Bloggfćrslur mánađarins, nóvember 2014

Danske SS-mćnd var ogsĺ deres mordere

gesia_122.jpg

Dette billede, og andre fotografier af forarmede jřder i denne artikel, viser fanger som i slutningen af maj 1942 blev deporteret til en koncentrationslejr i Hvide-rusland, hvor danske Waffen-SS mćnd fra Frikorps Danmark gjorde tjeneste i 1942-43. Danske SS-frivillige var ogsĺ deres mordere.

For nylig udkom bogen En skole i vold af to fredelige historikere, Dennis Larsen og Therkel Strćde. Det er en yderst vigtig bog om danske Waffen-SS frivilliges medvirken til forbrydelser i Hviderusland i 1942-1943. Bogens fokuserer fřrst og fremmest pĺ SS-folkenes ugerninger, men billederne af fangerne fra Warszawa som danske SS-soldater muligvis har vćret med til at slĺ ihjel var ikke kendte af forfatterne.

gesia_32.jpg

I 1998 udkom en anden vigtig bog om danske Waffen-SS frivillige som bar titlen Under Dannebrog og Hagekors. Den havde derimod en vćsentlig mangel. Bogens tre forfattere, der havde skrevet deres bog som speciale i historie pĺ RUC under vejleding af professor Claus Bryld, vćrgede sig ved at behandle spřrgsmĺlet om danske Waffen SS-soldaters deltagelse i krigsforbrydelser. De forsikrede sine lćsere om, at de danske Waffen-SS soldater var "almindelige mćnd" og "gode soldater".

Da deres bog udkom i 1998, skrev jeg til dem og spurgte, hvorfor de ikke berřrte de krigsforbrydelser som vi trods alt kendte til at danske Waffen-SS mćnd deltog i. Jeg fik ikke noget svar, men da jeg forsřgte at ringe til en af forfatterne blev jeg nćrmes overfuset af en arrogant holdning til hvad jeg som udlćnding blandede mig i dansk historieskrivning. Senere skrev forfatterne en artikel i bogen Denmark and the Holocaust, hvor de ganske overfladisk behandlede danske SS-mćnds krigsforbrydelser (se her).

en_skole_i_vold.jpg

Turde, hvor andre tav

Dennis Larsen og Therkel Strćde har nu turdet hvor andre tav. De modtog ironisk nok kritik af deres nye vćrk af en i forfatterteamet bag den mangelfulde mursten Under Dannebrog og Hagekors. I Weekendavisen pĺstod en af forfatterne, at man allerede kendte til alt det som Larsen og Strćde fremsatte i sin bog, og at der intet nyt var at lćse i den. De gamle nyhederne var i hvert fald ikke at finde i deres bog om danske Waffen-SS frivillige fra 1998.

d_billeder_uffe_ellemann_jensen_in_estonia_411519_1250357.jpgAntageligt inspireret af bogen Under Dennebrog og Hagekors ytrede Uffe Ellemann Jensen Dan- marks forhenvćrende udenrigsminister sin respekt for danske frivillige SS-mćnd i et dansk tv-program om Baltikum. Han betegnede dem som gode soldater.

 

 

 

SS-manden pĺ Hollćndervej

Larsen og Strćde fortćller i deres nye bog bl.a. historien om medlemmer af Frikorps Danmark som blev udstationeret i uddannelseslejren Waldlager udenfor byen Bobruisk i Hviderusland fra 1942 til 1943. Tilknyttet denne lejr var ogsĺ en "Jřdelejr". Ud fra det foreliggende kildemateriale er der desvćrre ingen hĺndfaste beviser for enkelte danskeres direkte deltagelse i myrderier pĺ jřderne. Det er dog hćvet over al tvivl, at danske Frikorps Danmark mćnd deltog i tjenesten i "Jřdelejren", som inkluderede myrderier af jřder.

To af de danske Frikorps-Danmark mćnd som befandt sig i Waldlager ved Bobruisk er stadig i live. En af dem bor pĺ Hollćndervej pĺ Frederiksberg. Manden pĺ Hollćndervej som hed Helmuth Leif Rasmussen (hans rigtige navn er mig bekendt) har ikke fortalt noget som forbinder ham direkte med nakkeskud af jřder eller andre ugerninger i "Jřdelejren". Han sĺ blot til, efter eget udsagn, mens andre myrdede. Og lad os nu huske, han er uskyldig indtil andet er bevist.

hollaendervej.jpg

Pĺ et lille billede som blev taget af manden pĺ Hollćndervej pĺ Frederiksberg, den gang han som ung dansker gjorde tjeneste for Hitler-Tyskland, bćrer han en sort knippel. Knippelen er det vćrktřj som vagtmćnd brugte i nazisternes i KZ-lejre, hvis de da ikke myrdede jřder med nakkeskud eller andre metoder. Men ifřlge BT gĺr manden pĺ Hollćndervej efter eget udsagn meget i kirke, sĺ han har nćppe brugt dette redskab da han gik vagt med knippelen udenfor "Jřdelejren", hvor han befandt sig mens andre SS-folk begik forbrydelserne. Foto BT.

gesia_62_1250375.jpggesia_52_1250376.jpg

gesia_32_1250377.jpggesia_82_1250378.jpg

Her kan i man se nogle de jřder som blandt andre deporteredes den 28. eller 29. maj 1942 fra fćngslet i Gesia gade (Gĺsegade) i Warszawa i 1942. Billederne stammer fra en film som tyskerne lod lave i Warszawa ghettoen i begyndelsen af maj 1942. De forarmede jřder som kan ses pĺ billederne fra arresten i ghettoen i Warszawa, (se her, samt herher og her ; Flere oplysninger om filmen, den sĺkaldte "Ufuldendte Film" se her og her) var danskere i Frikorps Danmark meget sandsynligt med til at drćbe i 1942-43, for disse fanger blev bragt til "Jřdelejren" i Bobruisk. Nĺr de ikke lćngere kunne anvendes til slavearbejdet, bl.a. grřftegravning og vejarbejde, eller blev for syge og udhungrede, blev de beordret til at ligge pĺ maven i store grav ved SS-lejren, hvor SS-folkene myrdede dem med et nakkeskud.

homoriemer.jpg

Nogle af de unge drenge blandt fangerne i "jřdelejren" ved Bobruisk i Hviderusland fik "sćrlig behandling" hos den homoseksuelle, tyske SS-Blokfřrer Adold Riemer (billedet til venstre). Han udvalgte unge fanger til sit seksuelle misbrug i lejren. Han blev aldrig straffet for sine forbrydelser. Riemer sparkede, slog og piskede fangerne, hćngte flere og begik et ukendt antal drab. (Denne forfatter kan ikke fĺ sig til at beskrive den sadisme som Riemer udřvede (lćs i stedet bogen En skole i Vold s. 272-275). Foto fra bogen En skole i vold.

Danske myndigheder har systematisk siden 1996 forsinket eller forhindret forskere i at fĺ adgang til oplysninger om f.eks. danske udvisninger af statslřse jřder eller oplysninger om Waffen-SS folk som begik forbrydelser. Oplysninger om statslřse jřders udvisninger kendte man naturligvis til i ministerierne, men pĺ et eller andet tidspunkt har man for Danmarks ve og vel besluttet at den del af Danmarks- historien skulle skjules. Min Kamp med ministerierne og til dels Rigsarkivet beskrives i et epilog i min bog Medaljens Bagside (2005), som handler om danske myndigheders udvisning af jřder og andre i perioden 1940-1943. Fra centralt sted havde man besluttet at den historie ikke skulle ud.

Simon Wiesenthal Center har anmodet om en undersřgelse af Helmuth Leif Rasmussens virke i Hviderusland

Det ville ikke undre mig, at nu nĺr dr. Efraim Zuroff ved Simon Wiesenthal Centret i Jerusalem har anmodet de danske myndigheder om at undersřge den tidligere SS-mand H.R. pĺ Frederiksberg (se her), at de danske myndigheder gentager en af deres gamle forhalingstaktikker overfor dem som řnsker at klarlćgge forbrydelser mod jřder og andre begĺet af danskere, vćre det sig den danske statsmagt eller Waffen-SS soldater.

Justitsminister Mette Frederiksen har, efter sigende, ikke tid pĺ grund af embedsmćssig travlhed. Hun har, uden at svare Dr. Efraim Zuroff sendt Simon Wiesenthal Centers anmodning videre til socialdemokratiets retsordfřrer Trine Bramsen, som oplyser at det er den relevante politimyndighed, hvor manden pĺ Frederiksberg bor, der skal kontaktes hvis nogen řnsker at en hans fćrden i Hviderusland skal undersřges. I retssager over manden pĺ Hollćndervej viste myndighederne i 1945 og 1947 ikke sćrlig interesse i hans fćrden i Bobruisk. Han blev i 1947 dřmt for at have sĺret en person med skud pĺ Frederiksberg, da han skřd mod en folkemćngde som han fřlte sig truet af. Han havde gĺet i biografen sin SS-uniform. Den slags arrogance lagde almindelige danskere trods alt mćrke til i 1944.

Sĺdan som de danske myndigheder agerede i sagen om Sřren Kam, hvor Simon Wiesenthal Center blev spist af med en 3 siders rapport, henkogt af statsadvokaten for Křbenhavn fra en langt střrre og vigtigere rapport som en dansk kriminalbetjent havde udarbejdet, ville det ikke undre, at manden pĺ Hollćndervej pĺ Frederiksberg mřder sin skaber fřr han nogen sinde bliver afhřrt om sit kendskab til Frikorps Danmarks aktiviteter i Hviderusland.

Den střrste břddel holdt Danmark hemmelig

Det var svćrt i 2004 for de danske myndigheder ĺbent at erkende, at en dansker havde fungeret som en af naziterrorens břdler i 1945-47. I 2004, da jeg med stort besvćr forsřgte at fĺ adgang til Justitsministeriets akter om den střrste danske krigsforbryder, Gustav Alfred Jepsen, opstod der ogsĺ vanskeligheder, inden der blev givet aktindsigt i Jepsens sag (Lćs mere om sagen her). Justitsministeriet pĺstod, at sagen ikke fandtes i deres arkiv. Ministeriet skrev: »For sĺ vidt angĺr Deres anmodning om oplysninger vedrřrende en dansker ved navn Jeppsen/Jepsen eller Jeppesen skal Justitsministeriet meddele, at ministeriet efter at have foretaget en gennemgang af sagskartoteket ikke ses at vćre i besiddelse af akter vedrřrende ovennćvnte person.« Grunden til, at man i 2001 pĺstod,

ss-jepsen.jpg

Danske myndigheder forhindrede offentlighedens kendskab til Gustav Alfred Jepsens forbrydelser helt frem til 2005, da Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson fortalte hans historie i Weekendavisen. Fotos PRO, Kew.

jepsen_i_uniform2_1250363.jpgat sagen ikke lćngere fandtes i ministeriets sagskartotek over řmtĺlelige sager fra Anden Verdenskrig er lidt af et mysterium, og ministeriet har heller ikke valgt at kommentere det yderligere trods en henvendelse derom. Men mens ministeriet benćgtede og "intet kendte", vidste jeg at embedsmćndene sagde usandt. Jeg kendte allerede til Jepsens sag fra Public Record Office i Kew (Det engelske Rigsarkiv) og vidste at der fandtes mere udfřrligt materiale om ham i Rigsarkivet og at Justitsministeriet havde holdt et kartotek over sager om bl.a. Waffen-SS mćnd. Man var endnu ikke klar til at danskeres krigsforbrydelser skulle belyses ordentligt. Man er endnu ikke klar nu nĺr spřrgsmĺl bliver rette om manden pĺ Frederiksberg. Sagen om Jepsen viste ogsĺ meget tydeligt, hvorledes de danske myndigheder forsřgte at skjule disse forbrydelser for offentligheden.

Da Jepsen skulle hćnges i 1947 bad man hans kone og sřn ikke at vćre til stede i Minden i Tyskland, hvor henrettelsen fandt sted, for ikke at lede den danske presses opmćrksomhed mod manden og hans krigsforbrydersag. Det var derfor fřrst i 2005 at den almindelige dansker fik oplysninger om den střrste krigsforbryder fra Danmark under 2. verdenskrig. Det ophidsede ikke sĺ fĺ, som mente at Jepsen slet ikke skulle tćlle i statistikken over danske krigsforbrydelser, eftersom han tilhřrte det tyske mindretal i Sřnderjylland, som efter sigende var mere tilbřjeligt til vold en danskerne, i hvert fald ifřlge nogle af de mest nationalistiske lćserbrevskriverne i Weekendavisen.

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson 26/11 2014


Tóti Royal

kattarsogur_1249730.jpg

Ţórarinn Eldjárn Hallmćlisskáld hefur nú flutt drápur góđar í höllum Möggu, Halla og Kalla. Hvenćr fćr Óli Íslandskóngur drápu frá Hallarmćri ţessum? Óska ég útgáfu Íslendingasagnanna velgengi, ţótt ýmislegt mćtti setja út á í ţýđingunum.

En ósköp er ţađ neyđarlegt, ađ ţessum útgáfum sé pakkađ inn í kassa međ mynd af kattarhaus úr norskri konungagröf, sem var tekin löngu áđur en Ísland var numiđ áriđ 872 give and take. Var virkilega ekki hćgt ađ fá ódýra mynd á Ţjóđminja- safninu til ađ prýđa ţessa norrćnu útgáfu? Ţórarinn Royal hefđi nú getađ reddađ ţví for old time's sake.

Ítarefni:

Fyrra níđ mitt um dönsku drápuna til Möggu Tótu og kattarfjandann úr Osebergskipinu.


Mannfrćđin er furđuleg grein, enda er mađurinn furđuskepna

hond_bjorns.jpg

Í dag, 15. nóvember 2014,opnađi í Kaupmannahöfn, nánar tiltekiđ á Nordatlantens Brygge, hin frábćra ljósmynda- og konceptlistsýning Museé Islandique, sem einnig var haldin fyrir fáeinum árum í Reykjavík, líkt og hinn framandi titill gćti ef til vill gefiđ til kynna.

Sýndar eru ljósmyndir, sem Ólöf Nordal listakona lét taka, af safni afsteypna sem gerđar voru af Íslendingum áriđ 1856. Ólöf uppgötvađi ađ ţćr vćru til á El Museo Canario í Las Palmas á Gran Kanaríeyju, ţangađ sem ţćr höfđu í eina tíđ veriđ keyptar af Musée de l´Homme í París. 

800px-bjorn_gunnlaugsson_by_sigur_ur_malari_1249575.jpg

Dannebrogmađurinn og stćrđfrćđingurinn međ barnshjartađ, Björn Gunnlaugsson, eins og Sigurđur Guđmundsson málari sá hann áriđ 1959, og eins hann leit út er afsteypa var gerđ af fasi hans áriđ 1856. Stór og ţunglamaleg hönd Björns sést efst.

x400x400_olofnordal_bjorngunlassen_282_29_jpg_pagespeed_ic_rfkpazlga2_1249537.jpg

Björn Gunnlaugsson (1788-1876) í sólbađi í Las Palmas. Ljósmynd Gunnar Karlsson.

Afsteypurnar, sem voru gerđar áriđ 1856, voru teknar af mönnum í leiđangri Jérômes prins Napoleons, sem sótti landiđ heim. Jérôme var bróđursonur Naflajóns keisara. Afsteypa af ađ minnsta kosti einum Íslendingi hafđi einnig veriđ gerđ fyrir 1856, eđa áriđ 1839, af leiđangri Gaimards til Íslands áriđ 1839. Hún er varđveitt á Mannfrćđisafninu í París.

olofnordal_bjarnijonsson.jpg

Bjarni Jónsson (Johnsen) rektor Lćrđa skólans (1809-1868). Ekki er laust viđ ađ ţađ sé einhver Framsóknarsvipur á Bjarna, ţví fyrir utan rauđa háriđ er Bjarni ekki ósvipađur Guđna Ágústssyni stjórnmálamanni međ hausverk í bland viđ Halldór Jónatansson fyrrverandi forstjóra Landsvirkjunar. Eđa kannski eru Íslendingar bara einsleitur massi?

Á sýningunni eru einnig ljósmyndir af uppstillingum Ólafar af ýmsu rannsóknarefni sem Jens heitinn Ó.P. Pálsson (1926-2002) líkamsmannfrćđingur lét eftir sig er hann lést i Ţýskalandi áriđ 2002, og sem nú er varđveitt er í Háskóla Íslands. Ég missti af sýningunni í Reykjavík, og sá hana í fyrsta sinn í gćr, ţar sem mér hafđi veriđ bođiđ til opinberrar opnunar sýningarinnar fyrir sérstaklega mikilvćga gesti.

