Heimildir um langspil fyrir aldamótin 1900

Á síðari árum hefur blómstrað mikill áhugi á langspilinu, einu af tveimur þekktum hljóðfærum Íslendinga fyrr á öldum. Af því sem skrifað hefur verið á síðustu áratugum um langspilið, er grein David G. Woods í Árbók hins íslenska Fornleifafélags sennilega besta heimildin um langspil á Íslandi og sú áhugaverðasta. Ég bendi áhugasömu fólki á að lesa hana. Hún er þó alls ekki tæmandi heimildarsafn um langspilið. Woods rannsakaði fyrst og frem hljómgæði hljóðfæra en hér verður lögð meiri áhersla á elstu heimildir og að sýna elstu hljóðfærin.

Hér skal tekið saman það sem vitað er um langspil á Íslandi fyrir aldamótin 1900, bæði ritaðar heimildir teikningar og ljósmyndir.

Í næstu færslu um langspilið verður greint frá þeim hljóðfærum sem til eru í söfnum og einkaeign og voru smíðuð fyrir aldamótin 1900 - þó ekki hljóðfæri smíðuð úr krossvið.

Arngrímur Jónsson

Arngrímur lærði (1568-1648) nefnir ekki, eins og margir halda fram, langspil í bók sinni Anatome Blefkeniana  sem út kom á Hólum árið 1612 og ári síðar í Hamborg. Bókin var andsvar gegn falsi og lygum Ditmars Blefkens um Ísland og Íslendinga. Anna Þórhallsdóttir hin mikla áhugakona um langspilið skrifaði að Arngrímur hefði gert þessa athugasemd við lygar Blefkens:  Hvað sönglist og lagfræði snertir, hafa landar mínir verið svo vel að sér, að þeir hafa búið til hljóðfæri upp á eigin spýtur og tekizt vel. Taldist Önnu til að þarna gæti verið átt við langspil.

 

En upphaflegi textinn hljóðaði nú svona þegar ég fór að lesa hann:

Quoad Musicam et melodiam, non fuerunt adeo amusi nostri homines, quin instrumenta Symphoniaca ipsi artificiose facerent, et melodiam vel musicam, ut vocant, figurativam, recentiore memoria noverint.

Sem getur aðeins útlagst þannig:

Hvað varðar tónlist og sönglist, þá geta landar mínir, það er við vitum síðast til eins og það er orðað, ekki hafa verið án hljóðfæra, sem þeir hafa byggt listavel, eða án tónlistar eða söngs

I handriti að Íslensk-latnesku orðasafni (AM 433 1, fol. I-IX) Jóns Ólafssonar Grunnvíkings, sem tekið var saman á árunum ca. 1736-1772, kemur orðið Langspilsstrengur fyrir. Rósa Þorsteinsdóttir þjóðfræðingur á Árnastofnun hefur vinsamlegast upplýst mig að í seðlum Jóns Ólafssonar við orðasafn hans komir orðið langspil fyrir (sjá athugasemd Rósu í athugasemdum neðst).

Á tveimur seðlum nefni Jón Ólafsson þau hljóðfæri sem hann þekkir á Íslandi. Á seðli sem á að bætast við flettiorðið "hljóðfæri" telur hann fyrst upp hljóðfæri sem þekkt eru í Danmörku og öðrum löndum og nefnir síðan þau sem algengust eru á Íslandi:„harpa et fidla. laang-spil, symphon, etc. it. Clavier, qvod etiam clavichordium vocant“ (AM 433 fol. V 1: 178r-v).

 

Á seðli, sem er viðbót við flettiorðið spil stendur: „Laang Spil, instrumentum musicum, fi dibus instruetum [!]. Danicè Langeleeg. Spectat ad hljood-færi, ut: fi dla, fjool, harpa, symphoon et clavier, aliis clavicordium. item Bumba; vesicam habens in fl atam. Loqvos enim de illis instrumentis tantum qvæ Islandis sunt familiari simi“ (AM 433 fol. VIII 2: 288r).

 

Kveðskapur á 18. öld 

Vísa Árna Böðvarssonar (1713-1776) á Ökrum á Mýrum tileinkuð Latínu Bjarna, Jónssyni (f. 1709), sem einnig var kallaður djöflabani. Bjarni Jónsson var bóndi og bjó á Knerri í Breiðuvík. Af Bjarna þessum eru einnig til þjóðsögur í safni Jóns Árnasonar.

Smiður bezti, vanur til veiða,

vistast hjá honum allar listir,

fiðlu, simfun, fer hann tíðum,

fiol, hörpu, langspil, gígju,

kirurgus er mörgum meiri

maður tryggur, vel ættaður,

orðsnotur, skáld, allvel lærður

Árni kveður um Jónsson Bjarna.

Jón Steingrímsson

Önnur 18. aldar heimild um íslenska langspilið er ævisaga séra Jóns prófasts Steingrímssonar (1728-1791) sem hann ritaði sjálfur á árunum 1784-1791. Í sögunni er tvisvar minnst á langspilsleik:

Hún [þ. e. Þórunn Hannesdóttir, síðar eiginkona höfundar] hafði mig og áður séð, er eg var í skóla [í Hólaskóla 1744-1750], því síra Sveinn [Jónsson, prestur á Knappsstöðum] og síra Pétur [Björnsson, prestur á Tjörn], skólabræður mínir, sem voru um hátíðir þar á klaustrinu,lokkuðu mig um ein jól að koma þangað að sjá stað og fólk og slá þar upp á langspil, er eg með list kunni, ásamt syngja með sér, hvar af klausturhaldari hafði stóra lyst á stundum. Þá eg í minni Setbergsferð, hvar um áður er getið, hafði næturstað á Bæ í Borgarfirði, sá eg þar snoturt langspil, er þar hékk, og þarverandi húsmóðir, Madame Þuríður Ásmundsdóttir átti og brúkaði. Hún, sem gera vildi mér alt til þénustu og afþreyingar, bauð mér það til að slá upp á það. Og þá eg það reyndi, gat eg það ei fyrir innvortis angursemi og hugsun til fyrri daga, hvað þá hún sá, tók hún sjálf að spila á það ein þau listilegustu lög, hvar við eg endurlifnaði við og fékk þar af sérleg rólegheit.

John Thomas Stanley 

Enski ferðalangurinn og John Thomas Stanley barón af Alderley (1766-1850) stýrði leiðangri til Færeyja og Íslands árið 1789. Í ferð sinni um Ísland heimsótti Stanley og rannsakaði ýmsa þekkta staði og umhverfi þeirra. 28. ágúst 1789 var ritað í dagbók leiðangursins að Stanley hefði fundið íslenska hljóðfærið langspil (Þannig þýtt i grein D.G. Woods):

Þegar Stanley kom um borð í skip leiðangursins sýndi hann okkur íslenskt hljóðfæri, sem heitir langspil. Það er í lögun líkast stýfðum píramíða, 5 ½ þuml. sinnum 3 og 1 í toppinn, hæðin 39 þuml., með sex strengjum úr látúnsvír, hinn lengsti 37 og hinn stysti 12 ½ þumlungur festir líkt og gítarstrengir við grunn píramíðans, og leikið á þá með klunnalegum boga. Stanley lék á það, en naumast getur annað hljóð látið verr í eyrum en þau, sem úr því komu. [Hér vantar setningu hjá þeim sem þýddi]

(Upphaflegi textinn er þannig: When Mr. Stanley came on board, he shewed us an Icelandic Instrument of music called Langspiel. It is a frustrum of a rectangular pyramid 5½ in by 3 and 1 sq at the top. height 39 in with 6 Strings of thick brass wire the longest about 37 inches and the Shortest 12½ inches with stops like those of the Guitar -  The strings come over a Moulding at the base of the pyramid and are played upon by a clumsy Bow.  -  Mr. Stanley played upon it but nothing is more grating to the ear than the sounds it produced. It is it seems a very Ancient intrument, introducing here perhaps by the first Norwegian Colonists.

Erfitt er að átta sig á útliti þessa 6 strengja hljóðfæris, með mismunandi lengd strengja.

William Jackson Hooker

Árið 1809 ferðaðist um Ísland ungur enskur grasafræðingur, William Jackson Hooker (1785-1865). Árið 1811 kom  út í Yarmouth bók hans Journal  [á 1. titilblaði stendur reyndar Recollections] of a Tour in Iceland in the Summer of 1809. Hooker, sem síðar varð forstöðumaður grasagarðsins fræga í Kew, lýsti með mikilli hrifningu heimsókn sinni að Innra-Hólmi nærri Akranesi, þar sem Magnús Stephensen bjó. Magnús var sem kunnugt er sonur Ólafs Stephensens og var hann lögmaður norðan lands og austan árið (1789), síðan settur landfógeti og árið 1800 og varð dómstjóri (háyfirdómari) í Landsyfirrétti, sem þá var nýstofnaður. Þar að auki bar hann titilinn Etatsráð (Etatsråd) sem var það sem Íslendingar komust næst aðalstign. Magnús bjó árið 1809 með fjölskyldu sinni að Innra-Hólmi við Hvalfjörð. Til er góð stutt íslensk endursögn á því sem Hooker sá á upplýsingarheimilinu að Innra-Hólmi í tímaritinu Brautinni árið 1928, en í bók Hookers sjálfs er lýsingar allar mjög langdregnar:

Segir Hooker, að þar sé ágætlega húsaður bær, enda búi þar maður sem sé háyfirdómari, og svo vel búinn að gáfum og lærdómi, að sómi myndi að honum í hverju þjóðfélagi sem væri. Alt benti til þrifnaðar, jafnvel útihúsin báru vott um smekk og snyrtimennsku. Var að vísu fylgt gamalli landsvenju i húsaskipun og byggingaefni. Mörg hús í röð hlaðin upp úr torfi og grjóti, en þó var svo frá öllu gengið, torfveggjunum og torfþökunum, að sannarlegt prúðmennskusnið var á. Útidyrnar voru málaðar og stórir gluggar á bænum. Var gengið inn löng göng alþiljuð, og með timburgólfi. Bókastofa húsbóndans var í meðallagi stórt herbergi, alsett bókum. Innar af því dagstofa, var hún blámáluð með gipsrósum á lofti. Var þar inni góður húsbúnaður líkur þvi er tíðkaðist á Englandi. Á veggjunum voru nokkrar litmyndir meðal annars af Napóleon Frakkakeisara og Nelson sigurvegaranum við Trafalgu. Strax er þeir voru seztir að, bar bóndinn fram hvítt vín og tvíbökur, og meðan beðið var til máltíðar sýndi húsbóndinn Hooker ýmsar fágætar og merkar bækur, og handrit um sögu landsins. Þar voru og bækur eftir merkustu rithöfunda, franska, þýzka, sænska og danska, og mikið af enskum skáldritum. Par að auki megnið af fornritum Grikkja og Rómverja. - Sönglistin var einnig í hávegum höfð á Innrahólmi. Stóð upp að vegg í dagstofunni stórt orgel, og þegar Hooker lét á sér skilja, að sig langaði til að heyra íslenskan söng, kom fjölskyldan inn, og söng fyrir hann nokkur sálmalög, en húsbóndinn lék undir á hljóðfærið. Einnig söng dóttir húsbóndans nokkra íslenzka og danska söngva, og lék undir á langspil. Um kl. 3 var sezt að miðdegi, var fram borin steik með sætu kirsuberjamauki og kálstöppu, en á eftir kom rauðvín, laufabrauð og kökur.

Hooker teiknaði eitt langspilanna eftir minni og birtist teikningin í bók hans um Íslandsförina árið 1811.

Í bók Hookers var langspilið sýnt á haus

George Steuart Mackenzie

Sir Mackenzie (1780-1848) kom einnig við hjá Stephensen fjölskyldunni á Innra-Hólmi á reisu sinni árið 1810 sem hann greindi frá í mikilli bók sinni Travels on the Island of Iceland during the Summer of the Year MDCCCX, sem var gefin út árið 1811.  Mackenzie greinir svo frá langspilinu á bls. 146-47:

While busily engaged with our viands, our ears were all at once struck with musical sounds. Knives and forks were instantaneously laid down; and we gazed at each other in delight. Having heard nothing of the kind before in Iceland, except the miserable scraping of the fiddle in the Reikjavik ballroom, the pleasure we now derived from agreeable sounds and harmonious music, was very great. When our first surprise was over, and we could recollect ourselves, we thought that the music, which proceeded from an apartment above, was from a pianoforte; but we were told that it was an Icelandic instrument, called the Lang-spiel; and that the performers were the son and daughter of Mr Stephenson, whose proficiency upon this instrument was considered to be very great. The Lang-spiel, which was now brought down for our inspection, consists of a narrow wooden box, about three feet long, bulging at one end, were there is a soundhole,and termination at the end like a violin. It has three brass wires stretched along it, two of which are tuned to the same note, and one an octave lower. One of the two passes over little projections, with bits of wire on the upper part. These are so placed, that when the wire above them is pressed down by the thumbnail, the different notes are produced on drawing a bow across; and the other wires perform the same office as the drones of a bagpipe. In short, it is simply a monochord, with two additional strings, to form a sort of bass. When the instrument is near, it sounds rather harsh; but, from adjoining room, especially when the two are played together, as was the case when we first heard the music, the effect is very pleasing. The tunes we heard played were chiefly Danish and Norwegian. Mr Stephenson's daughter made me a present of her Lang-spiel,from which this description and the drawing were taken.

Við þessa frásögn er rista af langspilinu gerð af E. Mitchell.

 

Stækkið myndina með því að smella á hana og berið saman við teikningu Hookers 

Eftir dóm um miður fallegan söng ungra stúlkna á Innra-Hólmi skrifar Mackenzie: Mr Stepenson's family is the only one in Iceland that be said to cultivate music at all.  He himself plays upon a chamber-organ, which he brought from Copenhagen a few years ago.

 

Innri-Hólmur árið 1789. Vatnslitamynd eftir E. Dayes; Myndin teiknuð og vatnslituð eftir teikningum gerðum í leiðangri Stanelys á Íslandi árið 1789.

 

Auguste Étienne François Mayer

Smellið á myndina til að stækka hana

Listamaðurinn Auguste Mayer (1805-1890)  ferðaðist með lækninum og náttúrfræðingnum Joseph Paul Gaimard (1796-1858) um Ísland árin 1835 og 36, og teiknaði af mikilli leikni það sem fyrir augun bar. Listaverk hans voru gefin út í þremur stórum bindum (Atlösum) sem fylgdu 11 binda ritröð um ferðir Gaimards til Íslands og Grænlands, sem bar heitið Voyage en Island et au Groënland. Ekki er í bókunum greint frá þeim "concert" sem frönsku ferðalangarnir upplifðu í hlóðaeldhúsinu á Grímstöðum á Fjöllum, en myndin sem birtist í öðrum atlas leiðangursins er steinprent (litógrafía) með lýsingunni: Un concert à Grimsstadir (Islande). Myndin er á við mörg langspil.

Benedikt Gröndal

Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson (1827-1907) verður að teljast með hér, þegar hann lýsir langspilsleik móður sinnar í Dægradvöl, bók sem út kom að honum látnum árið 1923 og var eins konar blogg þess tíma. Gröndal óð úr einu í annað. Kallinum þótti gaman að lífinu! Hann segir svo frá langspilinu í bókinni:

Um Langspil hjá Benedikt Gröndal: Dægradvöl (Afisaga Mín), Bókaverslun Ársæls Árnasonar , Rvík, Prentsmiðjan Gutenberg - MCMXXIII (bls. 40)

Einu sinni man jeg til at Bjarni Thararensen kom; jeg man eptir honum og sýndist mjer hann stærri en hann var í raun og veru, því að jeg var barn, en Bjarni bar sig hátt og ljet mikilmannlega; hann var á rauðum kjól, eðalmaður á hæð, baraxlaður og flatvaxinn; hann beiddi móður mína að spila á langspil, sem hún var ágætilega vel leikin í, og spilaði hún þá Lyt Elskede, ut", en Bjarni söng undir. Þetta hefur verið 1836 eða 7.; Þá voru Langspil alltíð á Alptanesi; í Mackenzies ferðabók er mynd af langspili með bumbu, alveg eins og móðir mín átti, með þrem strengjum, myndin er alveg rétt. Móðir mín var fræg fyrir þetta spil, hún ljek valsa og allskonar lög. Sum langspil voru ekki með bumbu, en einungis breiðari í þann endann sem hljóðopið var á og leikið var yfir; strengirnir voru þrír en nótur settar einungis á þann strenginn sem næstur manni var og hæst var stemdur. þar næst var strengur einni octövu lægri og svo bassinn. Í bók Ólafs Davíssonar um gátur og leiki og í Sunnanfara (nr. 6, 1893) er talað um langspil af töluverðum ókunnugleik (þar sendur og bls. 272 að M. St. hafi andast 1827) Ólafur ætlar að þau sjeu alíslenzk að uppruna,en þau eru sjálfsagt frá Noregi og heita (hjetu) "langeleg", "Langeleik" og "Langspel" (I. Aasen). Um langspil eru þessi vísa, líklega eptir Rósu;

"Netta fingur venur við
veifir slingur korða
hjartað stingur, fær ei frið,
fallega sýngur langspilið".

Vatnsenda Rósa

Það var Rósa Guðmundsdóttir (1795-1855) sem svo orti þannig um langspilið:

 

Hvort þetta var ort er Rósa var í þingum við Natan Ketilsson í Húnaþingi, eða síðar er hún bjó í Markúsarbúð undir Jökli (Snæfellsnesi), er ekki vitað, en falleg er vísan.

Ljósmyndir

Til eru tvær skemmtilegar ljósmyndir af mönnum sem leika á langspil. Ein er af Jóni Ásbjörnssyni (f. 1821), sem einatt var kallaður goskall. Jón var vinnumaður og bóndi víða í Borgarfirði og á sunnanverðu Snæfellsnesi en átti heima í Borgarnesi frá 1879 til dauðadags 1905. Myndina hefur Árni Thorsteinsson sennilega tekið (Úr ljósmyndasafni Þjóðminjasafns Íslands). Svo virðist sem Jóns leiki á langspil með bogadreginni hlið.

Hin ljósmyndin var tekin einhvers staðar í Húnaþingi (Skagaströnd) af danska ljósmyndaranum Johannes Klein sem ferðaðist með Daniel Bruun um Ísland árið 1898. Bóndinn leikur á langspil með bogadreginni hlið (sem sumir kalla bumbu).

Athugasemdir

[Jón Kristjánsson (IP-tala skráð) 23.3.2013 kl. 09:21]

Hafðu bestu þakkir fyrir mjög fróðlega grein!!!....

[FORNLEIFUR, 23.3.2013 kl. 11:41]

Bestu þakkir fyrir heimsóknina, Jón Kristjánsson.

[Hrólfur Þ Hraundal, 23.3.2013 kl. 14:20]

Frábært, áhuga vert, takk fyrir.

[Jón (IP-tala skráð) 23.3.2013 kl. 14:27]

Sir Mackenzie

Þetta hefði Guðni kjaftur gert athugasemd við!

[FORNLEIFUR, 23.3.2013 kl. 16:54]

Þakka þér Hrólfur.

Jón, segðu okkur hvað skólameistarinn hefði gert athugasemd við? Var það Sir eða Mackenzie? Reyndar var Mackenzie líka barón (baronet). En láttu okkur hafa kennslustund í Guðna sem var fjarskyldur frændi minn.

[Jón (IP-tala skráð) 23.3.2013 kl. 17:42]

Sir George var hann titlaður, sem barnonet mátti ekki titla hann lord Mackenzie. Baronet er ekki það sama og barón.  Lord er aðeins fyrir baróna og upp að hertogum.

Wikipedia

 Lord is used as a generic term to denote members of the peerage. Five ranks of peer exist in the United Kingdom, in descending order these are duke, marquess, earl, viscount, and baron. The appellation 'Lord' is used most often by barons who are rarely addressed by their formal and legal title of "Baron", a notable exception being during a baron's introduction into the House of Lords when he begins his oath by stating "I, Baron X...of Y...". The correct style is 'Lord (X)', for example, Alfred Tennyson, 1st Baron Tennyson, is commonly known as 'Lord Tennyson'. The ranks of marquess, earl and viscounts are commonly also addressed as lord. Dukes use the style 'Duke of (X)', and are not correctly referred to as 'Lord (X)'. Dukes are formally addressed as 'Your Grace', rather than 'My Lord'.

[FORNLEIFUR, 23.3.2013 kl. 18:08]

Sir Jón, hvað var þá að??? Og hvað hefði  Guðna mislíkað?

Sirvar Mackenzie og það skrifaði ég, og það var ekkert út á það að setja. Þess vegna skil ég ekki alveg athugasemdir þínar, Sir John. En þakka þér fyrir fræðslu í titlatogi Breta. Hér væru betur þegnar athugasemdir um langspil.

[Jón (IP-tala skráð) 23.3.2013 kl. 18:54]

Hann var Sir George, ekki Sir Mackenzie. Titilinn er með skírnarnafninu, ekki ættarnafninu. Svo vitnað sé aftur í Wikipediu:

 In formal protocol Sir is the correct styling for a knight or a baronet (the United Kingdom nobiliary rank just below all peers of the realm), used with (one of) the knight's given name(s) or full name, but not with the surname alone ("Sir James Paul McCartney", "Sir Paul McCartney", or "Sir Paul", but never "Sir McCartney").

[Jósef Smári Ásmundsson, 23.3.2013 kl. 19:02]

Alveg hrein ótrúlega skemmtilegur fróðleikur sem þú berð á borð fyrir okkur fróðleiksfíklana.takk fyrir þetta.

[FORNLEIFUR, 24.3.2013 kl. 06:43]

Dear sirs and Aðals-Jón á Barónsstíg (þú ert ekki með neitt ættarnafn. svo ég svipti þig hér með Sir-tittlingnum).

Ég verð að viðurkenna þessa fávisku mína í ensku titlatogi. Það er ekki nema von að mér sé ekki lengur boðið í Buckinghamhöll. Sir George, who? 

                                                   Yours sincerely Lord Longplay

[FORNLEIFUR, 24.3.2013 kl. 09:20]

Þakka þér fyrir heimsóknina Jósef Smári.

[FORNLEIFUR, 24.5.2015 kl. 06:56]

Rósa Þorsteinsdóttir mannfræðingur á Árnastofnun sendi mér línu þann 19. 5. 2015 með mikilvægum leiðréttingum og viðbótum sem ég hef fært inn í texta minn:

Hér fyrir neðan er athugasemd Rósu í heild sinni. Færi ég henni bestu þakkir fyrir þessar "nýju" og mikilvægu upplýsingar um orðasafn Jóns Gunnvíkings:

Sæll Vilhjálmur

Ég hef lesið fróðalegar greinar þínar um sögur langspilsins og þakka fyrir þær. Í þeirri sem fjalla um langspil í heilmildum fyrir aldamótin 1900 segir þú: „Því hefur ítrekað verið haldið fram, að í handriti að Íslensk-latnesku orðasafni (AM 233 1, fol.) Jóns Ólafssonar Grunnvíkings, sem tekið var saman á árunum ca. 1736-1772, sé að finna orðið langspil. Þetta er heldur ekki allsendis rétt. Orðið Langspilsstrengur kemur hins vegar fyrir í orðasafninu.“

Það er orðið of seint að gera athugasemd við greinina sjálfa, en ég vildi upplýsa um þetta:

1) Orðabók Jóns ber safnmarkið AM 433 fol. I–IX.

2) Jakob Benediktsson orðtók handritið eftir myndum sem voru teknar af því á Árnastofnun í Kaupmannahöfn og hann segir frá því í greininni „Glíman við orðabók Jóns Ólafssonar“, í Hræringur úr ritum Grunnavíkur-Jóns. Erindi flutt á málþingi um Jón Ólafsson úr Grunnavík laugardaginn 16. apríl 1994 (Reykjavík: Orðmenn og Góðvinir Grunnavíkur-Jóns 1994), bls. 19–22:

Það var þó ekki fyrr en Árnastofnun í Höfn fékk bætta aðstöðu og meiri fjárráð á síðari hluta sjötta áratugarins að Jón Helgason gekkst fyrir því að ljósmyndir væru teknar af handritinu og eintak af þeim gefið Orðabók Háskólans. Þó voru seðlarnir ekki teknir með, aðallega af kostnaðarástæðum, en reyndar taldi Jón Helgason að lítill slægur mundi í þeim. Þess má geta að Páll Eggert Ólason hafði skrifað upp fyrstu þrjú bindin af handritinu og tekið seðlana með. Ég athugaði uppskriftirnar af seðlunum á sínum tíma, og man ekki betur en að harla lítið væri á þeim að græða (bls. 20).

Sem sagt: áður en handritið var sent til Íslands í handritaskilunum var það bundið inn og þá voru allir seðlarnir bundnir með á viðeigandi staði og viti menn: Á tveimur seðlum telur Jón Ólafsson upp þau hljóðfæri sem tíðkast helst á Íslandi. Á seðli sem á að bætast við flettiorðið hljóðfæri telur hann fyrst upp hljóðfæri sem þekkt eru í Danmörku og öðrum löndum og nefnir síðan þau sem algengust eru á Íslandi: „harpa et fidla. laang-spil, symphon, etc. it. Clavier, qvod etiam clavichordium vocant“ (AM 433 fol. V 1: 178r-v).

Og á seðli sem er viðbót við flettiorðið spil stendur: „Laang Spil, instrumentum musicum, fi dibus instruetum [!]. Danicè Langeleeg. Spectat ad hljood-færi, ut: fi dla, fjool, harpa, symphoon et clavier, aliis clavicordium. item Bumba; vesicam habens in fl atam. Loqvos enim de illis instrumentis tantum qvæ Islandis sunt familiari simi“ (AM 433 fol. VIII 2: 288r).

Vildi bara saegja þér frá þessu!

Bestu kveðjur,

Rósa Þorsteinsdóttir

þjóðfræðingur á Árnastofnun