Bitlaust sverð

Fornleifur brosti illkvittnislega í kampinn þegar fyrirlestrar heiðursmannanna Sverris Jakobssonar og Gunnars Karlssonar, haldnir 15. október 2015, voru opinberlega auglýstir sem hluti fyrirlestrarraðar Miðaldastofu Háskóla Íslands.

Úti fyrir ósköp vísum nefjum Sverris og Gunnars sveif sverð, eða réttara sagt eineggja sax. En auglýsingin var greinilega tvíeggjað sverð. Þetta frétta menn þó ekki fyrr en nú. Melius tarde quam nunquam.

 

Fyrirlestrar Sverris og Gunnars fjölluðu um Sturlungaöld (1220-1262). Halda mætti að sverð það sem auglýst var með, sem fannst árið 1863 á "sléttum mel á víðavangi" nálægt meintum rústum eyðibýlis sem kallað var Bergálfsstaðir í Eystrihreppi (Þjórsárdal), hafi átt að lýsa skálmöld Sturlungaaldar á myndrænan hátt - því friðsemdarsvipurinn á Sverri og Gunnari lýsa aðeins fræðimennsku, og í henni er aldrei tekist á.

Það eru til afar fá vopn frá Sturlungaöld á Íslandi. Þau enduðu ekki sem kumlfé eins og vopn sögualdar. Þegar menn létu af vopnaskaki Sturlungaaldar, hafa friðsamari afkomendur vígahöfðingja og skósveina þeirra nýtt málminn í vopnum sínum til annarra verkfæra. Erlent járn var gott efni.

Sverðið á auglýsingunni fyrir vísum þönkum Sverris og Gunnars um Sturlungaöld (1220-1262), og tvö önnur álíka sem einnig hafa fundist á Íslandi eru ekki frá Sturlungaöld, heldur frá síðari hluta miðalda, nánar tiltekið frá 15. öld (sbr. t.d.  Seitz, Heribert: Blankwaffen I, Geschichte und Typenentwichlung in europäischen Kulturbereich. Von der prähistorischen Zeit bis zum Ende des 16. Jahrhunderts. Braunschweig, 1965, bls. 194; mynd 124). Þjóðverjar kalla eineggja sverð af þessari gerð veiðisverð (Jagdschwert), og þau voru framleidd fram á 16. öld.

Þar sem íslenskir fornleifafræðingar við Háskóla Íslands eru ekki of vel að sér í efnislegum menningarheimi miðalda (eins og þessi námsritgerð við háskólann sýnir - og sýnir enn frem að kennarar í fornleifafræði við HÍ hafa alls ekki næga þekkingu í miðaldafornleifafræði til að leiðbeina námsmönnum), þá er nú ekki nema von að þetta sverð hafi verið sett til höfuðs Sverri og Gunnari. Enginn vissi betur og ekki er hægt að ætlast til þess að Sverrir og Gunnar viti neitt, því þeir eru "bara" sagnfræðingar sem lesa margt fróðlegt um sverð á Sturlungaöld en hafa ekki hugmynd um hvernig þau litu út. En vopn eru nú reyndar með í handritalýsingum. Þær hefðu geta hjálpað til að finna rétt sverð til að kynna fyrirlestrana. Þjóðminjasafn Íslands hefur ekki mikið til málanna að leggja um aldur sverðsins og tveggja annarra af sömu gerð, nema ágiskanir manna á 19. öld. Þar stendur nú hnífurinn í kúnni. Menn vita ekki hvað þeir eiga.

En trúið mér góðir hálsar, er ég upplýsi að sax eins og það sem Sverrir og Gunnar fengu sér til höfuðs af Miðaldastofu Háskóla Íslands, voru eigi notuð til að höggva menn í herðar niður fyrr en á 15. öld. Vafalaust hefur þó reynst erfitt að höggva menn almennilega með þessum langhnífum.

Haec est situs universitatis Islandiae

Jagdschwert, einnig kallaður Messer (hnífur/sax), frá því um 1500 sömu gerðar og sverðið frá Bergálfsstöðum í Þjórsárdal.