Þjóðin vantrúa - eða er hún auðtrúa?

Mikið umræða hefur verið síðustu daga um nýja bók eftir Þorvald Friðriksson (Thorvil MacFreddy) fyrrv. fréttamann á RÚV. Bókin kallast Keltar – áhrif á íslenska tungu og menningu. Biblía Írafársins er hugsanlega loksins komin út, og þetta verður vafalítið jólabók íslenskra auðtrúarmanna.

Þorvaldur Friðriksson auglýsti bók sína með því að lýsa því yfir við visir.is, að "Íslendingar fyrirlitu alltaf sinn rétta uppruna". Mér er næst að halda að það sé miklu frekar vandi Þorvalds Friðrikssonar en Íslendinga almennt.

Allir sem eitthvað þekkja Þorvald, vita að hann hefur alltaf haft nær óbeislaðan áhuga á kylfum í Gullskipum, ófreskjum og "keltum". Þótt Þorvaldur sé sjálfur skólabókardæmi um mann með næsta 100% norrænt fas (face, fés etc./fenótýpu), langar hann ekki svo gjarna að heyra af þeim einkennum og hefur nú gefið út fyrrnefnda bók sína um "Kelta" til að breiða út boðskap sinn.

Hönnuður auglýsingar Fornleifur

En sitt sýnist hverjum um ritsmíð þá. Í raun er umtalið næst því sem á gelísku er kallað annað hvort slad (slátrun), ár (borið fram sem hið danska år, á flestum málískum írskum; Ár er skylt orðinu orri/örlög/ögur(stund)/ögri/ og αγρα (agra = veiði eða orusta á grísku), sléacht ellegar eirleach.  Síðasta orðið er ekki einu sinni örugglega gelískt orð, þó svo gæti virst í fljótu bragði, t.d. ef einhver hefur drukkið of mikinn Guinness. Eirleach er skylt orlog á niðurlensku og Orloch í sumum þýskum mállýskum og náttúrulega örlögum okkar og orrahríðinni sem svo oft geisar - svo eitthvað sé upp talið.

Á FBókinni Málspjall (sjá hér) hefur hrannast upp mikil og fróðleg umræða um Keltabók Þorvalds Friðrikssonar. Sitt sýnist hverjum, en flestir dæma bók Þorvalds sem frekar vanhugsað grillufang af neðstu skúffu. Í athugasemdunum geta menn lesið 5-6 athugasemdir ritstjóra Fornleifs.

Fornleifur er lítið gefinn fyrir hömlulausa keltómaníu. Skoðanir hans geta menn einnig lesið í ýmsum greinum hans hér á blogginu. Hann mun því ekki í bili tjá sig meira, fyrir utan þær athugasemdir sem hann neyddist til að setja á FBókina Málspjall. Sá fróðleikur sem menn hafa sett þar fram í athugasemd er að mati Fornleifs meira virði en Keltabók Þorvalds. Ég viðurkenni fúslega, að ég er ekki búinn að lesa bókina,  en af þeim dæmum sem menn hafa látið flakka á Málspjalli er ég ekki vongóður um að Þorvaldur Friðriksson inn Norræni hafi snúið stöðunni "Keltum" í vil. En þetta umtal má hins vegar líta á sem ókeypis auglýsingu fyrir bókina.

Þeir Íslendingar sem klæða sig á hátíðum eins og skoskar þjóðbúningadúkkur frá 18. öld, vegna þess að þeir eru með vott að rauðsprengdu hári (sem reyndar er mestmegnis komið frá Noregi til Bretlandseyja) eða aðra litningagalla - og sem telja sig vera svo kallaða Kelta, mega láta illa, dansa sinn River Dance og þenja sekkjapípur sínar allt hvað þeir geta. Þeir geta étið Haggisspað (sem er norrænt orð ) og sporðrennt feitu grjúpáni (sem ekki er gelískt orð) undan Jökli, sem þeir skola loks niður með veskjutári (Whisky, sem líka er norrænt orð sem gefið var drykk er menn hófu að brenna vín á Skotlandi).

En verum samt sanngjörn. Fólk frá Bretlandseyjum, sem var beinasmærra en Norrænir menn, kom vissulega til Íslands, t.d. sem "þrælar" og annars konar fylgilið norrænna manna sem sest höfðu að á Bretlandseyjum. Í "fylgdarliðinu" til Íslands voru t.d. löglegar eiginkonur sem ávallt var þrælað út á Íslandi líkt og annars staðar. Norræn menning gegnumsýrði fljótt menningu Pétta (Picta) og Íra og örugglega meira en góðir menn töldu sig halda hér fyrrum, þegar karlar vissu allt og sögðu kerlingum að þegja og töluðu um kerlingabækur í lítilmennsku sinni. Þorvaldur hefur greinilega ekki fylgst með nýjustum rannsóknum á áhrifum norrænu á mál og menningu Bretlandseyja. Nú er það of seint. Bókin er komin út og þykir ekki vera afbragð, eða það sem Írar kalla ar f(r)heabhas ellegar tharr barr (sem einnig eru orð af norrænum uppruna frábært). Kannski væri sniðugt fyrir Thorvil McFreddy að læra keltneskar tungur aðeins betur en hann hefur greinilega gert sér far um.

Að lokum svo tökum við einn lítinn sóló-vikivaka fyrir Þorvald. Vikivaki er orð sem fróðustu menn þekkja enn ekki upprunann á; en það er víst ekki úr gelísku komið. Dansarinn er því miður af hánorrænum uppruna, en hún selst, enda fremur skosk í skapi. Ef ýtt er á myndina fellir Fergja fötin. Hún arr f(r)heabhas. 

Lass á skosku er heldur ekki gelískt orð, en er að sögn sérfræðinga á Bretlanseyjum afleitt af norræna orðinu "Laskura; Láskúra??", sem ég þekki ekki, en þýðir að sögn ógift kona. Aðrir fræðingar leggja til skýringu úr fornsænsku (lösk kona) sem er einfaldlega laus kona eða kona á lausu.  Þetta þykja Fornleifi aftur á móti nokkuð langsóttar skýringar.

Ef lausakonan Fergja getur ekki dansað á tölvunni þinni, þegar þú hefur ýtt á hana, gæti það verið vegna þess að í tölvunni tölvunni þinni sé of mikið klám. Örforrit í Fergju fer í gang, þegar þú snertir hana með bendli þínum, og eyðir hún og forritið síðan öllu klámi á tölvunni þinni. Fergja er netambátt góð og rammkaþólsk.

 

Athugasemdir

[Jóhannes (IP-tala skráð) 20.11.2022 kl. 19:41]

Andskotinn.  Ég hefði átt að lesa greinina þína um Fergju til enda því nú er allt klámið í tölvunni minni horfið og í staðin komnar strumpamyndir.  Þeir eru að vísu bláir en ekki á þann hátt sem blár myndir eiga að vera.

[FORNLEIFUR, 21.11.2022 kl. 08:00]

Jóhannes, ég þekki ekki þennan vanda, enda ekki sjálfur með kjötlegt klám á tölvu minni. Þú verður að tala þá sem bjuggu Fergie II til að fá betri skýringar á þessu bláu strumpum. Mér gæti helst dottið í hug að þarna séu komnir graðir (írskir) leprechauns, sem eru hagir en gráðugir dvergar sem hugsanlega koma einnig fyrir í fornum íslenskum kveðskap. En þeir eru aftur á móti oftast grænklæddir. Kannski fylgja þeir nú orðið nýrri tísku.

[Sigurður (IP-tala skráð) 5.1.2023 kl. 13:25]

Áhugavert, þessi bók virðist greinilega ekki hafa fengið mikla ritrýni frá öðrum fræðimönnum.

Mig langar að spyrja hvernig þú færð út að whisky sé komið af norrænu orði? Er þetta ekki einfaldlega komið úr latínu líkt og ákavíti? Eimingin barst allavega ekki til Skotlands og Írlands fyrr en um 1400

[FORNLEIFUR, 12.8.2023 kl. 06:41]

Ágæti Sigurður,

ég sé fyrst þessa athugasemd þína nú 12.8. 2023.

Gelískufræðingar hafa lengi reynt að tileinka gelísku sérhvert orð með "vafasaman" eða óvissan uppruna. Það er hluti af rómantík og þjóðernisuppbyggingu (Nation-building) 19. aldar.

Dæmi: Áin (sem rennur á Íslandi) er gamalt norrænt orð. Áin germanska var tekin upp í gelísku  og kallast hún Abhainn [borið fram með enskum talanda aveen / ellegar aween, og avon á Skotlandi og Englandi;  sem og afon í Wales).

Veskjan í norrænum málum setur best eftir í Danmörku i orðinu væske, sem geta verið margir vökvar og vessar. Uisge eða usice er sama orð og veskja. Uppruninn er norrænn.

Sumir Gelísku- og Keltarómantíkarnir ímynduðu sér afar lengi, að Whiskey hafi verið brennt í 1000 ár.  Nú vita menn auðvitað betur. Þegar eimingatæknin varð kunn á Skotlandi á 16. öld, hét drykkur sunnan úr Evrópu, sem Skotar höfðu komist í tæri við, Aqua Vitaa. Skotar þýddu það yfir í þá gerð gelísku sem þeir töluðu á þeim tíma (Gelíska tók miklum breytingum) og úr varð uisge beatha sem er samansull af norrænu (veskju) og latínu (beata = blessað). Blessað vatnið varð svo með tíð og tíma stytt í Whiskey.