Ţetta er frábćr sýning, sem ég mćli međ ađ allir sjái, ef ţeir eru staddir í Kaupmannahöfn eđa nágrenni, eđa ćtla ađ skella sér í jólainnkaupin til Kaupmannahafnar.

Ljósmyndirnar eru líklegast áhrifameiri og dramatískari en ef frummyndirnar hefđu veriđ til sýnis í sýningaskápum. "Touch" listamannsins í ljósmyndunum fćrir áhorfandann nćr viđfangsefninu en glerkassi safnamannsins og hinn upphaflegi gripur inni í honum.

Á sýningunni í Kaupmannahöfn, eru umfram sýninguna í Reykjavík, 3 ljósmyndir af 5 Grćnlendingum sem ađstođarmenn Napóleons prins gerđu eftir ađ ţeir höfđu yfirgefiđ Ísland og komu viđ á Grćnlandi. Mér ţykja ţćr "myndir" fallegri en Íslendingamyndirnar, líkast til vegna ţess ađ frumafsteypurnar eru litađar og ađ Grćnlendingarnir eru kannski fallegra fólk í mínum augum en Íslendingarnir sem afsteyptir voru.

Sýningunni í Reykjavík, og nú Kaupmannahöfn, fylgir áhugavert hefti, ţar sem Ćsa Sigurjónsdóttir listfrćđingur skrifar mjög góđa grein ţar sem tekiđ er á viđfangsefninu út frá listfrćđilegu sjónarhorni.

Grein Gísla Pálssonar um líkamsmannfrćđi

Sömuleiđis er í sýningarskránni grein eftir Gísla Pálsson mannfrćđiprófessor viđ Háskóla Íslands, sem einnig birtist í lengri gerđ í límariti Máls og Menningar áriđ 2012. Hún er frekar lauslegt yfirlit yfir líkamsmannfrćđi á Íslandi.

Í grein Gísla er ţví gert skóna, ađ íslensk líkamsmannfrćđi hafi haft tengsl viđ Ţýskalands nasismans og eru í ţví sambandi nefndir til sögunnar Jens Pálsson og Eiđur Kvaran.

Eiđur Kvaran, sem ég hef ritađ um hér á Fornleifi (sjá hér), og sem ég veit ef til vill meira um men flestir ađrir sem hafa veriđ ađ skrifa um hann, var vissulega nasisti, en hann var ekki líkamsmannfrćđingur (hvorki ţađ sem sumir kalla physical anthropolgist eđa antropometríker), jafnvel ţótt hann hefđi sótt einhverja kúrsa hjá dularfullum "vísindamönnum" viđ ţýska háskóla. Doktorsritgerđ Kvarans var einnig afar léleg sagnfrćđileg úttekt á íslenskum miđaldaritum, líklega meira í stíl viđ vangaveltur sem mađur sér oft í nútíma menningarmannfrćđi, ef nokkuđ skal segja.

Jens Pálsson vann vissulega međ fólki sem hafđi á yngri árum starfađi viđ háskóla í Ţriđja ríkinu og stundađi kynţáttarannsóknir ađ hćtti nasista, kynbótafrćđi, kynţáttafrćđi (Rassenkunde) og jafnvel rannsóknir á líkamsleifum fórnarlamba nasista úr fanga- og útrýmingarbúđum. Ţar međ sagt er ekki hćgt ađ tengja Jens viđ nasisma. Margir ađrir en nasistar stunduđu sams konar rannsóknir og Jens Ó.P. Pálsson. Antropometría,(mćlingar á lifandi fólki) Jens Pálssonar voru frćđi sem voru samt miklu eldri en nasisminn í Ţýskalandi, og engan ţarf a furđa ađ nasistar hafi heillast af henni. Međ flokkun á fólki var komiđ tilvaliđ verkfćri til ađ lýsa ţeim "óćđri kynstofnum" sem nasistar kenndu um ófarir Ţjóđverja og hinna svo kölluđu "aría". En ekki er mér kunnugt um ađ Jens Ó.P. Pálsson hafi stundađ neitt slíkt.

visindastofnun_islands.jpg

Brot úr ćvistarfi Jens Ó.P. Pálssonar. Nćrmynd af einni ljósmyndanna á sýningu Ólafar Nordal.

Greinin sem gleymdist

Mér til mikillar furđu sá ég strax, ađ prófessor Gísli Pálsson hefur í mjög götóttri yfirreiđ sinni yfir íslenska líkamsmannfrćđi, sem hann gefur mest lítiđ fyrir og stimplar allar rannsóknir á sviđi antrópómetríu, sem eins konar nasisma og ţjóđernisrembing, misst af riti, sem ţannig er skráđ á Gegni: +

Populations of the Nordic countries Human population biology from the present to the Mesolithic : proceedings of the Second Seminar of Nordic Physical Anthropology Lund 1990 / editors Elisabeth Iregren, Rune Liljekvist ; scientific advisors Jesper L. Boldsen, Elisabeth Iregren, Berit J. Sellevold ; [front drawing by Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson]. Lund : University of Lund, Institute of Archaeology and the Historical Museum, [1993].

Ég gaf Ţjóđarbókhlöđu ţetta rit og Ţjóđminjasafni Íslands, ţar sem ég starfađi á tímabili. En nú virđist sem ţađ sé nú ađeins til á Ţjóđminjasafninu en sé tröllum gefiđ í Ţjóđarbókhlöđunni. Líklega var ţađ svo mikiđ lesiđ af stúdentum ađ ţađ eyddist upp ađ kili. Fyrir utan gamanmynd eftir mig á forsíđu bókarinnar, er reyndar lćrđ grein eftir mig í bókinni, sem hafđi áhrif á feril Jens Ó.P. Pálssonar. Ţessa grein mína hefur Gísli Pálsson ţví miđur ekki ţekkt.

Fyrsta opinbera gagnrýnin á íslenska líkamsmannfrćđi

Ég var fyrsti íslendingurinn sem opinberlega gagnrýndi Jens Ólaf Pál Pálsson (sjá hér). Ţá sjaldan ađ hann hélt fyrirlestur komu fáir og hlustuđu, en í Lundi áriđ 1990 var 200 manna hópur. Okkur, tveimur Íslendingunum, hafđi báđum veiđ bođiđ á ráđstefnuna í Lundi en hvorugur vissi ađ hinn myndi mćta. Ég var međ gagnrýninn fyrirlestur, sem m.a. fjallađi um rannsóknir Jens, en Jens var međ sömu tugguna sem hann hafđi oft flutt á ţýsku, en nú hélt hann fyrirlesturinn á eins konar ensku.

Áđur en Jens hélt fyrirlestur sinn talađi ég viđ hann í fyrsta skipti. Ég ţekkti hann ađeins af umtali fornleifafrćđings sem ég vann fyrir. Hún lýsti Jens međ glettnum sögum sem afar sérstćđum manni. Vissulega var hann ţađ. En ađ mínu mati en íslensku ţjóđfélagi og akademísku umhverfi fyrri tíma til hróss ađ ţađ hafđi "bás" fyrir menn eins og Jens, ţó svo ađ fćstir vissu hvađ hann vćri ađ bauka, ţví ekki gaf Jens mikiđ út af greinum eđa bókakyns. Ţađ kom ţó verulega á óvart ađ hann fékk prófessorsnafnbót áriđ 1995.

Jens flutti fyrirlestur sinn í Lundi og ţađ var í einu orđi sagt, slys.

Allt sem úr lagi gat fariđ, fór úr lagi. Myndaskyggnur, sem hann hafđi međ sér í Lundi, snéru rangt, komu í rangri röđ ellegar voru svo ógreinilegar ađ enginn hafđi ánćgju af. Ţar ađ auki átti fólk erfitt međ ađ skilja allt sem Jens sagđi vegna međfćdds málgalla hans. Til ađ kóróna allt, mismćlti hann sig mikiđ í enskunni og ruglađist á síđum og hafđi týnt blađsíđum i fyrirlestri sínum. Hann fór einnig fram yfir tíma sinn og bađ um ađ fá ađ halda lokaorđ síđar um daginn. Í salnum í Lundi voru menn farnir ađ flissa og ganga út.

Svo kom kaffihlé og ég fór til Jens og talađi viđ hann og ađrir komu ţar ađ og spurđu nokkuđ efins um ţessa "kynstofna" í Noregi sem Jens heimfćrđi yfir á "týpur" á Íslandi. Jens taldi engan vafa á ţessu og benti á, ađ hann hefđi fundiđ allar "fenótýpur" á Íslandi í Noregi og á Bretlandseyjum. Svo benti hann á mig og tjáđi sig um ađ hann gćti bent á hvađan ég vćri ćttađur í Noregi. Ţá hlógu menn. Og ég spurđu háđskur:"getur ţú sagt mér hvar góssiđ mitt í Noregi er, ţví ég mun gera tilkall til ţess viđ norsku krúnuna?" en bćtti viđ spurningunni um hvort allir sem vćru af sömu "týpu" og ég  í Noregi ćttu föđur frá Hollandi, sem ćtti víđa ćttir ađ rekja eins og fađir minn. Ţeir sem stóđu og töluđu ţarna viđ okkur hlógu dátt. Hvort Jens varđ leiđur yfir ţessu "frćđilega" afhrođi í kaffihléinu, eđa ađ hann hafi drabbast niđur eftir ađ ađ hafa hlustađ á fyrirlestur minn sem ég flutti síđar um morguninn, veit ég ekki.

Ég kom inn á tilgangsleysi rannsókna eins og ţeirra sem Jens stundađi, án ţess ađ tengja ţađ beint viđ nasisma og Ţýskaland eins og ađrir hafa gert á mjög ómaklegan hátt. Jens lét sig hverfa af ráđstefnunni. Síđar um kvöldiđ tjáđi Elisabet Iregren mannfrćđingur, einn af umsjónamönnum ráđstefnunnar, mér ađ Jens hefđi fariđ á hótel sitt og hefđi drukkiđ. Hafđi hann hringt i hana og veriđ í öngum sínum yfir fyrirlestri mínum, sem hann vildi svara í ráđstefnuritinu. Hún taldi ţađ af og frá og bađ hann um ađ senda sinn fyrirlestur. Ég varđ leiđur yfir ţví ađ heyra ţetta og bauđst til ađ tala viđ Jens, en Iregren sagđi mér ekki ađ hafa neinar áhyggjur. Jens sást ekki meira á ráđstefnunni, kom ekki á galla-kvöldverđinn í forngripasafninu Kulturen og sendi aldrei ritstjórum fyrirlestur sinn eđa grein.

Jens, sá ég tvisvar sinnum í Reykjavík eftir ţetta. Eitt sinn gengum viđ báđir á gangbraut viđ Suđurgötuna. Ég var ađ fara heim til mín á Neshagann. Ţegar ég sé Jens, bý ég mig undir ađ kasta kveđju á hann. Ţá snýr hann skyndilega af leiđ svona 5 metrum áđur en viđ mćtumst og nánast hleypur rakleitt ţvert yfir götuna. Ég sá greinilega ađ Jens vildi ekkert af mér vita, og taldi best ađ láta hann ţá lönd og leiđ. Annađ skipti sneri hann upp á súluna í Björnsbakaríi á Hringbrautinni er ég reyndi ađ heilsa honum. Hann mundi greinilega eftir minni "týpu".

En á gagnrýni Gísla Pálssonar rétt á sér?

to_be_or_not_to_be.jpg

Ţađ leiđist mér, ţegar stórlax í samfélagsmannfrćđinni í HÍ eins og Gísli Pálsson er, setur Jens Ó.P. Pálsson í sama bát og gamla nasista og skrifar:

"Mestalla tuttugustu öld, frá fyrstu rannsóknum Guđmundar Hannessonar og Eiđs S. Kvarans til loka ferils Jens Ó. P. Pálssonar, höfđu tengslin viđ Ţýskaland sterk áhrif á líkamsmannfrćđi Íslendinga".

Ţetta er of djúpt í árina tekiđ. Ţađ rétta er, ađ Jens var ađ vinna viđ "rannsóknir" sem voru af svipuđum meiđi og ţćr rannsóknir sem stundađar voru í Ţýskalandi nasismans. Jens er alls ekki hćgt ađ spyrđa viđ nasisma, ţótt hann hafi unniđ međ Ilse Schwidetzky (1906-1997) sem hafđi veriđ í hirđ Egon Freiherr von Eickstedt sem var einn af ţekktari kynţáttaspekúlöntum Hitler-Ţýskalands. Hann gaf út tímaritiđ Zeitschrift für Rassenkunde. Ţví apparati kom Jens ekkert nálćgt og ekkert úr mannvalskjaftćđi ţeirra frćđa birtist í ţví litla sem Jens gaf út um ćvina.

Mađur fćr á tilfinninguna ađ ţjóđfélagsmannfrćđingurinn Gísli Pálsson sé ekki alveg á ţvi hvađ líkamsmannfrćđi sé. Enn er stunduđ líkamsmannfrćđi, sér í lagi mćlingar á beinum, sem eru mun öruggari heimild um uppruna ţjóđa og ţjóđflokkadreifingu en DNA-rannsóknir. Gísli heldur ţessu fram í enskri gerđ greinar sinnar:

"With the emergence of genetics in the 1940s, and the new genetics from the 1960s (Gísli Pálsson 2007), bones and and texts are more or less obsolete as a subject of study, doomed to give way to DNA (Sommer 2008). Only DNA, som say will permit researchers to grapple in any useful way with the history of humans. However, while the methods and theories of genetics and biological anthropology have proved productive and opened new perspectives, it is probable that, like older methods, they too will undergo change - not least in view of growing criticism of gene-centered discourse."

Ţó síđasta vangaveltan í ţessari setningu sé réttmćt, spyr mađur sig hvađ Gísli Pálsson hafi veriđ? Mćlingar á fornum beinum (Ostemetría) hafa veriđ, og eru enn stundađar, og veita miklar upplýsingar. DNA-niđurstöđum er hins vegar andmćlt fáeinum árum eftir ađ "stórtíđindi" eru tilkynnt. Mađur hefur ekki viđ ađ fylgjast međ DNA-kenningum sem reynast rugl og misskilningur ţegar upp er stađiđ.

Gísli afgreiđir mćlingar á beinum sem liđna tíđ. Hann minnir mig á bandaríska konu sem bandarískir kollegar mínir sögđu mér frá, sem alltaf stóđ upp á ráđstefnum beinasérfrćđinga og hrópađi "racist !", er hún heyrđi ađ menn mćldu bein, sama hvort ţađ voru bein manna eđa dýra. Líklega er Gísli bara of einangrađur í menntaumhverfi sínu á Íslandi, ţar sem enginn hefur stundađ neitt á milli ţeirrar "Dürkheimsku", "socialstrúkúralístísku" mannfrćđi sem hann vinnur međ, og ţví litla sem Jens Pálsson áorkađi í úreldum og ónothćfum frćđum sínum.

gisli_palsson_madurinn_sem_stal_sjalfum_ser.jpg

Ađ halda ţví fram, sem Gísli Pálsson gerir, ađ fyrir hefđi veriđ einhver sérstakur áhugi allra líkamsmannfrćđinga á hreinleika Íslendinga og ađ halda ađ öll ţessi mannbótastefna i líkamsmannfrćđinni hafi átt rćtur ađ rekja til Ţýskalands er hreinn kjánaskapur, fáfrćđi og fordómar.

Kristian Emil Schreiner i Noregi, og síđar lćknirinn Tage Kemp í Danmörku, eđa Anders Retzius í Svíţjóđ, voru allt vísindamenn sem höfđu sömu áhugamálin, sem var etnósentrísk mannfrćđi og "rassenkunde!. Ţetta áhugamál, oftast međ innbyggđan rasisma, var tímans tákn. Inn í ţetta blandađist gjarna mannhreinsunarstefna/mannkynbćtur (eugenik). Í dag, ţegar menn mćla útlimbein og bera ţau saman viđ bein annarra manna, eru ţeir ekki ađ reyna ađ sýna fram á gćđi ákveđinna ţjóđa fram yfir ađrar. Ţetta veit Gísli vonandi.

Ef menn hafa áhuga á ađ sjá hve heltekiđ samfélag menntamanna gat orđiđ af ţeim ófögnuđi get menn lesiđ stutt yfirlit yfir stofnun ţá sem kölluđ var Statens Institut för Rasbiologi í Svíţjóđ.

Var Jens Pálsson gyđingahatari?

Ţađ tel ég ólíklegt, en hann var haldinn sömu fordómum og margir Íslendingar eru enn í garđ gyđinga. Í viđtali viđ Vikuna áriđ 1966, segir hann:

Einhvern veginn fannst mér Arabar og Gyđingar leiđinlegir ţarna [Kaliforníu]. Ţeir gátu aldrei á sárs höfđi setiđ hvar sem ţeir komu saman. Ţađ var eins og ţeir sćju aldrei önnur vandamál í heiminum en ţeirra eigin. Ég minnti ţá stundum á sameiginlegan uppruna en ţeir urđu kindarlegir viđ. Um Gyđinga eina vil ég annars segja ţađ ađ flestir ţeirra sem ég hef kynnzt hafa veriđ ljóngáfađir menn og lifandi í andanum en međ vissri tortryggni og viđkvćmni skapa ţeir vegg í kringum sig eins og ýmsir menn.

Já, margur heldur mig sig. Íslendingar eru t.d. heimsmeistarar í sjálfsmeđaumkvun og hafa á síđari tímum óspart líkt óförum sínum viđ Auschwitz og ađra álíka stađi. Muniđ ţiđ 2008? Ég man líka hegđan Jens gangvart mér. Hvekktur var hann, en gyđingahatari og nasisti? Varla. Hann var kynlegur kvistur í hinum akademíska heimi.

DNA-rannsóknir og The Brave new World?

Hins vegar leyfi ég mér ađ halda ţví fram, ađ vissar yfirlýsingar úr DNA rannsóknum nútímans á Íslandi og hin staurblinda umrćđa um hvort Íslendingar voru frá Bretlandseyjum eđa Skandínavíu, sé álíka út í hött og nasísk misnotkun líkamsmannfrćđinnar, ţó svo ađ menn séu ekki ađ fegra "stofninn" nema í ţví auglýsingasjónarmiđi ţar sem básúnađ er ađ íslendingar henti vel til rannsókna sem leyst gćti allan vanda sem herjar á ţjóđir heims.

Íslendingurinn er orđinn ađ "guđinum" sem lokar öskju Pandóru. DNA á líka samkvćmt nýlegum íslenskum rannsóknum ađ sýna, ađ kvenţjóđin á Íslandi í öndverđu hafi fyrst og fremst komiđ frá Bretlandseyjum og karlar frá Skandinavíu. Ţađ eru vafasamar niđurstöđur og vart tel ég ađ ţćr munu standast međ áframhaldandi rannsóknum. DNA-heimurinn mjög hverfull, ef menn hafa ekki enn tekiđ eftir ţví.

Ađ rannsaka erfđamengi Nútímaíslendinga til ađ tjá sig um uppruna ţeirra er langtum langsóttari leiđ en ađ mćla hlutföll í t.d. lengd útlimabeina elstu Íslendinganna sem varđveitt eru í Ţjóđminjasafninu.

Dr. Hans Christian Petersen (f. 1959) mćldi í samstarfi viđ mig elstu bein á Ţjóđminjasafni áriđ 1993. Hans, sem er virtur líffrćđingur og líffrćđitölfrćđingur (biostatistiker) í Danmörku. Hann er prófessor viđ Syddansk Universitet (SDU) í Óđinsvéum. Í rannsókn sinni á Íslandi á varđveittum beinum elstu Íslendinganna í kumlum og grafreitum, sýndi hann fram á ađ flestir einstaklingarnir ćttu ćttir ađ rekja til Skandinavíu/Noregs (sjá hér).

Hans Christian Petersen sá međ samanburđarmćlingum sínum ákveđna prósentu fólks sem hlaut ađ koma frá Bretlandseyjum, bćđi á međal karla og kvenna. Hann fćrđi einnig ađ ţví gild rök, ađ Íslendingar í öndverđu hafi veriđ blandađir frumbyggjum Skandinavíu, Sömum. Mítókondríiđ (hvatberar??) í Íslendingum í dag sannar á engan hátt uppruna formćđra ţeirra á Bretlandseyjum. Mćlingar á útlimabeinum formćđra ţeirra sýna hins vegar glögglega ađ ca. 15. % ţeirra mćlast líkt og konur á Bretlandseyjum á sama tíma. Ţetta hlusta ţeir DNA-sérfrćđingar sem fóru á spenann hjá deCode/Íslenskri Erfđargreiningu ekki ár, eftir ađ hafa í upphafi "DNA-byltingarinnar" á Íslandi fyrst gagnrýnt fyrirtćkiđ og framsetningu ţess í DNA-sölumennskunni.

Enginn vafi leikur á ađ Samar, eđa fólk blandađ ţeim, settust ađ á Íslandi, en samt hefur engum af frćđimönnunum fyrir og eftir hinn meinta "ţýska tíma" í íslenskri líkamsmannfrćđi, dottiđ í hug ađ Samar vćru međal á ţeirra. Ţeir sem unnu međ ritađa arfinn útilokuđ ţó ekkert um slíkt, enda er greint frá sömum og afkomendum ţeira í Íslendingasögum.

Ţjóđflutningamannfrćđin í auglýsingaefni DNA-sölumannsins Kára Stefánssonar hefur heldur ekki gert ráđ fyrir Sömum. Hverju veldur? Ađferđafrćđileg skekkja, eđa sú óniđurbrjótanlega skođun margra kynslóđa íslenskra frćđimanna ađ annađ hvort séu ţeir og ţjóđin komnir af konungum í Noregi, eđa konungum á Írlandi?

Samar, sem Svíinn Retzius niđurlćgđi, urđu fórnarlömb ţessarar ţjóđrembumannfrćđi í Noregi og Svíđţjóđ. Međ hjálp "líffrćđilegra raka" svo sem ađ Samar vćru ekki langhöfđar, voru ţeir taldir óćđri Stórsvíum. Skyldu tilgátur Retziusar enn gerjast á međal íslenskra frćđimanna, sem geta greinilega ekki hugsađ sér ađ frumbyggjar Skandinavíu hafi veriđ á međal landnámsmanna? Ţeir finna ekkert DNA sem bendir til ţess, en hafa ţeir leita ađ ţví?  Eins og allir sem hafa flett sögubókum vita, ţá er DNA-iđ á landnámsöld ekki ţađ sama og í dag. Viđkoma annarra en ţeirra sem námu land, hlýtur ađ vera töluverđ. Til ţess eins ađ ţjóđin úrkynjist ekki ţarf meira en 3% "nýtt blóđ" í einangrađn stofn manna. Á vondum degi dettur manni í hug ađ ţađ hafi ekki alveg tekist, en ég tel ţó svo vera.

Viđ vitum af öllum ţeim hópum útlendinga sem höfđu samband viđ Íslendinga í gegnum aldirnar, og kannski sér í lagi viđ íslenskar konur. Ţćr bćttu kynstofninn í frístundum sínum og hjáverkum, ţví ţćr sáu kannski hvert stefndi međ afdalahátt og skyldleikarćktina.

LENGI LIFI ÍSLENSKA KONAN,

ţótt menn hafi misskiliđ hvatberana í henni.


Altaristaflan í Miklaholti

miklaholt2_1249368.jpg

Flestir Íslendingar kannast viđ Vor Frelsers Kirke, Kirkju Frelsara Vors á Kristjánshöfn í Kaupmannahöfn. Sumir hafa jafnvel gengiđ upp í turnspíruna á henni, eins og ég gerđi međ föđur mínu sumariđ 1971. Mađur gengur upp tröppur utan á turnspírunni. Síđan ţá hef ég ţjáđst af mikilli og ólćknandi lofthrćđslu og dreymir stundum enn um ţađ ţegar ég ţurfti ađ setjast niđur á koparţrepin ţegar einhverjir plássfrekir ţýskir túristar og sćnskar fyllibyttur gengu framhjá okkur utan á helv... spírunni.

Kirkja Frelsara Vors var reist á árunum 1682-1696 eftir teikningum norsks byggingarmeistara af hollenskum ćttum. Hann hét Lamberts van Haven. Kirkjan var ekki upphaflega hugsuđ međ ţann turn og turnspíru sem viđ ţekkjum í dag. Spíran var fyrst vígđ áriđ 1752 og var gerđ eftir teikningum danska arkitektsins Lauritz de Thurah.

kbh-300705-159-001-600x387.jpg

Vor Frelsers Kirke á 18. öld.

6754180-26magdetgamlekbenhavnjpg.jpg

Kirkjan í lok 19. aldar.

Ţegar skrifađ var um kirkjuna í stórverkinu Danmarks Kirker í byrjun 7. áratugar síđustu aldar, kannađist listfrćđingurinn Jan Steensberg (1901-1971), sem um kirkjuna fjallađi, vitaskuld ekki viđ altaristöfluna í Miklaholtskirkju i Fáskrúđabakkasókn á Snćfellsnesi. Hefđi hann gert ţađ, hefđi löng greinargerđ hans um kirkjuna orđiđ öđruvísi en sú sem má lesa (sjá hér). Nú vitum viđ, hvernig turn kirkjunnar var, áđur en hann var hćkkađur til  muna um 1740 og áđur en spíran sem nú er kirkjunni var loks reist. Ţetta var dćmigerđ hollensk kirkja, líkust Nýju kirkju (Nieuwe Kerk) í den Haag í Hollandi, enda byggđ af hinum hollenskćttađa Norđmanni van Haven.

lambert_van_haven.jpg

Lambert van Haven, byggingarmeistarinn.

vor_frelsers_kirke_copenhagen_portal_west_2_1249371.jpg

Prestur gefur ljósmynd

Af einhverjum ástćđum mér ókunnugum kom séra Jónas Gíslason (1926-1998) međ ljósmynd af altaristöflunni á Ţjóđminjasafns Dana áriđ 1967 og gaf safninu. Jónas var ţá prestur Íslendinga í Kaupmannahöfn, en síđar var hann útnefndur prófessor í trúarbragđasögu viđ guđfrćđideild Háskóla Íslands, og enn síđar vígslubiskup í Skálholti. Engar upplýsingar hafa Danir um ţessa ljósmynd sem ţeir fengu. Myndin varđ hins vegar til ţess ađ ég hóf dauđaleit af töflunni. Leitin stóđ yfir í um ţađ bil sólarhring. Ég fullvissađi mig um ađ taflan, sem ekki er nefnd í Kirkjum Íslands, vćri heldur ekki á Ţjóđminjasafni Íslands. Loks kom í ljós ađ hún hafđi lengst af veriđ í kirkjunni eftir ađ hún fékk andlitslyftingu hjá Frank heitnum Ponzi listfrćđingi fyrir mörgum árum síđan.

Mönnum ţótti kirkjan í Miklaholti orđin mjög hrörleg á seinni hluta 20. aldar og var ákveđiđ ađ endurbyggja hana og enn var bćtt viđ áriđ 1961. Fáskrúđabakkakirkja var sömuleiđis gerđ ađ sóknarkirkju í stađ Miklaholtskirkju. Ţađ var gert ţegar áriđ 1936. Ýmir gripir í gömlu kirkjunni fóru í ađrar kirkjur t.d. í nýju sóknarkirkjuna. Fáskrúđarbakkakirkju. En ekkert hefur fariđ á Ţjóđminjasafn Íslands. Kurt Zier, Ţjóđverji sem hafđi veriđ í útlegđ á Íslandi á stríđsárunum, og sem síđar hafđi snúiđ aftur frá Ţýskalandi til Íslands áriđ 1961 til ađ stýra Myndlista- og Handíđaskólanum Reykjavík, var fenginn til ađ mála nýja altaristöflu fyrir Miklaholtskirkju.

Gamla altaristaflan var hins vegar send til viđgerđar hjá Frank Ponzi og kostađi Guđríđur heitin Magnúsdóttir, dóttir Magnúsar Sigurđssonar í Miklaholti ţađ, en Magnús bjó í Miklaholti fram til 1939. Viđ jörđinni tók Valgeir Elíasson og kona hans Guđlaug Jónsdóttir. Núverandi ábúandi í Miklaholti, Gyđa Valgeirsdóttir, sem séra Páll Ágúst Ólafsson benti mér á ađ hafa samband viđ, sagđi mér hvar altaristaflan vćri niđur komin. Taflan kom aftur úr viđgerđinni og hefur síđan ţá hangiđ yfir kirkjudyrum, ţar sem fáir veita henni athygli, ţví ađeins er messađ í kirkjunni einu sinnu á ári, á Nýársdag.

Afkáraleg altaritafla?

Myndin á altaristöflunni úr Miklaholti er líklega gerđ áriđ 1728 líkt og fram kemur á töflunni, Hún er kannski ekki mikiđ listaverk, en í einfaldleika sínum er hún ađ mínu viti bćđi falleg og einlćg. 

engill_1249373.jpgengill.jpg

Í kirknaskrá sinni skrifađi Matthías Ţórđarson ţetta áriđ 1911 er hann heimsótti kirkjuna: 7.VII.1911.              Kirkjan orđin gamalleg og fúin, fremur lítilfjörlegt hús. Altaristafla afkáraleg, ofantekin, stendur frammi í horni. Umgjörđin međ allmiklu verki, máluđ međ ýmsum litum. Myndin sjálf sýnir kirkju, fyrir framan er Kristur međ flokk postula, Jóhannes skírari og ýmislegt fólk, sem flest bađar höndunum út í loptiđ. Fyrir ofan er letrađ: „Johannes og Johannis Babtistć Kirkia epter honum so křllud.“ Fyrir neđan myndina stendur á sjerstökum fleti: Hr. Peder Einersen: M.[:] Christin Siverdsda[a]tter. Ao 1728. "

Altaristöfluna gömlu í Miklaholti gaf séra Pétur Einarsson (1694-1778) sem alla tíđ var prestur í Miklaholti. Hann fór utan eftir nám í Hólaskóla 1720. Áriđ eftir fékk hann brauđ í Miklaholti og hefur líklega pantađ ţessa ţessa töflu af Vor Frelsers Kirke og beđiđ um ađ nafn sitt og konu sinnar yrđi sett á hana. Myndin er ţó ţess leg ađ ekki verđur útilokađ ađ íslenskur mađur hafi gert hana, einhver nákvćmur naívisti, en ţar verđa ţó ađeins vangaveltur.

Ţegar efst á myndina er ritađ ađ kirkjan fái nafn sitt eftir Jóhannesi og Jóhannesi skýrara er vitanlega átt viđ kirkjuna í Miklaholti sem taflan var gefin. Ţar var kirkja allt frá ţví á miđöldum helguđ Jóhannesi skírara.

Matthías Ţórđarson greinir myndmál myndarinnar rangt. Ţarna er margt ađ gerast. Skegglausi engillinn međ geislabauginn er enginn annar en Gabríel, og fólk bađar út höndum ţví Biblían greinir frá ţví ađ allir menn, t.d. María mey og Zakarías hrćddust Gabríel er ţau sáu hann. Jesús og lćrisveinarnir horfa á. Gabríel var bođunarengill ţegar í Gyđingdómi. Einnig má greina á málverkinu mann međ hjálm, sem snýr baki í okkur, en ţađ er hundrađshöfđinginn Kornelíus. Honum birtist engillinn Gabríel líka.

Ef einhver fróđur mađur getur skýrt út fyrir mér, hvernig stóđ á ţví ađ séra Jónas Gíslason fór međ ljósmynd af altaristöflu frá Íslandi á Ţjóđminjasafn Dana, vćri mér mikil akkur í ađ fá upplýsingar um ţađ. Ég held ađ hann hafi kannski leitađ upplýsinga fyrir Frank Ponzi og ađ Frank hafi tekiđ myndina. Hef ég ţví haft samband viđ Tómas, son Franks Ponzi, sem var nokkurn veginn samtíma mér í Menntaskólanum viđ Hamrahlíđ.

Taflan sem hafđi stađiđ í friđi og spekt yfir altari í Miklaholti síđan um 1728, var reyndar orđin hornkerling áriđ 1911. Hún er ţó sannarlega ţess virđi ađ minnst sé á hana ţví hún leysir ráđgátu um byggingasögu einnar merkilegustu kirkju Kaupmannahafnar, borgar sem í eina tíđ var höfuđborg Íslands. Í Vor Frelsers Kirke hangir til dćmis ljósahjálmur sem Íslandskaupmađurinn Jacob Nielsen gaf áriđ 1695.

Ritiđ Fornleifi á fornleifur@mailme.dk ef ţiđ hafiđ frekari upplýsingar um altaristöfluna í Miklaholtskirkju.

frelser_spir.jpg


Ondskab - ren ondskab

jurbarkas.jpg

Et dansk forlag, Ordenes by, som pĺ forlagets hjemmeside prćsenterer sig selv uden en eneste person eller ansvarshavende redaktřr, har udgivet bogen Ondskab af Eiríkur Örn Norđdahl. Ondskab var desvćrre det bedste Island havde at byde pĺ til nomineringen af Nordisk Rĺds Litteraturpris i 2014. Forlaget oplyser dog, at "det indtil videre har fokuseret pĺ at udgive mesterlig, international litteratur."

Nĺr Sofie Oksanen ikke engang kan have en sřmmelig omgang med de lig som mange af hendes estiske slćgtninge fřjede til holocaustpuljen i Baltikum, uden at fordreje og forfalske historien, hvorfor skulle sĺ en islandsk forfatter, som er barnebarn af mand som meldte sig ind i Waffen-SS som knapt 17 ĺr, kunne levere et bedre produkt om grusomhederne i Litauen?

icebowlers_1249066.jpg

Hattedamer og hattemćnd: Oksanen ifřrer sig ofte lidt "goth" gevandter, men Norđdahls hovedbeklćdning og varemćrke, Bowlerhatten http://norddahl.org/dansk,  batter slet ikke. Hallgrímur Helgason, som brćndte en kvinde af i Tyskland ved 1000 grader poserer ogsĺ med den slags og hans lille hoved egner sig meget bedre til den hattemode end Norđdahls kćmpeknold. Jeg tvivler pĺ, at nogen hat kan sidde godt pĺ Norđdahls begavede pande.

 

Persongalleriet i Eiríkur Örn Noddahls bog er lige sĺ utroligt som den islandske "virkelighed" som nogle yngre islandske forfattere, der ikke er kriminalromanforfattere, fremstiller i deres břger. At finde alle de grumme forbrydelser i Arnaldur Indriđasons mesterlige břger, er dog mere sandsynligt end at genkende personerne i Norđdahls Ondskab. Litauerne, Islands nye under-under arbejderklasse som desvćrre begĺr sig godt i kriminalitetsstatistikken, har ikke produceret akademikere og forskere i holocausts som hovedpersonen i Ondskab. Lige sĺ usandsynligt er det, at en person med jřdisk baggrund ville forelske sig i en nynazist. Men det er jo fiktion, sĺdan som TV-serien om 1864.

Island har heldigvis ikke noget Nynazistisk parti, selvom der nok findes en flora af tatoverede galninge som onanerer i kor i et eller andet baglokale i Reykjavík eller Ísafjörđur, hvor bogens "intellektuelle nynazist" kommer fra. Sĺdanne typer fandtes der en gang i 1960erne Reykjavík. Nogle blev til fine mćnd. Endnu finere blev medlemmer af Islands naziparti i 1930erne. Én blev politimester, en anden direktřr for flyvedirektoratet og en tredje bankdirektřr i Nationalbanken, uden at have en afgangseksamen i řkonomi fra et af de tysk universiteter som han marcherede pĺ i anden halvdel af 1930erne.

omar.jpg

Stakkels Omar, ifřlge Smagsdommeruniverset.

Sĺ har vi stakkels Ómar Arnarson, en af aktřrerne i Ondskabens lidt uappetitlige trekant, som er islćndingens nationalsport. Ómar er pure-islandsk, selvom researcherne pĺ DR-smagsdommerne, fremstillede ham billedligt som indvandreren Omar. For kulturlřse smagsdommere, som nok ikke har lćst denne bog, kan oplyses at det hebraiske mandsnavn Ómar/Omer forekommer i Biblen og blev brugt som mandsnavn i Norge og pĺ Island allerede i middelalderen. Man bor nřdvendigvis ikke i en forstadsghetto i Island, hvis man hedder Ómar og det er mere sandsynligt at en islandsk nynazist hedder Omar end at et pizzabud i Reykjavík med rřdder i Palćstina gřr det.

sa-fuhrerin_1249062.jpg

Sĺ bliver Pia lille Pia , som ikke er med i Ondskabens trekantseventyr, gjort til en moderne Oberste SA- Führerin i Eiríkur Örn Nordahls univers. Her kunne man have tćnkt sig at det danske forlag friserede teksten en lille smule, sĺdan som forlaget Klett-Cotta i Tyskland fjernede alle Nazi-ubehageligheder fra Hallgrímur Helgasons roman Kvinde ved 1000 grader. Nej, man břr ikke censurere noget i det 21. ĺrhundrede. Man břr ogsĺ erindre sig, at ĺrtier med Europas strengeste indvandrerpolitik, som gřr "SA-Führerin Kjćrsgĺrd" til skamme, har medfřrt at pizzabuddene i Reykjavík ikke hedder Omar eller Mohammed. Den islandske flygtningepolitik udřvet af alle partier i Altinget mĺ da vćre SA-Pias vĺde drřm og store forbillede.

Hvorfor skrive romaner om nazister Island, nĺr virkeligheden er mere lřjerlig? Antisemitismen i Island bliver i disse ĺr fřrst og fremmest udřvet af venstreorienterede mennesker. Island har ogsĺ set en omskćrelsesdebat (omskćrelse af drenge). I den deltager de ventreorienteret meget ivrigt. De hilser moskeer og muslimer velkomne,sĺdan som forfatteren til denne artikel ogsĺ gřr det (han var den fřrste til at foreslĺ en moske i Island), men jřder og muslimer MĹ ikke omskćre ifřlge de nyhellige Islćndinge. Hvem er Islands gimpenazister?

Jeg forstĺr faktisk godt, at menneskene som udgiver Ondskab i Danmark vćlger at vćre helt anonyme.

---

* For fremtidige generationer af islandske forfattere med tysk baggrund, som vil spege deres trekantsdramaer med lidt holocaust i Baltikum, anbefaler jeg dem at undgĺ de statslige historieforfalskninger, men i stedet for orientere sig om den rigtige historie i disse lande pĺ www.defendinghistory.comHer er en artikel om hvad der kan ske med folk som mig og Norđdahl, hvis man er sĺ dum at bćre hat i nutidens Litauen.

Hvis nogen vil vide, hvorledes det virkelig var i Jurbarkas, byen i Lithauen som er gjort til scene i Ondskab, sĺ kan de fĺ mere viden om dem som overlevede her: http://kehilalinks.jewishgen.org/yurburg/bathesis.html Antallet af myrdede der lĺ mellem 1222 jřder (som blev myrdet 3. juli 1941 og 2000 jřder, De sidste tal prćcenteres i Joel Alpers bog som Norđdahl anvender som kilde.

Lćs her om Saulius Berzhinis fantastiske film om Shoah i Jurbarkas, hvor vi mřder Rita Mazeikaite —, en vaskećgte litauer som mindes jřderne som blev myrdet i hendes land med dyb respekt. Berzhinis blev i 2014 forfulgt af myndihgederne i sit hjemland for sine afslřringer af litauisk initiativ i slagtningen af jřder i Jurbarkas i 1941.

Řverst ser man den smukke synagoge i Jurbarkas bygget i ca 1790. Den blev řdelagt da byens jřder blev fřrt til en massegrav som andre af byens beboere havde gravet pĺ den jřdiske begravelsesplads. Her blev jřderne henrettet.


Íslensk steinöld

icelandic_stone_age_1248936.jpg

1. mars áriđ 2008 varađi mađurinn á bak viđ Fornleif viđ hruninu - á sinn hátt. Hann sótti varnađarorđin í söguna. Enginn las svo sem blogg hans ţá, enda hefur ţessi fađir Fornleifs ekki hundsvit á fjármálum eđa óhóflegri eyđslu. Greinin hefđi vart geta komiđ í veg fyrir hruniđ. Hér eru nokkrar glettur úr greininni:

mars áriđ 1924 tóku Íslendingar á ţađ ráđ ađ setja á innflutningsbann og hömlur á ýmsar "óţarfar" vörutegundir. Menn höfđu á Alţingi lengi veriđ ósáttir viđ hve óstöđugt gengi krónunnar hafđi veriđ í bönkum landsins. Eitthvađ varđ ađ gerast. Gengi krónunnar var meira ađ segja hćkkađ!

Ég kannast ekki viđ áhrif ţessa innflutningsbanns og eins árs gengishćkkunar, enda kom ţessi "kreppa" ekki niđur á mér. Hins vegar bárust fréttir um allan heim af ţessum ráđstöfunum Íslendinga.

Blađ nokkuđ í New York, The Knickerbocker Press í Albany, ţótti ţessi ákvörđun Alţingis mjög merkilegt og skrifuđu menn ţar á bć heila opnu um hana og Íslendinga undir yfirskriftinni Back to Primitive Caveman Life, og undirfyrirsögnin var:

"Isolated People of Iceland Decide to Prohibit Importation of Effete Modern Luxuries, to Scramble, Robinson Crusoe Fashion, for Existence the Next Two Years as Did Their Eearly Ancestors".

Upphafsorđ greinarinnar voru t.d. ţessi:

"A hardy, resourceful race, the Icelanders believe their rocky, ice crusted island will produce everything they need in the way of clothing, food, shelter, warmth and even amusement. - ICELAND, with her hundred thousand population, her telepohones and telegraph wires, and all the other trappings of modern civilzation, is about to go back to the primitive life."

primitive_icelanders.jpg

Ţetta var hin undarlegasta grein og myndirnar og teikningarnar, sem voru međ greininni, voru sér í lagi merkilegar. Dćmi um ţađ sést hér ađ ofan.

Öll ţau ár sem ég hef komiđ í mínar heimsóknir til Íslands, og ţau rúm ţrjú ár sem ég bjó á Íslandi. 1993-96, hefur mér blöskrađ kaupćđi Íslendinga og hirđuleysi um eigur sínar og eyđsluţörf ţeirra og flottrćfilshátt. Mér hefur alltaf veriđ ljóst, ađ ţessar kenndir koma til af minnimáttarkennd.

Eitt sinn kom ég á bóndabć í Borgarfirđi. Ţar átti bóndinn risastóra skemmu, fulla af ónytsömum "leikföngum" sínum mótordrifnum, og ţvíumlíku. Helmingurinn var reyndar í lamasessi og hafđi líkast til ţess vegna veriđ hent út í ţessa risastóru skemmu. Inni hjá bónda í eldhúsinu, ţar sem mér var bođiđ í kaffi međ samstarfsmanni mínum, var hins vegar allt frekar hrörlegt.

Ég hef ekkert á móti kapítalisma, enda tel ég ađ ofeyđsla og ofneysla séu ekki samferđar"konur" kapítalismans. Hins vegar er óheft ofurneysla og loftkastalabygging eins og sést á Íslandi dćmi um ađ menn geta orđiđ fórnarlömb kapítalismans.

Er ekki kominn tími til ađ rifa seglin? Annars er ég hrćddur um ađ ástandiđ á Íslandi verđi eins og á teikningunni af Íslendingum í Knickerbockers Press áriđ 1924, nema ađ ţví leyti ađ enginn verđur báturinn sem siglir ađ landi međ varning."

Síđar áriđ 2008, ţegar bankahruniđ var stađreynd, skrifađi ég annan pistil, svona til ađ minna á ađ ég, engu síđur en Jón Baldvin Hannibalsson, vissi ađ ţetta myndi gerast. Sjá hér

Nú, ţegar fjármálagatiđ er fariđ ađ minnka miđađ viđ ţađ heljarhol sem opnađist vegna óhóflegrar eyđslu Íslendinga og glćpastarfsemi íslenskra bankamanna og sumra stjórnmálamanna fram til 2008, eru hin harđgerđa ţjóđ farin ađ heimta ađ peningarnir séu notađir hér og nú. Ein best stćđa stéttin í landinu heimtar meira en allar ađrir, ţví hún telur sig vera hina útvöldu stétt, međan borgarstjórinn í Reykjavík sem er óvirkur lćknir, segir nokkrum hrćđum í tónmenntakennarastétt ađ ţeir setji fjármál borgarinnar á hausinn međ ţví ađ biđja um mannsćmandi laun. Heyrt hef ég skárri feilnótur.

Og svo er greinilegt, ađ meira en 1% ţjóđarinnar enn í annarlegu ástandi eftir hruniđ. Sumt fólk vill eyđa öllu, og ţađ strax! Ţađ er auđvitađ hinn sanni íslenski hugsunarháttur sem hentar í ţjóđfélögum á steinaldarstigi. Mađur nokkur sem örugglega kemst í annálana fyrir orđbragđ sitt, líkti í fréttum Sjónvarps núverandi ríkisstjórn viđ "gest sem kćmi í partí og skiti á gólfiđ" (sem var víst samlíking viđ kosningasvik, ţótt langsótt megi teljast). Ţegar gestinum vćri bent á, ađ ţađ vćri ekki viđ hćfi, "ćldi hann yfir skítinn og pissađi bara líka". Hvernig yrđi samlíkingin ţegar kosningasvikum fyrri ríkisstjórnar vćri lýst úr fjármálagatinu á andlitinu á manninum sem Ríkissjónvarpiđ lét lýsa landsmálunum og óskum ţeirra ţjóđfélagsţegna sem hamast á girđingum fyrir framan Alţingi međan fyrrverandi Kani og Alţingismađur glottir viđ tönn?

saaaaari.jpg

Spurningin er, hvort sumir Íslendingar séu yfirleitt komnir af steinaldarsiginu? Ađhald hjá ţjóđ, sem lítiđ á, er fyrri öllu. Eyđslan sem Íslendingar vilja út í, er ekki ţađ sem menn vildu setja bann viđ áriđ 1924. Innflutningsbanniđ áriđ 1924 var fyrst og fremst hugsađ til ađ ćrslast á jafnréttiskafla Sambandslaganna, sem gerđi Dönum mögulegt ađ versla á Íslandi jafnfćtis Íslendingum. - Nei, hinn nýi hugsunarháttur ofureyđslu og ofurneyslu sendir menn á fumstćđara stig grćđgi og gerir sumt fólk ađ kúnnum hjá ríkinu međ andlegt atgervi á kúk-og-piss stigi.

Ţađ er ađ mínu mati ekki langt í ađ íslenskir sálfrćđingar og geđlćknar fari líka ađ heimta sér hćrri laun - og jafnvel ráđherrar og borgastjórinn í Reykjavík. Ţađ er ekki ađ spyrja af steinaldarmönnum. Ţeir vonast líklega enn eftir ţví ađ ESB borgi brúsann, en vakna á hverjum morgni upp viđ vondan draum. Og ţegar ţeir athuga, hvort evran er komin í veskiđ, finna ţeir ađeins íslenskar kúkakrónur og skítaaura, sem ţeir vilja eyđa sem fyrst í velling eđa flatskerm, allt eftir efnum, en sumir um efni fram.

eurocat.jpg

Fornleifur er nú ekki mikill listaverkasafnari. Hann keypti ţessar 100 evrur á nokkrar evrur hér um áriđ í Berlín. Líklegast er málverkiđ falsađ ađ mati Óla forvarđar. Er ekki íslenskur svipur yfir ţessum ketti? Svipur ţess sem keypt hefur allt of dýru verđi.


Furđufréttavertíđinni bjargađ

herjolfsbaer_vefur.jpg

 

Ég var ađ verđa alveg vonlaus eftir furđufréttum úr fornleifafrćđinni áriđ 2014. Sigmundur Davíđ hefur víst svelt allar fornleifarannsóknir eftir ađ hann gerđist yfirfornvörđur landsins međ hjálp einhverjar framsóknarpíu af Ţjóđminjasafninu.

En í haustbyrjun var skemmtanariđnađinum bjargađ. Steinunn Kristjánsdóttir, sem hefur skemmt okkur mikiđ gegnum árin međ "eskimóum" og "fílamönnum" sem hún hélt um tíma fram ađ hefđu veriđ sjúklingar á Skriđuklaustri, sagđi nýlega frá "hálfgerđum ţorpum" viđ klaustur á Íslandi. Ţar hafa líklega búiđ hálfgerđir ţorparar, eins og oft síđar á Íslandi.

50_thorp.jpg


Nú bćtir Bjarni Einarsson um betur, ţegar hann heldur ţví fram ađ hann hafni niđurstöđu Margrétar Hermanns-Auđardóttur um ađ byggđ hafi hafist í Vestmannaheyjum á sjöundu öld. Hann er reyndar ekki sá fyrsti sem ţađ gerir.

Bjarni segir. " Áđur hafa veriđ leiddar ađ ţví líkur ađ fólk hafi búiđ í Vestmannaeyjum á tímabilinu 600-800, međal annars svokallađir papar, sem voru írskir og skoskir munkar." Ţetta er ekki alveg rétt eftir Margréti Hermanns-Auđardóttur haft.

Bjarni segist hins vegar sjálfur međ ađstođ jarđsjár og Ármanns Höskuldssonar eldfjallafrćđings geta sagt ađ byggđ hafi hafist örlítiđ fyrr í Herjólfsdal en um 871. 

Ţađ ţarf ekki veđurbarinn jarđfrćđing međ sandpappírsbarka og jarđsjá til ađ sjá ţađ. Um ţađ hefur ţegar veriđ ritađ. Sjá t.d.  hér.  En gaman er ađ fleiri rústir hafi fundist umhverfis tćtturnar sem Margrét rannsakađi í Herjólfsdal (sjá efst) á sínum tíma. Hún hefđi örugglega líka fundiđ ţćr hefđi hún haft ađgang ađ jarđsjá og yfirlýsingaglöđum sargbarka úr jarđfrćđingastétt.

Afćtuháttur íslenskra fornleifafrćđinga er orđinn afar leiđgjarn. Geta menn ekki gert neitt frumlegt?


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband