Hringavitleysingasaga: Um léleg vinnubrögđ og frćđilegt misferli í fornleifafrćđinni á Íslandi

II

Hér skal greint frá ţeim mönnum sem halda, og trúa ţví meira ađ segja, ađ hringlaga kirkjugarđar kringum fornar kirkjur sé arfleifđ frá Bretlandseyjum. Ţeir ganga sumir frekar langt til ađ telja öđrum trú um ţađ. Einnig skal vikiđ ađ ţeim, sem án nokkurra haldbćrra raka halda ţví fram ađ torf- og steinkirkjur Íslendinga séu hefđ frá Bretlandseyjum, međan ađ timburkirkjur, ţ.e. stafkirkjur, sem einnig voru ţekktar á Íslandi, séu hefđ ćttuđ úr Skandínavíu.  

Í sumar hafđi samband viđ mig lćrđur mađur sem var ađ skrifa bók á ensku um uppruna íslenskrar kirkju. Leitađi hann eftir leyfi mínu til ađ birta grunnmynd af kirkjurústinni á Stöng í Ţjórsárdal, og tilgátuteikningu sem ég hef teiknađ og birt til ađ sýna hugsýn mína af ţví, hvernig ég ćtla ađ kirkjan hafi litiđ út. Hann hafđi séđ teikningarnar í grein eftir mig í norsku riti (sjá hér).

 
Kirkja á StöngStangarkirkja Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson b 
Tvćr hugmyndir ađ útliti einkakirkjunnar á Stöng í Ţjórsárdal.
Myndin efst sýnir grunnmynd kirkjurústarinnar á Stöng. Teikningar Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.  
 

Ţar sem rithöfundurinn upplýsti mig um titilinn á fyrirhugađri bók sinni á ensku, The Westward Movement of Insular Culture and Christianity in the Middle Ages, gat ţađ bent til ţess ađ hann teldi hugsanlegt ađ íslenskar torfkirkjubyggingar vćri hefđ, sem ćttuđ vćri frá Bretlandseyjum, og ađ Kristnin hefđi komiđ ţađan ađ mestu. Staldrađi ég ađeins viđ og spurđist fyrir um efniđ í bókinni og notkun umbeđinna mynda. Mikiđ rétt, eins og mér datt í hug var skođun mannsins sú, ađ kirkjubyggingar á Íslandi úr torfi og steini vćri hefđ er borist hefđi frá Bretlandseyjum. Ekki var ţetta tilgáta mannsins sjálfs, og gat hann vitnađ í  fornleifafrćđinga máli sínu til stuđnings.

3
Kirkja ofan á smiđju Stöng 3
Teikning og ljósmynd sem sýnir uppgraftarstöđu og byggingaskeiđ, er helmingur kirkjunnar á Stöng (A) hafđu veriđ fjarlćgđur til ađ rannsaka rústina fyrir neđan sem er smiđja (B). Gulu útlínurnar sýna grunnmynd kirkjunnar. Grafirnar umhverfis kirkjuna (einnig merkt A) hafa veriđ grafnar í gegnum gólf sem tilheyrir enn eldra byggingaskeiđi (C), skála sem hefur veriđ í notkun um 900 e.Kr. Teikning og ljósmynd. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.
 

Steinunnar ţáttur Kristjánsdóttur 

Ţessi kenning, um ađ uppruna íslenskra torfkirkna sé ađ finna á Bretlandseyjum, er ađ mínu mati afar einkennileg meinloka og ţunnur misskilningur sem slćđst hefur inn međal nokkurra fornleifafrćđinga á síđari árum, sérstaklega međal ţeirra sem menntađir eru viđ háskóla, ţar sem kennsla í fornleifafrćđi er meira hengd upp á ţeóríu frekar en stađreyndir, heimildir og greiningu fornleifanna sem mađur finnur. Ţeir sem sett hafa ţessar skođanir fram eru ekki menntađir í miđaldafornleifafrćđi né í kirkjufornleifafrćđi, og ţađ sést vel í öllum skrifum ţeirra. Fylgismenn ţessarar kenningar eiga ţađ einnig sameiginlegt, ađ álíta og trúa, ađ Kristnitaka og iđkun Kristindóms á Íslandi hafi hafist fyrr en ritađar heimildir greina frá og fornleifar stađfesta.

Rithöfundurinn sem vildi fá leyfi til ađ birta myndir af rúst litlu torfkirkjunni á Stöng, sem ég og ađstođarfólk mitt rannsökuđum ađ hluta til í lok síđustu aldar, hafđi lesiđ ţann "sannleika", ađ torfkirkjur á Íslandi vćri hefđ ćttuđ frá Bretlandseyjum, međan ađ stafkirkjur, sem einnig voru reistar á Íslandi, vćru hefđ frá Skandinavíu. Ţetta hafđi hann lesiđ í doktorsritgerđ Steinunnar Kristjánsdóttur frá Gautaborgaháskóla sem hún varđi áriđ 2004 og sem ber titilinn: The Awakening of Christianity in Iceland. Discovery of timber Church and Graveyard at Ţórarinsstađir in Seyđisfjörđur.

Steinunn er, eins og kunnugt er, mjög virk í tilgátusmíđ, en oft standast ekki blessađar tilgáturnar og hiđ frjóa ímyndunarafl hennar, sem hleypur iđulega međ hana í gönur. Ţví miđur verđa nokkrar ţeirra ţó ađ meiru en tilgátum í hennar međförum og annarra. Fólk heyrir og les ćvintýralega fréttir í fjölmiđlum, og svo er orđiđ altalađ ađ fílamađur, eskimóakonur og annađ gott fólk hafi eytt ćvikvöldinu í austjarđarvelferđarţjóđfélaginu á Skriđuklaustri. Menn byrja ađ alhćfa, og loks verđur hugdettan ađ kreddu (dogmu). Ţannig fornleifafrćđi er afar hvimleiđ. En ţessi merkistíđindi ađ austan hafa öll reynst vera tóm tjara ţegar upp var stađiđ. Síđast fór Steinunn međ ólögulegan móbergshnullung frá Seyđisfirđiđ á sýningu í Paderborn í Ţýskalandi og kallar hann kross frá Bremen eđa Hamborg. Ţađ eru engin haldbćr rök fyrir ţví ađ ţetta sé yfirleitt kross og hvađ ţá ađ hann sé eđa sýni einhver tengsl viđ Bremen eđa Hamborg (sjá hér)

Stone-cross616642
Kross Steinunnar Kristjánsdóttur er sagđur vera úr móbergi, en er greinilega úr setlögum. Ljósm. Ţjóđminjasafn Íslands.

Nú er ţađ einu sinni svo, ađ engar torfkirkjur hafa fundist á Bretlandseyjum. Litlar kirkjur og kapellur hafa reyndar fundist viđ bći norrćnna manna á Hjaltlandi og á Orkneyjum, sem byggđar voru ađ hluta til af ţurrum steinvegg, ólímdum, sem var gömul byggingarhefđ á Bretlandseyjum. Engar slíkar kirkjur hafa veriđ reistar á Íslandi svo vitađ sé. 

Christians ţáttur Kellers

Norskur fornleifafrćđingur, Christian Keller, hefur einnig, án mikillar rökhugsunar eđa rökstuđnings, komist ađ ţeirri niđurstöđu, sem hann komst ađ í doktorsritgerđ áriđ 1989, ađ elstu kirkjubyggingarnar á Íslandi og á Grćnlandi byggđu á hefđ frá Bretlandseyjum. Hann notar afar furđuleg hringsnúningarök er hann segir lesendum sínum frá ţví ađ 50 órannsakađar rústir torfkirkna í Noregi gćtu vel sýnt sams konar áhrif í Noregi, ţ.e. hefđ frá Bretlandseyjum. Engin ţessara 50 rústa hafa veriđ rannsakađar. Hvernig getur lćrđur mađur sett fram slíka bábilju í doktorsritgerđ?

En hvers vegna skyldu kirkjur úr torfi og steini í Noregi, ţar sem önnur hús voru reist úr ţví efni, ađ vera undir áhrifum frá hefđum frá Bretlandseyjum, ţegar Norđmenn og ađrir norrćnir menn höfđu byggt slík hús í aldarađir, og sér í lagi ţegar engin kirkjurúst rannsökuđ á Bretlandseyjum hefur veriđ reist međ veggjum úr torfi og ótilhöggnum steinum? Ţađ er mér algjörlega óskiljanlegt.

Christian Keller, sem og Steinunn Kristjánsdóttir, sem hugsanlega hefur komist ađ óundirbyggđri skođun sinni á byggingarhefđ á Íslandi međ ţví ađ lesa tilgátur Kellers, vađa í villu ţegar ţau telja ađ ţađ séu ađeins hefđir sem valda byggingarlagi.

Stór ţáttur í ţví hvernig ákveđin bygging lítur úr, er einnig notkun ţess byggingarefnis sem fyrir hendi er. Menn byggđu oftast úr ţví efniđ sem ţeir höfđu innan handa í nágrenninu. Ţó menn vćru ćttađir úr trjáríkum héruđum Noregs, neyddust ţeir eftir 2. alda ofbeit, uppblástur og vegna trjáleysis til stórra bygginga ađ reisa flest hús sín á Íslandi úr öđru efni en einvörđungu timbri.  Í Noregi, ţar sem nćgt timbur var ađ fá, reistu menn einnig hús úr torfi og steini, ţví ţau einangruđu betur en hús úr timbri. Nokkrar kirkjur og önnur hús á Íslandi voru reist úr rekaviđi, en ţegar mikiđ var lagt í var timbur í helg hús flutt um langa vegu frá Noregi til Íslands. Minni höfđingjar, eđa ţeir sem ekki höfđu beinan ađgang ađ reka, létu sér hins vegar nćgja torfkirkjur. Ekki ber ađ gleyma ađ innan í skelinni af torfi og steinum var lítil og nett stafkirkja.

Sagan af Steffen Stummann Hansen

Út fyrir allan ţjófabálk er međferđ danska forleifafrćđingsins Steffens Stummanns Hansens á torfkirkjum í löndum Norđuratlandshafs. Stummann Hansen, sem býr í Fćreyjum, hefur einnig fengiđ ţá flugu í höfuđiđ,  ásamt írska fornleifafrćđingnum John Sheehan frá Cork University á Írlandi, ađ kirkjur í Fćreyjum vćru byggđar eftir hefđum frá Bretlandseyjum. Til ađ undirbyggja ţá skođun sína skrifar hann m.a., ađ órannsökuđ rúst í Leirvík á Eysturoy sé byggđ á ţannig hefđum. Í grein eftir Stummann Hansen og John Sheehan í Archaeologia Islandica, sem ţeir kalla 'The Leirvik 'Břnhustoftin' and the Early Christianity of the Faroe Islands, and beyond' er vitnađ rangt og falslega í grein eftir mig.

Stummann Hansen og Sheehan gera kirkjuna á Stöng í Ţjórsárdal ađ kirkju sem byggir á hefđ frá Bretlandseyjum međ ţví ađ vitna rangt í málsgrein í grein minni. Stummann Hansen, sem ber ábyrgđ á ţessu, segir mig skrifa um kirkjuna á Stöng: "much indicates that the churchyard had a circular form or a circular enclosure ..." (Sjá s. 36 í greininni).

En ég skrifa ekki ađeins ţađ. Ţađ sem er sýnt međ rauđu letri hér fyrir neđan, vinsar Stummann Hansen út og vitnar rangt í, en ţađ sem er međ bláu vitnar hann alls ekki í. Ţetta er ekkert annađ en heimildafölsun og frćđilegur subbuskapur sem John Sheehan, međhöfundur Stummanns Hansens, ber vitanlega enga ábyrgđ á, ţví hann les ekki dönsku:

"Kirkegĺrden pĺ Stöng er kun delvist udgravet. Vi kender endnu ikke dens střrrelse eller form, og der er indtil videre fundet 11 grave. Plateauet, hvorpĺ kirken har stĺet, har fysiske afgrćnsninger og kirkegĺrden har derfor ikke haft en střrre diameter end ca. 20 m. Meget kunne tyde pĺ, at den har haft en cirkulćr form eller en cirkulćr indhegning, lige som sĺ mange kirkegĺrde i f.eks. Grřnland, elle som ved nabokriken pĺ Skeljastađir i Ţjórsárdalur."

Ţarna fjarlćgir Stummann Hansen vísvitandi úr skýringu minni til ađ láta lesendur sína trúa ţví ađ ég telji ađ hringlaga kirkjugarđur byggđur á hefđ sé umhverfis kirkjugarđinn á Stöng. Ţar ađ auki greinir Stummann Hansen ekki frá gagnrýni minni í sömu grein frá 1996, á ţá fornleifafrćđinga sem telja stafkirkjuhefđ norrćna og torfkirkjur ćttađar frá Bretlandseyjum. Ég fćri einnig rök fyrir ţví í sömu grein, ađ hringlaga kirkjugarđar séu ekki endilega hefđ, heldur oftar lausn vegna landslags kringum kirkjugarđana eđa ţess byggingarefnis sem til taks er, sem og ađ lagiđ sé ekki keltneskt eđa írskt, og hvađ ţá heldur fyrirbćri sem ađeins finnst á Bretlandseyjum og á eyjum í Norđur-Atlantshafi. En ţví gleymir Stummann Hansen ađ segja lesendum sínum frá. Ţessi vinnubrögđ eru óheyrđ. 

Hringlaga garđur er líklega kringum meinta kirkjurúst í Leirvík í Fćreyjum, ef trúa má Stummann Hansen. En hans túlkun á hring er greinilega ekki sú sama og mín. Ég á afar erfitt viđ ađ sjá, hvernig Stummann  Hansen sér hringlaga gerđi í Leirvík. Enginn veit heldur, hvort bćnhúsrústin í Leirvík er rúst kirkju eđa bćnhúss. Er er gerđiđ kringum "bćnhúsiđ" í Leirvík yfirleitt hringlaga? Kannski er ég međ sjónskekkju, ţví mér sýnist garđurinn í Leirvík alls ekki vera hringur

 Leirvík

Bćnhústóft međ hringlanga kirkjugarđsgerđi. Mér sýnist nú frekast ađ gerđiđ hafi veriđ lagađ eftir lćkjunum sem renna vestan og austan viđ tóftina sem enginn veit hvort er Bćnhústóft eđa eitthvađ allt annađ. Lengi, líklega ađeins síđan á 19. öld, var talađ um hring mikinn í túninu fyrir ofan Forna-Reyni í Mýrdal sem kirkjugarđ. Hringurinn var fullkomlega hringlaga, međ sama radíus allan hringinn, og veglegur. Fornleifarannsókn hefur hins vegar sýnt, ađ ţetta er ekki kirkjugarđur heldur náttúrulegt fyrirbćri. Engar grafir voru innan "garđsins" og engin kirkja. Myndin ađ hér fyrir ofan er úr grein Stummanns Hansens og Johns Sheehans. Myndin hér fyrir neđan er af "kirkjugarđinum" ađ Forna-Reyni í Reynishverfi. Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.
 
Forni Reyni 1982 2 b
 
Knud Krogh 2
Ţjóđhildarkirkja í Eiríksfirđi (Tunulliarfik) á Grćnlandi hefur lengi veriđ talin hafa haft hringlaga kirkjugarđ. Svo er ţó ekki. Lega grafanna réđst af landslaginu, miklum halla í landslaginu sunnan og austan viđ kirkjuna, sem ég sýni međ grćnum lit á teikningu fornleifafrćđingsins sem rannsakađi kirkjuna. Leifar hugsanlegs torfveggs vestan viđ kirkjuna (sem ég lita međ gulum lit) sýnir ekki međ vissu ađ kirkjugarđsgerđi hafi veriđ hringlaga. Hins vegar er endurgerđ Ţjóđhildarkirkju ţeirrar  sem byggingarmeistarinn ađ Ţorláksbúđ, Árni Johnsen hefur einnig komiđ ađ (mynd fyrir neđan), búin ađ koma ţví inn hjá almenningi ađ í fornu hafi veriđ veggur úr torfi og steini umhverfis torfkirkju Ţjóđhildar. Ţađ er álíka mikiđ út í hött og Ţorláksbúđ hin nýja í Skálholti. Teikning Knud Krogh.
 
 Ţjóđhildarkirkja

 

Vinnubrögđ Stummann Hansens í grein hans í Archaeologia Islandica eru vítaverđ og ég verđ ađ lýsa fordćmingu minni á ţessari heimildafölsun og tilvitnunarfúski danska fornleifafrćđingsins í Fćreyjum. Menn vitna einfaldlega ekki rangt í kollega sína til ađ undirbyggja draumóratilgátur. Ţađ er til ágćt skilgreining á slíku á dönsku: Videnskabelig uredelighed (Frćđilegt misferli).

Ég býst náttúrulega viđ ţví ađ ţeir sem gefa út ritröđina Archaeologia Islandica taki afstöđu til slíkra vinnubragđa og birti afsökunarbeiđni í nćsta hefti. 

Fornleifastofnun Íslands gaf vitleysuna út

Hverjir gáfu svo út grein Stummann Hansens og Sheeans í tímaritinu Archaeologia Islandica? Ţađ gerđi  sjálfseignarstofnunin sem ţađ sem fornleifafrćđingar í bisness tóku sér hiđ ríkislega nafn Fornleifastofnun Íslands. Í stjórn fyrirtćkisins, sem gefur út Archaeologia Islandica, situr međal annars dr. Orri Vésteinsson sagnfrćđingur, sem gegnir stöđu prófessors í fornleifafrćđi viđ Háskóla Íslands. Orri hefur sjálfur veriđ tekinn í svipuđum óvönduđum vinnubrögđum og Steffen Stummann Hansen, (dćmi hér og hér).

Ég verđ ađ lýsa áhyggjum mínum af ritstjórnargetu ţeirra sem sjá um frćđiritiđ Archaeologia Islandica, ţegar ţeim yfirsést ađ Steffen Stummann níđist á ţví sem ég hef ritađ. Ţađ er reyndar ekki nýtt vandamál. Orri Vésteinsson fór eitt sem međ Steffen Stummann Hansen ađ grafa í Ţjórsárdal. Ţeir grófu í rúst í Skallakoti, sem fyrst var rannsökuđ áriđ 1939. Viti menn, eins og ég hafđi ţegar haldiđ fram frá 1983, og síđar sannađ mörgum til ama, ţá fór byggđ ekki í eyđi í Ţjórsárdal fyrr en eftir 1104. Í torfi skálarústarinnar í Skallakoti var ađ finna gjósku úr Heklugosi frá árinu 1104 (H 1 gjóskuna svokölluđu). Ekki var í rannsóknarskýrslu Stummanns  Hanasen og Orra Vésteinssonar vitnađ í svo mikiđ sem í eina grein eđa stafkrók eftir mig, ţó ég hefđi sýnt fram á ađ aldursgreining endalok byggđar í Ţjórsárdal til 1104, setta fram af  Sigurđar Ţórarinssonar jarđfrćđingi, byggđi á misskilningi, misskilningi sem einnig leiđréttist međ endurrannsókninni á Skallakoti, sem og nýjum aldursgreiningum sem nýlega hafa veriđ gerđar á leifum frá Skeljastöđum í Ţjórsárdal.

Svona útilokunarvinnubrögđ minna á ađferđir sumra fornleifafrćđinga í Sovétríkjunum sálugu, sem útrýmdu kollegum sínum úr umrćđunni, eftir ađ ţeir höfđu komiđ ţeim sem átti ađ gleyma í Gúlagiđ (sjá hér). Slík vinnubrögđ eru greinilega ekki framandi í HÍ. Ţađ er dapurlegt.

Meira böl og fleiri klámhögg 

í grein sem Steinunn Kristjánsdóttir birti í ráđstefnuriti fyrir 16. Víkingaráđstefnuna, sem haldin var í Reykjavík áriđ 2009, er heil röđ af röngum tilvitnunum: Grein Steinunnar, ţar sem hún kemur inn á  "klassíkerinn", kirkjurústina á Stöng, kom út áriđ 2011 og bar titilinn: The Vikings as a Diaspora - Cultural and Religious Identities in Early Medival Iceland: Texti Steinunnar um Stöng fylgir hér, og ţađ sem er međ rauđu letri er einfaldlega rangt vitnađ í texta eftir mig:

Of course, it is useful to use the church found at the farm Stöng in Ţjórsárdalur as a representative example of the turf churches. The church was discovered during an excavation that was performed there in periods in 1986 and 1992-1993. This particular building was first excavated in 1939 and interpreted as a smithy (Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 1996, p. 119-139). The church at Stöng was built of turf and stones, and its interior measured 2.5 meters wide and 5 metres long. A choir was added to the east side of the church, which had an east west orientation (Fig. 2) Several graves were exhumed. A fragmented stone cross of Irish origin was also found during hte excavation of the church. The excavator suggest that the farm at Stöng was established in the 10th century; radiocarbon results date the church to the early 11th century (Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 1996, p. 129f).

