Sjálandi hangir fjöldi málverka af þekktum persónum sögunnar. Myndirnar eru greinilega málaðar eftir prentmyndum og koparristum. Gæðin eru ekki mikil og það læðist að manni sá grunur að Thott greifi hafi látið mála þessar myndir fyrir sig á akademíunni. Vel get ég ímyndað mér að Sæmundir ætti þar einhver verkanna.

Machina Sæmundar Hólm

Sæmundi var meira til listanna lagt. Hann úthugsaði líka vélar, Machinu, til fisk og selveiða. Hann settist niður og handritaði lítinn ritling á kynvilltri dönsku og myndskreytti, þar sem hann lýsti tillögum sínum að veiðiaðferðum á fiski og selum sem honum hafði dottið í hug. Ritlinginn kallaði hann Nogle Tanker om Fiske og Laxe Fangsten.

Ég tel næsta víst að verkið Traité général des pesches, et histoire des poissons qu'elles fournissent  (Almennar frásögur af fiskveiðum, og saga af fiski þeim sem þær færa) hafi haft einhver áhrif á Sæmund. Höfundar verksins voru Henri-Louis Duhamel du Monceau (1700-1782), sem var einn af risum upplýsingaaldarinnar í Frakklandi, og Jean-Louis De La Marre. Byrjað var að gefa út ritið, sem var í þremur bindum, í París árið 1769. Hér er hægt að fletta verkinu góða.

silungar.jpg
Teikning af laxfiskum í bók  Duhamel du Monceau og de la Marre

 

Ugglaust hefur þetta verk verið til í einkabókasafni Thotts greifa, og einn þeirra 120.000 titla sem eftir hans dag voru seldir hinu Konunglega Bókasafnsins. Eins tel ég nokkuð öruggt að Sæmundur hafi komist í þetta verk og hugsanlega hjá greifanum. Það var ekki langt að ganga frá Listaakademíunni yfir í Kaupmannahallarslot Thotts, sem kallað var Det Thottske Palae, sem á okkar tímum hýsir franska sendiráðið í Danmörku. Svo tilgátusmíðum og vangaveltum sé haldið fjálglega áfram, þykir mér allt eins líklegt að Sæmundur hafi, líkt og íslendinga er siður, sniglast í kringum fyrirmenn og fengið að skoða og lesa í þessu merka franska verki um fiskveiðar og fiskirækt.

Ljóst þykir mér af öllu, að Sæmundur hafi verið okkar fyrsti Georg gírlaus, en greinilega var hann einnig haldinn vægum átisma. Hann gat ekki lært dönsku sér til gagns, og latína var ekki hans sterka hlið ef dæma skal út frá fleygum orðum á latínu á forsíðunni. En hann sá hins vegar smáatriði í eldgosum og úthugsaði vélar í smáatriðum til að efla veiðar. Ekki ætla ég að dæma um notagildi fiskivélar Sæmundar, en skemmtileg er hugmyndin.

tabula_vii_skarp_c.jpg
 
tab_iii_karlar_1245452.jpg
Hugmyndir Sæmundar Hólm
 
part_2_section_2_plate_17_b.jpg
Úr bók  Duhamel du Monceau og de la Marre 
 

Hvort Sæmundur hefur hugsað sér ritkorn sitt til útgáfu, er ekki hægt að segja til um með vissu, en það þykir mér þó líklegt. Greinilegt er út frá lýsingum á staðháttum að Sæmundur hefur haft íslenskt umhverfi í huga, enda hvergi neitt landslag í núverandi Danmörku sem líkist því sem hann lýsir í ritlingnum. Handritið komst í safn Háskólabókavarðarins, guð og sagnfræðingsins Abrahams Kall, sem var einnig mikill safnari í samtíð sinni. Safn hans var síðar selt Konunglega bókasafninu. Handritið með þönkum Sæmundar um fisk og laxveiðar fékk handritaeinkennisstafina Kall 628 b 4to.

Hér skal ráðin bót á þekkingarleysi Íslendinga á þessu framtaki Sæmundar Hólm. Fornleifur gefur hér með út lýsingu Sæmundar Magnússonar Hólm á fiskveiðimaskínu hans. Bókina er ekki hægt að kaupa.

Hér er hægt að lesa ritling Sæmundar Hólms Nogle Tanker om Fiske og Laxe Fangsten og hér má betur skoða myndir ritlingsins.

Hér er síðan hægt að lesa afritun mína af af textanum í ritlingnum með myndum Sæmundar.


Dræplingur og sögur bundnar inn í Oseberg

draeplingaskald.jpg

Eigi vakti það mikla athygli í Danmörku, er Þórarinn Eldjárn flutti Þórhildi Danadrottningu og fornleifafræðingi dræpling í gær. Drottningu líkaði hins vegar vel og sagði "mange tak skal I ha´", en skildi samt ekki baun í bala.

Þórarinn er líka þekktur fyrir að yrkja níð, og ég tel mig hafa móttekið eitraðar vísur eftir hann sem sem mágur hans sendi á afar nútímalegan máta úr faxvél í Pósthússtræti forðum. Ég skemmti mér mikið yfir því og hef deilt þeirri sögu með lesendum mínum. Ég uppskar níðvísurnar vegna þess að ég var eitt sinn ráðinn að Þjóðminjasafni Íslands, og í fornleifanefnd í stað konu án lokaprófs í fornleifafræði. Faxskáldin vissu greinilega ekki að ég fékk silfurverðlaun Háskólans í Árósi árið 1986, en hafði ekki tíma til að taka við þeim úr höndum Danadrottningar á sal, því ég þurfti að flýta mér í uppgröft á Stöng í Þjórsárdal. Árið 1992, þegar ég fékk ph.d. titil hafði ég heldur ekki tíma til að hitta drottningu þar sem ég var aftur staddur í Þjórsárdal. Ég hef, til að bæta gráu ofan á svart, hafnað þriðja boðinu til að komast í návígi við Margréti Þórhildi, enda sjálfur af konungakyni í báðar ættir.

Nú fær Danadrottning lofkvæði, en er ekki einu sinni með almennilegt próf í fornleifafræði. Þó að drápan hafi ekki verið send henni á faxi, var það óttalegt apparat sem flutti henni kvæðið. Forðum kunnu skáldin þó að flytja kvæði sín með stíl - telja menn.

Eitt sinn var það siður, að konungar og drottningar færðu góðum skáldum gull og jafnvel skip. Þórarinn fékk ekkert slíkt hjá Þórhildi, ekki einu sinni baug úr íslensku silfri sem aldrei fellur á, enda slíkir góðmálmar sjaldfundnir í Danmörku. Tak skal I ha' er samt betra en ekkert þegar maður á tímum Ipads fær fimm bindi af Íslendingasögunum á nýrri dönsku og skýrri bundnar inn í brakandi gervileður. Íslendingasögurnar verða aldrei tímaskekkja, ef menn gera sér grein fyrir því að þær eru fyrst og fremst skáldskapur og góðar trivialbókmenntir.

danska1.jpg

Það vekur einnig athygli mína, að það sem áður voru kallaðir bútar af sögum, kallast nu totter á nútímadönsku, en ekki fragmenter eins og áður. Aumt þykir Fornleifi einnig og einber hottintottaháttur, að kassinn sem inniheldur Íslendingasögurnar á norsku, dönsku og sænsku sé skreyttur með mynd af ljónshöfði sem fannst í Osebergskipinu í Noregi, sem heygt var árið 834, löngu áður en norræn búseta hófst á Íslandi. Hafa menn aldrei heyrt af Þjóðminjasafninu? Þar réði faðir dræplingaskáldsins eitt sinn ríkjum, og þar er fullt af gripum sem sæmt hefðu sér betur sem skreyti á útgáfum Íslendingasagna en norskur kattarhaus.

Sjá frétt RÚV um dræplinginn: Hér og hér.

Fyrri færslur um Eldjárn: T.d. Hér og hér.


Næsta síða »

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband