10) Bútur fyrir Hannes alveg sér á báti - Gamli hundamađurinn ađ Gljúfrasteini

Laxness

Áriđ 1972 vakti hundaást íslenska Nóbelsskáldsins mikla athygli á vesturströnd Bandaríkjanna og jafnvel víđar. Í Malibú var vart talađ um nokkuđ annađ í marga daga.

Ţađ lá viđ ađ hann yrđi tekinn í sátt í landinu sem virtist hata hann svo mikiđ.

Ţá skrifađi vel ţekktur blađamađur, Joe Alex Morris jr. ađ nafni, nokkra pistla frá Íslandi í Los Angeles Times, t.d. ţann sem birtist hér í heild sinni en einnig í öđrum miđlum. Greinarkorniđ eftir Morris fjallar um baráttu hundaeigenda á Íslandi fyrir ţví ađ halda hunda í bćjum og borgum. Ţarna stendur m.a.:

Halldor Laxness, Icelands´ Nobel Prize-winning poet, compared the campaign against dog owners with the Nazi persecution of the Jews. ...

Lansing_State_Journal_Sun__Jul_23__1972_ 2 

Tel ég víst ađ hundum í Bandaríkjunum hafa veriđ hundsama um ađ frétta ađ ţessum mikla mann- og hundaréttindafrömuđi Íslands, sem sumir telja ađ hafi veriđ rúinn miklum frama í Bandaríkjunum vegna lummuverka vondra manna.

Laxness skrifađi eftirfarandi klausu í grein sem hann kallađi Frá gömlum hundamanni. Hún birtist í einu helsta baráttublađi hundavina á Íslandi, Morgunblađinu, 16. desember 1970 (sjá greinina í heild sinni hér).

Í Rússlandi og Ţýskalandi er svokallađur antísemítismi eđa gyđíngahatur landlćgt og er gamall og nýr siđur hjá ţessum ţjóđum ađ skipuleggja blóđbađ á gyđingum ef eitthvađ geingur úrskeiđis hjá ţeim. Pogrom svokölluđ (at í gyđíngum) voru međöl ţessara ţjóđa viđ geđbilun sem grassérađi i ţeim sjálfum. Um gyđínga voru sagđar sögur líkar ţeim sem sagđar eru á Íslandi nú á dögum um hunda. Ţađ er til dćmis aldagömul viska í Rússlandi og Ţýskalandi ađ gyđíngar hafi fyrir siđ ađ éta börn á páskunum. í miđri heimsstyrjöldinni síđari höfđu rússar og ţjóđverjar fróđlega samvinnu um ađ skjóta 32 ţúsund varnarlausa gyđínga, mestan part konur, börn og gamalmenni, hjá Baby Jar, gilskorníngi fyrir utan Kíev 29.—30. september 1941. Ţeir hjálpuđust síđan ađ ţví ađ fela líkin í gilinu. En líkin fundust og ţessi „hundamorđ" urđu sú hetjudáđ rússneskra og ţýskra herja sem lifir leingst úr styrjöldinni 1939—1945. En hvers vegna gamlar konur? Og hvers vegna gyđínga? — Jú ţađ er einfaldlega vegna ţess ađ hér er um ađ rćđa minnihlutahópa sem menn vona ađ séu svo alls vesalir ađ ţađ sé óhćtt ađ ráđast á ţá, ţeir muni ekki geta boriđ hönd fyrir höfuđ sér. Nú er heitiđ á lögreglustjórann okkar hérna í Reykjavík ađ vinna samskonar frćgđarverk á okkar ferfćttu vinum; og einsog fyrri daginn í ţeirri von ađ ţar sé vesall hópur fyrir, sem ekki muni bera hönd fyrir höfuđ sér. Hvađ sem lögreglustjórinn í Reykjavík kann ađ vilja í ţessu máli, ţá tel ég ekki líklegt ađ lögregluliđinu í Reykjavík, sem samanstendur af heilbrigđum alţýđumönnum, venjulegum íslendíngum, verđi otađ fram til ađ gánga í hús borgaranna og draga út ţađan besta vin fjölskyldunnar í blóđsúthellíngskyni. Ţessi skođun mín styđst viđ reynslu sem ég hef af mannúđlegum og skilníngsríkum hugsunarhćtti ţessara manna í samkiftum viđ mig vegna hunda minna gegnum ári

Ţađ skilst, en venst ekki

Hundar í Bandaríkjunum skildu reyndar ekki bofs í ţessu. En ţađ gera gyđingar um allan heim hins vegar.

Hverjum halda Íslendingar ađ líki ađ lesa greinar um Nóbelsskáld frá Íslandi, sem telur sig til neyddan ađ líkja baráttu kjölturakkafélagsskaps á Íslandi viđ mannréttindabaráttu, og sem líkir banni á hundaeign í borg viđ ofsóknir nasista gegn gyđingum? Gyđingum líkar ţađ ekki, hvorki  ţeim "útvöldu" sem sem brugđiđ hafa út af bókinni og halda hund(a), og jafnvel ţeim sem frekar eru međ kött eđa tígrisdýr heima hjá sér.

Nú er ţađ reyndar svo, ađ Laxness virđist hafa haft mikiđ lag á ţví ađ taka gyđinga í gíslingu í ţví sem hann var ađ rausa um. Fyrir nokkrum árum kom út ágćt bók eftir Snorra G. Bergsson sagnfrćđin, mikinn vin Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar. Ég skrifađi mjög lofsamlegan ritdóm um bók Snorra og hrósađi honum fyrir ađ nefna klausu sem Laxness ritađi í Parísarbréfi sínu í Ţjóđviljanum, ţ. 31. október 1948, og ađ segja ađ ţađ jađrađi viđ gyđingahatur. Laxness skrifađi:

Evrópa dró ţessa umkomulausu flóttamenn sína hér uppi voriđ 1940 [viđ hernám Frakklands]. Ég atti nokkra kunningja í hópi ţeirra. Ţeir voru pólskir. Mér er sagt ađ ţeir hafi veriđ drepnir. Ţeir hafa sjálfsagt veriđ fluttir austur til fángabúđanna í Ásvits (Oswiekim, Auschwitz) ţar sem Hitler lét myrđa fimm milljónir kommúnista og grunađra kommúnista á árunum 1940-1945, jú og auđvitađ „gyđínga“.

Hannes Hólmsteinn Gissurarson, einn af ţremur ćvisöguhöfundum Laxness, rauk ţá ýlfrandi í fljótfćrni sinni í Moggann, Pressuna og á Moggablogg, lyfti upp hćgri löppinni og pissađi stórar yfirlýsingar á hina og ţessa veggi um ađ ég hefđi ásakađ Laxness um ađ hafa veriđ  gyđingahatari. Ţetta lýsir eđli manna sem sitja í fínum öfgafélagsskap eins og Mont Pelerin Society, sem telur ýmsa gyđingahatara.

Ég svarađi Hannesi fullum hálsi á blogginu Fornleifi, og ţađ var ekkert mjálm. Ég benti honum á ađ ţađ vćri náinn vinur hans, Snorri G. Bergsson, sem hefđi gefiđ slíkt í skyn (sjá hér) en ekki ég.  Ég skrifađi síđan um ţessi furđulegu viđbrögđ Hannesar í grein um gyđingahatur á Íslandi sem birtist í greinasafninu Antisemtism in the North (sjá hér og grein mína hér).

Nú er enn dulítill hundur í mér hvađ varđar ţetta mál. Ég sćtti mig náttúrulega alls ekki viđ ađ menn líki ofsóknum gegn gyđingum á 20. öld, sem halda áfram á 21 öld, viđ bann á hundahaldi á Íslandi; og enn síđur viđ ađ Nóbelsskáld hafi líkt banni viđ hundahaldi á Íslandi viđ pogrom (gyđingaofsóknir í Austur-Evrópu).

Ég var ásakađur um ađ hafa vćnt sjálft Nóbelskáldiđ um gyđingahatur, vegna ţess ađ ég mćlti međ góđri bók eftir íslenskan sagnfrćđing. Ásökunin kom frá manni manni sem rómađ hefur stjórnarstefnu í Chile í tíđ Augustos Pinochets, og sem tekiđ hefur ţátt í samstarfi hćgriflokka í Evrópu, sem lagt hafa blessun sína yfir ţann hvítţvott á sögu nokkurra ţjóđa í Evrópu , sem nú eru farnar ađ mćra gyđingamorđingja, sér í lagi vegna ţess ađ gyđingamorđingjarnir voru síđar í andspyrnu viđ Sovétríkin, ţegar ţessi lönd lentu austan járntjaldsins og óbótamennirnir komnir undir verndarvćng Bandaríkjanna og Kanada - ţegar hann skrifa ekki ţrjár bćkur um Laxness í óţökk fjölskyldu hans. Minniđ er ekki bara halastýfđ á Íslandi.

Ţess má geta, ađ eftir ađ Halldór Laxness líkti "baráttu gegn hundaeigendum". Ţađ fékk Árna Bergmann til ađ skrifa í síđasta Ţjóđviljann fyrir jólin 1970 (19.12.1970), ţađ er skrifa ţurfti:

Pólitísk heimska eđa blinda eđa fölsun kemur einatt skýrast fram í ruglingi: ađ bera saman ţađ sem er ósambćrilegt. Eins og til dćmis Gyđingamorđ og hundastríđ hér í Reykjavík.

856550

Ţá ćsti sig til pennavíga eins fáséđur gripur og borgaralega sinnađur bókmenntasérfrćđingur. Ţađ var Jóhann heitinn Hjálmarsson. Hann skrifađi afar háđunglega um Árna Bergmann og einnig Austra (Magnús Kjartansson), en Magnús hafđi einnig sýnt ţann siđferđilega styrk ađ gagnrýna Laxness fyrir kjánalegar yfirlýsingarnar um hunda og gyđinga í Morgunblađinu (sjá grein Magnúsar Kjartanssonar/Austra í Frá Degi til Dags ). Jóhann Hjálmarsson afgreiddi ţađ á ţann hátt er sýnir ađ menn beittu pennum sínum sem sverđum og ritvélum sem hríđskotabyssum úr skotgröfum kaldastríđspólitíkurinnar í Reykjavík. Ég var ţví miđur ekki farinn ađ kaupa Ţjóđviljann ţá. Jóhann Hjálmarsson skrifađi ţetta í Moggann:

Deilurnar um hundahald kallar hann „einstakt góđgćti", og svipađ orđalag viđhefur hann ţegar hann minnist međ eftirsjá ţeirrar sćlu, sem hann varđ ađnjótandi í Víetnam, en ţar kynntist hann hundum, sem voru „međ svipađ holdafar og aligrísir og kjötiđ af ţeim ljúffengt međ íviđ sćtum keim" . Afendurminningum Austra verđur reyndar ljóst hvađ ţarf til ađ skrifa dálka eins og Frá degi til dags í Ţjóđviljanum. Víetnam hefur sannarlega orđiđ honum namminamm í fleiri en einum skilningi.

Já ojbarasta, hćrra kemst pólitíkin líklegast aldrei á Íslandi en í ţvílíkum hundingjahćtti.

Í Sjöstafakverinu ritađi Laxness:

... eingin jarđskepna hefur jafn augljósa međvitund um syndina og hundur."

Ef Laxness hefđi ţekkt lítillega til gyđingdóms, ţá hefđi hann vitađ ađ gyđingar voru eins vissir um syndina í hundunum og hann sjálfur. Ađ fornu voru hundar aldrei vinsćl dýr á međal gyđinga. Ţess má ađ lokum geta ađ hjónin Alfred og Blanche Knopf höfđu mikiđ dálćti á hundum.

Hvađ varđar Joe Alex Morris, sem kom viđ á Íslandi til ađ skrifa um hitt og ţetta, en varđ frćgastur fyrir klausu um hundaat á götum Reykjavíkur, ţá fór hann sjálfur í hundana blessađur mađurinn.  Hann var viđ störf í Íran, ţegar hann var drepinn eins og lausagöngurakki af byltingarverđi Khomeinis áriđ 1979, ţá er árţúsundagömul írönsk menning fór beina leiđ í hundana og jafnvel til helvítis. Annađ kom í stađinn sem sumir Íslendingar keppast viđ ađ róma og mćra, enda er gyđingum gjarnan líkt viđ hunda í Íran - og er svo enn.
screenshot_2021-07-11_at_10-36-35_gljufrasteinn_laxness_museum_-_eingin_jar_nesk_skepna_hefur_jafn_augljosa_me_vitu

« Síđasta fćrsla | Nćsta fćrsla »

Bćta viđ athugasemd

Ekki er lengur hćgt ađ skrifa athugasemdir viđ fćrsluna, ţar sem tímamörk á athugasemdir eru liđin.

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband