Bloggfærslur mánaðarins, ágúst 2016
Móbergslöndin Ísland og Ítalía
19.8.2016 | 20:17
Þótt móberg sé algengasta bergtegund Íslands, og að sögn Haraldar Sigurðssonar jarðeðlisfræðings - hvorki meira né minna en steinn steinanna á grjóthólmanum Íslandi - hefur því aldrei verið gert jafnt hátt undir höfði á Íslandi eins og á t.d. Ítalíu. Sumir Ítalir elska móbergið sitt ekkert síður en marmarann, og á ég ekki erfitt með að skilja það.
Móberg eða tuff (á ítölsku tufo / tofus á latínu) geta verið mismunandi bergmyndanir. Íslenska móbergið er myndað rétt undir vatni eða ís og er svokölluð Palagónít bergmyndum. Það sem fólk kallar túf (túff) erlendis er hins vegar sjaldnast palagónít líkt og íslenska móbergið. Ég ætla þó ekki að sökkva mér djúpt í gerðarfræði mismunandi móbergs, en bið fólk sjálft um að lesa um hinar mismunandi gerðir móbergs í heiminum sem eru gerð ágæt skil hér.
Móbergið á Ítalíu hefur alltaf heillað mig, síðan að ég sá það fyrst í Róm og við Sorrentó-flóa á 8. áratug síðustu aldar, og þótti um margt minna á sumt íslenskt berg. Það hefur á ákveðnum svæðum mikið notað til bygginga, enda sterkara en það íslenska og umbreytt 300 - 600.000 ára berg. Á Ítalíu eru til að minnsta kosti átta "tegundir/gerðir" móbergs sem notað er í byggingar (sjá hér). Það kemur frá mismunandi svæðum og hefur móbergið oft mismunandi lit, allt frá gráum og grænbrúnum yfir í ljósari vikurliti og mórauða liti. Það gráa inniheldur smærri korn af öðru efni, en það brúna getur verið mjög gróft. Túffið hefur verið notað sem byggingarefni síðan á dögum Etrúra (sem sumir kalla Etrúska) á 7. öld f.Kr., og er enn notað til viðhalds eldri bygginga.
Horft yfir móbergsbæinn Cori úr rúmlega 480 m. hæð. Cori er eldir en Róm.
Í fjallaþorpinu Cori di Latina í Lazio í Lepini-fjöllum suðaustur af Róm, hefur mikið verið byggt úr þessu mjúka og létta efni, sem hægt er að forma auðveldlega og jafnvel saga þá til. Það finnst í miklum mæli á svæðinu kringum bæinn.
Cori varð til sem bær fyrr en Róm og síðar bjó Rómaraðallinn hér í fjöllunum á sumrin, til að komast burtu frá mývargi og öðru pestarfé sem hrjáði hann niður á sléttunum. Þeir byggðu sumarhús sín úr kalksteini og móbergi en fluttu einnig hingað hinn fínasta marmara sem þeir reistu með hof og virðulegri byggingar. Í Róm er hins vegar einnig hægt að sjá fjölda rústa húsa sem byggð hafa verið úr móbergi, sem er alls staðar að finna í sumum hæðum borgarinnar. Góð dæmi um byggingar í Róm til forna, þar sem notast var við móberg, er hluti af Colosseum og Portúnusarhofi.
Portúnusarhof í Róm
Veggur Serviusar Tulliusar sem byggður var umhverfis Rómarborg á 4. öld f.Kr. Múrinn var hlaðinn úr tilhöggnum móbergsbjörgum. Hér er brot af honum nærri aðalbrautastöðinni, Termini í Róm.
Palatino-hæð í Róm er að miklum hluta mynduð úr móbergi og mörg hús í Róm voru hlaðin úr móbergi. Oft hafa menn þó pússað yfir þessa steina í veggjum, en dyraumgjörðir meðan að skreytingar hafa verið látnar halda sér. En í hofum og húsum í Pompeii, Herculaneum og t.d. í Cori standa veggir það menn hafa hlaðið litla ferninga af móbergi í tígulmynstur svo unun er á að horfa, t.d í Polux og Castor hofinu í Cori. Í seinni tíma byggingum t.d. frá endurreisnartímanum var hið mjúka móberg einnig notað og stendur sig enn vel. Húsið sem ég bý í í Cori hefur kjarna frá miðöldum en að hefur verið byggt mikið við húsið. Ýmis efniviður hefur verið notaður, en greinilegt er að móberg og kalksteinn eru algengasta efnið. Gatan Via della Repubblica efst í Cori, er lögð með basaltsteinferningum og í miðju götunnar er 20 sm. renna úr kalksteinshnullungum.
Miðaldabyggingar hlaðnar úr móbergi í Cori í Lazio.
Þetta röndótta hús er hlaðið úr Lazio-móbergi og kalksteini hér frá svæðinu umhverfis Cori - og er nú til sölu.
Gömul gluggaumgjörð innan í enn eldri dyraumjörð. Efnið er Lazio móberg.
Á Stóru Borg undir Eyjafjöllum, sem vitaskuld er ekki neitt síðri menningarbæli en Róm, var móberg notað í hleðslur. Oftast nær óunnið, en í einni byggingunni man ég eftir 6 eða 8 steinum tilhöggnum og strýtumynduðum, sem voru eins konar hornsteinar í byggingunni innanverðri. Ég tók margar myndir af þessum steinum, sem Mjöll Snæsdóttir hefur fengið til úrvinnslu, og get ég því ekki sýnt ykkur þær. Vitaskuld var húsið teiknað og mælt eftir öllum kúnstarinnar reglum, en ég hef enn ekki séð þessa listavel tilhöggnu steina birta í bók eða ritlingi og veit ekki hvort þeim var bjargað á safnið í Skógum.
Vart er þó hægt að byggja hof eða turna úr íslensku móbergi eins og menn gera á Ítalíu, t.d. eins og turninn (hér yfir) ofar á Via della Repubblica í bænum Cori. Turninn var var reistur í fornum stíl við kirkju sem byggð var eftir síðara heimsstríð, í stað kirkju postulanna Péturs og Páls ofar í bænum. Kirkjuskip þeirrar kirkju hrundi ofan á 40 kirkjugesti árið 1944 er bandamenn skutu á bæinn í þeirri trú að yfirmenn þýska hersins feldu sig eða héldu fund í kirkjunni. Allir kirkjugestir létust nema einn drengur, sem missti annan fótlegginn. En kirkjuturninn og Herkúleshofið við suðurmúr kirkjunnar stóðst sprengjuna og er turninn einnig að einhverjum hluta til byggður úr móbergi í bland við kalkstein, marmara og basalti.
En ef móbergið íslenska fær að hvíla sig og umbreytast í 300.000-600.000 ár til viðbótar er kannski hægt að tala um endurreisnarhús úr þessu þjóðarbergi okkar, sem mér finnst nú fallegra en margt sem íslenska þjóðin er annars kennd við. Spurningin er bara, hvort Íslendingar hafi þolinmæði að bíða svo lengi eða hvort æðri máttarvöld haldi Íslendinga út í allan þann tíma. Varla.
Kjallaragluggi með umgjörð úr móbergi á lítilli höll frá 17. öld í neðri hluta Cori. Efsta myndin sýnir hleðslu í hofi Pollux og Castors í Cori. Dyrabúnaður á húsi í efri hluta Cori, sem að hluta til er frá miðöldum. Það er í mikilli niðurníðslu en ég gæti vel hugsað mér að festa kaup á því hefði ég til þess fjármagn (veit þó ekkert um verðið eða hvort það er til sölu en ekki hefur verið búið í því í um 40 ár) eða þolinmæði gegn skriffinnum Ítalíu. Einhverjir fór í gang með viðgerðir á einhverju stigi, en gáfust upp. Yfir dyrunum er lágmynd af Maríu og Kristi.
Sums staðar hafa menn nýtt sér allt mögulegt byggingarefni. Allt var endurnýtt.
Fínustu hallir endurreisnartímans voru einnig byggðar úr því efni sem fyrir hendi var og skreyttar með gömlum súlum sem stundum var rænt úr rómverskum rústum í nágrenninu. Palazzo Riozzi-Fasanella í Cori er frá 16. öld.
Hleðsla úr móbergi frá miðöldum ofan á risavöxnum björgum úr kalksteini/marmara sem eru frá því á annari öld fyrir okkar tímatal.
Rómverskur veggur í Cori hlaðinn úr móbergi í Opus reticulatum.
Steinar og steinlist | Breytt s.d. kl. 20:39 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (0)
Villi afi
15.8.2016 | 09:35
Ég átti tvo afa sem báru hver sína gerðina af hinu keisaralega nafni Vilhjálmur, Vilhelm á Íslandi og Willem í Hollandi. Ekki er því að furða að ég hafi orðið að heita Vilhjálmur, svona til að halda áfram hinni keisaralegu hefð. Ég kynntist aldrei afa mínum í Hollandi (sjá hér og hér), en Villi afi á Íslandi var minn besti vinur og hjálparhella. Í námi nutu menn oft aðstoðar LÍN, en ég hafði bæði LÍN og afa og ömmu, Sigríði Berthu Þórðardóttur, sem endalaust gáfu mér höfðinglegar gjafir og aðstoðuðu mig fjárhagslega og aðra á allan mögulegan hátt af sparnaði sínum frá langri vinnuævi. Villi afi var afar örlátur maður og nutu margir góðs af því.
Ekki var óalgengt fyrr á tímum að tveir ungir menn færu saman til ljósmyndarans og létu eilífa sig eins og ungu mennirnir hér að ofan gerðu. Stundum héldust menn í hendur eða innilega utan um hvern annan. Sá tími var liðinn þegar þessi mynd var tekin. Skrítið fólk í nútímanum leggur svo eitthvað annað í það í dag en menn gerðu þá. Langt er seilst eins og við vitum.
Árið 1996 var haldin sýning á ljósmyndum Jón Kaldals í tilefni af aldarafmæli hans. Myndirnar voru sýndar í Nýlistasafninu. Móður minni og ömmu var sagt að þar héngi mynd af afa mínum, mynd sem þær höfðu aldrei séð. Myndin bar númerið 2303.
Sýnir hún tvo unga menn í sínu fínasta pússi með newsboy - eight piece húfur úr tweed, en slíkar húfur eru oft ranglega greindar sem sixpensarar á Íslandi, en það er allt önnur húfa eins og reyndir húfu- og hattamenn eins og ég vita.
Eftir að afi minn lést árið 1993, fékk ég þessa mynd hjá Ívari Brynjólfssyni ljósmyndara og samstarfsmanni á Þjóðminjasafni Íslands og gaf ömmu minni, sem setti hana í gylltan ramma og settu upp í stofu sinni á Hringbrautinni í Reykjavík. Ég fékk svo myndina eftir lát ömmu minnar, og hangir hún jafnan fyrir framan mig við skrifborðið mitt, því myndin af afa minnir mig á son minn Ruben.
Afi minn, Vilhelm [Árni Ingimar] Kristinsson er sá lágvaxni til hægri á myndinni. Hinn unga manninn, með hið háaðalborna skagfirska andlit, kunni amma mín sæmileg deili á en ég var búinn að gleyma nafninu fyrr í ár þegar mér datt í hug að skrifa nokkur orð um myndina. Hann mun hafa siglt til Ameríku að því er amma sagði mér. Hann hafði viljað fá afa með sér til Ameríku og þeir höfðu verið á sjó saman.
Nýlega hafði ég samband við Ingu Láru Baldvinsdóttur deildarstjóra ljósmyndasafns Þjóðminjasafnsins, til að spyrjast fyrir um nafn mannsins með afa á ljósmynd Kaldals. Nafn hins hávaxnari er það eina sem skráð er við myndina í safni Kaldals. Inga Lára upplýsti nafnið: Þorvaldur Ögmundsson.
Þorvaldur var sonur Ögmundar Sigurðssonar skólameistara í Flensborgarskóla í Hafnarfirði og var myndin tekin þar. Þess vegna spurðu Inga Lára mig fyrr í ár (2016), hvort afi minn hafði verið í Flensborg. Þar gekk hann aldrei. En félagarnir á myndinni voru komnir langt yfir skólaaldur og stunduðu sjóinn saman. Afi leit alla tíð mjög unglega út og fór ekki að grána á vöngum fyrr en seint á áttræðisaldri og hann hélt ljósum háralit vel fram á nýræðisaldur. Réttara sagt, hann afi varð aldrei almennilega gráhærður.
Afi og vinur hans Þorvaldur voru á togurum fyrir norðan á Siglufirði og Akureyri, afi mest sem hjálparkokkur eða kokkur. Þeir félagar hafa hafa líklega nýtt sér tækifærið og setið fyrir þegar Kaldal var á annað borð í Flensborgarskóla að taka myndir af nemendum þar.
Þorvaldur, sem var stúdent frá Menntaskólanum í Reykjavík, fluttist til Bandaríkjanna. Afi með sitt barnaskólapróf stofnaði hins vegar fjölskyldu í Reykjavík. Þorvaldur hélt sig við sjóinn og var sjómaður á togurum frá Boston með öðrum Íslendingum. Í miklu óveðri þann 8 febrúar 1933 tók hann út af togaranum Fordham og drukknaði. Greint var frá sorglegum dauðdaga hans í Lögbergi þ. 3. marz 1933.
Myndir geta sagt margt og gefið ástæður til rannsókna. En þær segja alls ekki allt. Ef menn hefðu viljað vita meira um afa Villa, sem síðar á ævinni var vatnsvörður við Reykjavíkurhöfn, hefðu þeir átt að mæta í jarðarför afa í Fríkirkjunni. Þeir hefðu ekki komist inn, því það var fullt fram í fordyri. Þá fyrst áttaði ég mig á því hvað marga vini afi hafði átt.
Við voru afar ólíkir, en það skapaði hina góðu vináttu. Afi hafði alltaf viljað ganga menntaveginn, en hafði ekki ráð á því. Hann lifði sig því inn í velgegni afkomenda sinna á andlegu brautinni. Eftir að afi komst á eftirlaun vann hann í yfir áratug hjá RÚV sem sendisveinn, en útvarpið notaði gamla, vinalega karla til þess verks og krakka á sumrin. Það þótti honum góð vinna og ég naut einnig góðs af því, því afi útvegaði mér alltaf sumarvinnu, annað hvort hjá útvarpinu á Skúlagötu og síðar hjá Reykjavíkurhöfn.
Afi var á yngri árum prýðisgóður íþróttamaður og hef ég greint frá því áður. Hann var í fimleikahópi ÍR og sýndir Kristjáni X konungi fimi sína, er kóngur kom í heimsókn árið 1921. Enn meira er hægt að fræðast um afa minn, því hann hefur náð þeim heiðri að verða eins konar safngripur á Þjóðminjasafni Íslands, fyrir utan listagóða mynd Kaldals. Afi var einn af heimildamönnum þjóðháttadeildar um líf krakkann í Skuggahverfinu í byrjun 20. aldar. Hér má lesa um það. Lýsingar af sýna hans eðli. Hann var diplómat og talaði sjaldan illa um aðra og krati var hann lengur en flestir á 20. öldinni í Reykjavík. Hálfsystir hans, eldri, í Danmörku, Sigríður Sigurjónsdóttir Jensen, náði nú einnig því takmarki að verða lengst skráði félagi i Socialdemokratiet í Danmörku. Vitaskuld þurfi Íslending til að hækka meðalaldur krata í Danmörku all verulega. Tante Sigga varð 101 árs gömul og ávallt hress alveg fram í dauðann. Það er svo önnur saga.
Hér lýkur þessum þætti af afa mínum með hið keisaralega nafn og sína höfðinglegu lund.
Hreinritað í Cori, Latina á Ítalíu í ágúst 2016.
Vilhelm Kristinsson í Aþenu árið 1966 (sjá hér).
Gamlar myndir og fróðleikur | Breytt 30.4.2020 kl. 13:30 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (0)
Forðum er Eva Braun og Hitler sátu í byrginu í Berlín, horfðu þau kannski á síðustu dögum sínum á minningar úr ferð Evu til draumalandsins Íslands. Hvað gera samlynd hjón þegar þau eiga ekki sjónvarp og stunda ekkert kynlíf? Adolf og Eva horfðu á kvikmyndir Evu langt undir strætum Berlínar. Þau Eva og Adolf náðu að vera hjón í tæpar 40 klukkustundir í apríl 1945. Um leið og þau átu Sauerkraut (pizzur voru ekki til og Adolf var vitaskuld grænmetisæta) dáðust þau af Gullfossi og Geysi og miklum fjölda langferðabíla á Ísland.
Íslandsferð Evu í júlí 1939 með þýska farþegaskipinu Milwaukee þekkja Íslendingar orðið harla vel síðan að Hörður Geirsson á Akureyri greindi fyrst frá henni á 10. áratug síðustu aldar.
Eva Braun sigldi með skipinu Milwaukee og ferðin var skipulögð af "menningar"- samtökum nasista sem kölluð voru Kraft durch Freude, og var skammstafað KdF.
Kvikmynd Evu má sjá hér fyrir ofan (íslenskt efni hefst 3 mín. og 14 sek. inn í myndina).
Til eru tvö önnur kvikmyndabrot frá Íslandi, sem tekin voru í ferðum KdF. Ég hef hvorki heyrt um þau eða séð þau áður, þó vera kunni að þau séu vel þekkt á Íslandi. En ég læt þau samt flakka hér. Myndbrotunum hefur verið safnað af AKH (Agentur Karl Höffkes) í bænum Gescher í Þýskalandi og má sjá á vefsíðu fyrirtækisins.
Hér er fyrst samansafn myndbrota. Fremst er brot sem sagt er vera frá sumrinu 1936. Það er tekið á siglingu Milwaukees með félaga nasistahreyfingarinnar KdF. Ef litmyndin á eftir Íslandsmyndinni er frá sama ári og Íslandsferðin fremst á syrpunni, hefur AKH orðið á í messunni, því hún sýnir Heimssýninguna í New York sumarið 1939. Það útilokar þó ekki að myndbrotið frá Íslandi sé frá 1936.
Eftirfarandi kvikmyndabrot er hins vegar ekki dagsett, en er líklega hvorki úr ferðinni sem Eva Braun fór sumarið 1939, né þeirri ferð árið 1936 sem kvikmyndin hér að ofan var tekin í. Brotið frá Íslandi hefst 3,36 mínútur inn í myndasyrpuna. Síðar í syrpunni eru myndir frá Ísafirði, að því er ég best fæ séð.
Kvikmyndafornleifafræði | Breytt 9.8.2016 kl. 08:41 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (0)