Örvarodds saga

Adolfi Friðrikssyni fornleifafræðingi var eitt sinn falið það vandasama verk að sjá um endurútgáfu hins merka verks Kristjáns Eldjárns Kumls og Haugfjár, sem kom út árið 2000.

Því miður var mikið af þeirri vinnu sem átti að bæta við ágætisverk Kristjáns Eldjárns óttalega illa unnin og sýnir að þeir sem að bókinni stóðu hafa ekki haft mikla þekkingu á því sem þeir voru að vinna með. Kuml og Haugfé var reyndar velskapað barns síns tíma árið 1956, gott rit miðað við að Kristján Eldjárn hafði ekki lokið námi í fornleifafræði í Danmörku, en viðbætur í endurútgáfunni, sem ekki eru frá hans hendi, eru afar þunnur þrettándi.

Fyrir áramót sagði ég frá kingunni sem týnst hafði eftir að bók Eldjárns kom út í fyrsta sinn. Ekki var að finna stafkrók um það hvarf í nýju útgáfunni árið 2000.

Í fyrstu útgáfu Kumls og Haugfés sem kom út árið 1956 er afar stutt og látlaus lýsing á þeim örvaroddum sem til voru á Íslandi á þeim tíma. Við það var eiginlega litlu að bæta, nema um einn grip sem fannst á Stöng árið 1939 og sem haldið var fram að væri örvaroddur. Miklu líklegra er að gripurinn sé hnífur enda blaðið of flatt til að geta verið oddur sem léti af stjórn.

Örvaroddar Samojeda í Síberíu, sem lýst er í stórverkinu Continuation de L'Histoire générale de Voyages ou Collection Novelle des Relations de Voyages par Mer, Decouvertes, Observations, Desceiptions Omises dans celle de feu M. l'Abbé Prevôt, ou publiées depui cet Ouvrage ...etc. etc. etc. sem kom út í Paris árið 1768, Avec Approbation et Privelege du Roi. 

 

Einnig er greint frá "sérkennilegum örvaroddi, sem fannst við fornleifarannsóknirnar í Suðurgötu 3-5 í Reykjavík, sem sænski fornleifafræðingurinn Elsa Nordahl fjallaði um í bók sem hún gaf út um rannsóknir sínar. Nordahl taldi sig ekki þekkja neinn slíkan örvarodd. Adolf Friðriksson leitaðu því til tveggja manna sem mikið hafa rannsakað örvarodda í Svíþjóð og á Hörðalandi í Noregi, en ekki könnuðust þeir við svona V-laga örvarodda samkvæmt upplýsingum í neðanmálsgrein.

Sérfræðingarnir þessir hafa reyndar fyrst og fremst sérhæft sig í örvaroddum sem voru vopn, en margir örvaroddar voru ekki ætlaðir til þess að drepa fólk og slíkir örvaroddar finnast þá sjaldnar í kumlum. V-laga  örvaroddar eru ekki óþekktir. Þeir hafa fundist á Bretlandseyjum, í Úkraínu, Asíu og meðal Samójeða í Síberíu, fjarskyldra frænda Sama í Skandinavíu. Samúræar í Japan hafa einnig notað álíka örvarodda. Þeir finnast víða í Asíu.

 

Svona oddar voru hentugir til að drepa stóra bráð, t.d. sel eða hreindýr og hirti. Þetta hefði Adolf Friðriksson líklegast vitað, hefði hann stundað rannsóknir á haugfé og efnislegri menningu áður en hann tók við ritstjórn Kumls og Haugfjár.

 

Adolf Friðriksson árið 1994, þegar hann hélt að íslenskur jarðvegur hefði þann kost fram yfir jarðveg annars staðar heiminum að ekki félli á silfur sem lenti í honum fyrir hundruðum ára. Lengi hef ég óskað þess að Adolf gæfi nánari skýringar á því fyrirbæri, í stað þess að þykjast vitrari en kennari við háskólann í London þar sem hann hafði lært. En engin svör komu við því frekar en mörgu öðru í endurútgáfu Kumls og Haugfjár.