Leiđrétti ég hér međ:
 

  • Kirkjurústina,sem Kristján Eldjárn og ađrir sveinar danska arkitektsins Aage Roussell komu niđur á međ hrođvirknislegum rannsóknarskurđum áriđ 1939 var ţá ekki túlkuđ sem smiđja. Ţetta ćttu allir ađ vita sem lesiđ hafa Forntida Gĺrdar i Island (Kaupmannahöfn 1943), ţar sem niđurstöđurnar rannsóknanna í Ţjórsárdal 1939 voru gefnar út áriđ 1943. Smiđja fannst hins vegar á Stöng áriđ 1939 um 20 metra austan viđ kirkjuna. Beint undir kirkjurústinni á Stöng er aftur á móti eldri smiđja (sem fannst 1993), forveri smiđjunnar sem rannsökuđ var 1939.
  • Kór var ekki bćtt viđ austurhluta kirkjunnar. Hann var ţar frá upphafi er kirkjan var byggđ. Ţarf ađ nefna ađ kirkjan hafi legiđ í austvestur? Engar grafir voru grafnar upp. Ţćr voru rannsakađar og í ljós koma ađ beinaflutningur í líkingu viđ ţađ sem Kristinna laga ţáttur í Grágas nefnir hefur átt sér stađ - bein höfđu veriđ grafin upp á 12. öld og greftruđ viđ ađra kirkju.
  • Skilgreiningin "exhumation of graves", ţađ er fjarlćgin líka, er mjög einkennileg, ţegar tillit er tekiđ til ţess ađ Steinunn Kristjánsdóttir hlýtur ađ vita, ef hún hefur lesiđ greinina sem hún vitnar í, ađ grafirnar á Stöng voru tómar. Bein höfđu í flestum tilvikum veriđ fjarlćgđ (sjá t.d. hér).
  • Brot af steinkrossi af írskum uppruna hefur aldrei fundist á Stöng og stendur ekkert um ţađ í ţeirri grein sem sem Steinunn Kristjánsdóttir vitnar í.(Sjá enn fremur hérna).
  • Ég hef hvergi ritađ eđa haldiđ ţví fram, ađ geislakolsaldursgreiningar á kirkjunni sýni aldur til byrjunar 11. aldar. Út frá upplýsingum frá afstöđu jarđlaga og mannvistarlaga, aldri gripa sem fundust í smiđjunni undir kirkjunni sem og út frá vitnisburđi gjóskulaga, er ljóst ađ kirkjan hafi ekki veriđ reist fyrr en ca áriđ 1000 e. Kr.
Steinunn-distortion
 
Aldrei var torfgafl til vesturs á kirkjunni á Stöng. Hér hefur Steinunn blandađ saman kirkjurústinni og smiđjurústinni sem liggur undir. Myndin úr Viking Settlements & Viking Society; Papers from the Proceedings of the Sixteenth Viking Congress í Reykjvík 2009 (2011). Mér ţykir Steinunn hafa skrumskćlt niđurstöđur rannsóknanna á Stöng međ ţessari "skrípateikningu" sinni.
 

Hvernig ţađ er hćgt fyrir kennara í fornleifafrćđi viđ HÍ ađ níđast svo á texta og rannsóknarniđurstöđum annarra, er mér algjörlega fyrirmunađ ađ skilja. Til hvers ţarf Steinunn Kristjánsdóttir ađ birta viđvaningslega skematíska teikningu af rústinni á Stöng, ţegar til eru nákvćmar uppmćling á kirkjunni? Verst er ţó, ađ ţeir sem ritstýrt hafa ráđstefnuriti 16. Víkingaráđstefnunnar í Reykjavík, á vegum Hins íslenzka Fornleifafélags og Háskóla Íslands, hafa ekki haft til ţess nokkra burđi.

Réttast vćri ađ kćra ţessi viđvaningslegu vinnubrögđ til siđanefnda í Háskóla Íslands og ráđuneyta sem bera ábyrgđ á ţeim stöđum og stofnunum sem Steinunn vinnur viđ. En ósk mín er ađ fólk lćri ţegar ţeim er bent á rugliđ í sér og vinni ekki á eins hrođvirknislegan hátt í framtíđinni. Mikiđ af efni Fornleifs eru misjafnlega mjúk gagnrýni á léleg vinnubrögđ og fljótfćrnisvillur í íslenskir fornleifafrćđi. En líklegast lesa ţeir sem baunađ er á ekki gagnrýnina. Ţeir eru kannski yfir hana hafnir.

Ef menn geta ekki lesiđ sér texta til gangs, er háskólaumhverfi kannski ekki rétti stađurinn ađ eyđa kröftum sínum og starfsćvi. Afsökunarbeiđni mega ţeir sem skömmina bera setja hér í athugasemdirnar, ef menn hafa einhverja ćru í skrokknum.

*

Ég gaf auđvitađ manninum lćrđa, sem lesiđ hafđi og trúađ skrifum Steinunnar, leyfi til ađ nota myndir sem ég hef birt úr rannsóknum á Stöng. Rannsóknirnar á Stöng voru styrktar af almannafé, og ţó ég hafi unniđ mest međ efniđ á mínum eigin tíma, ţá tel ég allar rannsóknarniđurstöđur vera almannaeign ţegar ţćr hafa veriđ birtar, en menn skulu nota ţćr međ virđingu og án ţess ađ skrumskćla ţađ sem niđurstöđurnar sýna í raun eđa ţađ sem vísindamađurinn hefur skrifađ. Ađ vitna rangt í heimild er misnotkun. Međferđ Steffen Stummanns Hansens á texta mínum er skammarleg heimildafölsun og međferđ Steinunnar ćtti ekki ađ sćma akademískum borgara í HÍ. En ţegar menn eru komnir út í vafasama kenningasmíđ sem mest líkist trúarbrögđum eru rökin, vísindin og frćđimennskan eftir ţví. 


Ť Síđasta fćrsla | Nćsta fćrsla ť

Athugasemdir

1 Smámynd: Valdimar Samúelsson

Sćll Fornleifur. Er ţetta líf fornleifafrćđinga í Hnotskurn? og ekki bara hér á landi. Ég las dagbók Kristján Eldjárns.  Nú verđ ég ađ treysta á ţig en ţetta er svar á fyrirspurn vegna rústa í USA á mögulegri torfkirkju tóftir og hringlaga stein hleđslu vegg međ opum í ţrjár höfuđáttir.

Hér segir ţú í greininni ađ hringlaga kirkjuveggir séu sér Íslenskt og torf kirkjur líka nema ég misskilji einhvađ í ţessari góđu grein hér ofan.

Valdimar Samúelsson, 7.10.2013 kl. 19:55

2 Smámynd: FORNLEIFUR

Nei, Valdimar hvorki torfveggir né hringlaga kirkjugarđar eru séríslenskt fyrirbćri. Ţađ segi ég heldur ekki í ţessari fćrslu. Hringur á Íslandi  er heldur ekki "keltneskur" og torfhleđsla á Íslandi er nćrri ţví örugglega ekki fyrirbćri ćttađ frá Bretlandseyjum.

Fyrirbćri verđa ekki eingöngu til vegna hefđa og tengjast ekki endilega uppruna fólks. Lífiđ er ekki svo einfalt ađ líffrćđilegur uppruni ákvarđi ţađ sem menn gera. Adaption, ađlögun, ađ ađstćđum, er einnig mjög mikilvćgur eiginleiki mannsins, sem leiđir oft af sér lausnir, sem í fljótu bragđi gćtu veriđ keimlíkar á mismunandi svćđum, ţótt ađ engin tengsl hafi veriđ ţar á milli. Fólk í Arnarnesinu byggir hús međ ţökum međ kínversku lagi, en eru ekki Kínverjar.

Hringlaga steinvegg í BNA er ekki hćgt ađ aldurgreina eđa ákveđa "upprunann" á út frá lagi. Ţađ ţurfa ađ fylgja fleiri upplýsingar til ađ ákvarđa hvađ steinhleđsla í BNA er. Eitthvađ sem ţú heldur ađ gćti veriđ sönnun búsetu norrćnna manna í Ameríku gćti alveg eins veriđ leifar eftir búsetu indíána eđa leifar einhverrar annarrar menningar frá 16. eđa 17. öld eđa síđar - ef til vill 19. öld.  Norrćnir menn fundu ekki upp hringinn, frekar en hjóliđ.

Ţó ţú hafir fundiđ hringlaga vegg í BNA ţarf ţađ ekki ađ vera kirkjugarđur. Eru grafir innan hringsins, er ţađ ţó orđiđ líklegt, en aldurinn verđur ţú svo ađ hafa til ađ geta sett punktinn. Ef hann sýnir ekki 11. öld, ţá er hringur međ gröfum í BNA ekki leifar eftir norrćna búsetu. 

FORNLEIFUR, 7.10.2013 kl. 20:35

3 Smámynd: Valdimar Samúelsson

Ţakka fyrir Í hvađa löndum finnast svona hringlaga kirkjugarđar. Ţađ voru tvćr grafir opnađar inn á milli veggrústanna. Ţađ var byggđ kirkja fyrst fyrir Narragansett indjánanna upp úr 1650 og ţetta er fyrir utan ţeirra svćđi. Veggirnir eru sokknir um 50 cm ef hćgt er ađ nota ţađ sem grófa aldursgreiningu Ţetta eru ótilhoggnir steinar og líklega hefir veriđ torf á milli. Ţetta er ekkert indjána verk.

Valdimar Samúelsson, 7.10.2013 kl. 21:32

4 Smámynd: FORNLEIFUR

Hringalaga, eđa nokkurn veginn hringlaga kirkjugarđar, međ eđa utan gerđis, finnast eđa hafa veriđ til á Grćnlandi, Íslandi, í Noregi, Danmörku, Svíţjóđ, Bretlandseyjum (en ekki mest á Skotlandi eđa Írlandi eins og oft er haldiđ fram), Hollandi, Ţýskalandi og Sviss. Enginn, svo ég viti til hefur rannsakađ skipulega hvort lag garđanna sé komiđ til vegna landslagsţátta eđa hefđa. Ef viđ tökum ţjóđhildarkirkju á Grćnlandi, ţá er taliđ ađ kirkjugarđurinn ţar hafi veriđ hringlaga, m.a. vegna legu grafanna (líkt og á Skeljastöđum), en landslagiđ ţar sem kirkjan er leyfir ekki annađ!

Á Spáni er til hringlaga kirkjugarđur međ grafhýsum, en ţađ er annar handleggur líkt og  hringlaga kirkjugarđurinn í Kent i Maine (frá 19. öld) er. Stórir hringlaga kirkjugarđar eru til víđar í Bandaríkjunum.

Ţćr minjar sem ţér er tíđrćtt um á Rhode island verđur auđvitađ ađ rannsaka af fornleifafrćđingum en ekki af leikum eđa ćvintýramönnum hjá http://www.neara.org/ . Ţeir tenglar sem ég hef fengiđ frá ţér í tölvupósti virka ekki, svo ég get alls ekki, og vill ţví ekki, taka neina afstöđu til ţeirra minja sem ţú rćđir um og telur tengjast norrćnum mönnum og vera kirkju. Margir hafa búiđ á Rhode island og allar ţjóđir sem ţar hafa búiđ ţekkja hringinn. Hvernig ţú getur útilokađ indíána er mér hulin ráđgáta red_indian Uug

FORNLEIFUR, 8.10.2013 kl. 07:19

5 Smámynd: FORNLEIFUR

Ţó vitlausir Kínverjar í doktorsnámi viđ HÍ séu ekki ađ hóta mér lífláti og Rauđa hernum eins og Friđriki Eysteinssyni, hef ég leyft mér ađ senda fyrirspurn í anda Friđriks, ţegar hann sendir mönnum línu í "Háskóla Íslands" (gćsalappirnar utan um Háskóla Íslands eru mínar):

Sćl Steinunn [Kristjánsdóttir prófessor],

ég vona ađ ţú sjáir ţér fćrt ađ svara gagnrýni minni hér http://fornleifur.blog.is/blog/fornleifur/entry/1308152/ og hér: http://fornleifur.blog.is/blog/fornleifur/entry/1308947/
og vona ađ ţú teljir ţig ekki yfir ţađ hafna

bestu kveđjur,

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

FORNLEIFUR, 8.10.2013 kl. 09:02

6 Smámynd: Valdimar Samúelsson

Ţakka svariđ og ef ég má. Hvenćr er álitiđ ađ hringlaga torf/stein hlađnir kirkjugarđar hafi veriđ síđast í Evrópu. Viđ vitum cirka ađ ţeir voru hér fyrst á tíundu öld? Grćnlandi á svipuđum tíma.?

Kent, Main afhverju.(er ađ hugsa)? Áttu viđ Fort Kent norđur í Maine.? Rhode Island hringurinn er langt frá mannabyggđ en ţađ hefir veriđ sókn í kring um kirkjuna. Sóknin heitir/hét ''Parrish'' eđa sókn. Á rennur niđur lítinn lokađan dal heitir Parrish brook. Ţađ hefir ekki veriđ skrifađ um ţetta svo ég viti á heimssíđu NEARA. Ţađ var hugmynd ađ ţetta vćri frá Hollendingum en ţeir voru ţarna um 1650 međ venslunarađstöđu viđ Charlestown, RI sem töluvert frá ţessum stađ. Voru ţeir međ svona kirkjur á ţessum tíma.?

Vilhjálmur ég veit ađ ég spyr mikiđ en ef ţú gćtir komiđ mér á sporiđ en eins og er ţá er ég međ ţá skođun ađ ţetta sé Íslenskra manna verk.   

Valdimar Samúelsson, 8.10.2013 kl. 10:22

7 Smámynd: FORNLEIFUR

Mér ţykir gott ađ ţú spyrjir Valdimar. Stundum hefur mađur bara ekki tíma til ađ svara öllu.

Ef menn spyrja ekki, er ekkert variđ í frćđi og vísindi. Ég tel ađ eina leiđin til ađ ganga úr skugga um hvađa hringur ţetta er á Rhode Island sé ađ skođa stađinn međ jarđsjá og grafa rannsóknarskurđi. Ţá kemur fljótt í ljós hvers kyns er. Hollendingar voru svo stórtćkir á 17. öld međ verslun og siglingar um allar jarđir, ađ ekki myndi ţađ undra mig ef ţeir hafi veriđ ađ reisa einhverja garđa. En ég ţekki ekki neitt slíkt úr steinalausri flatneskjunni í Niđurlöndum.

Menn voru međ hringlaga kirkjugarđa á Íslandi fram eftir öldum eins sést í Skagafirđi í dag, og í rústum kirkjugarđa í Skagafirđi frá 11. öld (Seylu). En taktu ţađ ekki ţannig ađ ég sé ađ tileinka Skagfirđingum hringinn á Rhode Island. Ţađ myndi gera frćndur mínSkagfirđinga svo merkilega, ţeir fćru ađ ađ gera kröfur og kall til Rhode Island. Nóg er ađ hafa einn ćttbálk fullan af lofti fyrir Norđan.

FORNLEIFUR, 8.10.2013 kl. 11:59

8 identicon

Sćll Fornleifur.

Ćvinlega fróđlegt og gaman ađ lesa pistla ţína.
Öđru máli gegnir um samskipti frćđimanna
á ţessu sviđi. Ţar er hreint böl á ferđinni.

Ćtli ţetta hringlaga form margnefnt séu ekki bara
hlađnir réttarveggir eftir ađ hús töpuđust
eđa féllu sjálfum sér?(!)

Eitthvađ ađ frétta af rómađri rómverskri mynt
er fannst viđ Arnarhól, lofsćllar minningar?

Hvađ mundi fást fyrir ţá mynt sem ţar fannst
og hversu auđvelt er ađ verđa sér úti um slíkt
gaman?

Húsari. (IP-tala skráđ) 8.10.2013 kl. 12:01

9 Smámynd: FORNLEIFUR

Ţó vitlausir Kínverjar í doktorsnámi viđ HÍ séu ekki ađ hóta mér lífláti og Rauđa hernum eins og Friđriki Eysteinssyni, hef ég leyft mér ađ senda fyrirspurn í anda Friđriks, ţegar hann sendir mönnum línu í "Háskóla Íslands" (gćsalappirnar utan um Háskóla Íslands eru mínar):

Sćl Steinunn [Kristjánsdóttir prófessor],

ég vona ađ ţú sjáir ţér fćrt ađ svara gagnrýni minni hér http://fornleifur.blog.is/blog/fornleifur/entry/1308152/ og hér: http://fornleifur.blog.is/blog/fornleifur/entry/1308947/
og vona ađ ţú teljir ţig ekki yfir ţađ hafna

bestu kveđjur,

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson ;

STEINUNN SVARAĐI SAMDĆGURS:

Sćll Vilhjálmur,

Engar kenningar eru hafnar yfiir gagnrýni. Ţćr eru beinlínis lagđar fram til nánari skođunar. Um ţetta getum viđ vćntanlega veriđ sammála. Ég hef hins vegar lítiđ um gagnrýni ţína ađ segja, sumt er gott en annađ ekki.

Hefur ţú annars ekki enn lesiđ bókina mína um Skriđuklaustur, eins og ţú lofađir mér ađ gera ţegar hún var í vinnslu? Bestu kveđjur,

Steinunn

ÉG SVARAĐI UM HĆL:

Sćl Steinunn,

ég er ekki međ neina fasta vinnu, og er ekki búinn ađ vera ţađ lengi (eđa allar götur síđan 1996 ţegar Ţór Magnússon rak mig úr vinnu á Ţjóđminjasafni Íslands) og nú hef ég í rúmt ár veriđ án atvinnuleysisbóta eđa styrkja frá hinu opinbera. Ég get ţví ekki leyft mér ađ kaupa allar bćkur sem mig langar í. Nú síđast sótti ég um vinnu á Ţjóđminjasafninu en fékk ţví miđur ekki. Ég hef sótt ţrisvar um ţá rannsóknarstöđu. Ţjóđminjasafniđ bar umsókn mína og annarra vel menntađra manna undir einhverja í HÍ og háskólinn valdi Lilju Árnadóttur starfsmann Ţjóđminjasafsins í stöđuna. Ţegar slíkt gerist eru vitaskuld litlar líkur til ţess ađ ég hafi nokkur ráđ á ţví ađ ná mér í bókina um Skriđuklaustur og verđ ađ reiđa mig á ađ góđir vinir gefi mér hana viđ tćkifćri nćst ţegar ég á stórafmćli. Ţá skrifa ég kannski um hana lof, ef ţađ á viđ, eđa gagnrýni ef hún er réttlćtanleg. Ég lćt ekki á mér standa međan ég hef heilsu til.

Ég hef skođađ margar tilgátur ţínar og kenningar og sett fram gagnrýni á ţćr, en heldur ţykir mér leitt ađ ţér sé svara fátt viđ athugasemd minni viđ ţau vinnubrögđ sem ţú viđhafđir í riti Víkingaráđstefnunnar á Íslandi 2009. Ţegar menn gegna stöđu eins og ţeirri sem ţú gegnir í Háskóla Íslands, er lágmarkskrafa ađ menn kunni ađ vitna rétt í texta. Ţađ er víst orđinn almennur vandi á ţeirri stofnun.

bestu kveđjur,

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

FORNLEIFUR, 8.10.2013 kl. 12:04

10 Smámynd: Valdimar Samúelsson

Sćll Fornleifur. Ég las grein/bók Stummann Hansen og John Sheehan en ţar eru nógugóđ svör viđ spurningum mínu til ţín. Mćtti ég spyrja eina. Hvenćr eru taliđ ađ Rómversku tölustafir fyrst notađir hér á landi.  

Valdimar Samúelsson, 10.10.2013 kl. 15:29

Bćta viđ athugasemd

Ekki er lengur hćgt ađ skrifa athugasemdir viđ fćrsluna, ţar sem tímamörk á athugasemdir eru liđin.

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband