Af DNA-ćvintýrum og rangfćrslum Gísla Pálssonar

Bók GP 2
Áriđ 2014 kom út bók Gísla Pálssonar fyrrverandi prófessors viđ HÍ, sem ber heitiđ Hans Jónatan, mađurinn sem stal sjálfum sér. Síđan hefur bókin veriđ gefin út á ensku, dönsku og síđast á frönsku, enda er efniđ vitaskuld áhugavert.

Ţegar bókin kom út á íslensku, reyndi ég ţegar ađ verđa mér út um eintak, ţar sem ég hef lengi haft áhuga á sögu svartra manna á Íslandi (ţiđ finniđ lesefni um ţađ hér á vinstri spássíu Fornleifs).

Ţar fyrir utan hef ég rýnt í skrif Gísla síđan hann vann međ prófessor Paul Durrenberger, bandarískum félagsmannfrćđingi sem var fyrst og fremst sérfrćđingur í Tćlandi og Melanesíu. Durrenberger las eitt sinni kilju međ Íslendingasögu í flugvél og sneri sér ţá ađ mannfrćđirannsóknum á Íslandi í kjölfariđ – en međ afar misjöfnum árangri. Eftir ađ Gísli fór út fyrir sitt sviđ og gerđist mikill áhugamađur um DNA-rannsóknir hef ég líka fylgst međ úr fjarska. Ég hef hér áđur á Fornleifi lýst gagnrýni minni á vinnubrögđ Gísla á síđastnefndu sviđinu (sjá hér).

Ţegar vinur minn í Reykjavík heyrđi af ţessum brennandi áhuga mínum á bókinni, keypti hann hana ţegar í stađ og gaf mér nokkrum dögum síđar er hann heimsótti mig í Danmörku. Ég hnaut ţegar um ýmsar villur í bókinni og undrađist síđar ađ ţćr hefđu ekki veriđ leiđréttar ţegar bókin var gefin út á öđrum tungumálum.

Fyrirlestur Gísla Pálssonar í Kaupmannahöfn 2015

Ţar sem sögusviđ bókarinnar um Hans Jónatan er m.a. Kaupmannahöfn, hélt Gísli Pálsson erindi um innihald bókarinnar í Kaupmannahöfn í janúar 2015 á málstefnu í tengslum viđ ágćta sýningu sem ţar var haldin um efni sem ég hef síđan einnig skrifađ viđbćtur um atriđi sem sýninguna og sýningarskrá vantađi (sjá hér).

Erindi sitt í janúar 2015 kallarđi Gísli Pálsson "Homo Islandicus: Black and white”. Ţađ var flutt í húsakynnum Nordatlantens Brygge á Kristjánshöfn í Kaupmannahöfn. Ég fór til ađ hlusta, en endađi međ ţví ađ gagnrýna Gísla fyrir villur og rangfćrslur sem fram kom í sýningatexta sýningarinnar sem hann fjallađi um ađ hluta til. 

Ţví miđur komst ég ekki ađ til ađ rćđa nýju bókina um Hans Jónatan viđ Gísla. Ung dönsk kona sem stýrđi málţinginu, og sem ég tel nćsta öruggt ađ hafi einhverju sinni veriđ nemandi Gísla á Íslandi, reyndi eftir bestu getu ađ ţagga niđur í mér. Gagnrýni var ekki vel séđ í ţeim dagskrárliđ sem kölluđ var umrćđa. Ţađ var ţví dulítiđ íslenskur frćđibragur yfir pakkhúsinu á Christianshavn ţann daginn.

Fyrirlestur Gísla í Reykjavík

Gagnrýni var greinilega heldur ekki vel séđ, ţegar Gísli Pálsson (GP)hélt erindi um bók sína um Hans Jónatan í stórborginni Reykjavík. Eftir fyrirlesturinn reis upp prófessor Gísli Gunnarsson (GG) sagnfrćđingur, og benti á villur í bók Gísla Pálssonar um Hans Jónatan.

GP vitnar t.d. á bls. 190-91 í bókina Ćttir Austfirđinga, ţegar hann birtir lýsingu á sonarsyni Hans Jónatans, Lúđvík Lúđvíkssyni á Karlstöđum á Berufjarđarströnd. Úr sal benti GG GP á ţá stađreynd, ađ tilvísunin vćri röng hjá nafna sínum; GG greindi frá ţví ađ lýsinguna á Lúđvík vćri alls ekki ađ finna í verkinu Ćttir Austfirđinga og ađ GP hefđi sótt tilvitnunina um Lúđvík á Ćttarvef afkomenda Hans Jónatans. Ţó ađ á ćttarvefnum stćđi skýrum stöfum: "Höfundur ţessarar lýsingar er Gísli Sigurđsson, bóndi og kennari ađ Krossgerđi, Berufjarđarströnd" hliđrađi GP af einhverjum ástćđum stađreyndum og sagđi ađ lýsingin á Lúđvík vćri komin úr verki ţar sem hana er ekki ađ finna. Ţađ eru vćgast sagt furđuleg vinnubrögđ í bók sem ekki telur fleiri en 292 tilvitnanir í 267 blađsíđna bók.

GG er reyndar dóttursonur Gísla Sigurđssonar, og lét GG Ćttarvefnum upplýsinguna sem GP misnotađi í té.

Gísli Gunnarsson átti einnig í stökustu erfiđleikum međ ađ rekja garnirnar úr Gísla á fundinum, ţví nokkrir úr klappliđi nemanda GP og ađrir vildarmenn höfđu í frammi hávćr mótmćli viđ öllum efasemdum sem fram komu í sambandi viđ bókina. GP stóđ í pontu fastur í ţeim ósannindum ađ frásögnin vćri komin úr Ćttum Austfirđinga. GG gerđi hins vegar síđar grein fyrir ţessi villuráfi GP í tímaritinu SÖGU 2015:2. Orđrétt segir ţar:

"Í ađaltexta er sagt ađ tiltekin ummćli (á bls. 190-191 í bókinni séu fengin úr bókinni ĆTTIR AUSTFIRĐINGA. Ţetta ţótti mér undarlegt og leit ţví í tilvísanaskrá bókarinnar. Ţar er sagt ađ ummćlin séu af ĆTTARVEF HANS JÓNATANS...Ţar, (á ćttarvefnum) stendur skýrum stöfum: "Frásögn ţessi er eftir Gísla Sigurđsson, bónda og kennara á Krossgerđi. Hún fékkst frá dóttursyni hans, Gísla Gunnarssyni"".


Nýlega hélt GP ţví ósmeykur fram á Facebook GG, ađ GG vildi kveđiđ hafa ţá Lilju sem hann sjálfur orti međ útgáfu bókarinnar um Hans Jónatan. Gaf GP í skyn ađ GG vćri ađ öfundast út í verk sitt. Ţetta voru heldur klén viđbrögđ viđ gangrýni sem GG hafđi hreyft aftur viđ í tilefni ađ sýningu leikinnar heimildarmyndar um Hans Jónatan í Sjónvarpinu (RÚV).

Ég er persónulega viss um ađ GG hefđi, sem ábyrgur og virtur sagnfrćđingur, gert hluta af ţví efni sem bókin inniheldur betur skil en GP gerđi. Í bók GP eru einfaldlega of margar villur til ađ taka verkiđ alvarlega. Nú verđa sumar ţeirra útlistađar:

Getur GP lesiđ frumheimildir?

kirkebogen Christiansted VOV Ljósm. V.Ö.Vilhjálmsson

Í bók sinni Hans Jónatan: Mađurinn sem stal sjálfum sér, er GP međ mynd af ţví sem hann kallar skírnarvottorđ Hans Jonathans. Ţađ er rangt; Um er ađ rćđa kirkjubók Lúterska safnađarins í Christiansted á Sanct Croix 1780-1794, sem varđveittar eru í Ríkisskjalasafninu (Rigsarkivet) í Kaupmannahöfn, sem GP kallar ranglega "Ţjóđskjalasafn".

Ógreinileg svarthvít mynd í lítilli stćrđ á bls. 31 í bók Gísla er vitaskuld ekki skírnarvottorđ, heldur mynd af blađsíđu í kirkjubók. Rétt heiti kirkjubókarinnar sem ber ađ vitna í er: Den Evangeliske Menighed pĺ Sankt Croix: Enesteministerialbog for evangelisk menighed pĺ Skt. Croix. GP kann ţví greinilega ekki listina ađ vitna rétt í heimildir. Ţađ rýrir mjög verk hans.

Ekki er nóg međ ađ rangt sé vitnađ í kirkjubókina, GP les einnig textann ranglega og fćrir í stílinn. Á óljósri ljósmynd sem hann birtir á bls. 31, ţýđir hann orđiđ Faddere sem Votta.  Ţađ er frekar ónákvćm ţýđing. Fadder er skírnarvottur. Skírnarvottar Hans Jónatans voru Herra og frú Testmann og Hr. Delgart, sem Gísli les sem Delpach.

Hvađ á prófessor sem ekki getur lesiđ frumheimildir sér til gagns ađ vera ađ vasast í ritheimildum frá 18. öld?  Aldrei voru til neinir Delpach á Sankt Croix, fćđingaeyju Hans Jónatans, en Delgart voru međlimir safnađarins. Í kirkjubókinni stendur greinilega Delgart. Ţó texti kirkjubókarinnar sé ađ mestu rétt túlkađur í vandađri bók blađamannsins Alex Frank Larsens, Slavernes Slćgt (2008), tekst GP ekki ađ nýta sér ţađ, ţó sú bók hafi veriđ honum kunnug.

Höfundur ţessa pistils tók sér sjálfur ferđ fyrir hendur til ađ lesa frumskjaliđ sem varđveitt er í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn og tók af ţví ljósmyndir til ađ fá betri sýn á blađsíđuna í kirkjubókinni.

GP heldur ţví fram, ađ ađ á "skírnarvottorđinu" sem hann hefur greinilega ekki haft á milli handanna sé hćgt ađ lesa eftirfarandi (Ég hef leyft mér ađ setja inn rauđa bókstafi ţegar GP fer međ fleipur):

"Hinn 20. júní, annan mánudag eftir trinitatis. Skírt hér í kirkjunni 1 óskilgetiđ múlattabarn, nefnt Hans Jónatan,  móđirin [hans] er negrakonan Regína sem tilheyrir General Major Schimmelmann. [og Föđur ekki getiđ skriflega en hermt er ađ hann sé ritarinn."

Ef Gísli Pálsson hefđi getađ lesiđ skjöl ţessa tíma sér til gagns, hefđi hann líklega frekar lesiđ ţetta:

Den 20de Juni 2den Sřndag  efter Trin. dřbt her i Kirken -/ et  ućgte mulatte-Barn, kald.. Hans Jonathan. Hans Moder var Negerinden Regina, tilhřrer Gen: Major Schimmelmann, og Fader blev ingen skriftlig ud[lagt?], men erindrer mundtlig sagt at vćre Secretairen.

Ţýđingin á íslensku ćtti ţví frekar ađ hljóđa ţannig:

Hinn 20. júní., annan sunnudag eftir Trin[itatis]. Skírt hér i kirkjunni - /  óskilgetiđ Múlattabarn,  kallađ Hans Jonathan. Móđir hans var negrakonan Regina, sem tilheyrir Generalmajor Schimmelmann, og fađir var enginn til [greindur??] skriflega, en [mig] minnir ađ ţađ hafi veriđ sagt munnlega ađ vćri ritarinn.

Á grundvelli ţessarar frekar óljósu og bjöguđu dönsku í kirkjubókarfćrslunni, má ef til vill álykta ađ ritarinn vćri upphaflega ţýskumćlandi.

Ţó GP hafi ekki getađ nýtt sér frumheimildir til hlítar, ćtlar GP, lítiđ fćr á rithendur 18. aldar, ađ leita ađ afkomanda ritarans sem Gísli fćrir rök fyrir ađ hafi veriđ mađur ađ nafni Hans Gram. Ţađ á ekki ađ gerast međ heimildaleit, heldur međ ađstođ beinagrindar Hans Benjamin Burch Grams, sonar Hans ritara, sem GP telur ađ hćgt sé ađ finna í kirkjugarđi einum í Brooklyn í New York.

Nćsta ćvintýri Gísla Pálssonar: Leitin af Hans  Benjamin Burch Gram í kirkjugarđinum

Óbifandi ofurtrú GP á DNA-greiningum á nú ađ leysa spurninguna um fađerni Hans Jónatans, ţrćlsins sem flýđi úr ömurlegri vist í Kaupmannahöfn og settist ađ á Íslandi áriđ 1802. 

Áđur var Hans Jónatan talinn vera sonur Schimmelmanns, eiganda síns, en GP er eiginlega búinn ađ afskrifa generamajorinn, ţví "alhvítir" afkomendur Schimmelmanns í Danmörku, vilja ekki gefa Gísla sýni úr sér svo hćgt verđi ađ rannsaka skyldleikann međ ţví ađ bera niđjar Schimmelmanns saman viđ genamengi afkomenda Hans Jónatans á Íslandi. Ţriđja ćttin, Moltke, sem gćti ef til vill feđrađ Hans Jónatan, er af einhverjum óskýrđum ástćđum ekki svo mikiđ til umrćđu lengur, ţví GP hefur fengiđ ţá flugu í höfuđiđ ađ enginn annar en ritarinn, sem tilgreindur er óbeint í ofangreindri kirkjubók, komi til greina.

Viđ lestur fréttar á mbl.is sem og fréttar á dönsku sjónvarpsstöđinni TV2 sá ég ađ bandarísk kona, Kirsten Pflomm ađ nafni, sem telur sig vera afkomanda Hans Jónatans, vilji láta grafa upp bein Hans Benjamin Burch Grams upp í kirkjugarđi í Brooklyn.

En ţađ lćđist nú ađ manni sá grunur ađ Eiríkur prófastur og magister Helgi séu líka farnir ađ ađstođa prófessor Gísla. Pflomm, sem á yngri árum starfađi fyrir Bill Clinton og Pentagon, en býr nú og vinnur í Kaupmannahöfn, ćtlar međ Gísla ađ freista ţess ađ ná beinum Hans Benjamíns úr fjöldagröf í Brooklyn.

Hans Burch Gram (1786-1840) var sonur Hans Grams ritara organista og tónskálds, sem GP telur ađ sé sá ritari sem gefiđ er í skyn ađ hafi veriđ fađirinn í kirkjubókinni. Eftir árin í Christiansted settist Hans Gram ađ í Boston. Ţar er sonur hans, Hans Burch Gram, sem GP langar ađ grafa upp. Sonurinn er talinn vera fyrsti homópatinn í Bandaríkjunum. Hann lést áriđ 1840 í mikilli fátćkt.

Ég rannsakađ máliđ betur í bandarískum gögnum og get hér upplýst ađ Hans Burch Gram var ekki upphaflega borinn til grafar í Greenwood-kirkjugarđi í Brooklyn (sjá t.d. hér).

Ţetta kemur einnig vel fram á bls. 180-81 í bók GG, ţar sem Gísli vitnar ekki fyllilega í heimild sína og er mest upptekinn af áhuga manna á hauskúpu Hans Burch Gram, er meint bein hans voru flutt. Hann var upphaflega greftrađur í St. Mark´s Burial Ground, milli 11. og 12. strćtis í New York City.

Hinn 4. september 1862, eđa 22 árum eftir dauđa Hans Burch Grams lét vinur hans og nemandi John Franklin Gray grafa upp jarđneskar leifar Hans, sem lágu undir minnismerki eđa grafsteini (sjá lýsingu  í bók Thomas Lindsey Bradfords um bandaríska hómópata, hér bls, 295). Leifarnar voru fluttar í grafreit Gray ćttarinnar í Green-Wood Cemetery í Brooklyn án steins. Reyndar voru allar ađrar grafir í St. Mark´s Burial Ground fluttar til The Evergreens Cemetery áriđ 1864, sem er á öđrum stađ í Brooklyn, 8 km austur af Green-Wood kirkjugarđi. Miklu síđar en 1862 var svo settur nýr steinn ofan á hiđ nýja leiđi Hans Burch Gram. Ţar undir vill Gísli samkvćmt fréttamiđlum leita hálfbróđur Hans Jónatans. Er Bein hans voru flutt frá Manhattan ályktuđu menn ađ hár hans í gröfinni vćru svart. Ţađ hafđi ekki veriđ svart í lifanda lífi heldur rauđleitt.

st-marks-dripps-1852Kort frá 1852 sem sýnir stađsegningu St. Mark´s Cemetery á Manhattan. Ţar var hugsanlegur hálfbróđir Hans Jónatans borinn til grafar. 1862 voru bein hans flutt.

Hans Burch

Teikningar af Hans Burch Gram í lifanda lífi. Hann var međ kastaníurautt hár upplýsa heimildir, en var orđin svarthćrđur í gröfinni. Var ţetta mađurinn međ svarta háriđ sem grafinn var upp í St. Mark´s kirkjugarđi á Manhattan? Svart hár getur orđiđ rauđleitt eftir dauđan, en ekki öfugt.

Hvađa öryggi er fyrir ţví ađ rétt bein hafi veriđ tekin á Manhattan og ađ grafsteinn hafi veriđ lagđur á rétt leiđi? Ţví má GP gjarnan svara viđ tćkifćri, ţví líklega vill hann ekki gera ţađ á opinberum fundum.

Öll ţessi fyrirhugađa og umfangsmikla líkleit er vitaskuld ekki sú sennilegasta til ađ gera sér vonir um "match", sem sýnt gćti skyldleika. Eyđing erfđaefnis getur veriđ umtalsverđ viđ beinaflutninga. Svo er sú spurning opin, hvort grafin hafi veriđ upp rétt bein í Mark´s Burial Ground eđa legsteinninn settur síđar yfir rétt leiđi í Green-Wood. Stundum fćrast legsteinar líka til sökum rasks viđ ađrar greftranir. Međ svo miklu óvissu ćtlar bandaríks kona búsett í Kaupmannahöfn ađ hjálpa sérfrćđingnum auđtrúa á Íslandi ađ finna hálfbróđur Hans Jónatans, ţrćlsins sem settist ađ á Íslandi. Velkominn í heystakkinn sagđi nálin.

En ef GP langar í líkkrukk í New York međ meintum afkomanda Hans Jonathans, byggir ţađ á enn einni veilu GP viđ ađ kynna sér ekki nógu vel heimildir og fara ekki fyllilega rétt međ. Í ţví felst kannski ađferđafrćđi félagsmannfrćđinga? Af hverju greini Gísli ekki frá ţví í bók sinni ađ svarthćrđur mađur í gröf hafi veriđ rauđhćrđur í lifanda lífi. Ég kann ekki ađ meta slík vinnubrögđ.

Er Gísli Pálsson upphafsmađur tilgátunnar um ađ Hans Gram sé fađir Hans Jónatans?

Samkvćmt bók Gísla er ţetta alfariđ hans hugmynd. En er ţađ nú rétt? Alex Frank Larsen sem skrifađi bókina Slavernes Slćgt (2008) um danska ţrćla, m.a. um Hans Jónatan, og gerđi síđan fjóra mjög góđa samnefnda sjónvarpsţćtti, segir mér allt ađra sögu.

Hann upplýsir, ađ Svend E. Holsoe mannfrćđiprófessor í Bandaríkjunum (1939-2017) hafi veriđ fyrstur til ađ stinga upp á Hans Gram og segja GP frá ţessari skođun sinni á fundi í Bandaríkjunum ţar sem viđstödd var kollega GP sem Rannveig heitir. Larsen er fullviss um ađ ţađ var Svend E. Holsoe sem átti hugmyndina. GP gerir ţví miđur ekki grein frá ţessu og gerir hugmyndina ađ sinni. Mađur sem ćtlađ ađ leita ađ beinum í kirkjugarđi í Brooklyn og sem ekki veit ađ ţau hafa áđur veriđ greftruđ á Manhattan vílir greinilega engu fyrir sér.  

GP vitnar á einum stađ í bók sinni í Holsoe, á eftir ţesum orđum: ”Ţótt kirkjubćkur fari ekki alltaf međ rétt mál og margar ástćđur geti veriđ fyrir ţví ađ skrásetjarinn beini sjónum manna annađ, geta líka veriđ gildar ástćđur fyrir ţví ađ taka eigi fullyrđingar ţeirra bókstaflega”. Ţetta kemur fram í tölvupósti frá Holsoe til Gísla dags. 22. ágúst 2013. Kannski skýrir ţessi póstur Holsoe forsögu málsins.

Hins vegar er ţađ nú svo, og stađreynd, ađ á ţeim tímum sem um er ađ rćđa voru um 8-10% allra manna rangfeđrađir, sama hvađ stendur í kirkjubókum.

Fyrri ćvintýri Gísla Pálssonar međ DNA og upprunaleit

GP hefur á síđari árum orđiđ eins konar átorítet á sviđi DNA- rannsókna, ţótt ljóst sé viđ lestur ađ ţekking hans á ţví efni sé harla lítil og mestmegnis komin frá samstarfsmönnum hans hjá Íslenskri Erfđagreiningu.

Ekki er ţađ ţó svo, ađ Gísli Pálsson hafi ávallt veriđ eins glađur yfir niđurstöđum úr DNA rađgreiningum og hann er nú orđiđ.

Eitt sinn gerđi hann út á tilgátur Vilhjálms Stefánssonar landkönnuđar og ćtlađi sér ađ sanna ţćr međ DNA greiningum.  Fékk hann til ţess fúlgur úr opinberum sjóđum og notađi óspart af sínum akademíska tíma í máliđ - sem var ekkert annađ en della runnin undan grillufangaratilgátum Vilhjálms Stefánssonar og dansks samtímamanns hans.

Vilhjálmur Stefánsson greindi um 1922 frá inúítum međ ljóst hár á međal inúíta Virginíu-eyju nyrst í Kanada. Lítiđ var um sönnunargögn. Vilhjálmur ljósmyndađi ekki alltaf til ađ fćra uppgötvunum sínum fyllilegar sannanir. Vilhjálmur taldi ţessi einkenni inúítanna ljósu vćru til komin vegna blöndunar viđ Evrópumenn, sér í lagi viđ norrćna menn frá Grćnlandi. 

Gísli Pálsson gekk í liđ međ nemanda sínum úr félagsmannfrćđi, Agnary Helgasyni, sem farinn var ađ stunda DNA rannsóknir fyrir Íslenska Erfđagreiningu, eftir ađ hann hafđi áđur gagnrýnt deCode/ÍE harđlega. Ćtlun GP var ađ sannreyna tilátu Vilhjálms, en ćvintýri ţađ endađi međ ţví ađ inúítar á eyjunni voru úrskurđađir hreinir inúítar og óblandađir. Ţannig fór um DNA show-ferđ ţá, sem var vitaskuld skemmtun frekar en frćđi.

Ţess má svo geta, svo ađ menn haldi ekki ađ GP sé einn um ađ trúa kjaftćđi, ađ ţađ var ekki Vilhjálmur Stefánsson sem fyrstur velti fyrir sér ljóshćrđum eđa koparhćrđum inúítum (skv. skilgreiningu Vilhjálms) á slóđum. Hugmyndina fékk Vilhjálmur frá dönskum hvalfangara og ćvintýramanni sem Christian Klengenberg hét. 

Ţegar Gísli kynnti niđurstöđur rađgreiningarinnar á inúítunum, var ekkert minnst á upphaflegan tilgang međ rannsókninni. En ţegar upp var stađiđ og engin gen Grćnlendinga fundust í fólki á Virginíu-eyju, hélt GP ţví fram ađ Vilhjálmur hefđi vćntanlega búiđ til söguna til ađ ná í styrki.

Fyrrverandi nemandi Gísla, Agnar Helgason hjá ÍE, lét ţađ hins vegar flakka á blađamannafundi ţegar niđurstöđurnar voru kynntar, ađ áframhaldandi samanburđarrannsóknir á inúítum á Grćnlandi og Virginíu-eyju "could reveal a new chapters in the history of humanity". - Ekki meira né minna. 

Hinn merka kafla í sögu mannkyns, sem bođađur var, hef ég ţó enn ekki séđ.

Er ekki löngu kominn tími fyrir Agnar ađ segja okkur frá ţessum frábćru niđurstöđum sem hann vćnti áriđ 2003, eđa var ţetta kannski bara beita fyrir umsókn sem hann hafđi í bígerđ til ađ hala nokkrum milljónum inn međ?

Ég bíđ enn, ţví ţetta verđur ađ útskýra betur …


Uppruni forfeđra Hans Jónatans

Samkvćmt nýlegri grein í hinu virta tímariti Nature eftir hóp erfđafrćđinga ţmt starfsmenn Íslenskrar Erfđagreiningar, sem rannsakađ hafa afrískan uppruna afkomenda Hans Jónatans, međ ţví ađ rađgreina íslenska afkomendur hans, er ţví slegiđ föstu ađ ţeir séu upprunnir í Benin, Nígeríu eđa Kamerún. 

Reyndar kemur sá fjölţćtti uppruni örlítiđ á óvart, ţví nokkuđ vel var vitađ, hvađan Danir sóttu ţrćla sína, sem ţeir fluttu til Vesturindíu. Ţađ vill svo til ađ allar ţrćlasölustöđvar Dana eru ţekktar og ţaulrannsakađar. Allar voru verslunarstöđvar og ţrćlamiđstöđvar Dana í núverandi Ghana. Bćrinn Kumais í Norđurhluta Ghana var hins vegar miđstöđ ţrćlaverslunarinnar. Ashanti-fólkiđ sem ţar réđi ríkum hneppti nágranna sína í ánauđ, stundum í samfloti viđ arabíska ţrćlasala. Frá Kumais voru ţrćlar seldir til verslunarstöđva viđ ströndina. En ekki voru ţrćlar á mörkuđum í Ghana sóttir til Benin, Nígeríu eđa Kamerún.

afkomendur Hans Jónatans

Afkomendur Hans Jónatans. Myndin fengin ađ láni á Ćttarvef Hans Jónatans.

Ađ uppruni áa Hans Jónatans sé nú heimfćrđur upp á önnur landssvćđi fjarri Ghana, sem sum eru í ţúsunda kílómetra fjarlćgđ frá Ghana, sýnir nokkuđ vel ađ DNA-rannsóknir eru enn á unglingabólustiginu, ţar sem getgátur ráđa ferđinni. Ţađ brennur einnig viđ ađ ţeir sem stunda ţessa etnogenetísku rannsóknir međ DNA nútímamanna, skauti hratt yfir sagnfrćđilegar stađreyndir og almenna vitneskju. 

Ţar ađ auki upplýsir greinin í Nature, ađ engir Afríkumenn eđa afkomendur ţeirra hafi skilađ sér inn í erfđamengi Íslendinga fyrir komu Hans Jónatans og telur hópurinn ţađ sömuleiđis víst ađ afrískt genamengi ţeirra 182 einstaklinga sem deCode hefur greint, og sem sem fćddir voru 1880-1930 og sem komnir eru af Hans Jónatan eigi ekkert skylt viđ ţá 320 einstaklinga sem deCode hefur gert rađgreiningar á, sem fćddir eru eftir 1930 og eru einnig međ "afrískar" genotýpur. Síđari hópurinn er vćntanlega helst kominn út af fólki sem eru afkomendur fólks frá Norđur-Afríku, bandarískra hermanna og hugsanlega einhverra sem ekki hafa hugmynd um "afrískan" uppruna sinn fyrr en ţeir fá ađ vita ađ haplotýpa (setröđ eđa einlitna arfgerđ) ţeirra sé óvenjuleg fyrir Íslendinga. Ţetta síđastnefnda er vissulega áhugavert, en kemur ekki á óvart.

Ađeins ein grafskeiđ

1_grafskei.jpg

Nú er ekki annađ ađ gera en ađ bíđa ţolinmóđur eftir ţví ađ GP og Kirsten Pflomm grafi upp tvígrafin bein Hans Burch Grams í Brooklyn. Ţangađ til fć ég mér rólegur marga kaffibolla, sem viđ getum líka ţakkađ henni Afríku líkt og ágćtt genamengi Hans Jónatans. Ég ţakka tryggum áhangendum Fornleifs fyrir lesturinn ađ sinni, ef einhver hefur náđ alla leiđ hingađ. Ţađ er í sjálfu sér afrek. Kannski ćtti mađur ađ rađgreina slíkt afreksfólk.

Ritstjórn Fornleifs gefur ávallt bókum sem rýnt er í stafrćnar grafskeiđar. Ég er hrćddur um ađ ađeins ein slitin grafskeiđ sé viđ hćfi fyrir bókina Hans Jónatan, Mađurinn sem stal sjálfum sér. Grafskeiđ ţá verđur örugglega ekki hćgt ađ nota til ađ grafa upp Hans Burch Gram.

* Viđbót 25.1.2019: Ritdóm prófessors Ulrik Langens á bók GP í Weekendavisen,7. apríl 2017, er hćgt ađ sjá hér


Ť Síđasta fćrsla | Nćsta fćrsla ť

Athugasemdir

1 Smámynd: Magnús Sigurđsson

Sćll Fornleifur, áhugaverđur og ítarlegur pistill og ég gćti best trúađ ađ ţú farir nokkuđ nćrri sannleikanum ţegar ţú segir ađ DNA sé ennţá á unglingabólustiginu.

Ég átti heima á Djúpavogi hátt í tvo áratugi og fékk ţar áhuga fyrir sögunni um Hans Jónatan. Ţar er fólk sem út af honum var komiđ eins eru afkomendur hans víđar hér á Austfjörđunum, og vinn ég t.d. međ einum afkomenda hans.

Ţegar bók Gísla Pálssonar kom út bjóst ég ekki viđ miklu enda taldi ég mig hafa heyrt mikiđ af Hans Jónatan í gegnu tíđina. Ţađ má segja ađ ég hafi fengiđ bókina ţví sem nćst volga úr prentsmiđju ţví konan mín, sem er frá Djúpavogi, gaf mér hana í jólagjöf ţađ áriđ. 

Ég varđ fyrir engum vonbrigđum međ bók Gísla enda hef ég engar forsendur til ţess, og mér finnst hún hafa bćtt talsverđu viđ ţá sögu sem ég ţóttist ţá ţegar ţekkja nokkuđ, ţví enn er talsvert talađ um Hans Jónatan á Djúpavogi.

Ţađ er smásmuguleg villa í pistlinum hjá ţér; Ţví miđur komst ég ekki ađ til ađ rćđa nýju bókina um Pál Jónatan viđ Gísla. Annars takk fyrir pistilinn.

Magnús Sigurđsson, 25.1.2019 kl. 15:44

2 Smámynd: FORNLEIFUR

Ţakka ţér Magnús fyrir ađ hafa lesiđ langloku mína til enda og sjá nafnabrengliđ.

Menn líta ávallt á bćkur međ mismunandi forsendum. Ţegar mađur er skađađur af rýni eins og sumir fornleifafrćđingar og margir sagnfrćđingar eiga helst ađ vera, ţá lesa menn allt gagnrýniđ nema ađ ţađ séu skáldsögur. Ţegar ég les sagnfrćđilega rómana eđa sé kvikmyndir byggđar á ţeim er ég reyndar ávallt í villuleit. Á vissan hátt getur vinsćl skáldsaga um ákveđin tíma brenglađ vitneskju fólks um söguleg atriđi. Stundum eru ţessar skálsögur jafnvel ganggert skrifađar til ađ hafa áhrif á söguna.

Mig langar ađ benda á ađ ađrir en ég hafa gangrýnt bókina faglega, t.d. Prófessor Ulrik Langen viđ Kaupmannaháskóla. Hann sparađi ekki stór orđ, vegna allt annarra atriđa en ég kem hér inn á. T.d. tínir Langen til samlíkingu Gísla Pálssonar á Helförinni og ţrćlaversluninni, en fer ţó  ekki nánar út í ţađ. Helförin var skipulög áćtlun um ađ útrýma milljónum manna. Ţađ var ţrćlaverslunin ekki, ţó svo ađ mannvonskan í henni hafi valdiđ dauđa tugţúsunda manna. Grćđgi var á bak viđ Ţrćlaverslunina, en sjúkleg mannvonska á bak viđ Helförina. Afbökuđ samlíking Gísla Pálssonar sýnir galla í söguskođun og er ein af ţeim mörgu lítilsvirđingum sem ýmsir menn á okkar tímum leyfa sér ađ sýna afkomendum og ćttingjum hinna myrt gyđinga í Evrópu á 20. öld.

Athugasemd Langen birtist í helgarblađinu Weekendavisen 7.april 2017 Danmörku. Ég er ađ hugsa um ađ birta hana, svo ađ fólk sjái ađ ég er ekki einn um ađ sjá rautt ţegar ég les bók Gísla. Kannski ćtti ég ađ finna skán af greininni sem ég á.

Ađrir rómuđu bók Gísla Pálssonar í Danmörku, en höfđu ţá engar frćđilegar forsendur til ađ nálgast verkiđ. Ţađ á nú einu sinni oft viđ um gangrýnendur blađanna. Gott dćmi Egill Helgason. Hann svínar menn til áđur en hann les verk ţeirra, ef hann gerir ţađ yfirleitt. Ég get tekiđ dćmi af bók minni Medaljens Bagside sem út kom 2005 og fékk góđa dóma. Vinnu mína og störf viđ rannsóknir á gyđingum sem Danir vísuđu úr landi (í dauđann) var Egill Helgason búinn ađ svína til í ţeim miđlum sem hann vann viđ, án ţess ađ vita ađ bókin vćri á nćstu grösum. Sá hló ţá best sem síđast hló. En hjörđin á bak viđ Egil verđur ávallt eins og hún er, heilaţvegnir sauđir.

FORNLEIFUR, 25.1.2019 kl. 18:05

3 Smámynd: Jón Steinar Ragnarsson

Kannađist viđ ţennan titil Man who stole himself og mig minnti rétt ađ ţađ var svört frelsishetja í ameríska borgarastríđinu (reyndar blendingur sem var meira svartur en hvítur ađ sjá)

Hann hét Robert Smalls og var talađ um hann sem manninn sem stal sjálfum sér og er reyndar ćvisaga til um hann međ ţví nafni. Tilviljun eđa andleysi?

Jón Steinar Ragnarsson, 25.1.2019 kl. 19:10

4 Smámynd: Valdimar Samúelsson

Ég verđ nú ađ bera virđingu fyrir ţér en ţetta er gífurleg vinna sem fer í svona Grúsk. Afi minn var altekin í 15 viđ ađ semja og sannprófa eitt stćrsta ćttfrćđirit sögunar á Ísland á ţeim tíma.

Hann fékk nokkrar ákúrur um launbörn en ekki mikiđ fyrir fjórar bćkur. Yfirleitt hafđi hann rétt en hann sannreyndi međ erfđarskrám en ţar kom yfirleitt sannleikurinn fram.

Varđandi ţennan svertingja sem allir virđast hafa dálćti af ţá heyrđist mér nú afkomendurnir ekki allir ánćgđir og einn sagđi ég hefđi óskađ mér ađ langafi hefđi aldrei komiđ en ţau systkinin hans lentu í miklu einelti út af hörundslitnum. Hvernig var máltćkiđ.: Viđ upphaf skal endirinn skođa eđa einhvađ í ţá átt. 

Valdimar Samúelsson, 25.1.2019 kl. 20:53

5 Smámynd: FORNLEIFUR

 Tilviljun? Kannski, en stal Hans Jónatan sjálfum sér? Ţá er kannski best ađ minnast fyrrnefndrar greinar Ulriks Langen sem hann kallađi "Kunsten at stjćle sig selv".

FORNLEIFUR, 25.1.2019 kl. 21:35

6 Smámynd: FORNLEIFUR

Valdimar, afkomendur Hans Jónatans (sem ţú kalla "ţessa svertingja") mega vera stoltir af forföđur sínum. Sjálfur ert ţú hálfur Skoti og hlýtur ađ vera stoltur af ţví, ţó ţú gangir ekki í "pilsi". Stutt "kilt" vćri kannski viđ hćfi.

FORNLEIFUR, 25.1.2019 kl. 21:41

7 Smámynd: FORNLEIFUR

Finnst ţér annar, Valdimar, afkomendur Hans Jónatans á myndinni hér fyrir ofan vera sérlega dökkir á hörund? Einn hefur liđađ hár, annars eru ţetta ósköp venjulegir hversdags-Íslendingar međ lifrarkćfulitađ hár.

FORNLEIFUR, 25.1.2019 kl. 21:44

8 Smámynd: FORNLEIFUR

Mjög gagnrýninn ritdóm prófessors Ulrik Langens á bók GP í Weekendavisen,7. apríl 2017, er hćgt ađ sjá hér

FORNLEIFUR, 25.1.2019 kl. 22:19

9 Smámynd: Valdimar Samúelsson

Fornleifđur ertu á einhverju mygluđu víni. Ég kallađi aldrei afkomendur Hans svertingja heldur sagđi ég svertingja eins og ţú nefndir Hans sjálfur.

Gerđu árás á einhvern annađ en einum er ţađ tamt.

Ég er ekki ađ grínast en ţú er péthetik. Ţú ert eins og Skrúts gamli. 

Valdimar Samúelsson, 25.1.2019 kl. 22:28

10 Smámynd: FORNLEIFUR

Nei Valdimar, en ţú ert greinilega einhvers konar rasisti. Ég hef ekki notađ orđiđ svertingi og nota ţađ aldrei. Ég tala heldur ekki um hvítingja. Litur fólks skiptir ekki máli. Hvernig mađur fer međ fólk er áhugamál mitt. "Skrúts gamla" ţekki ég heldur ekki.

Viđ skulum ekki hafa ţetta lengra. Fornleifur hefur ástćđur til ađ útiloka fólk međ kynţáttafordóma. Ég ţakka ţér heimsóknirnar, en frábiđ mér dónaskap og öfgar.

FORNLEIFUR, 25.1.2019 kl. 22:43

Bćta viđ athugasemd

Ekki er lengur hćgt ađ skrifa athugasemdir viđ fćrsluna, ţar sem tímamörk á athugasemdir eru liđin.

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband