Elsta hljóðfærið á Íslandi er alls ekkert hljóðfæri

Árið 1982 vann ég við fornleifarannsóknina á Stóru-Borg undir Eyjafjöllum. Þá var ég nemi á öðru ári í fornleifafræði í Árósum í Danmörku. 

Á Stóru-Borg fundust býsnin öll af forngripum, sem margir hafa síðan farið forgörðum, þar sem þeir fengu ekki tilheyrilega forvörslu.

Við sem störfuðum við rannsóknina, unnum kauplaust fram á nætur til að hreinsa gripina, setja þá í kassa og poka og skrá. Lífræna hluti, leður, vaðmál, við og bein settum við í poka með tego-upplausn, sem var efni sem venjulega var notað við handhreinsun á skurðstofum. Þessi gæðavökvi átti að halda bakteríugróðri niðri þangað til lífrænir gripir voru forvarðir. En hann reyndist vitaónothæfur. Margt af vinnu okkar var unnin fyrir gíg, þar sem gripirnir fengu heldur ekki nauðsynlega forvörslu þegar þeir komu á Þjóðminjasafnið.

Einn hlutur fannst það sumar, úr járni, sem einna helst líktist einhverjum keng eða hluta af beltisgjörð. Ég lét mér detta í hug að þarna væri komin munngígja, sem sumir kalla gyðingahörpu (jafnvel júðahörpu ef svo vill við) vegna áhrifa frá ensku, þar sem slíkt hljóðfærði nefnist stundum Jew´s harp, sem mun vera afmyndun af Jaw´s-harp. Hljóðfæri þetta kemur gyðingum ekkert við.

Er ég sneri til Danmerkur síðla sumars 1982, hljóp ég strax í bækur, greinar og sérrit sem til voru um hljóðfæri á Afdeling for middelalder-arkæologi í Árósum, þar sem ég stundaði mitt nám. Þar hafði einhver sett ljósritaða grein um Maultrommel, sem þetta hljóðfæri heita á þýsku. Mig minnir að greinin hafi verið austurrísk og að einn höfundanna hafi heitið Meyer. Fann ég greinina í sérritakassa í hillunum með bókum um hljóðfæri og tónlist á miðöldum.

Í greininni fann ég mynd af munngígju, eða verkfæri sem menn töldu að hefði verið munngígja, sem var mjög lík því sem fannst á Stóru-Borg, en þó ólíkt flestum öðrum munngígjum. Ég sendi Mjöll Snæsdóttur, yfirmanni rannsóknarinnar, þessa grein og var heldur upp með mér.

Mér er næst að halda að greinin sem ég sendi Mjöll sé einmitt nefnd í þessari austurrísku grein á netinu, og að myndin hér fyrir neðan sé nýrri ljósmynd af þeirri ógreinilegu teikningu sem ég hélt að ætti eitthvað skylt við járnkenginn á Stóru-Borg.

Gígjur frá Festung Kniepaß bei Lofer í Austurríki

Ýmis lög á munngígjum

Ekki gerði ég mér grein fyrir því fyrr en nýlega, að þessari upplýsingu minni var hampað sem heilögum sannleika og hefur það sem ég tel nú alrangt farið víða, sjá hér, hér, hér, hér, í "ritgerðinni hennar Guðrúnar Öldu" eins og stendur á Sarpi án skýringa, og víðar.

En það hefur sem betur fer gerst án þess að ég sé á nokkurn hátt tengdur vitleysunni sem heimildamaður. Ég þakka kærlega fyrir að vera snuðaður um "heiðurinn", því ekki vil ég lengur skrifa viljugur undir álit mitt frá 1982.

Eftir 1982 hef ég lesið mér til um munngígur og veit nú að það er nærri ófært að fá hljóð út úr gígju sem er smíðuð úr flötu járni eins og járnhluturinn frá Stóru-Borg. Munngígju er flestar gerðar úr bronsi og steyptar eða hamraðar þannig til að þversnið gígjunnar er tígulaga eða hringlaga. Þær gígjur sem eru úr járni eru einni formaður þannig, og járnið þarf að vera í miklum gæðum. Efra myndbandið neðst fræðir menn um það.

Járngripurinn á Stóru-Borg, sem mig minnir að ég hafi fundið, er ekki með hring- eða tígullaga þversnið, og er hvorki munngíga né elsta hljóðfærið sem þekkt er á Íslandi. Það er greinilegt að aldrei hefur verið teinn á þessu amboði.  

Að mínu mati ættu munnhörpur að kallast munnhörpur, en það orð eins og allir vita upptekið. Munnharpan okkar hefur fengið nafn sitt úr ensku þar sem munnharpa eru bæði kölluð mouth harp og harmóníka . Í Noregi var og er þetta hljóðfæri kallað munnharpe.  Þess má geta að norskar munngígjur eru ekkert líkar því amboði sem fannst á Stóru-Borg. Í Finnlandi er munngígja kölluð munnihaarpu.

Ég mæli með eftirfarandi myndböndum til að fræðast um munngígjur, sem eiginlega ættu að kallast munnhörpur. Einnig er mikinn fróðleik að sækja á vefsíðunni varganist.ru sem munngígjusnillingurinn Vladimir Markov stendur á bak við. Vargan er rússneskt heiti munngígjunnar.

Þá er ekkert annað að gera en að kaupa sér gott hljóðfæri og byrja á Gamla Nóa.