Fćrsluflokkur: Menning og listir

Circus Zelenskyj is coming to Town

CIRCUS ZELENSKYJ

and its pack of CLOWNS in REYKJAVIK

The 2023 GRAND-ICELAND Tour

SOON in a Circus Tent near you in Reykjavík

The Preliminary Program:

VLOD the Grand CLOWN of KüiyjiĎv: and his Famous "Now-I-am-a-Jew-Now-I am-not-Act". A Traditional Ukrainian Puppet show in four acts (Sponsored by LEGO).

Ingen tilgćngelig billedbeskrivelse.

Artist TÓTA BROWNIE SMOKEFJORD walks on a thin line with her Icelandic blondes while knitting a sweater for Vlod. No security lines, no facemask, no Tampax nor sanitary towels, no Brain -  Nothing. Best illusion since H.C. Andersen´s The King´s new Cloths

vinkonudjamm

KATE JAKOBS shows her NATO Ticks and Tacks (Noir act, might be canselled).

J. STOLTENBERG aka the fomous Nerwegian Wohr-clauwn Bellegrino, whom noboddy understaends, prissents to sentences in perfekt Engelish. Once in a lifetime act.

Jens Stoltenberg discussed energy and the economy with Angela Merkel. |  4SEE Photographers  

SLOPPY JOE BIDEN: US #1 Clown finds his own incriminating CIA-documents in the audience. An Incredible Act.

Joe Biden Doing Clown Show Funny Joe Is A Democratic Clown

CAPTAIN CANNON, aka Donnie Trumpetti, grabs a pussy in thin air (sponsored by ICELANDAIR). 

17 Trump Clown ideas | clown, trump, trump humor

 

INTERMISSION: 

German prima-Clown Olaf Scholz hands out the Hanswursts (Icelandic SS-sausages only, sponsored by Bill Clinton and his Blue and white stained Dress Circus).

Bćjarins Beztu Pylsur

EMMANUELLE DI MACCARONI, The Nice-Balladin of France, at least tries to make a pissaprocess during the break.

JOHN GUNN: A never-before-seen Act. Johnny Gunn, the famous Icelandic optical illusionist and main benefactor of the visit of Circus Zelenskijs Iceland-visit, makes an Icelandic coastguard plane vanish in thin air. Now it´s here, now it´s not. This act is sponsored by the Icelandic Coast-guard and the lost security of the Icelandic People).

VLAD PUTIN: Clown in Chief of the Bolshoi Circus in Moscow dies on stage, is revived, and dies again; Is then revived again - dies and is finally revived as a homosexual. A classic act.

Kevin Rothrock on Twitter:

ZIMMI Simmsalabim TORTOLA: World famous Icelandic laundryman makes your old Icelandic króna disappear into thin air and blames it all on the Jews. Then he eats raw minced meat on a traditional Icelandic hammock. Incredible act, never seen before.

Hrátt hakk í gćr en grćnmetisdagur hjá Sigmundi í dag - Vísir

CAPTAIN Independent-BEN and his crew and their ICELANDIC SPACE-SHOW us: How Icelandic tax-income vanishes into thin Space, Time and the Ukraine, while the famous Icelandic welfare state is a total goner.

  https://postdoc.blog.is/users/3d/postdoc/img/screenshot_2022-12-07_at_09-59-10_lightyear_poster.png

Boris Johnson (BOJO the TORY CLOWN) and his Act of Exit. A tragicomic act in three stages.

Boris Johnson BOJO THE CLOWN Sticker by njmclean | Vinyl sticker, Sticker  design, Stickers

Funfair-LOTTERY: Buy a lot.

Winner gets: The West-Fjords of Iceland. Only for the foreign guests. All income goes to Warfare in foreign lands.

ONLY IN ICELAND - WHERE ELSE? 

The Land of Burning-hot Babes, Strong Idiots and Clean Water.

What do YOU think about Iceland? Do you think at all? Participate in the query.


Međ Rembrandt á háaloftinu

rembrandt vov 1976 b

Ţá sjaldan ađ ritstjóri Fornleifs tekur til i öllu sínu lífsrusli, finnur hann alltaf einhverjar fornleifar og listaverk.

16 vetra sá hann mynd í íslenskri bók frá 5. áratug síđustu aldar um Rembrandt. Ţađ var bók sem afi hans á Hringbrautinni átti. Unglingurinn tók sig til og gerđi ţegar fölsun á Rembrandtinum međ hvít- og grákrít á svartan pappír. Myndin er 15x18 sm. ađ stćrđ.

Rembrandt hefđi örugglega tekiđ Fornleifsómyndina í lćri, hefđu ţeir ţekkst, en Remmubrandur var svo svakalega á undan minni tíđ, svo ekki varđ úr ađ hann tćki sneiđ á lćrum mínum. Seinna sá ég sömu mynd í lit og lćt ég hana flakka. Minn Rembrandt er vissulega í allt öđrum verđflokki, en slagar upp í hinn ekta Rembrandt, ţó hann sé bara í svarthvítu.

238013204_2301702823297212_8362890314911161235_n


10) Bútur fyrir Hannes alveg sér á báti - Gamli hundamađurinn ađ Gljúfrasteini

Laxness

Áriđ 1972 vakti hundaást íslenska Nóbelsskáldsins mikla athygli á vesturströnd Bandaríkjanna og jafnvel víđar. Í Malibú var vart talađ um nokkuđ annađ í marga daga.

Ţađ lá viđ ađ hann yrđi tekinn í sátt í landinu sem virtist hata hann svo mikiđ.

Ţá skrifađi vel ţekktur blađamađur, Joe Alex Morris jr. ađ nafni, nokkra pistla frá Íslandi í Los Angeles Times, t.d. ţann sem birtist hér í heild sinni en einnig í öđrum miđlum. Greinarkorniđ eftir Morris fjallar um baráttu hundaeigenda á Íslandi fyrir ţví ađ halda hunda í bćjum og borgum. Ţarna stendur m.a.:

Halldor Laxness, Icelands´ Nobel Prize-winning poet, compared the campaign against dog owners with the Nazi persecution of the Jews. ...

Lansing_State_Journal_Sun__Jul_23__1972_ 2 

Tel ég víst ađ hundum í Bandaríkjunum hafa veriđ hundsama um ađ frétta ađ ţessum mikla mann- og hundaréttindafrömuđi Íslands, sem sumir telja ađ hafi veriđ rúinn miklum frama í Bandaríkjunum vegna lummuverka vondra manna.

Laxness skrifađi eftirfarandi klausu í grein sem hann kallađi Frá gömlum hundamanni. Hún birtist í einu helsta baráttublađi hundavina á Íslandi, Morgunblađinu, 16. desember 1970 (sjá greinina í heild sinni hér).

Í Rússlandi og Ţýskalandi er svokallađur antísemítismi eđa gyđíngahatur landlćgt og er gamall og nýr siđur hjá ţessum ţjóđum ađ skipuleggja blóđbađ á gyđingum ef eitthvađ geingur úrskeiđis hjá ţeim. Pogrom svokölluđ (at í gyđíngum) voru međöl ţessara ţjóđa viđ geđbilun sem grassérađi i ţeim sjálfum. Um gyđínga voru sagđar sögur líkar ţeim sem sagđar eru á Íslandi nú á dögum um hunda. Ţađ er til dćmis aldagömul viska í Rússlandi og Ţýskalandi ađ gyđíngar hafi fyrir siđ ađ éta börn á páskunum. í miđri heimsstyrjöldinni síđari höfđu rússar og ţjóđverjar fróđlega samvinnu um ađ skjóta 32 ţúsund varnarlausa gyđínga, mestan part konur, börn og gamalmenni, hjá Baby Jar, gilskorníngi fyrir utan Kíev 29.—30. september 1941. Ţeir hjálpuđust síđan ađ ţví ađ fela líkin í gilinu. En líkin fundust og ţessi „hundamorđ" urđu sú hetjudáđ rússneskra og ţýskra herja sem lifir leingst úr styrjöldinni 1939—1945. En hvers vegna gamlar konur? Og hvers vegna gyđínga? — Jú ţađ er einfaldlega vegna ţess ađ hér er um ađ rćđa minnihlutahópa sem menn vona ađ séu svo alls vesalir ađ ţađ sé óhćtt ađ ráđast á ţá, ţeir muni ekki geta boriđ hönd fyrir höfuđ sér. Nú er heitiđ á lögreglustjórann okkar hérna í Reykjavík ađ vinna samskonar frćgđarverk á okkar ferfćttu vinum; og einsog fyrri daginn í ţeirri von ađ ţar sé vesall hópur fyrir, sem ekki muni bera hönd fyrir höfuđ sér. Hvađ sem lögreglustjórinn í Reykjavík kann ađ vilja í ţessu máli, ţá tel ég ekki líklegt ađ lögregluliđinu í Reykjavík, sem samanstendur af heilbrigđum alţýđumönnum, venjulegum íslendíngum, verđi otađ fram til ađ gánga í hús borgaranna og draga út ţađan besta vin fjölskyldunnar í blóđsúthellíngskyni. Ţessi skođun mín styđst viđ reynslu sem ég hef af mannúđlegum og skilníngsríkum hugsunarhćtti ţessara manna í samkiftum viđ mig vegna hunda minna gegnum ári

Ţađ skilst, en venst ekki

Hundar í Bandaríkjunum skildu reyndar ekki bofs í ţessu. En ţađ gera gyđingar um allan heim hins vegar.

Hverjum halda Íslendingar ađ líki ađ lesa greinar um Nóbelsskáld frá Íslandi, sem telur sig til neyddan ađ líkja baráttu kjölturakkafélagsskaps á Íslandi viđ mannréttindabaráttu, og sem líkir banni á hundaeign í borg viđ ofsóknir nasista gegn gyđingum? Gyđingum líkar ţađ ekki, hvorki  ţeim "útvöldu" sem sem brugđiđ hafa út af bókinni og halda hund(a), og jafnvel ţeim sem frekar eru međ kött eđa tígrisdýr heima hjá sér.

Nú er ţađ reyndar svo, ađ Laxness virđist hafa haft mikiđ lag á ţví ađ taka gyđinga í gíslingu í ţví sem hann var ađ rausa um. Fyrir nokkrum árum kom út ágćt bók eftir Snorra G. Bergsson sagnfrćđin, mikinn vin Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar. Ég skrifađi mjög lofsamlegan ritdóm um bók Snorra og hrósađi honum fyrir ađ nefna klausu sem Laxness ritađi í Parísarbréfi sínu í Ţjóđviljanum, ţ. 31. október 1948, og ađ segja ađ ţađ jađrađi viđ gyđingahatur. Laxness skrifađi:

Evrópa dró ţessa umkomulausu flóttamenn sína hér uppi voriđ 1940 [viđ hernám Frakklands]. Ég atti nokkra kunningja í hópi ţeirra. Ţeir voru pólskir. Mér er sagt ađ ţeir hafi veriđ drepnir. Ţeir hafa sjálfsagt veriđ fluttir austur til fángabúđanna í Ásvits (Oswiekim, Auschwitz) ţar sem Hitler lét myrđa fimm milljónir kommúnista og grunađra kommúnista á árunum 1940-1945, jú og auđvitađ „gyđínga“.

Hannes Hólmsteinn Gissurarson, einn af ţremur ćvisöguhöfundum Laxness, rauk ţá ýlfrandi í fljótfćrni sinni í Moggann, Pressuna og á Moggablogg, lyfti upp hćgri löppinni og pissađi stórar yfirlýsingar á hina og ţessa veggi um ađ ég hefđi ásakađ Laxness um ađ hafa veriđ  gyđingahatari. Ţetta lýsir eđli manna sem sitja í fínum öfgafélagsskap eins og Mont Pelerin Society, sem telur ýmsa gyđingahatara.

Ég svarađi Hannesi fullum hálsi á blogginu Fornleifi, og ţađ var ekkert mjálm. Ég benti honum á ađ ţađ vćri náinn vinur hans, Snorri G. Bergsson, sem hefđi gefiđ slíkt í skyn (sjá hér) en ekki ég.  Ég skrifađi síđan um ţessi furđulegu viđbrögđ Hannesar í grein um gyđingahatur á Íslandi sem birtist í greinasafninu Antisemtism in the North (sjá hér og grein mína hér).

Nú er enn dulítill hundur í mér hvađ varđar ţetta mál. Ég sćtti mig náttúrulega alls ekki viđ ađ menn líki ofsóknum gegn gyđingum á 20. öld, sem halda áfram á 21 öld, viđ bann á hundahaldi á Íslandi; og enn síđur viđ ađ Nóbelsskáld hafi líkt banni viđ hundahaldi á Íslandi viđ pogrom (gyđingaofsóknir í Austur-Evrópu).

Ég var ásakađur um ađ hafa vćnt sjálft Nóbelskáldiđ um gyđingahatur, vegna ţess ađ ég mćlti međ góđri bók eftir íslenskan sagnfrćđing. Ásökunin kom frá manni manni sem rómađ hefur stjórnarstefnu í Chile í tíđ Augustos Pinochets, og sem tekiđ hefur ţátt í samstarfi hćgriflokka í Evrópu, sem lagt hafa blessun sína yfir ţann hvítţvott á sögu nokkurra ţjóđa í Evrópu , sem nú eru farnar ađ mćra gyđingamorđingja, sér í lagi vegna ţess ađ gyđingamorđingjarnir voru síđar í andspyrnu viđ Sovétríkin, ţegar ţessi lönd lentu austan járntjaldsins og óbótamennirnir komnir undir verndarvćng Bandaríkjanna og Kanada - ţegar hann skrifa ekki ţrjár bćkur um Laxness í óţökk fjölskyldu hans. Minniđ er ekki bara halastýfđ á Íslandi.

Ţess má geta, ađ eftir ađ Halldór Laxness líkti "baráttu gegn hundaeigendum". Ţađ fékk Árna Bergmann til ađ skrifa í síđasta Ţjóđviljann fyrir jólin 1970 (19.12.1970), ţađ er skrifa ţurfti:

Pólitísk heimska eđa blinda eđa fölsun kemur einatt skýrast fram í ruglingi: ađ bera saman ţađ sem er ósambćrilegt. Eins og til dćmis Gyđingamorđ og hundastríđ hér í Reykjavík.

856550

Ţá ćsti sig til pennavíga eins fáséđur gripur og borgaralega sinnađur bókmenntasérfrćđingur. Ţađ var Jóhann heitinn Hjálmarsson. Hann skrifađi afar háđunglega um Árna Bergmann og einnig Austra (Magnús Kjartansson), en Magnús hafđi einnig sýnt ţann siđferđilega styrk ađ gagnrýna Laxness fyrir kjánalegar yfirlýsingarnar um hunda og gyđinga í Morgunblađinu (sjá grein Magnúsar Kjartanssonar/Austra í Frá Degi til Dags ). Jóhann Hjálmarsson afgreiddi ţađ á ţann hátt er sýnir ađ menn beittu pennum sínum sem sverđum og ritvélum sem hríđskotabyssum úr skotgröfum kaldastríđspólitíkurinnar í Reykjavík. Ég var ţví miđur ekki farinn ađ kaupa Ţjóđviljann ţá. Jóhann Hjálmarsson skrifađi ţetta í Moggann:

Deilurnar um hundahald kallar hann „einstakt góđgćti", og svipađ orđalag viđhefur hann ţegar hann minnist međ eftirsjá ţeirrar sćlu, sem hann varđ ađnjótandi í Víetnam, en ţar kynntist hann hundum, sem voru „međ svipađ holdafar og aligrísir og kjötiđ af ţeim ljúffengt međ íviđ sćtum keim" . Afendurminningum Austra verđur reyndar ljóst hvađ ţarf til ađ skrifa dálka eins og Frá degi til dags í Ţjóđviljanum. Víetnam hefur sannarlega orđiđ honum namminamm í fleiri en einum skilningi.

Já ojbarasta, hćrra kemst pólitíkin líklegast aldrei á Íslandi en í ţvílíkum hundingjahćtti.

Í Sjöstafakverinu ritađi Laxness:

... eingin jarđskepna hefur jafn augljósa međvitund um syndina og hundur."

Ef Laxness hefđi ţekkt lítillega til gyđingdóms, ţá hefđi hann vitađ ađ gyđingar voru eins vissir um syndina í hundunum og hann sjálfur. Ađ fornu voru hundar aldrei vinsćl dýr á međal gyđinga. Ţess má ađ lokum geta ađ hjónin Alfred og Blanche Knopf höfđu mikiđ dálćti á hundum.

Hvađ varđar Joe Alex Morris, sem kom viđ á Íslandi til ađ skrifa um hitt og ţetta, en varđ frćgastur fyrir klausu um hundaat á götum Reykjavíkur, ţá fór hann sjálfur í hundana blessađur mađurinn.  Hann var viđ störf í Íran, ţegar hann var drepinn eins og lausagöngurakki af byltingarverđi Khomeinis áriđ 1979, ţá er árţúsundagömul írönsk menning fór beina leiđ í hundana og jafnvel til helvítis. Annađ kom í stađinn sem sumir Íslendingar keppast viđ ađ róma og mćra, enda er gyđingum gjarnan líkt viđ hunda í Íran - og er svo enn.
screenshot_2021-07-11_at_10-36-35_gljufrasteinn_laxness_museum_-_eingin_jar_nesk_skepna_hefur_jafn_augljosa_me_vitu

Túrhestagos

bertuch_vol_4_3c

Í dag ćtla ég ekki ađ drepa lesendur mína úr leiđindum međ löngu og frćđilegu bloggi. Á fyrri öldum létu útlendingar sig dreyma um eldgos og sjóđheitar himinmigur á Íslandi. Myndirnar viđ ţessa grein sem eru úr safni Fornleifs og hafa veriđ birtar áđur, en aldrei verđur góđ vísa of oft kveđin.

Nú dreymir Íslendinga um ósmitađa ferđamenn á Íslandi og vona ađ gos haldi áfram fram yfir pest og ađ ný bćtist í hópinn. Á myndinni hér fyrir neđan, sem er gerđ af draumsýnum útlendingi međ fyrsta stig berkla, sem langađi í gosferđ til Íslands á 18. öld, er eins og ađ blessuđ húsfreyjan sé ađ reyna ađ koma ţví inn í gegnum ţykka höfuđskelina hjá bónda sínum, ađ hćgt sé ađ grćđa miklu meira á gosferđamönnum en á hinum marflatta. Segjum svo ekki ađ konur séu ekki framsýnar.

img_6704_fornleifur

Síđasta myndin í myndaseríunni úr einkasafni Fornleifs í dag sýnir svo ađ öryggisráđstafanir og almannavarnir viđ eldsumbrot, hamfarir og hryđjuverk, eins og t.d. girđingar, voru fundnar upp af gyđingum ţegar Móses náđi í frumgerđ lögmáls og stjórnarskrár í jarđhrćringum og eldsumbrotum á Sínaí. Kannski kemur ný stjórnarskrá innan úr möttli jarđar undir Íslandi?

RP-P-1934-166


SS-Úlfur í gćruúlpu

ezgif-7-5ea876c1a66e

Ţessi langa grein er örugglega eftir ađ valda smá skjálfta hér og ţar, ţótt vart valdi hún túristagosi án virđisaukaskatts.

Hún gćti miklu frekar komiđ af stađ óţćgilegu iđragasi hjá ţeim sem töldu sig ţekkja sögu mannsins sem hér verđur ritađ um. Ég er nokkuđ hrćddur um ađ samferđamenn hans, sem enn eru á međal okkar, hafi ekki ţekkt hann eins vel og ţeir héldu, svo ţađ sé alveg ljóst hér frá upphafi.

Mađurinn sem ég skrifa um er SS-mađurinn sem starir á ykkur hér fyrir ofan. Eg er reyndar búinn ađ "djúpfćgja" myndina örlítiđ. Ţiđ sjáiđ engin nasistamerki á myndinni. Ţví er um ađ gera ađ leggja ţađ á sig ađ lesa. Ţví upphaflega ljósmyndin er birt neđar.

Hann var einn af ţessum íslensku nasistum (en ţessi fékk ríkisborgararétt á 7. áratugnum) sem ég skrifa af og til um. Ţetta er "söguhetjan". Hann var nasisti í 1. deild. En á Íslandi var hann ađeins ţekktur ţekktur sem óđamála garđyrkjumađur.

Helvíti lék hann nú vel á okkur elskurnar mínar. Hann sló Mikson viđ!

SS-mađur í Hinu Íslenska Fornleifafélagi

13f6ca-netm1Einhverjir muna líklegast eftir öldnum, hávöxnum manni, Úlfi Friđrikssyni, sem kom á ársfundi hins íslenska fornleifafélags á 10 áratug síđustu aldar. Ţá hafđi ég tök á ţví ađ sćkja fundi í ţví félagi og hafđi aldrei gert síđan ađ ég hafđi gerst félagi á barnsaldri og heldur ekki eftir ţann tíma.

Úlfur ţessi sýndi gífurleg taugaveiklunareinkenni og horfđi sjaldan beint í augun á fólki ţegar hann talađi viđ ţađ. Ef menn töluđu ekki viđ manninn, vissu fáir ađ hann var mađur af erlendu bergi brotinn. En hann gekk eftir veggjum og komst ekki í samband viđ fólk ađ fyrra bragđi. Ég vissi ţó ađ hann var útlendingur löngu áđur en ég uppgötvađi ađ hann vćri í sama félagi og ég. Ég hafđi heyrt hann tala viđ annan karl í strćtisvagni á menntaskólaárum mínum. Íslenska ţessa nýbúa var óhemju bjöguđ. Hann var ávallt óđamála og nćstum óskiljanlegur.

Nóg um ţađ. Ég gluggađi einu sinni í bók sem hann skrifađi og sem bar heitiđ Fundiđ og gefiđ – sundurlausir ţankar á leiđum milli leiđa í kirkjugarđinum viđ Suđurgötu. Bók ţessi kom út áriđ 1988 og er ekki alls vitlaus. Ţegar ég gluggađi í bókina, furđađi ţađ mig, ađ mađur sem gerđi sig vart skiljanlegan á íslensku, gćti skrifađ bók á okkar falleg en tormelta tungumáli. Hann hefur ugglaust fengiđ til ţess dágóđa hjálp.

Ţar las ég ţađ sem hann upplýsti um sjálfan sig sem fékk mig til ađ glenna upp augun: 

Ég fćddist sem Wolf von Seefeld í Kúrlandi. Meirihluti íbúa ţessa lands, ţá kallađir Kúrar, voru síđar Lettar. Ţó voru einnig Kúrlendingar af öđru ţjóđerni. Ég tilheyrđi minnihluta af ţýsku bergi til margra alda. Ţar gekk ég í skóla, nam sögu og fornleifafrćđi og síđar í Ţýskalandi uns ađstađan breyttist ađ stríđi loknu. Baltnesku lýđveldin ţrjú voru innlimuđ í Sovétríkin. Ţá fluttust margir Lettlendingar, sér í lagi af ţýsku ţjóđerni, til Ţýskalands og víđar.

Ađalsmađur

Wolf von Seefeld fćddist áriđ 1912 inn í gamla ćtt ţýsks landađal í Degole, bć sem herrafólkiđ í Lettlandi (Ţjóđverjarnir) kallađi Degahlen. Ćttmenn hans og forfeđur báru barónatitla og notađi Wolf ţann titil á 4. og 5. áratug síđustu aldar í Ţýskalandi.

Mér ţótti ţessi karl afar grunsamlegur og sagan hans ótrúleg og hef í langan tíma safnađ upplýsingum um hann. Ég sendi eitt sinni nafn hans til Simon Wiesenthal-stofnunarinnar í Jerúsalem, sem ég hef unniđ fyrir í ýmsum minni verkefnum. Wolf von Seefeld var ţó ekki ţar á skrá og ţví líklega ekki eftirlýstur fyrir stríđsglćpi.

Ég heyrđi eitt sinn frá íslenskum sagnfrćđingi, sem taldi Úlf ţennan hafa starfađ í fangabúđum nasista. Ţađ hefur hann ţó aldrei getađ undirbyggt.

Bjó á Íslandi í 54 ár og varđ 97 ára

Áriđ 2009 sé ég minningargreinar um Úlf í Morgunblađinu. Hann var dáinn ţessi Úlfur Friđriksson í Fornleifafélaginu, ekki meira né minna en 97 ára ađ aldri. Hann andađist á Hrafnistu í Reykjavík 19. september, ţađ ár. 

Í lofgreinum um líf manns, sem fólk virtist ekkert ţekkja - eđa taldi sig ţekka ađ siđ Íslendinga, frćddist mađur um ţađ sem Úlfur Friđriksson hafđi sagt samferđarfólki sínu í Íslandi. Ári áđur sagđi hann starfsmanni Hrafnistu í Reykjavík, ţar sem hann bjó síđustu tvö ár ćvi sinnar, ćvipunkta sína. Ţegar ég sá ţađ, gerđi ég mér grein fyrri ţví ađ ekki var allt međ felldu međ Úlf hinn óđamála frá Kúrlandi.

Ţetta var skrifađ um Úlf í Hrafnistubréfi:

Sagnfrćđingur í garđyrkjunámi

Úlfur er menntađur mađur en hann fór í menntaskóla í Ríga í Lettlandi áriđ 1930 og lćrđi ţar grísku og latínu. „Ađ loknu framhaldsskólanámi fór ég í lettneska herinn í eitt ár og fór ţá ađ lćra sagnfrćđi viđ háskóla í Ríga,“ segir Úlfur en hann er sagnfrćđingur. „Svo ţegar ég kom til Ţýskalands fékk ég enga vinnu viđ sagnfrćđina svo ég ákvađ ađ fara til Hannover og lćra ţar garđyrkju,“ segir hann en hann lauk ţví námi á tveimur árum. „Ađ loknu garđyrkjunáminu flutti ég til Englands ...

                   Úr Hrafnistubréfi 1. tbl., 35. árg. maí 2008

Hér um daginn fékk ég svo fyrirspurn frá bókmenntafrćđingi og vini í Litháen, sem er ađ skrifa grein um fyrstu Litháana sem bjuggu á Íslandi, ţar sem hún vitnar í mig en - en ég hafđi vitnađ í merka grein eftir hana í tímariti í Litháen. Ţá var mér aftur hugsađ til Úlfs, Wolf von Seefeld, sem var frá nćsta bć, ef svo má segja, og ákvađ ađ skrifa ţessa grein nú, enda hef ég átt ýmislegt efni um í ţó nokkurn tíma um Úlfinn.

úr Hrafnistubréfi

Wolf von Seefeld lengst til vinstri međ félögum sínum í lettneska hernum á 4. áratug síđustu aldar.

Úlfur laug ađ Íslendingum til ađ hylma yfir frekar svarta fortíđ sína

Úlfur Friđriksson var eins og fyrr getur af barónaćttum, af ćtt ţýsks landađals á Kúrlandi sem settist ţar ađ á 16. öld. Hann notađi barónstitilinn óspart sér til framdráttar, er hann dvaldi í Ţýskalandi Hitlers.

En úlfurinn var slćgur og fór frekar hratt yfir sögu ţegar hann sagđi grandvaralausum Íslendingum sögu sína sem sögu fórnarlambs og "flóttamanns", t.d. ţeim sem ritađi um hann í Hrafnistubréfi áriđ 2008.

Yfirlýsingin um ađ hann hafi ekki fengiđ vinnu í ţýskalandi er hann hrökklađist frá Lettlandi á ekki viđ nein rök ađ styđjast.

Í Ţýskalandi stundađi Úlfur háskólanám og var framarlega í starfi nasista viđ ţann háskóla á 4. áratugnum. Kannski hefur hann hitt Davíđ Ólafsson sem síđar varđ seđlabankastjóri, og ţađ án prófskírteinis í hagfrćđi eđa skyldum frćđum. En Davíđ var ađ eigin sögn í Kiel.

Screenshot_2021-03-04 083-094 p65 - la_35_83-94 pdf

Fornleifafrćđingur

Úlfur stundađi nám í germönskum frćđum og fornleifafrćđi viđ háskólann í Kiel.

Einn prófessora hans var SS-Übercharführer (SS-Forschungsführer) Herbert Jahnkuhn fornleifafrćđingur.

Jankuhn sem var sannfćrđur nasisti sem međ öllum ráđum otađi sínum tota í innsta hring Ţriđja ríkisins. Hann varđ fljótt innsti koppur í búri hjá Alfred Rosenberg og Heinrich Himmler í samtökunum Ahnenerbe sem var stofnun stofnun innan SS.

ţar sem hann bar titilinn Reichsarchäeologe í deild sem kölluđ var Ausgrabungen. Hann skipulagđi fornleifarannsóknir til ađ sýna fram á forna búsetu "Germana" á ýmsum stöđum sem Ţriđja ríkiđ vildi ná yfirráđum yfir til ađ auka Lebensraum Germanans, mátt og megin, og um leiđ og "óćskilegu fólki" sem á vegi ţeirra varđ var rutt úr vegi eđa ţví útrýmt. 

Til ađ setja stofnun ţessa í samhengi viđ Íslandi, fyrirhugađi hún, eins og kunnugt er,  leiđangra til Íslands og sendi til landsins ýmsa furđufugla til frćđistarfa sem var ţó ekkert annađ en kukl og hindurvitni.

Gunnar Gunnarsson rithöfundur starfađi fyrir ţetta apparat og fór í fyrirlestraferđ um Ţýskaland á vegum Ahnenerbe, eins og lesa má hér ítarlega um á dálkinum til vinstri. Guđmundur Kamban gerđist Kalkúnasérfrćđingur félagsins (sjá hér). Ţađ er saga sem sumir á Íslandi vilja ekki heyra, sjá né lesa.

Á vegum Ahnenerbe-stofnunarinnar rannsakađi Wolf von Seefeld ásamt Hans Schleif leifar miđaldavirkis úr timbri ţar sem heitir Stary Dziergon í nyrsta hluta Póllands nútímans. Hugmyndafrćđingar dellunnar hjá Ahnenerbe kölluđu stađinn Alt Christburg og töldu stađinn höfuđvígi Germanskrar búsetu á síđari hluta járnaldar og á miđöldum.

Schleif und Seefeld

Úlfur og Hans Schleif viđ myndatökur á leirkerum   

Úlfur var rétt upp úr 1940 kominn međ ómerkilegt ţýskt SS-doktorspróf upp á vasann. Áriđ 1940 fékk hann stöđu safnvarđar í Posener Museum í Posen (vestur-Prússland), hérađ sem ţeir höfđu tekiđ aftur af Póllandi sem fékk ţađ áriđ 1919.

Skömmu síđar tók hann tímabundiđ viđ viđ starfi Jahnkuhns i Kiel, í lektorsstöđu. Ţar starfađi hann ađeins í nokkra mánuđi. Herbert Jahnkuhn hafđi ţá orđiđ of mikiđ ađ gera til ađ gegna skyldum sínum í Kiel. Hann var ţó um tíma orđinn háskólaforseti (rektor) í Kiel og gegndi líka skyldum hjá Ahnenerbe í Berlín, beint undir Heinrich Himmler.

Frćđilegt rán og rupl í skjóli ţjóđarmorđa

Áriđ 1942 stofnađi SS Ahnenerbe nýja deild: Sonderkommando Jankuhn sem starfa átti undir Division Wiking i Waffen-SS. Hlutverk ţessa "fornleifafrćđingateymis2 Jankuhns var at fara til Krím og tćma ţar söfn og fćra ránsfenginn til Berlínar. Tilgangurinn međ ruplinu var, fyrir utan ađ svala ţjófseđlinu sem nasistar voru allir haldnir, ađ sanka ađ sér sönnunargögnum um uppruna Gotanna á Krím og ţar međ yfirráđarétt Ţjóđverja allt suđaustur til Svartahafs.

Jankuhn tók dyggan samstarfsmann sinn Wolf von Seefeld (Úlf Friđriksson), sem og dr. Karl Kersten. 

Ţann 1 ágúst 1942 meldar Dr. Herbert Jankuhn og Baron Wolf von Seefeld komu sína sína í Staroberheve í Donetsk (Úkraínu nútímans), ţar sem ađalstöđvar Division Wiking á Krím var stađsett. Hann átti ţar erindi viđ yfirmann ţar sem hét Steiner. Steiner ţessi átti ađ hjálpa til viđ ađ finna fornleifafrćđilegar sannanir fyrir tilvist gotnesk veldis viđ Svartahaf. Svo vildi til ađ Steiner var ekki til stađar í bćkistöđvum ţar sem hann hafđi ţurft ađ fara fram á víglínuna til ađ líta til manna sinna ţar.

Jankuhn og međreiđarsveinar hans dvelja í höfuđstöđvunum í nokkra daga og vingast Jankuhn viđ félaga í Einsaztskommando 11b undir Einsatzgruppe D9, sem var var herdeild sem um tíma varđ frćgust fyrir ađ ferđast um međ vörubíl međ gasklefa á pallinum .... sem notađur var til "sérstakra ađgerđa", ţ.e. er morđa á gyđingum. Foringinn í Einsatzgruppe D, Werner Braune, fékk áhuga á leiđangri Jankuhns og gefur honum ráđleggingar um hvađa söfn hann megi búast viđ upplýsingar sem gćtu veriđ áhugaverđar.

Herbert-Jankuhn

Herbert Jankuhn á yngri árum

7. ágúst 1942 hittast Steiner og Jankuhn loks. Steiner, sem var á kafi í stríđsrekstri, hefur lítinn skilning á erindi Jahnkuhns og félaga, en fćst ţó loks til ađ greiđa götu ţeirra. Jahnkun og ađstođarmenn hans tveir, allir í SS-herbúningi slást í för međ Steiner til Maikop ţann 26. ágúst. Í ţeirri för taka SS-Wiking deildin sem ţarna var ekki fanga heldur skjóta alla á stađnum sem "grunađa hermdarverkamenn". 

Á međan Einzatskommando 11 smalar saman gyđingum bćjarins Maikop til aftöku, leyfir Dr. Karl Rudolf Werner Braune, ofursti í Division Wiking á Krím (sem var hengdur í Vestur-Ţýskalandi 1951, fyrir glćpi sína, m.a. Noregi), Jahnkuhn og Úlfi og Karli Kersten ađ rćna meintum gotneskum forminjum sem var pakkađ og ţćr sendar heim í heim til Reich.

Ţví sem ruplađ var voru forngripir ćttađir frá Grikklandi og sem í dag, sem og gripir sem hćgt hćgt er ađ tengja Skýţum, sem var austuríranskur og "arískur" hirđingjaćttbálkur ađ ţví helst er taliđ. Í dag vitum viđ, ađ ekkert af ţví sem stoliđ var ađ Ţjóđverjum tengdist Gotum.

Ahnenerbe Schein

Skírteini félaga í SS-Ahnenerbe.

Herbert Jankuhn starfađi áfram 1943-45 sem höfuđsmađur viđ njósnastörf í Sicherheitsdiens (SD) í Division Wiking frá 1943-45. Jankuhn tók áriđ 1944 ţátt í hernađi Wehrmachts og Waffen-SS viđ ađ brjóta niđur andspyrnu Pólverja í hinni stríđshrjáđu borg. Ţađ var glćsileg andspyrna eftir ađ andspyrna örfárra gyđing í sem faliđ höfđu sig í rústum gettósins í borginn hafđi veriđ brotbariđ niđur međ miklum erfiđismunum.  Fyrir framgöngu sína eftir stríđ var Herbert Jankuhn verđlaunađur međ Járnkrossinum.

Allt fram til desember 1944 var ţessi frćđilega siđlausa skepna fullviss um endanlegan sigur Ţjóđverja. Ţess má geta ađ Jankuhn mćtti einnig međ stórar armteygjur í Osló fyrr áriđ 1944. Norđmenn gleymdu ţví ekki eftir stríđ og ţar var hann aldrei velkominn aftur í Noregi - Hatten af for Norge!!

Valţjófarnir

Ahnenerbe hafđi óhemju áhuga á Íslandi. Hér prýđir Valţjófsstađarhurđin forsíđu á riti ţeirra Germanien.

Garđyrkjumađur var hann ekki

Söguhetjan í ţessari frásögn, Wolf von Seefeld, fór vitanlega ekki í garđyrkjunám, líkt og hann taldi grandvaralausum og auđtrúa Íslendingum trú um. Hann var hugsanlega sendur á vígstöđvarnar og var skráđur sem "Frontkämpfer". Á síđustu árum stríđsins eru heimildir um hann afar gloppóttar. Hugsanlega hefur hann veriđ fylgifiskur og skósveinn prófessors síns, Jankuhns í Varsjá. 

Eftir stríđiđ var Wolf von Seefeld fangi í fangabúđum Bandamanna fram til 1948. Ţađan fór hann til Kanada og dvaldi ţar í mörg ár. Hafa Kanadamenn ađ öllum líkindum ekki veitt honum ríkisborgararétt. Hann mun síđar hafa fariđ til Englands og sagđi ţá sögu ađ hann hefđi hitt Íslending í París, sem útvegađi honum vinnu á Íslandi. Ţar vann hann ýmis störf m.a. viđ garđyrkju í Biskupstungum, í Eyjafirđi, í Hveragerđi og síđan í Kirkjugörđum Reykjavíkur, lengst ađ í kirkjugarđinum viđ Suđurgötu, sem hann skrifađi síđar um. Sumariđ 1965 saltađi Úlfur fisk í Grímsey og sama ár hlaut hann íslenskan ríkisborgararétt. Enginn vissi ađ hann hafđi fariđ gegnum líkhrúgurnar til ađ rćna fornminjum á Krím.

Í Hveragerđi vann Wolf von Seefeld hjá Gunnari Björnssyni í Álfafelli, efst í bćnum. Hjá Gunnari unnu margir útlendingar og reyndar fleiri gyđingar en nasistar. Sćmundur Bjarnason, sem er međ áhugaverđari bloggarum landsins, vegna stíls og innihalds, minntist lettneska barónsins á bloggi sínu 14.11.2012:

Ţann 1. september 1958 vann ég í Álfafelli hjá Gunnari Björnssyni og hef veriđ 15 ára gamall ţá. Ástćđan fyrir ţví ađ ég man ţetta svona vel er ađ ţennan dag var íslenska fiskveiđilögsagan fćrđ út í 12 mílur, ef ég man rétt. Ţann dag var starf mitt m.a. ađ ţvo skyggingu af rúđunum í blokkinni sem var áföst vinnuskúrnum. Í Álfafelli vann konan hans Eyjólfs hennar Svanborgar. Hún var ţýsk og oftast kölluđ Eyfa mín. Af öđrum sem unnu hjá Gunnari um ţetta leyti man ég best eftir Hansi Gústafssyni og Lettneska baróninum. Hann var nú víst bara af barónsćttum og talađi svolitla íslensku. Einhverntíma var ég ađ tala um barónstitilinn viđ hann og hann gerđi heldur lítiđ úr honum og sagđi ađ íslendingar vćru allir af barónsćttum. Ţetta datt mér í hug ţegar ég las um ćttrakningu „the King of SÍS“.

Já, svo gekk ţessi SS-doktor í Félag Íslenskra fornleifafrćđinga, sem enn hefur ekki veitt honum neinn heiđur sem öđrum íslenska ríkisborgaranum međ doktorspróf í einhvers konar fornleifafrćđi. Líklega engin ţörf á ţví.

Óhugnanlega nálćgđ sögunnar

Fyrir utan ađ vera um tíma í sama félagi og SS-fornleifarćninginn Wolf von Seefeld, sem ég vona ađ mér sé fyrirgefiđ, hef ég upplifađ ađ ţurfa ađ vera viđstaddur fyrirlestur fyrrverandi yfirfornleifafrćđingsins SS, Herberts Jankuhns. Ţađ var snemma á árum mínum á Miđaldafornleifafrćđideild Háskólans í Árósum, líklega 1981 eđa 1982.

Ţá var Herbert Jahnkuhn kominn á eftirlaun sem prófessor viđ háskólann í Göttingen, ţar sem hann hafđi síđast fengiđ embćtti. Hann fékk áriđ 1949 einhverja falsađi uppreistarćru frá Bonn, og sumir fóru ađ trúa ţví ađ hann hefđi ekki veriđ félagi í SS eđa nasistaflokknum, líkt og hann hélt fram. Allt slíkt hefur í dag veriđ afsannađ. Jahnkuhn var ófyrirleitinn atvinnunasisti.

Einhverjir prófessorar og safnverđir á Moesgaard í Árósum, ţar sem deild mín hafđi til húsa á gömlum herragarđi, tóku upp á ţví ađ bjóđa gamla prófessornum í Göttingen til ađ heyra sögu Haithabu-rannsóknanna sem fyrst fóru fram á vegum Ahnenerbe. Sumir fornleifafrćđingar í Danmörku héldu vart vatni fyrir fyrirbćrinu.

Fyrirlesturinn var svokallađur miđvikudagsfyrirlestur, onsdagsseminar, sem stúdentar áttu og urđu jafnvel ađ mćta á.Í byrjun annar fengu viđ blágrćnan seđil međ yfirliti yfir fyrirlestrana. Eitt sin komst ég á blágrćna seđilinn.

Ég gerđi eins og mér var sagt, af gömlum prófessor mínum, Olaf Olsen, sem var af gyđingaćttum. Seinna kom ţví miđur í ljós ađ hann hafđi sjálfur á unga aldri stundađ einhvers konar njósnir fyrir Rússa (sjá hér).

Ţađ sem ég man helst eftir úr ţessum fyrirlestri Jankuhns, sem var leiđinlegur, var forláta skyggnusýningartćki sem gamli nasistinn kom međ sér og sem ađstođarmađur hans bar inn. Ţetta var sýningartćki fyrir 6x6 sm skyggnur ólíkt ţeim forngripum sem notast var viđ á deildinni ţangađ til Powerpoint kom til sögunnar.

Jankuhn kom lítiđ inn á starfsár sín hjá Ahnenerbe, en sýndi hins vegar skyggnur frá ţví eftir stríđ, ţar sem hann notađi fanga til ađ grafa fyrir sig, međan hann stóđ upp á bakka og benti. Mađur sá fangaverđi gráa fyrir járnum á grafarbakkanum.

En hin alţekkta ţýska Technik mit Komfort kemur ekki alltaf međ stormsveipsgljáa eins og ţýskar ţvottaefnisauglýsingar eru svo vel ţekktar fyrir. Tćki Jankuhns var splunkunýtt af fćribandi ţýska efnahagsundursins, en fyrsti hálftíminn fór í ađ koma helvítis tćkinu í lag. Mig minnir ađ peran í tćkinu vćri sprungin en hún fékkst ađ lokum hjá ljósmyndara safnsins. Ţessi total unperfekte byrjun var hugsanlega ástćđan til ţess ađ ekki mátti spyrja SS-prófessorinn spurninga eftir fyrirlesturinn. Hann flýtti sér í burtu ... og dó svo 10 árum síđar.

Á ţessum árum var sannleikurinn um hann farinn ađ koma fram, og síđan hefur veriđ grafiđ duglega í skjöl utan Ţýskalands af yngri kynslóđ sem ţorir, ţannig ađ allir viti, ef ţeir vilja ţađ, ađ Herbert Jahnkuhn var skítmenni af fyrstu gráđu, sem ţjónađi dauđanum en ekki frćđunum. Međ honum starfađi Barón Wolf von Seefeld, óđamála undirmađur, sem síđar gerđist garđyrkjumađur í kirkjugörđum Reykjavíkur undir sérstakri vernd Íslendinga.

Jú, vissulega eru örlög mannanna misjöfn. En af hverju var Wolf van Seefeld á Íslandi? Hvađa Íslendingur var ţađ sem hann hitti í París? Var hann ađ fela sig, eđa í leit ađ germönskum hreinleika? Ţađ síđarnefnda fann hann örugglega ekki í Mörlandanum. Svo mikiđ er víst.

Ýmsar frćđigreinar sem notađar voru viđ ritun greinarinnar:

Sérstakar ţakkir:

Ţess má geta ađ einn höfundanna sem hér hefur veriđ vitnađ í , Seweryn Szczepanski, og sem myndin af Úlfi í SS-klćđum er fengin ađ láni hjá, fann upplýsingar um Fornleifaúlfinn á Íslandi, međ ţví ađ googla nafn hans. Hann fann ţađ í minningargrein í Morgunblađinu og ţýddi hana međ Google-translate.

Gamlir nasistar reiknuđu aldrei međ veraldarvefnum. Sjá grein Szczepanskis frá 2011. Hann skrifađi enn eina grein áriđ 2018. sem má lesa hér.

Angrick, Andrej, 2003.  Besatzungspolitik  und Massenmord. Die Einsatzgruppe D in der südlichen Sowjetunion 1941-1943. Hamburger Edition, Hamburg 2003, 581-582.

Eickhoff, M. & Halle, U. 2007. Anstelle einer Rezension – Anmerkungen zum veröffentlichten Bildüber Herbert Jankuhn. Etnographisch-Archäologi-sche Zeitschrift48:1. Berlin. Heuss, A., 2000.

Jankuhn, Herbert 1942.  Bericht über die Tatigkeit des Sonderkimmandos Jankuhn bei der SS-Division Wiking, für die Zeit vom 20. Juli bis 1 Dezembeer.

Kaczmarek J. 1996. Organizacja badań iochrony zabytków archeologicznych w Poznaniu (1720–1958). Poznań 1996

Kater H. M., 2006 – Das „Ahnenerbe” der SS 1935–1945. Ein Beitrag zum Kulturpolitik des Dritten Reiches. München.

Leube, Achim 2008.  Wolf von Seefeld – ein Menschenschicksal in nationalsozialistischer Zeit der Jahre 1936–1945.  Terra Barbarica [Series Gemina, Tomus 2, Studia ofiarownane Magdalenie Maczynskiej W. 65. cocnice urodizin]. Lodz.

Mehner, Kurt 1995. Die Waffen-SS und Polizei 1939-45, Norderstedt, Militair Verlang, 191.

Pringle, Heather 2007. The Master Plan: Himmler’s Scholars & The Holocaust, Hachette Books,

Schreiber Pedersen, Lars 2011. Nationalsocialisten Herbert Jankuhn. Fornvännen 2011 (106):3, 245-249.

Szczepanski, Seweryn 2009.  Archaeology in the Service of the Nazis: Hitler´s Propaganda and the Excavations at the Hillfort Site in Stary Gziergon (Alt Christburg),  Lietuvos Archaeologija 2009, T. 35, 83–94.

Idem 2011. Archeologia w sluzbie nazistów – czyli rzecz o dzialalnosci „Wydzialu Wykopalisk” SS -Ahnenerbe na stanowiskach w Starym Dzierzgoniu i Starym Miescie
(1935-1937).  z dziejów badan archeologicznych na pomorzu wschodnim 24-25.XI.2011
Muzeum Archeologiczne w Gdansku, 224-246.

Vollertsen, Nils 1989. Herbert Jankuhn, Hedeby-forskningen og det tyske samfund 1934-1976. Fortid Og Nutid, 1, 235-251.

Úlfur Hrafnisutbréf

Ljósmynd úr Hrafnistubréfi 2008, Ljósmyndari ókunnur.


Var Sćmundur Fróđi á gyđingaskóla í Ţýskalandi?

Sćmundur á Selnum2

Grein ţessi, sem örugglega er eftir ađ standa í hálsinum frćđimannaumhverfinu viđ Háskóla Íslands, eru viđbrögđ, athugasemdir og viđbćtur viđ merkilega og áhugaverđa grein eftir prófessor viđ University College i London, Richard North. Greinin sem ber heitiđ ´Resident stranger: Sćmundr in the Ashkenaz´, mun brátt birtast í Strangers at the Gate: the (Un)welcome Movement of People and Ideas in the Medieval World, ed. by Simon C. Thomson, Leiden: Brill.  

Mynd: Kisinn á steininum er Sćmundur Séní, heimilisfress í Odda á Rangárvöllum.

Höfundur texta: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, Ph.D.

Sćmundur Sigfússon á selnum (ca. 1056-1133) ćtlar víst ađ gerast ári víđförull áđur en menn sćttast á hvar hann lagđi stund á frćđin sem gerđu hann svo fádćma fróđan.

Sćmundur var ţó aldregi í Svartaskóla í París eins og lengi var ćtlađ, ţví Sorbonne-háskóli var ekki enn til er Sćmundur var uppi. Eftir ađ mönnum varđ ţađ ljóst ađ hann var ekki í París, eins og ţjóđsögur segja, eru tilgátusmíđar um stađsetningu lćrdómssetursins ţar sem Sćmundur sótti nám sitt orđnar nokkuđ margar og sumar ćriđ ćvintýralegar - jafnvel hlćgilegar á stundum.

Erlendir menn, bókmennta og sagnfrćđingar sem ţora ađ sökkva sér niđur í fornbókmenntaarf okkar Íslendinga (sem fyrir löngu eru orđinn alţjóđlegt allramannagagn), eru oft miklu frjórri í hugsun en margir Íslendingar sem leggja stund á sömu áhugamál/frćđi (nema kannski helst Ármann Jakobsson). Bćđi er ţetta vegna ţess ađ menn erlendis geta jafnvel veriđ fróđari Íslendingum og haft langtum víđari sjóndeildarhring en landinn. Einnig hanga erlendir frćđimenn ekki alltaf í sama farinu, líkt og sumir Íslendingar eiga til ţegar ţeir sýna ţví meiri áhuga hver ritađi söguna en hvort sagan geymdi ađrar nothćfar upplýsingar, sem miđaldaheimurinn var fullur af. Hins vegar er einnig hćgt ađ leita of langt yfir skammt í tilgátusmíđamennskunni - og svo fara sumir menn ađ trúa á tilgátur sínar. Ţeir hafa sumir tiltćkan lofsöngskór af lćrisveinum sem taka trúna á bođskapinn, sama hvađ vitlaus hann er.

Leitin ađ skóla ţeim sem Sćmundar gekk í er eitt af ţessum séríslensku átistaáhugamálum. Nú eru útlenskir frćđaţulir farnir ađ leyfa sér ađ ţora ađ vera međ - hugsanlega vegna ţess ađ kynjafrćđin getur ekki umbreytt Sćmundi í kenjótta prestsmaddömu eđa eitthvert álíka absúrdítet, ţegar menn stunda ţá fornu list ađ mjólka heimildir sem ţví miđur eru ekki fyrir hendi og verđa ţađ aldrei.

Ritstjóri Fornleifs telur ţađ ţó vera fjandanum áhugaverđara ađ leita dauđaleit ađ nýjum upplýsingum, en ađ kýta um hver stóru karlanna hafi skrifađ bókmenntirnar. Tilgátur geta leitt af sér ađrar tilgátur og upplýsingar og ţannig geta menn stundum fundiđ "nýjan" og betri "sannleika". Menn verđa bara ađ varast ađ trúa ţví ekki blint sem ţeir sjálfir leggja til og blanda ekki saman hýpótesu og teóríu og syntesu.

Ég hef á Fornleifi rćtt um frjó skrif ungs bókmenntafrćđings sem heitir Richard Cole, sem nú kennir viđ háskólann í Árósum. Mér finnst gaman ađ lesa bókmenntafrćđi hans, enda mađurinn fjölfróđur um annađ en íslenska menningu. Hann hefur skođađ hugsanleg, og líka óhugsanleg, áhrif gyđinglegra frćđa og rita á íslenskar bókmenntir til forna. Mér hefur orđiđ um og ó vegna greinar hans um andgyđingleg minni sem hann telur ađ sé ađ finna í skrifum Snorra Sturlusonar. Einnig telur hann ađ Mökkurkálfi Snorra sé gyđingleg minni sem Snorri hefur tekiđ láni. Ég er hvorugu sammála, enda enginn ađ ćtlast til ţess, og fćrđi fyrir ţví rök ţví í tveimur greinum hér á Fornleifi. Lesiđ ţćr svo ég ţurfi ekki ađ vífilengja hér (sjá hér og hér).

Nú, mađur getur auđvitađ lítiđ gert viđ ţví ađ erlendir frćđimenn sjái ljós og fái hugljómun viđ ađ grúska í íslenskum fornbókmenntir. Ása-Ţór er nú t.d. orđinn gay, eftir ađ kynjafrćđiáhugafólk kastađi sér yfir hann. Ég er ekki enn búinn ađ skilja af hverju Ţór ćtti ađ hafa vera hýr og kann ekki formúluna ađ slíkri röksemdafćrslu.

Nýjasta brumiđ í hugleiđingum um dvöl Sćmundar erlendis slćr öllu viđ. Ţćr hafa veriđ settar fram í grein sem ekki er formlega komin út, en von er á henni. Greinin hefur, eins og áđur segir, ţegar veriđ sett út á Academia.edu sem sá um ađ ég fékk hana međ bjöllukalli um miđja ađfararnótt annars í jólum.

Eins og flestir sem fylgst hafa međ Sćmundi áđur en hann og ţjóđsöguselurinn strönduđu í mýrinni í túnfćti Háskóla Íslands er tilgátuflóran um lćrdómsetur ţađ sem heimildir greina frá á Frakklandi, ćđi blómleg. Fyrrum og međ Oddaverja annál í vinstri og ţjóđsögur í hinni, töldu menn víst ađ hann hefđi veriđ í Frakklandi og nánar tiltekiđ í háskólanum í Sorbonne. Ţetta var fyrir ţann tíma ađ heimildarýni fór ađ tíđkast á Íslandi. Sorbonne-háskóli var, eins og áđur greinir, ekki til á tímum Sćmundar og engir ađrar háar menntastofnanir í Parísarborg. Síđar bentu menn á, ađ međ Frakklandi meintu menn ekki Frakkland nútímans, heldur Frankóníu eđa Franken sem er landsvćđi vestur af Tékklandi í Ţýskalandi nútímans. Ađrir hafa, og mig grunar vegna lélegrar landafrćđiţekkingar, fćrt ţađ svćđi ađeins úr böndunum.

Nýlátinn kaţólskur prestur og frćđimađur í Stykkishólmi, Edward Booth ađ nafni, vildi stađsetja Sćmund í skóla í borginni Fulda í Franken, en hans frćđilega ađferđ var miklu frekar "bókstafstrú" á tilgátuna um Franken í stađ Frakklands, en "haldgóđ" rök.

Nú hallast líklegast flest "átorítet" um Sćmund kölskaknapa á ađ međ Frakklandi á 11. öld hafi menn átt viđ ţćr borgir sem lágu flestar viđ Vesturbakka Rínar, sjá stađsetningu á kortinu:

SpeyerWormsMainz

Sćmundur á međal gyđinga í Ashkenaz? 

Hér kem ég mér svo loks ađ nýju greininni um Sćmund. Hana las hana fyrst fyrir nokkrum náttum, ţegar fjörleg heilastarfssemi mín á stundum yfirbugađi nćtursvefn og ég varđ ađ fara framúr til ađ grúska eđa skrifa. Kerfiđ í Academia.edu,(ţar sem einstaklega fróđir menn setja inn eftir sig bođskap og afurđir), er svo bandsett ađ ţađ lćtur mann vita sérstaklega ef mađur er nefndur í tilvísun í nýrri í grein. Ég er hafđur fyrir ţví í fyrstu neđanmálsgrein hjá North, ađ gyđingar hafi ekki komiđ til Íslands fyrr en seint og síđar meir, en svo svissar höfundurinn út á eftirfarandi hátt:

While there is no evidence that the Jews reached Iceland until the seventeenth century, it may be suggested that Sćmundr inn fróđi (the learned) Sigfússon (1056-1133), priest of Oddi and Iceland’s first book-learned historian, lived as a stranger among them in Germany in the 1070s.

Hér getiđ ţiđ svo lesiđ grein Norths ef ţiđ viljiđ frćđast.

Greinin ber titilinn Resident stranger: Sćmundr in the Ashkenaz. Í stuttu máli telur Richard North prófessor viđ University College í London sig leiđa góđ rök ađ ţví ađ Sćmundur hafi ekki veriđ í neinum venjulegum klausturskóla. Hann telur líklegra ađ hann hafi veriđ á gyđinglegu frćđasetri í borg viđ fljótiđ Rín, ţar sem ţađ rennur gegnum Ţýskaland í dag. Skólar viđ samkunduhús gyđinga voru kallađar jeshivur (yeshiva ţýđir seta á íslensku; stađur ţađ sem mađur situr viđ lćrdóm). North telur, út frá ţví fáa sem viđ vitum um Sćmund úr síđari heimildum en löngu týnd rit hans, ađeins til tvö atriđi sem gćti bent til ţess ađ Sćmundur hafi veriđ nemandi gyđings sem var meistari viđ gyđinglegan skóla. Annars vegar er ţađ fjöldi beina í líkamanum, sem kemur fram í heimildum sem vitna í rit Sćmundar sem ekki eru til. Richard North ályktar ađ ţar sem fjöldi beina mannslíkamanas í ţessum íslensku heimildum kemst nćst fjölda beina í trúarritum gyđinga, ađ ţá sé líklegt ađ hann hafi lćrt í gyđinglegu umhverfi. Reyndar bendir hann á ađ sami fjöldi beina sem menn hafa eftir Sćmundi sé einnig ţekktur úr síđari tíma heimildum sem vel gćtu hafa veriđ ţekktar á Íslandi.

Hitt atriđiđ sem Richard North telur benda til ţess ađ Sćmundur hafi stúderađ á međal gyđinga, er frásögnin í Jóns sögu Hólabyskups ens helga um ađ Sćmundur hafi eftir ca. 10 ára dvöl sína erlendis fyrir 1078-79 misst niđur móđurmáliđ og ekki lengur munađ hvađ skírnarnafn sitt, íslenskt, var. Sćmundur sagđi Jóni Ögmundssyni (síđar Jóni biskup helgi) er Jón heimsótti Sćmund, ađ hann héti Kollur

Í lok greinar Richard North, sem ráđfćrt hefur sig viđ sérfrćđinga í gyđinglegum frćđum, sem er alltént betra en ađ ađ nota ađeins argumenta e silentio sem margir Íslendingar eru reyndar heimsmeistarar í, veltir hann út ţeirri tilgátu ađ Kollur sé íslensk  "afmyndun" á hebreska orđinu kol (sem ţýđir allt). North telur ungan mann, sem ađ sögn hafđi misst niđur móđurmál sitt, hafi veriđ kallađur "kol" af skólafélögum og  sínum og lćrimeistara sínum; og ađ hann hafi kallađ sig Koll (kollur í nefnifalli) er Jón Ögmundsson spurđi hann til nafns. Jú, ţetta gerist oft ţegar höfundur eru orđnir bálskotnir í tilgátu sinni. Af hverju? North skýrir:

KolCould Kollr, Sćmundr’s new name which is open to so many interpretations, be derived from Hebrew kol [all], for the student of the bible who wanted to know everything? The rest is universal history.

Međ lćrdómi sínum um stjörnur og galdra braut Sćmundur samning sinn viđ meistara sinn (sem ţví miđur er ekki nefndur á nafn), og ţeir Jón komust til Íslands. 

Ekki er hér ćtlunin ađ afskrifa tilgátu Richards North, ţó hún fćri okkur vart meira en fyrri tilgátur um Sćmund Fróđa. Ţó kol á hebresku ţýđi allt, er kol ekki ţekkt sem gćlunafn fyrir fólk sem var sólgiđ í frćđi og grúsk. Lexikonheilar og grúskarar af guđs náđ eru ekki "kol" eđa "kollar" ţótt kunningjar Richards North viđ Kings College í Lundúnum teljir ađ kollur hljómi eins og kol (allt) á hebresku. En mađur sem misst hafđi móđurmáliđ hefur vafalaust átt erfitt međ ţví ađ rćđa viđ Jón Ögmundsson og útskýra fyrir honum nýtt nafn sitt, nema ađ hann hafi gert ţađ á latínu. En ţá má međ réttu spyrja: Var latína  kennd í mörgum skólum gyđinga? Ađ illri nauđsyn hafa vel menntađir gyđingar örugglega lćrt, eđa réttara sagt ţurft ađ lesa latínu. Latínu ţurftu gyđingar sem ađrir ađ kunna til ađ standa í samskiptum viđ lćrđa sem leika, og ţar sem afskipti yfirvalda voru alltaf mikil af gyđingum, hljóta ţeir ađ hafa móttekiđ feiknin öll af opinberum bréfum á latínu, ţegar ţeim voru veitt leyfi til dvalar eđa ţegar ţeir voru hraktir á braut eftir duttlungum latínulćrđra.

Athugasemdir og viđbćtur

Hér leyfi ég mér ađ benda Richard North, höfundi greinarinnar sem vitnar í mig í fyrstu tilvitnum, á frekari vísdóm. Vona ég ađ hann deili ţessum fróđleiksmolum međ prófessor Sacha Stern og júdaistanum Israel Stern á University College, sem og handritafrćđingnum Stewart Brookes á Kings College, sem hjálpuđu honum međ gyđinglegar skýringar í hluta greinarinnar.

Orđiđ kol á hebresku (sem = allt á íslensku) er ekki ţađ eina sem hćgt er ađ tengja Kollsnafni Sćmundar.

I) KOLONYMOS: Margar kynslóđir rabbína sem störfuđu í borgunum  Mainz (sem í íslenskum heimildum var kölluđ Meginsoborg (Lat. Mogontiagum), Worms og síđar Speyer (í Speyer var reyndar ekki komin nein sýnagóga međan ađ Sćmundur var ţar hugsanlega viđ nám) báru hiđ gríska nafn Kolonymos (sem á íslensku ţýđir hiđ Shem tovsanna nafn - og sem er grísk ţýđing á shem tov á hebresku). Ćtt ţessi međ hiđ hellenska nafn kom ađ ţví ađ best er vitađ frá Lucca á Ítalíu og sumir upphaflega frá ţví svćđi sem nú heitir Gaza. Löngum voru nemendur (sem kallađir voru bochurs/Buchers á jiddísku sem ţróađist á ţessum slóđum í Ţýskalandi) viđ trúarlega skóla gyđinga, jeshivur (Flt. Heb.: Jeshivot) kenndir viđ lćrimeistara sína eđa ćttir ţeirra sem stofnuđu skóla ţeirra sem oft báru nöfn ćttarinnar. Hallast mađur frekar ađ bćjum viđ Rín frekar en kaţólskum strangtrúarskóla í Fulda er nafn Sćmundar í náminu er rćtt. Kollur, gćti alveg eins veriđ leitt af fyrst liđnum í nafni Kolonymos ćttarinnar (sem einnig má bera fram sem kal) og veriđ bein vísun til ađ Kollur gengi á jeshivu einhvers Kolonymos/Kolonomus prestanna. Ţetta er vitaskuld bara tilgáta mín, en engu fráleitari en ađ kol í Kollur sé ţađ sama og allt á hebresku.

Kalonymus_house_pillar

Afsteypa af skreyti sem taliđ er hafa veriđ í húsi Kolonymos ćttarinnar í Mainz.

II) KOLLEL: Hugsanlega hefur fullveđja mađur, sem Sćmundur var líklegast orđinn, ţegar hann hverfur frá námi og skilgreinir sig sem Koll er Jón Ögmundsson vitjar hans, vart lengur ver ungnemandi á jeshivu. Ţá hefur hann veriđ orđinn hluti af Kollel Kollel(ísl: samkunda) sem var jeshiva fyrir fullorđna frćđaţuli eđa kvćnta menn. Ţar lćrđu (lernuđu svo notuđ sé ís-jíddíska) menn dagana langa og unnu lítt annađ ţar fyrir utan. Ţeir voru í fullu frćđastarfi. Ég veit sannast sagna ekki, hvort Kollel voru til á tímum Sćmundar en tel ţađ ţó líklegt. Koller er ţekkt eftirnafn međal gyđinga og er vart dregiđ af Kohler, kolanámu eđa kolagerđamanninum á ţýsku, heldur af Kollel á hebresku. Koller var mađur sem stundađi trúfrćđi á háu stigi á Kollel. Kannski leysir ţetta kollgátuna?

III STJÖRNUSPEKI: Annađ sem Richard North láist ađ minnast á í rannsókn sinni á ţví hrafli sem ţrátt fyrir allt er til um Sćmund í síđari heimildum og ţjóđsögum, er ţekking Sćmundar á stjörnum og stjörnufrćđi.

ChalalOrđiđ fyrir himinngeyminn á hebresku er Chalal sem hljómar óneitanlega einnig eins og Kollel

Stjörnufrćđi voru stunduđ af sefardískum rabbínum (frá Spáni og Norđur-Afríku) sem farnir voru ađ kenna á frćđasetrum í Vestur-Ashkenaz ţess tíma sem Sćmundur var uppi á, ţ.e.a.s. í Ţýskalandi og austasta hluta Nútíma-Frakklands, t.d. í Strasbourg, ţar sem gyđingleg búseta mun hafa hafist um 1000. Astrolabium (pl. Astrolabia; Isl. Stjörnudiskar/Stjörnuskífur), sem margir gyđingar í Spáni og í Portúgal voru meistarar í ađ smíđa, bárust til Frakklands og Rínardals og elstu byggđa gyđinga ţar. Kennsla í stjörnufrćđi var hins vegar harla ólíkleg austur í Fuldu ţar sem séra Edward Booth vildi stađsetja Sćmund í náminu. Heimildir frá Fuldu geyma hins vegar ekkert bitastćtt um kennslu í stjörnuspeki.

Psalterium-Ibn-Ezra

Hér sjáiđ ţiđ síđu úr saltara Blönku eđa Mjallar (Sp. Blanca) af Castilíu og Lođvíks IX. Handritiđ er frá ţví um 1220. Á lýsingunni í saltaranum má sjá fjölfrćđinginn  Abraham ben Ezra (1092-1167), útbúa samning međ hjálp stjörnuskífu (Astrolabium) viđ tvo munka sem hafa rakađ koll sinn (krúnu, Lat. Tonsura) međan gyđingurinn ben Ezra ber kollhúfu. Abraham Ben Ezra var flćmdur frá Spáni áriđ 1140 og lifđi alla ćvi flökkulífi í Norđur-Afríku, Palestínu, Sýrlandi, Ítalíu og á Englandi. Frá Englandi fór hann til Rúđuborgar í Normandí, áđur en en hann settist ađ í ellinni í Suđur-Frakklandi. Međal margra rita hans um hin ólíklegustu málefni var handrit sem síđar hefur veriđ nefnt  Keli ha-Nechoshet (bókstaflega á ísl: ritgerđ um koparinn) og gerđ stjörnuskífunnar. Ritiđ var snemma ţýtt yfir á latínu. Ekki er ólíklegt ađ menn sem lćrđu á stjörnur í skóla líkt og Sćmundur mun hafa gert samkvćmt varđveittum upplýsingum, hafi lćrt á stađ ţar sem kennd var notkun stjörnuskífunnar. Ţađ gerđist helst hjá gyđingum búsettum viđ Rín og miklu frekar ţar en hjá ţeim sem bjuggu norđan og austan viđ Rín eđa austar í Evrópu. Ţeir síđastnefndu voru fyrst og fremst uppteknir af trúarlegum vangaveltum, en síđur af stjörnuspeki.

1200px-Synagoge_Worms-4125

Mikveh i Worms (efst) og neđst í Speyer

speyer-mikwe-treppe-innenportal-ca-1920er

Lokaorđ

Međ ţessum viđbótum mínum finnst mér grein Richards North um Sćmund í Ashkenaz ekkert vitlausari en svo margt annađ sem ritađ hefur veriđ um Sćmund Fróđa. Ţađ er ađ minnsta kosti gaman ađ greininni og hver veit, kannski var Sćmi Kolur ungur frćđimađur (koller) á kollel (háskóla) í Mainz? Ţađ er svo gaman ađ láta sig dreyma. En varast ber ađ trúa ţví öllu.

Viđ endum í gamansömum tón, ţví fyrrnefndur fróđleikur er allt fúlasta alvara; Nú býst mađur viđ ţví ađ Steinunn Kristjánsdóttir eđa einhver annar fornleifafrćđingur sem grefur prufuholur út um allt, fari nćsta sumar ađ Odda og finni ţar algjörlega óáfalliđ astrolabium, tefillin Sćmundar og jafnvel bút af lögmálsrúllu hans.

Líklegt má einnig teljast, ađ hellirinn sem byrjađ var ađ rannsaka í Odda áriđ 2018 geymi mikveh (trúarlegt bađ, laug) Sćmundar. Sćmundur hefur ekki lagt í ađ grafa sig lengra niđur ađ grunnvatni eins og menn gerđu viđ böđin (hreinsunarlaugarnar) í Speyer, Worms, Köln og Friedberg (frá 13. öld; Friedberg liggur norđaustur af Frankfurt am Main). Um böđin skrifađi ég m.a. um í ritgerđ um guđshús gyđinga á miđöldum (1986) sem var síđasta ritgerđin mín sem ég skrifađi um leiđ og ég vann međ kandídatsritgerđina. En á ţeim tíma datt manni sannast sagna ekki í hug ađ velta fyrir sér Sćmundi Fróđa á vesturbakka Rínar. En eitt sinn fór hann yfir Rín og alla leiđ aftur heim til sín.

Koller

Marx Brider: Oy vey, Koller der shlemyel iz antlafn.

Vau?

Tsu Iseland, aoyf di tsurik fun a groys treife fish.


Haraldsslátta - og fyrsta íslenska verkfalliđ

Vćringjalenín

Efni ţessarar greinar er fyrsta verkfall Íslendings sem skráđ er á bókfell. Greinin er í pólitískari endanum.

Verkfall var eitt sinn vopn ţeirra sem voru láglaunađir til ađ verja kjör sín og bćta og verjast ţví ađ á rétti ţeirra vćri trođiđ. En í dag er svo komiđ ađ hálaunamenn misnota almennan verkfallsrétt til ađ hćkka laun sín úr öllu valdi. Ţađ er náttúrulega ekki verkalýđsbarátta, heldur hin gamla íslenska grćđgi ţeirra sem ţegar hafa nóg.

Ef einhver nennir ađ lesa verkalýđssöguna hér fyrir neđan, komist ţiđ ađ ţví hvernig tvćr fornar myntir og fornleifarannsókn tengjast fyrsta verfalli Íslendings óbeint - en á áhugaverđan hátt. 

Á hinum fyrsta, glađa og jafnvel fáránlega áratug ţessarar aldar voru umsvifin mikil á Íslandi. Sumir íslendingar ímynduđu sér ađ ţeir ćttu orđiđ afar mikilvćgu hlutverki ađ gegna á međal ţjóđanna. Ísland fór í gegnum hybris-tímabil, sem ein af afleiđingum eyjaţjóđa-háttarlags og oft á tíđum hálfhjákátlegrar ţjóđhverfu, sem einnig á um margt skylt viđ minnimáttarkennd.

Höfđi House, norsk bygging í iđu dekkjaverkstćđa og raftćkjaverslana í Borgartúni í Reykjavík, hafđi nokkrum árum fyrr veriđ lánađ út undir mikilvćgan lykilfund heimsstjórnmálanna. Ţar međ virtist tími skuttogara, dorgs og hrađfrystihúsa vera liđinn í takt viđ ađ veggur í Berlín var rifinn. Á Íslandi voru svín tekin í heilagra dýra tölu í stađ sauđkindarinnar.

Íslenska ţjóđfélagiđ hafđi einnig veriđ tölvuvćtt. Allt ţetta venjulega varđ vitaóarđbćr, t.d. gamalt fólk, sér í laga ţađ gagnrýna. Ţađ var bara fyrir. Nýr ađall á Íslandi hagađi sér eins og kóngar og prinsessur - en ţetta voru hrappar eins og viđ vitum nú öll, og ţessi frásögn fjallar einmitt líka um konunglega hrappa og hvernig Íslendingar tóku ţá í karphúsiđ.

Fornleifarannsóknir á fyrirhrunsárum

Ţví sem ég segi nú frá, gerđist á ţeim tímum er sumir töldu peninga vaxa á trjám á Íslandi og bankarćningjar riđu sem hetjur um héruđ og fóru í Víking í löndum ţar sem fólk ţyrsti eftir ađ láta pretta sig. Í ţá daga var einnig ţjösnast upp á hálendiđ til ađ grafa upp einhverjar fornleifar sem voru fyrir mikilvćgum virkjunarframkvćmdum. Nógir peningar voru til alls. Nú átti ađ selja rafmagn til Evrópu gegnum óskhyggjuleiđslur eđa hreinan ţankaflutning. Fornleifafrćđingar flógu feitan gölt á ţessum uppgangstímum ímyndunarveikinnar á Íslandi. En ţeir eru eins og kunnugt er afar látlaust og lítillátt fólk.

 

124699054_10158550191490967_6910451342396712910_o

Frá rannsókn FÍ á seljarústinni "Pálstóftum". Ljósm. Fornleifastofnun Íslands á FB. Ţröngt hefa menn setiđ í seli.

Forn seljarúst uppi á heiđi, sem annars hefđi fariđ á bólakaf í uppistöđulóni Kárahnjúkavirkjunnar, var međal ţess sem tókst ađ rannsaka sökum beljandi uppgangs og blindrar bjartsýni í ţjóđfélaginu. Seljarústin sýndi okkur vita óarđbćran rekstur fyrri alda í mćđu, móđuharđindum, riđu og ráđaleysi. En nú voru nýir tímar. Mistök fyrri alda átti ađ grafa úr moldu, svo ţau yrđu ekki endurtekin.

Gildismatiđ var hins vegar ekki eins gott og vísustu menn töldu sig hafa fyrir séđ. Allt fór loks í harđlífi og kút áriđ 2008. Sumir hafa ţegar gleymt ţví eđa trođiđ ţví neđst niđur í undirmeđvitundina.

Á hinum hryllilegu árum, eftir allan uppganginn og svo hruniđ, fóru sumir menn ađ berja á eldhúsáhöld í örvilnan sinni - en ţeir sem valdiđ höfđu fárinu lögđu bara ný plön fyrir áframhaldandi prettum og fúski eins og erfđamengi ţeirra hafđi valiđ ţeim ađ gera. Í ónáttúrulegu vali manngerđarinnar homo fraudationis, sem hefur komist til mikilla metorđa á Íslandi, gerjast alltaf eitthvađ í pottinum.

Fornleifastofnun Íslands (FÍ) heitir fyrirtćki eitt úti í bć. Ţrátt fyrir hiđ mikilfenglega nafn, sem leiđir hugann um veglega og gljápússađa ganga í háskólabyggingu sem ber nafn Kristjáns Eldjárns, er FÍ hvorki háskóla- né ríkisstofnun. FÍ dafnađi vel á velmektarárunum fyrir hiđ andlega hrun ţjóđarinnar áriđ 2008.

Fyrirtćkiđ vann međal annars útbođiđ á rannsókn á seljarústunum sem kallađar er Pálstóftir í hausinn á Páli Pálssyni í Ađaldal, sem upphaflega hafđi fundiđ rústina. Rannsóknir fóru fram áriđ 2004 og 2005 og rústin fékk nýtt vinnuheiti ćttađ úr tölvufrćđi sem hefur haslađ sér völl í fornleifafrćđinni á heldur furđulegan hátt. Grafin var upp "útstöđin" Pálstóftir. Nú, á hinum miklu framgangstímum var ekki lengur hćgt ađ tala um eins skammarlegt fyrirbćri og útnorskt eins og sel. Mörgum varđ reyndar ekki um sel er ţađ gerđist.

FÍ heldur um ţessa mundir upp á 25 ára starfsafmćli sitt, međ rekstri sem ţađ getur mest megnis ţakkađ opinberu fjármagni. "Einkavćđing" fornleifafrćđinnar var hugsanlega nauđsynleg, til ađ koma henni úr ládeyđu ţeirri sem ríkti međan öll fornleifasýsla í landinu fór í gegnum í hćsta lagi tvo starfsmenn fornleifadeildar Ţjóđminjasafns -  og síđar líka gegnum vitstola kerfi Ţjóđminjaráđs og Fornleifanefndar, sem mest stóđu í ţví ađ reyna ađ ryđja ládeyđunum burt af Ţjóđminjasafninu. Ţetta var auđvitađ allt áđur en eldhuginn sem nú stjórnar Ţjóđminjasafninu til sögunnar og framkvćmdastjóri Minjastofnunar eldađi grátt silfur viđ Fornleifastofnun Íslands. Varđ oft af ţessu mikil skemmtun, en í raun er öll ţessi saga meinasorgleg.

En ekki vil ég útiloka ađ ţađ vćri betra ađ láta lítil fyrirtćki berjast fyrir ţví sem gera ţurfti, en aldrei gerđist, vegna ţess ađ Ţjóđminjavörđur var ódugandi, ráđuneytiđ skilningssljótt og stjórnmálamenn eins og álfar út úr hól eđa á Klausturbar.

Versta hliđ einkavćđingarinnar á uppgangstímunum var náiđ samstarf FÍ og annarra ađila viđ ráđríkan prófessor í New York, sem vildi hafa Ísland sem sitt eigiđ konungdćmi til ađ grafa upp dýrabein í öskuhaugum, og oftast í leyfisleysi. Stórkaninn (sem var eins konar homo trumpensis) reyndi leynt og ljóst ađ bola öđrum soltnum löndum sínum frá fjármagni til Íslandsrannsókna, sem hann mjólkađi einn í BNA, međan ađ leppmenn hans á Íslandi hjá einkafyrirtćki međ ríkisnafn mjólkuđu íslenska ríkiskassann í bođi vinalegra ráđherra.

Til ađ halda upp á afmćliđ sitt, hefur FÍ birt nokkra pistla á Fjasbók sinni, ţar sem greint er frá sumum merkum rannsóknum fyrirtćkisins. Nú um daginn var röđin komin af útstöđinni Pálstóftum og var fróđleiksfúsum lesendum sagt, hvar ţeir gćtu fengiđ betri upplýsingar um rannsóknina.

Haraldsslátta og Íslendingurinn Halldór Snorrason

Ţađ kom mér mjög á óvart, ađ síđan ég las grein um rannsóknirnar á Pálstóftum í Árbók hins íslenska Fornleifafélags (sjá hér), hafđi vitneskjan og andlegi auđurinn úr jörđinni ekkert ávaxtast. Ekki virđist hafa veriđ leitast eftir ţví ađ verđa vísari um ţađ sem fundist hafđi.

Ţrátt fyrir heldur ófjölbreytta forngripaflóru, sem er víst tilfelliđ í mörgum seljarústum ţar sem búseta var tímabundin í skamman tíma í senn, ţá hefur ekkert meira veriđ ritađ um tvćr myntir sem í norskri og íslenskri tímaritsgrein var nefnd til sögunnar sem koparmynt frá tímum Haraldar Harđráđa Noregskonungs sem ríkti frá 1047 til 1066.

Haraldur ćtlađi í stríđ viđ Vilhjálm Hróbjartsson fursta frá Normandí, en mátti í óđagoti sínu láta lífiđ í orrustunni viđ Stamford Bridge. Normannarnir voru einfaldlega sterkari en frćndur ţeirra Norđmenn. Í grein í Norwegian Archaeological Review, sem ţýdd var yfir á íslensku í Árbókinni, sást engin viđleitni til ţess ađ skilja eđa hvađ ţá velta ţví fyrir sér hverju ţađ sćtti, ađ tvćr myntir úr myntsláttu sama Noregskonungs fundust í seljarúst á afdölum Íslands. Reyndar er minnst örlítiđ á myntirnar tvćr frá Pálstóftum í ţessari B.A. ritgerđ viđ HÍ. Ritgerđin gefur ágćtt yfirlit.

Ég er ekki ađ biđja um ađ menn skáldi eitthvađ ţegar ţeir sigla lens í frćđunum, eins og ţegar menn fóru ađ trúa ţví ađ ţeir hefđu fundiđ eskimóakonur austur á landi og austurlenska Allah-perla á Stöđvarfirđi eins og margfrćgt er orđiđ. Ţađ er skáldskapur og allt önnur grein en fornleifafrćđi.

En ţar sem myntirnar fundust austur á landi, hlaut ađ vera einhver merkileg saga á bak viđ ţá, eđa í ţađ minnsta tengd ţeim. Og fornleifafrćđin er oftast lyginni sterkari. Ţađ er frćđigrein ţar sem menn ţurfa eigi ađ stunda lygafréttir til ađ komast af. En fornleifafrćđin á Íslandi hefur nú líka frekar veriđ framkvćmdarsýsla en frćđimennska í nokkra áratugi. Ég sendi Fornleifastofnun reikninginn fyrir frćđilega greiningu.

124766237_10158550191300967_100622818716712415_n

Myntirnar tvćr í "Pálstóftum" hafa veriđ borađar tveimur götum og ţrćddar upp á sörvisband (perlufesti), sem sumir seljadrengirnir skörtuđu líklega viđ mjaltir í kvíum. Ţćr teljast til mynta međ skreyti sem ber gríska heiti fléttunnar/hnútsins sem skreytir ţá, ţ.e. Triquetra (Triquetra-gerđ). Triquetra táknađi um miđja 11. öld heilaga ţrenningu enda konungar ţeir sem notuđu ţađ kristnir. Skreytiđ kemur fyrr fyrir á dönskum og Engilsaxneskum myntum. Ţessar myntir eru afar sjaldgćf gerđ (skreyti) og áriđ 1975 höfđu ađeins fundist 257. En myntina er ţó hćgt ađ kalla grunninn ađ fyrsta myntkerfi Noregs. Sérlega sjalfundnar eru ţeir peningar međ ţrífléttunni sem Haraldur Harđráđi lét slá og sem hafa hring sleginn í fyrsta fjórđunginn (efst til vinstri) á bakhliđinni.  Norski myntsérfrćđingur Kolbjřrn Skaare  kallar ţá gerđ 75/R89. Vegna ţess ađ ţessi slátta Haralds innihélt stundum meiri kopar en silfur var ekki mikiđ lagt í sláttuna og stundum var textinn sem upphaflega var á latínu og jafnvel á norsku međ rúnum orđiđ ólćsilegt hrafl eins og tilfelliđ er međ myntirnar sem fundust í Pálstóftum. Ţetta var svo sannarlega álkróna síns tíma. Ljósm. Fornleifastofnun Íslands.

Myntir geta sagt mikla sögu, fyrir utan ađ gefa góđa hugmynd um ađ búsetalög, sem ţćr finnast í og viđ, séu ekki mikiđ eldri en myntin (ef hún hefur ekki falliđ niđur um rifu í gólfi). Ţessi regla á kannski ekki viđ um myntir sem finnast í seljarústum. Ekki held ég ađ myntir hafi oft fundist viđ seljarannsóknir eđa í "sćtrunum" í Noregi. Hvađ áttu menn svo sem ađ gera viđ peninga í seljum. Ţeir sem ţar unnu voru hálfgerđir ţrćlar eđa á neđsta ţrepi í launastiganum.

Starfsmenn FÍ nýttu sér ekki myntirnar og leitađi yfirmađur rannsóknarinnar, sem nú er prófessor viđ HÍ, ekki til ţess mynt"sérfrćđings" sem oftast hefur veriđ leitađ til, Antons Holt fyrrv. safnstjóra Seđlabankans. Nei, í rauninni var lesandanum í sjálfvald sett ađ velta fyrir sér myntunum alveg einir og óstuddir. Ţađ getur vitaskuld veriđ varasamt, ef mađur er ekki fornleifafrćđingur. Fornleifafrćđingurinn sem stjórnađi rannsókninni var greinilega ekki vel ađ sér í fornleifafrćđi Norđurlanda, enda ađfluttur frá Bretlandseyjum. Ef hann hefđi haft lágmarkskunnáttu á myntfrćđi Norđurlanda (sem fornleifafrćđingar á Norđurlöndum eru ekki einu sinni sjálfir), hefđi hann uppgötvađ ýmislegt, sem gert hefđi niđurstöđurnar fyllilegri og skilađ meiru frá Fornleifastofnun Íslands til ţjóđarinnar sem borgađi fyrir rannsóknina - svo atvinnuvegirnir og sala á rafmagni mćtti blómgast í gylltri framtíđ fyrirmyndaríkisins Íslands, ţar sem bankar möluđuđ gull úr lofti líkt og áburđarverksmiđjur.

Myntirnar tvćr sem fundust í rústum Pálstófta eru úr svo kallađri Haraldssláttu. Haraldsslátta var, eins og fyrr segir, slátta Haralds harđráđa Noregskonungs, og er sláttunnar og annmörkum hennar rćkilega getiđ í Sögu Haralds Harđráđa sem sumir telja ađ Snorri Sturluson hafi ritađ. Elsta varđveitta handritiđ er í Morkinskinnu frá 1275-1300 (GKS[Gammel Kongelig Samling]-1009 fol.; Handritiđ er enn í Kongunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn).

Mig grunar, ađ Haraldur kóngur (hinn ţriđji) hafi veriđ ćttingi og jafnvel forfađir sumra útrásarvíkinga Íslands á 21. öld. Hann var ađ minnsta kosti međ sömu brenglađa siđferđiđ og ţeir. Hvort veldur uppeldi eđa erfđir veit ég ekki. Hann ţynnti kaupsilfur sitt međ kopar. Ţađ hefur aldrei veriđ taliđ efnilegt. Hann var ţví  svikahrappur og ţessi málmblanda hans var ekkert annađ en verđbólguskapandi ađgerđ, sem ekki var algeng annars stađar í Vestur-Evrópu á hans tíma. Ţessi međferđ á silfrinu fór líka í skapiđ á íslenskum hirđmanni hans, sem var forfađir ritstjórans á Fornleifi. Silfriđ í sláttu Haralds harđráđa Sigurđssonar gat fariđ alveg niđur í 50% eđa minna. Á tímum, ţegar nóg var til ađ silfri og koparpeningar ekki talin gangmynt var ţessi ţynning konungs afar einkennileg ađgerđ til ađ pretta menn, enda var myntin ekki gjaldgeng annars stađar en í Noregi.

Í Sögu Haralds Harđráđa og Sona Hans (hér höfđ međ smávćgilegum leiđréttingum eftir útgefu Finns Jónssonar: Finnur Jónsson (1932) Morkinskinna; udgivet for Samfund til udgivelse af gammel nordisk litteratur LIII. J. Jřrgensen, Kbh, greinir frá Íslendingi einum, Halldóri Snorrasyni í Hjarđarholti (f. ca 1014), sem var liđsmađur Haraldar Sigurđssonar, er ţeir voru vćringjar, leiguliđar í lífverđi keisarans í Miklagarđi. Sagan segir frá óánćgju Halldórs vegna lélegs silfurs sem Haraldur borgađi mönnum sínum međ:

Oc er cřmur enn atti dagr iola var monnum gefinn mali. Ţađ var callat Harallz slatta. var meiri lutr copars. Ţat bezta costi at veri helmings silfr, oc er Halldorr toc malann. hefi hann i mauttuls skavti sino silfrit ok litr á. oc syniz eigi scirt mala silfriđ. lystr vndir neţan annaRi heNndi. oc feR ţat allt i halm niđr. Barţr melti. q[aţ] hann illa meţ fara, mon konvngr ţicciaz svivirđr i. oc leitađ a viđ hann vm malagjofna. Ecki ma nv fara at slico s[egir] H [alldor]. litlo hettir nv til. Nv er fra ţvi sagt at ţeir bva scip sin eptir iolin. etlar konvngr svţr fyr land. oc er konvungr var mioc sva bvuinn. ţa biosc H. ecki. oc melti Barţr. hvi bystv eigi Halldorr. Eigi vil ec s[agđi] hann. oc ecki etla ec at fara, se ec nv at konvngr ţoccar ekki mitt mal. Barţr s[egir] Hann mon ţo at visu vilia at ţv farir. Fer Barđr siđan oc hittir konvung, segir honum at Halldorr bysc ecki. mattv sva etla at vandskipađr mon ţer vera stafniN i stađ hans. Konvngr melti. Seg honom at ec etla at ham scyli mer fylgia. oc ţetta er ecki alogat feţ sia er međ ocr er vm hriţ. Barđr hittr Halldor oc letr at konvngr vili enski costar lata hans ţionosto. oc ţađ rezc or at Halldorr feR. ...

En áfram hélst óánćgja Halldórs, ţví fyrir utan nánasahátt Noregskonungs voru einnig ţjóđernisfordómar í gangi á 11. öld. Ţegar konungur hafđi brotiđ frekar á Halldóri setti drengurinn Dóri önnur skilyrđi:

H[ann]. s[agţi]. Eigi scal ec ţo optaR vera a konvngs scipino. oc ef hann vill hafa mitt foroneyti lengr. Ţa vil ec hafa scip til stiornar oc eignz ţat. B[arţr]. s[agţi]. Ţat samir eigi at lendir menn lati scip sin fire ţer. oc ertv of framgiarnn. H.[alldorr] quaz eigi fara myndo elligar. Barđr s[agţi] konvngi hvers beitt er af Halldors hendi, oc ef hasetar ţess skips eo jafntravstir sem styrimaţr ţa mon vel hlvţa. Konvngr melti. Ţott ţetta ţicci framala melt vera. ţa scal ţo af nacqvat gera.

Sannarlega var Halldór ţessi forfarđi ritstjórans hér á Fornleifi, og er greint frá ţví í nútímauppflettinu Íslendingabók. Trúi hver sem trúa vill, en ég er samkvćmt hinni mjög nákvćmu ćttfrćđiskrá (sem einnig var afsprengi fyrirhrunsćđisins), afkvćmi Halldórs Snorrasonar í 26. liđ - enda jafn helvíti ţrjóskur og ţver og karlinn. 

En svikahrappar halda ávallt uppi uppteknum hćtti, ţannig ađ Halldór, sem var kannski ekki launţegi í nútímamynd orđsins, efldist allur í launabaráttunni gegn Noregskonungi. Í gildi miklu í Niđarósi var Halldór međal gesta konungs. Hann sletti ţessu í kóngsa viđ tćkifćri:

... oc se ec at drotning [innskot Fornleifs: Ellisif Elisheva/Elísabet Jaróslavsdóttir] hefir hring ahendi ţvi hofi mikinn. fa mer ţann. Konvngr s. Ţa verţvm vit fara eptir scalvm oc vega hringiN. Ecki ţarf ţess s. H. tec ec hann fyr lvt minn enda montv nv ecki prettonom viţ coma at sinni. oc sel fram titt. Trotning melti. Ser ţv eigi s. hon. at hann stendr ifr. ţer vppi meţ vighvg. tecr siţan hringinn og fer Halldori. Hann tecr viđ oc ţaccar ţeim baţom gialldit. oc bidr ţar vel lifa. oc mono ver nv scilia. gengr nv vt oc melti viđ foronavta sina. biţr ţa hlavpa sem tţast til scipsins. ţvi at ofuss em ec atcveliaz lengi ibřnum. Ţeir gera sva. coma a scipit. og ţegar inda svmir upp seg. svmir ero at bati. svmir heimta vpp aceri. oc bergsc hveR sem ma. oc er ţeir sigldo vt scorti eigi hornnblastr i břnum. oc ţađ sa ţeir siđarst at .iii. langscip voru a floti. oc logţo eptir ţeim. en ţo beR ţa vundan oc ihaf. scilr ţar meţ ţeim oc byrjaţi H. vel vt til Islanz. en konvungs menn hvorfo aptr. er ţeir sa er Halldor bar vndan oc i haf vt. Nocorom svmrom siţar sendi Haralldr konvngr orţ Halldori. Snorra s[agđi]. at haN scylldi raţas enn til hans. oc let at eigi scylldi verit hafa hans virţing meire en ţa ef hann villdi farit hafa. En HalldoR quaz ecki nv myndo fara akonvngs fvnd heţan i fra. oc mondi nv hafa hvaR sem fengit hefţi. oc se ek gorla s.[agđi] hann at ţar etlar hann mer galga. ef ec křm. oc kan ec scaplyndi hans. oc mvn ec ecki trva honum. Oc er aleiţ mioc efi Harallz konvngs. ţa er sagt at  [hann] seNdi Halldori orţ til ađ hann scylldi senda honum melracka belgi. villdi ger af ţeim ifir recio sina. ţvi at konvngr ţottiz ţa ţurfa hlys. oc er Halldori com sia orđsending konvngs. ţa er sat at hann scyti ţvi orţi viţ i fyrstto. elldisc argalin [árgalinn/haninn] nv saţi hann en sendi honum belgi.

 

Savnet fra Bergen

Armhringur ţessi (úr gulli) var međal fleiri hundruđa gripa sem rćnt var á forngripasafninu í Bergen fyrir nokkrum árum síđan. Mikill hluti gripanna er kominn í leitirnar, en enn hafa menn ekki haft upp á ţessum hring, sem gćti hafa veriđ eittvađ í stíl viđ ţađ sem Ellisif Jaróslavsdóttir úr Kćnugarđi bar og forfađir minn hrifsađi međ sér til Íslands og ţóttist ţá kvittur viđ kóng.

Svona lagađ er auđvitađ ekki hćgt ađ gera lengur, enda eru sumir launţegar á Íslandi farnir ađ leika hlutverk konungsins.

Hvort refabelgirnir hafi veriđ fyrir rekkju konungs eđa í kápu mikla á rússneska kerlingu hans, lćt ég ósagt, en gamli konungurinn hafđi greinilega tak á Halldóri sem líklegast hefur ekkert fengiđ fyrir sinn snúđ fyrir láfćtlur og skaufhalana, nema ađ Snorri Sturluson sé ađ ljúga ţessu öllu.  

 

Hvađ sýnir sagan og myntirnar í Pálstóftum okkur?

Myntslátta svikahrappsins Haralds Harđráđa, og sagan sem sögđ var um sláttuna snemma á 13. öld, sýnir okkur hve nauđsynlegt ţađ er ađ svara fullum hálsi illa siđuđu fyrirmönnum og yfirmönnum, sem hafa ofmetnast, ţannig ađ ţeir telja valdsviđ sitt og gerđir hafin yfir alla gagnrýni. Hrappsháttur er til í öllum ţjóđfélagsstigum, og manngerđin sem hana ber kemur alltaf fljótt upp um sjálfa sig.

Halldór Snorrason var hins vegar ekki hinn dćmigerđi launţegi. Hann var í austurvíkingi međ norskum fursta. Ţegar norrćnir menn rćndu og rupluđu međal framandi ţjóđar, voru ţeir ekki taldir til ţjófa, ef ţeir sem rćndir voru vissu ađ ţeir vćru rćndir. En fólks sem stal frá öđrum í leyni, líkt og Haraldur konungur gerđi, voru ótíndir hrappar og ţjófar. Víkingar og Vćringjar litu hins vegar ekki á sig sem ţjófa ţví ţeir létu ţá sem ţeir rćndu finna fyrir ţví ađ veriđ var ađ rćna ţá og jafnvel međ brandinum og atgeir, og síđar međ krossi.

Myntir Haralds konungs svikahrapps sem fundust á Íslandi, sýna okkur ađ viđ eigum heldur ekki ađ láta einkafyrirtćki međ ríkisnöfn, sem siđlausir ráđherrar hafa sett beint á ríkisspenann, komast upp međ ţađ ađ skila af sér skýrslu fyrir rannsóknir, sem kostađar voru međ fleiri milljónum króna af almannafé, ef fornleifafrćđingarnir/höfundar vita ekki ađ myntir ţćr sem ţeir fundu hafi komiđ úr Haraldssláttu.

Ţessar myntir voru ekki mikils virđi er ţćr voru komnar til Íslands, hugsanlega međ öđrum mönnum en Halldóri Snorrasyni, sem einnig höfđu veriđ sviknir af Noregskonungi. Myntirnar voru orđnar ađ skrauti og greinilega bornar hvunndagslega í seljum í lok 11. aldar.

Harla svívirđilegt vćri af fornleifafrćđingum á Íslandi, sem nokkrum er í nöp viđ heimildagildi fornritanna, ađ afgreiđa Haralds Sögu Harđráđa sem skáldsögu og uppspuna Snorra Sturlusonar; ef ţađ var ţá hann sem ritađi. Viđ höfum myntirnar tvćr undir höndum og ţćr stađfesta söguna og sagan ţćr. 

Til hamingju Fornleifastofnun Íslands

En ég óska ţó hér í lokin "stofnuninni" til hamingju međ fyrstu 25 árin og fyrir ađ henni hefur öll ţessi ár tekist ađ telja erlendum samstarfsađilum trú um ađ ţetta vćri stofnun, Institut.

Fornleifastofnun Íslands hefur ekki alltaf stađiđ sig í stykkinu ţau 25 ár sem hún hefur starfađ og barist međ ríkisfé í asa viđ ađra fornleifafrćđinga á "markađi" og ţjóđminjayfirvöld.

Ég hef ţví miđur sćrt fólk međ ţví ađ upplýsa ţađ um hiđ hálfhrappslega nafn fyrirtćkisins. Ţađ er örlítill Haraldssláttubragur yfir ţví, ef ég leyfir segja skođun mína. Einn erlendur mađur lét eftirfarandi orđ falla, er ég kom honum í skilning um ađ Fornleifastofnun Íslands vćri bara einkabissness: Well, some people just need to be institutionalized.

Ítarefni: Coins and Coinage in Viking-Age Norway: The establishment of a national coinage in Norway in the XI century, with a survey of the preceeding currency history. Universitetsforlatet, Oslo-Bergen-Tromsö. Bókin er til á norsku í Seđlabanka Íslands. Ég set pdf-skrá međ mikilvćgustu blađsíđunum í bókinni varđandi Haraldssláttu.

en-historisk-mynt-khm-970

Efst: Haraldsslátta áđur en hún ţynntist, og fyrir neđan mynt sem nýlega var seld á uppbođi í Danmörku. Hún mun vera af sjaldgćfustu gerđ peninga úr Haraldssláttu en međ sćmilegu silfurinnihaldi.

image00328


Ţeir eru ađ fáana á Spáni

103272070_2663645677247290_3888717254164586686_o

alterskab_08_3bŢeim sem ţykir gaman af líkneskjum aftan úr pápísku og sem lásu greinar mínar um Madonnuna frá Múla nýlega (sjá hér og hér, mynd hér til vinstri) ţykir líklega sú veiđifrétt sem sögđ verđur hér nokkuđ góđ fiskisaga.

Í miđri ánni Sar, sem á íslenskan mćlikvarđa er töluverđ sprćna en ekki straumhörđ ţegar hún rennur gegnum Santiago, hrasađi Fernando um hálan stein ţegar hann leitađi betri fótfestu í eltingaleik sínum viđ ţann stóra.  Honum var litiđ á bölvađan steininn eins og menn gera ţegar ţeir kenna dauđum hlutum um klaufsku sína. Á móti starđi kona upp úr slýgrćnni ánni. Fernando Brey datt um fornt líkneski, styttu af Maríu mey, sem situr í sömu stellingu og Madonnan frá Múla, sem er sjúkdómsteppt í Barcelona međ soninn í kjöltunni.

a-virxe-do-sar-15Veiđimađurinn til vinstri.

Ţađ bar vel í veiđi hjá spćnska stangveiđimanninum Fernando Brey, sem í byrjun júní brá sér í veiđiferđ viđ ána Sar nćrri Santiago de Compostela á Norđvestur-Spáni. Eins og margir Spánverjar, langţreyttir og hrjáđir af faraldrinu sem hrjáir okkur öll, sótti Fernando út í náttúruna til ađ róa geđ sitt í einangruninni. Stöng og vöđlur er leiđ hans til afslöppunar.

Maria SAR Brey gerđi safnafólki ţegar viđvart og sérfrćđingar frá Pílagrímasafninu (Museo das Peregrinacións) í Sankti-Jakobsborg komu á vettvang međ grímur. Í veiđifatnađi og í tilhlýđilegri fjarlćgđ frá hverjum öđrum, dáđust fornleifafrćđingar og listfrćđingar safnsins ađ styttunni í ánni.

1592284071606

María komin á Safn Pílagrímanna í Santiago.

IMG_2333-1536x1024

Undir fćti styttunnar í ánni var höggviđ blóm og fléttuverk. Kannski hefur steinninn veriđ endurnotađur? Kannski var styttan tilraun ungs steinhöggvara, sem mistókst?

Styttan er um 700 ára gömul og er líklega eitthvađ yngri en  Múla-María, sem er frá seinni hluta 13. aldar.  Fariđ var međ styttuna til Santiago til rannsóknar og lítiđ hefur síđan frést til hennar, nema hvađ upplýst hefur veriđ ađ hún sé um 150 kg. ađ ţyngd.

Hvađ olli ţví ađ menn losuđu sig viđ svona forlátafína styttu skal ósagt látiđ, en henni hefur ekki veriđ kastađ ţar nýlega. Líklega skođa sérfrćđingar kirkjur og klaustur í nágrenni fundarstađarins til ađ leita ađ hugsanlegum uppruna Maríumyndarinnar í ánni Sar. Guđshús eru ţar fjölmörg, enda áin Sar nćrri Sankti Jakobsvegi, sem sífellt verđur vinsćlla ađ arka eftir, sama hvađa trúar mađur er.

a-virxe-do-sar-13

Nú bíđur forvarsla.


Ég ćtla ađ mála allan heiminn, elsku mamma

selardalur_ljosmynd_jo_minjasafn_slands-Colorized

Eftir ađ MyHeritage.com gerđi fólki kleift ađ lita gamlar svarthvítar ljósmyndir, hefur veriđ mikiđ ađ gera á síđunni. Ég prófađi apparatiđ á tvćr gamlar ljósmyndir Matthíasar Ţórđarsonar ţjóđminjavarđar sem hann tók í Selárdalskirkju áriđ 1913. Myndirnar eru varđveittar í Ţjóđminjasafni.

Myndirnar tvćr voru frábćrar í sínum upphaflega fjölbreytileika grámyglunnar, sem getur veriđ afar fallegur. Hér sýni ég ykkur hvađ leiktćki ţađ sem MyHeritage hefur upp á ađ bjóđa getur gert. Ţađ er gaman af ţessu föndri, sem ţiđ getiđ reynt á myndir ykkar sjálfra. Ég held hins vegar fast í upphaflegu litina. Líklegast er hćgt ađ gera ţađ sama á góđum ljósmyndaforritum. En ég á ekkert slíkt og fitla sjaldan viđ myndir, nema til ađ gefa ţeim smá skerpu.

Ég hef skrifađ um forna ljósahjálma á Íslandi í nokkrum greinum sem menn geta fundiđ neđarlega á hćgri spássíu bloggsins Fornleifs, Fyrsta greinin heitir Fiat Lux.

Selardalur 1913 lille colorized

Ljósahjálmurinn sem hékk í Selárdalskirkju er einstakur í heiminum. Hjálmurinn hangir nú einhvers stađar bakdyramegin á Ţjóminjasafninu og er ekki sýndur almenningi, enda var hann tekinn úr kirkjunni í óţökk sumra heimamanna fyrir vestan. En viđ getum líklegast öll veriđ sammála um ađ hjálmurinn á best heima á Ţjóđminjasafninu. Ţađ rćđi ég ţví ekki frekar.


Konum stillt upp viđ vegg

IMG_9086 c

Á ţessum síđustu og verstu veirutímum, ţegar fjölţjóđakenndin rýrnar óneitanlega heldur geyst eftir óyfirveguđ skítaferđalög lítilla mannvitsbrekka, er um ađ gera ađ fara í bröttustu brekkuna og hefja óbeislađ mansal og annan ósóma sem hćgt er ađ hella yfir ţjóđina hér á Moggablogginu. Viđ verđum  nefnilega ađ vera samstíga um "fordervelsi" heimsins.

Fornleifur hefur nú fengiđ veirurnar margar og er nú líka kominn međ slćma bakteríu fyrir grćnlenskum konum og stúlkum. Áđur en Fornleifur verđur grýttur og settur í gapastokk tel ég réttara ađ afhjúpa ađ veikleiki Fornleifs er einvörđungu fyrir grćnlenskum konum sem hann kaupir, og helst fyrir slikk, ţar hann nćr í ţćr, stundum á netinu en annars á mörkuđum heimsins. Ţegar hann dregur ţćr í hús kastar hann ţeim upp á vegg og dáist ađ fegurđ ţeirra og glćsileika viđ ţá međferđ.5 groenlandske piger ved en vćg b copyright FornleifurLjósmyndin var seld sem Laterna Magica skyggna hjá fyrirtćkinu Newton og Co. Ltd. í Covent Garden í Lundúnum. Fyrirtćkiđ var ţar til húsa á tímabilinu 1912-25. Myndin er líklega frá ţví fyrir 1920. Frótt fólk á Grćnlandi og í Danmörku vinnur nú ađ ţví fyrir Fornleif ađ fá úr ţví skoriđ hvar myndin var tekin, en ţađ var vafalaust á Vestur-Grćnlandi. Ţví miđur hefur hvorki varđveist heil sería međ myndum frá Grćnlandi frá Newton & Co Ltd., né skrá yfir slíkar myndir.

Víst má nú telja, ađ rennusteinsdómarar Raufarhafnar dćmi Fornleif sem Vínsteinsdóna og setji hann í göngugrind. Ţví langar mig ađ taka ţađ greinilega fram ađ ađeins er um kaup á ljósmyndum ađ rćđa af grćnlenskum konum, í alls konar stellingum, en kappklćddar. Eins og allir vita er Fornleifur međ sterk söfnunargen, en aftur á móti veika litninga gagnvart fegurđ kvenna hvers konar. Ţó safnar karlinn myndum af íslenskum karlmönnum frá 19. öld. Ţađ verđur ađ vera smá ljótleiki í veruleikanum.

Fornleifur hefur áđur greint frá grćnlenskum kvenpeningi í geymslum hans, sem eru í miklu uppáhaldi hjá honum. Sjá t.d. myndina og söguna af Sofie litlu í Upernavik hér.

IMG_6429 detail

Nú í miđri veiruplágu ţeirri sem Drottinn hefur lagt á herđar ţjóđanna, leyfđi Fornleifur sér ađ vera góđur viđ sjálfan sig og kaupa smá gott handa sjálfum sér á laugardegi. Hann keypti fimm grćnlenskar stúlkur á fćti. Ţurfti ekki einu sinn ađ sótthreinsa ţćr. Hann kenndi svo í brjósti um ţćr ţar sem ţćr höfđu orđiđ ómóđins og afvegalagđar einhvers stađar á Englandi á fyrri hluta 20. aldar, jafnvel rétt eftir spćnsku veikina. Nú eru ţessar fimm konur komnar í bás hjá Fornleifi. Hann strýkur ţeim mjög en kastar ţeim annađ slagiđ á vegginn.

En ţar sem karlinn er dóni eins og allir kallar - og dónar eiga ţađ til ađ vilja deila gleđi sinni međ öđrum, ákvađ Fornleifur, eftir mörg varnađarorđ og fjölmörg ammen frá mér ritstjóranum, ađ bregđa konunum fimm upp á vegginn hér í von um ađ ţađ veitti gleđi í miđju kórónafaraldrinu. Lekur nú neftóbakiđ úr nösum sumra smekkmanna, ćtla ég.


Nćsta síđa ť

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband