Della í Laugardagsmogganum

Þegar Morgunblaðið hefur það eftir mönnum, að gyðingar hafi verið meðlimir í SS, og tekst ekki að reka það niður í kok á þeim sem halda slíkt, efast maður um burði blaðamennskunnar á Íslandi. Verður ekki að setja strangari kröfur til starfsmanna fjölmiðla?

Guðjón Jensson, maðurinn sem gerir því skóna að heiti einhver eftirnafni, þar sem orðið stein kemur fyrir, þá sé maður gyðingur, veit ugglaust ekki að stein í eftirnöfnum manna var ekki síður algengt í nöfnum kristinna Þjóðverja. Helsti hugmyndafræðingur gyðingaofsóknanna í Þýskalandi, Alfred Rosenberg, var ekki gyðingur, heldur Þjóðverji frá Eistlandi. Einn af herforingjum þýska hersins í Danmörku hét Paul Kannstein. Hann var heldur ekki gyðingur og þannig mætti lengi telja. Stein-nöfn voru oft tengd lágaðli í Þýskalandi. Menn báru t.d. nafnið Reichstein, þar sem þeir voru frá Reichstein við Königstein.

Menn sem báru -stein eftirnafn voru einnig rannsakaðir sérstaklega af ættfræðifíflum SS, og í raðir SS komust menn ekki með tána ef þeir ef þeir höfðu gyðingablóð í æðum, eða voru gyðingatrúar. Gyðingar sóttu heldur ekki eftir veru í þessum félagsskap, ef það skyldi hafa farið fram hjá einhverjum.

Ef menn hafa fyrir því að athuga hve margir ekki-gyðingar báru nafnið Reichstein, þá þyrfti maður ekki að sjá grillufangarakenningu um gyðing í SS-búningi, "sem myrtur var á Íslandi". Er of lítið að gera hjá bókasafnsfræðingum?

Agnar Kofoed Hansen, í þýska Lodenjakkanum sem mjög heillaðist af nasismanum, horfir hér hugfanginn á aðra flugása Þjóðverja á Skeiðarársandi sumarið 1938 en Reichstein. Reichstein hafði framið sjálfsmorð nokkrum dögum áður. Mikið er hann Agnar nú líkur ónafngreindri stjórnmálakonu.

 
Nær væri að leita upplýsinga um SS-félagann Reichstein í þýskum skjalasöfnum, t.d. í skjalasafninu í Freiburg í Þýskalandi.

Athugar maður skrár Yad Vashem í Jerúsalem yfir fórnarlömb helfararinnar er aðeins að finna 2 þýska gyðinga sem fórust í henni sem báru nafnið Reichstein. Skráin er ekki fullkomin, en á öllu því svæði sem gyðingar voru myrtir var sem sagt aðeins tveir gyðingar skráðir á dauðalista undir nafninu Reichstein. Hins vegar var fjöldinn allur af gyðingum sem bar nafnið Schultz og Kraus og voru myrtir þrátt fyrir erkiþýsk ættarnöfn sín. Vondandi skýrir þetta eitthvað fyrir bókasafnsfræðingnum.

Margar ástæður gætu verið fyrir því að SS-maður framdi sjálfsmorð. Í þessum hópi voru margir annálaðir æsingarmenn, sem ekki voru allir heilir á geði. Kærastan gæti hafa farið frá honum eða fjölskyldan búin að uppgötva að hann væri hommi sem gekk í kvenmannsfötum um helgar. Margt kemur til greina áður en að gyðingur er búinn til úr SS-liða.

Hver er ástæðan að baki slíkum vinnubrögðum og tilgátum sem þessum?

Í versta falli, ef þessi tilgáta bókasafnsfræðingsins væri ekki eins arfavitlaus og hún er, væri vel hægt að hugsa sér að það væri smá vottur af gyðingahatri falin í henni. Er ekki tilvalið að kenna gyðingum um helförina vegna þess að þeir voru í SS? Samfylkingarmenn og aðrir vinstrimenn, sem ekki kunna til verka, líkja Ísraelum við nasista og fyrrverandi bókavörður og dellugerðarmaður sem taldi sig vera "krata" og var meðlimur í Alþýðuflokknum hrósaði Dachau-búðunum í hástert árið 1936 eftir að hann lét nasista bjóða sér þangað (sjá hér).

Það er ekki öll vitleysan eins á Íslandi, en hún lifir greinilega góðu lífi.

Dularfullur dauðdagi svifflugmanns

Íslendingar í hjarta Þriðja ríkisins

Fyrir síðara heimsstríð, og fram til 1940, fylgdist danska utanríkisþjónustan grannt með fólki frá Íslandi, sem nasistar höfðu boðið til ýmis konar mannfagnaða í
Þýskalandi nasismans. Hér skal þó ekki ritað um Ólympíuleikana árið 1936 sem er kapítuli út af fyrir sig, heldur um Íslendinga sem dáðust af Þriðja ríkinu, og sömuleiðis þá sem boðið var þangað til að umgangast háttsetta nasista. Íslendingar létu nota sig, eins og svo oft áður, en margir þeirra voru einnig rétttrúaðir nasistar, sem heilluðust að Hitler og nasismanum.

Í þessum pistli, sem er í lengri kantinum, leyfi mér hér að nefna nokkur dæmi um hve vel áhyggjur dönsku utanríkisþjónustunnar sjást í skjölum frá þessum tíma. Þessar áhyggjur komu til vegna mjög náinna samskipta sumra Íslendinga við Þriðja ríkið, sem og umfjöllun nasískra fjölmiðla um Ísland og Íslendinga.

Gunnar Gunnarsson
Í færslunni hér á undan á Fornleifi, kom ég lítillega inn á hinn gráa kött á meðal Íslendinga sem sóttu Berlín og Þýskaland nasismans heim. Það var vitaskuld Gunnar Gunnarsson skáld. Þann 21. júlí 1936 hafði danska sendiráðið í Berlín t.d. samband við utanríkisráðuneytið í Kaupmannahöfn og lýsir ferðum Gunnars Gunnarssonar á vegum nasistafélagsins Die Nordische Gesellschaft. Því var m.a. stýrt af nokkrum af sömu einstaklingum sem einnig úthugsuðu gyðingaofsóknir nasista.

Gunnar í Köngigsberg (Kaliningrad) árið 1940.

Fyrir þessa heimsókn Gunnars árið 1936 var búið að veita honum frekar innihaldslausa nasistaprófgráðu og Gunnar gat nú titlað sig Dr.phil, h(onoris).c(ausa), þ.e heiðursdoktor, í Heidelberg, þar sem nasistar réðu nú lögum og lofum í háskólanum. Sporin eftir Gunnar eru mörg á þessum slóðum, og furðu sætir að Gunnarsstofnun á Skriðuklaustri sé beinlínis iðin við að fjarlægja alla vitneskju um samskipti Gunnars við háttsetta nasista í Þýskalandi. Slíkt er ekkert annað en gróf sögufölsun og vægast sagt nokkuð furðuleg hegðun á okkar tímum. 

Gunnar var og enn mikið skáld í margra augum, og sumir ímynda sér í ofanálag, að hann hefði átt Nóbelsverðlaunin skilin - Gunnarsstofnun á Héraði hefur meira að segja klínt mynd af Nóbelsmedalíu á nýa vefsíðu sína (sjá hér og sömuleiðis smælkið þar um þýsk samskipti hans). Í því sambandi má kannski nefna að stofnun Knut Hamsuns í Noregi leynir því ekkert, að Hamsun hafi verið hinn argasti gyðingahatari, þegar um slíkt hefur verið rætt. Heimalningarnir á Skriðuklausti eiga margt enn ólært.

Sigurbjörn Gíslason og dóttir hans

Nokkru eftir að Gunnar gerði hosur sínar grænar í Berlín, eða 28. júlí 1936, ritaði sendiherra Dana, Herluf Zahle til ráðuneytis síns í Kaupmannahöfn og segir frá ferðum Sigurbjörns Gíslasonar cand. theol,  sem stofnaði elliheimilið Grund.  Sigurbjörn var með dóttur sinni í Berlín, þar sem þau voru m.a. gestir des Deutschen Frauenwerks (NS-Frauenwerks) í Berlín, þar sem þau hittu "Helgu allra Helgna". Hún hét Gertrud Scholtz-Klink, og var eftir stríð  yfirlýst glæpakvendi og fór huldu höfði og kallaði sig Maríu Stuckebrock.

Íslenskur guðfræðingur og dóttir hans hittu þessa konu sem framleiddi sex börn fyrir Þýska Ríkið. Hún hét Gertrud Scholtz-Klink, sem var helsta talskona þess að þýskar konur fæddu sem flest börn í þeim tilgangi að fjölga Þjóðverjum og hinum "aríska stofni", og auka þar með yfirráð Þjóðverja. Slík kynni eru álíka smán og þegar nútímafólk á Íslandi mærir og sækir heim hryðjuverkasamtök sem hefur sömu skoðun á hlutverki kvenna sem framleiðsludýr á fallbyssufóður. Þrátt fyrir þungan fangelsisdóm var Scholtz-Klink ávallt nasisti meðan hún hafði rænu til.

Árið 1938 fórst kona Sigurbjörns, Guðrún Lárusdóttir, alþingismaður fyrir Sjálfstæðisflokkinn, og tvær dætur þeirra með henni, þær Sigrún Kristín og Guðrún Valgerður í sviplegu dauðaslysi, þar sem bíll síra Sigurbjörns hentist bremsulaus í Tungufljót. Sigurbjörn var sem kunnugt er faðir Gísla Sigurbjörnssonar, sem síðar var forstjóri Grundar en einnig landsþekktur nasisti og oft uppnefndur Gitler.

Eiður Kvaran

Kvaran, sem var berklasjúkur nasisti (sjá hér), var einnig undir smásjá danska sendiráðsins í Kaupmannahöfn, og t.d. upplýsir sendiráðið ráðuneytið í Kaupmannahöfn um að út sé komin ritgerð eftir Eið í tímaritinu RASSE, sem bar titilinn Die rassischen Bestandteil des isländischen Volkes.

---

Áhugi Herluf Zahles

Herluf Zahle sendiherra Dana í Berlín varð með árunum í Berlín sífellt betur ljóst, að nasisminn var mikið mein. Hann ritaði einnig ráðuneyti sínu bréf varðandi heimsókn þýska konsúlsins Timmermanns í Hamborg, þar sem Günther Timmermann ræðismaður Þjóðverjar í Reykjavík sat fyrir svörum í nasistableðlum sem birtu viðtal við hann undir fyrirsögninni "Draumar og Veruleiki". Timmermann sem var ekki harðlínunasisti var giftur íslenskri konur. Hann var fuglafræðingur að mennt. Timmermann sagði frá því sem fyrir bar á Íslandi, jafnvel hreinskilningslegar en Íslendingar sjálfir, og Zahle lýsti skoðu sinni á viðtalinu við Timmermann á eftirfarandi hátt:

Drømmen var det nordgermanske Sværmeri, Virkeligheden en "Venstre-Instilling", som endogsaa har kommunistiske Reklameplakater mod Tyskland at opvise. Saavel herimod som mod Gæstevvenskabet misbrugende tyske Eventyrer, paakalder Konsul Timmermann den gode Vilje, den taktfulde gensidige Anerkendelse af hinandens særlige Ejendommeligheder.

Vart er hægt að skrifa þetta betur á þeim tíma er Íslendingar flykktust til Þýskaland Nasismans, og héldu var vatni yfir ágæti hans og Foringjans. Og í leiðinni baunuðu þeir á Danmörku við hvert tækifæri sem þeim gafst. Fyrir sumt fólk var nasisminn vel þegið "vopn" í frelsisbaráttunni - en Þjóðverjar hlustuðu lítt á slíkt, því þeir vissu hvaða ríki Ísland tilheyrði á þessum tíma.

Ýmsar aðrar heimssóknir Íslendinga voru til athugunar í sendiráði Dana, allt frá mönnum sem sóttu í námskeið í leirkerasmíði til karlakóra. Yfirgengilegur stíll Jón Leifs fór einnig fyrir brjóstið á Dönum, eins og áður hefur verið sagt frá á öðru bloggi mínu sjá hér). 

Allt þetta og meira er hægt að lesa um í gögnum í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn, sem íslenskir sagnfræðingar, sem rannsaka Íslandi í síðari stríði, hafa alls ekki nýtt sér sem skyldi - eða yfirleitt komið þangað, nema kannski eina dagsstund. Þess vegna "myrti" t.d. íslenskur sagnfræðingur ungan þýskan gyðing sem vísað var úr landi á Íslandi.  Samkvæmt bókum og greinum íslensk sagnfræðings fórst maðurinn í helförinni, þó maðurinn hefði dáið úr krabbameini í bænum Horsens eftir stríð.

Sumum íslenskum sagfræðingum var reyndar meira annt um að halda þeim stjórnmálasamtökum sem þeir tilheyrðu flekklausum, en að skrifa söguna sem sannasta. Það hefur reyndar lengi verið vandi sagnfræðinga jafnt til vinstri og hægri á Íslandi - með nokkrum undantekningum þó.

Hér skulu til tekin nokkur dæmi um Íslendinga sem Danir fylgdust með í Þýskalandi nasismans, sem ég hef ekki ritað um áður á Fornleifi:

María Markan

María hélt sinn fyrsta konsert í Berlín laugardaginn 16 desember. Hún var rómuð mjög í Völkischer Beobachter, og margir nasistar komu til að hlusta á íslenska söngfuglinn. Fyrir konsertinn hafði Markan mætt í danska sendiráðið með íslenska ræðismanninum Jóhanni Þ. Jósefssyni ræðismanni Þjóðverja á Íslandi. Zahle skrifaði yfirboðurum sínum í utanríkisráðuneytinu í Kaupmannahöfn að hann hafi Frk. Markan  mismundandi ráð og boðið henni nauðsynlega hjálp að sendiráðsins hálfu.

Hann bætti síðan við:

"Derefter har Gesandskabet overhovedet ikke hørt nogetsomhelst til hende, hvilket er saa meget mærkeligere, som to af dettes Medarbejdere turde være kendt som Islandsinteresserede." 

Vart hefur Zahle gefið Markan ráðleggingar varðandi söng og sviðsframkomu. Ég vænti þess að ráðleggingar hans hafi gegnið út á umgengni við nasista, sem ung kona gæti misskilið.  Þetta var skömmu áður en María Einarsdóttir Markan var ráðin að Schiller-óperunni í Hamborg. Nasistum líkaði hún og söngur hennar.

Karlakór Reykjavíkur

Kórinn og kom til Berlínar í nóvember 1937, og hélt þ. 12. þess mánaðar konsert í mjög fámennum Bach-salnum á Lützowstraβe 7 (áður kallaður Blüthner-salurinn), undir stjórn Sigurðar Þórðarsonar en einsöngvari með kórnum var Stefán Íslandi. Zahle var mættur á tónleikana með dóttur sinni og nokkrum öðrum starfsmönnum sendiráðsins  og skrifaði skýrslu til Utanríkisráðuneytisins. Zahle upplýsir að kórinn hafi einvörðungu sungið  þýska "þjóðernissálma" fyrir hlé, þótt staðið hafi í söngskránni að einungis íslenskir söngvar yrðu sungnir utan tveir; Annar eftir F.A. Reissiger sem telst vera norskt tónskáld þó hann hafi fæðst í Þýskalandi og hinn eftir prins Gustaf Oscar af Svíþjóð og Noregi (1827-52). Zahle og og aðrir kröfðust þá úr salnum íslenskra söngva. Zahle var einstaklega hrifinn af Ave Mariu eftir Sigvalda Kaldalóns, og það varð dacapo.

Þjóðverjar (eða huganlega Guðbrandur Jónsson) hafa greinilega breytt dagsskránni og sett þýska þjóðernissöngva (nasistamúsík) á dagsskrána.

Tvennt fór mest fyrir brjóstið á Zahle varðandi kórinn, en var það alls ekki söngurinn sem hann rómaði mjög í löngu bréfi sínu til Kaupmannahafnar: Annars vegar var það hið algjöra skipulagsleysi ferðarinnar. Kórinn kom of seint til lofaðs söngs og hann hafði ekki haft samband við t.d. sendiráðið um aðstoð. Fámennið í Bach-salnum má fyrst og fremst skrifa á fararstjóri ferðarinnar, sem var annað aðalvandamálið samkvæmt Zahle. Það var enginn annar en Guðbrandur Jónsson (sem kallaður var prófessor um tíma). Zahle lýsir honum þannig í bréfi sínu til yfirboðaranna í Kaupmannahöfn:

".... Guðbrandur Jonsson, som under Koncerten gjorde mig sin opvartning, kjoleklædt og medalje-dekoreret, men hvis Egnethed til Hvervet dog vistnok turde være Tvivl underkastet."

Karlakórinn hélt áfram frægðarför sinni til Prag og síðar til Vínarborgar, Leipzig, aftur til Berlínar - og loks til Hamborgar, en þegar danska sendiráðinu í Berlín barst frásögn af konsert karlakórsins í Hamborg sem birtist í Hamburger Tageblatt, hnaut Zahle ekki um söngdóminn sem var ágætur, heldur um frásögn af titlum þeim sem Guðbrandur "vitlausi" veifaði um sig.  Hann var orðinn íslenskur Archaeologe, Professor und Doktor og ofan í kaupið Protockolchef Islands.  

Guðbrandur tók síðar beinan þátt í ritun texta sem notaður var við brottvísun gyðinga frá Íslandi.

Ekki má heldur gleyma Þýskalandsferð alþýðuflokksmannsins!! Guðbrands Jónssonar til Berlínar og Þýskalands árið 1936, þar sem hann talaði í þrígang í útvarp. Þjóðverjar buðu gerviprófessornum með sér til fangabúðanna Dachau í Bæjaralandi (vegna óska frá Guðbrandi sjálfum), sem hann lét víst vel af. Stórfurðulegt er hvernig að íslenskur "krati"  og kaþólikki hafði ánægju af að umgangast nasista og sjá skoðanabræður sína í fangabúðum fyrir skoðanir sínar. Þór Whitehead sagir frá því í Þýskalandsævintýri Himmlers (2. útg. 1998). Sjálfur tók Guðbrandur, sem sumir menn uppnefndu síðar sem Bralla, fram, að hann væri sósíaldemókrati. Árið 1938 ritaði hann er hann fann fyrir óánægju flokksfélaga sinna í Alþýðuflokknum: Ég ætla hér að taka fram ... að ég er alþýðuflokksmaður, og að ég er því andvígur stjórnmálastefnu Natíónalsócíalista eða Nazista, eins og þeir eru nefndir í daglegu tali. Það má því enginn ætla að ég aðhyllist þær skoðanir, þo að mér þykir Þjóðverjar ágætir menn, og skylt, að andstæðingar stefnunnar beitist gegn henni með þeim rökum sem þeir ráða yfir. (Sja bók Guðbrands: Þjóðir sem ég kynntist : minningar um menn og háttu, Reykjavík: Bókaverzlun Guðm. Gamalíelssonar, 1938).

Síðar skrifaði íslenskur sjálfstæðismaður þetta til bresks nýnasista og helfararafneitara. Lausar skrúfur? Kannski eru menn bara svona á íslandi. Lögmaðurinn og sjálfstæðismaðurinn sem ritaðai breska helfararafneitaranum bætti vir: I am not saying, that I always agree with you, Dear Sir, but I like your books very much. Líkt og áður fyrr eru nasistar nútímans fljótir að taka höndina, þegar litli fingurinn er  réttur út. Lögmaðurinn bjóst líklegast ekki við því að helfararafneitarinn Irving myndi birta bréf sitt.

Kratinn, kaþólikkinn og nasistaaðdáandinn Guðbrandur Jónsson, tók síðar beinan þátt í ritun texta sem notaður var við brottvísun gyðinga frá Íslandi.

Hér má lesa um annan krata sem á margan hátt var skoðanabróðir Guðbrands.

Heimsóknir rektora Háskóla Íslands til Berlín

Nasistum þótti allra vænst um að fá íslenska menntamenn í heimsóknir til Berlínar. Þar vantaði heldur ekki viljuga meðreiðarsveina. Meðal þeirra var prófessor Alexeander Jóhannesson sem var rektor Háskóla Íslands á árunum 1939 til 1942.

Nordisches Gesellschaft og SA (Sturmabteilung, sem var á ýmsan hátt forveri SS) hélt honum kvöldverð til heiðurs á Hótel Adlon, þar sem mættir voru glæpamenn eins og Diedrich von Jagow.  Áður hafði Alexander Jóhannesson haldið fyrirlestur við háskólann í Greifswald.  Viti menn, Danir voru fljótir að senda upplýsingar um það til Utanríkisráðuneytisins í Kaupmannahöfn ( í bréfi dagsettu 7. Febrúar 1939). Vegna færni sinnar í þýsku, þar sem Alexander hafði menntast í Leipzig og Halle, þá sagði hann margt og sumt sem betur hefði verið ósagt. Meira um það síðar.

Síðar varð Alexander líklega frægari sem frímerki þar sem minnst var hlutverki hans í flugsögu Íslands; Menn sem þurftu mikið að skreppa til Berlínar voru vitaskuld miklir áhugamenn um flug:

Níels P. Dungal prófessor í læknisfræði, var á ferð í Berlín árið áður, nánar tiltekið í maímánuði 1938. Það ár var hann rektor Háskóla Íslands. Mánudaginn 30. maí hélt hann fyrirlestur með skyggnum um Ísland á 20. öld (Island im 20. Jahrhundert) sem var haldinn á Hótel Adlon fyrir samansafn háttsettra nasista. Friedrich Wilhems Universität zu Berlin hafði boðið Dungal að halda fyrirlesturinn.

Professor Dr. Niels Dungal

Dungal var hins vegar þegar í janúar sama ár mættur í Berlín, og ætlaði sér að tala við engan annan en Alfreð Rosenberg, sem þá starfaði í einni af deildum þýska utanríkisráðuneytisins, Ausvertiges Amt. Rosenberg var einnig helsti hugmyndafræðingur þýskra nasista um gyðinga og síðar stríðsglæpamaður, og var tekinn af lífi fyrir stórfellt hlutverk sitt í helförinni gegn gyðingum. Hans málefni voru á tímabili í sér deild í ráðuneytinu, Aussenpolitische Amt der NSDAP (sem stytt var APA) sem í daglegu tali var einnig kölluð Amt Rosenberg. Fékk hún síðar heitið Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg. APA hafði lengi til húsa í hliðarbyggingu við hið margfræga og glæsilega hótel Adlon, sem nasistar gerðu fljótlega að sínu hóteli og ballsal SS.

Alfred Rosenberg stjórnaði einnig Die Nordische Gesellschaft, andlegri taug Gunnars Gunnarssonar í Þýskalandi, sem sumir sögulausir menn á Íslandi hafa leyft sér að kalla Norræna Félagið í þýðingum.

Fanginn Alfred Rosenberg bíður dóms

Die Nordische Gesellschaft bauð Dungal í hádegisverð á hinu dýra Adlon-hótelinu í Berlín og þangað mætti Zahle sendiherra Dana, en ekki mjög fjálgur. Fyrir utan að Zahle segði yfirboðurum sínum í Kaupmannahöfn frá þessum hádegisverði sem Dungal var heiðursgestur í, var sagt frá honum í einu helsta blaði nasista Völkischer Beobacther þann 23. janúar 1939. Þannig notuðu nasistar Íslendinga, og þeir voru greinilega upp með sér rektorarnir af þessum tengslum sínum.

Fljótlega rann upp fyrir Zahle sú staðreynd að Níels Dungal hefði með kynnum þeirra fyrst og fremst áhuga á að tala máli öfganasistans Friedrich Walterscheids, sem stundað hafði nám við Háskóla Íslands. Stúdentinn Walterscheid, þótti ræðismaður Þjóðverja í Reykjavík, Günther Timmermann, ekki standa sig nógu vel í stykkinu og réðst því líkamlega á Timmermann á fundi sem haldinn var í Germaníu, vinafélgi Þýskalands og Ísleands. Walterscheid taldi að Timmermann hefði ekki kynnt nægilega vel eðli þrælkunarbúða nasista sem þeir kölluðu þá "þegnskylduvinnubúðir". Nasistar völdu alltaf vel nöfn á skítverk sín. Waltersceid gerði sér lítið fyrir og sló Timmermann. Þessu fúlmenni, sem hafði numið við HÍ, var vísað til Þýskalands fyrir bragðið eftir að Timmermann kærði athæfi hans til sendiherra Dana í Kaupmannahöfn. 

Zahle upplýsir 24. janúar 1938, að hann teldi að Dungal væri nú búinn að gefa þau áform sín upp á bátinn að aðstoða Walterscheid. En aldeilis ekki - Dungal rektor ritar Zahle aftur frá Reykjavík 10. febrúar 1938 Í því bréfi kemur í ljós að Dungal er einn þeirra Íslendinga sem hve mest vilja losna við hinn "gagnrýna Timmermann". Reyndar voru það flestir félagsmenn í félaginu Germaníu, sem kröfðust þess. Dungal skrifar m.a. í stuttu bréfi sínu til Dungals:

"Vi har stadig noget vrövl med vor tyske Konsul som vi alle gerne vil vere fri for og forhaabentlig ogsaa snart bliver, men den sag skal jeg ikke yderligere betynge dem med."

En áður en Zahle fékk þetta bréf frá Dungal, sem kenndi í brjósti um öfgapiltinn sem sló Timmermann utan undir, og sem hafði gefið Walterscheid sín bestu meðmæli, ritaði Zahle utanríkisráðuneytinu í Kaupmannahöfn bréf, þar sem hann skýrði hvernig hann hafði ráðlagði Dungal að láta málið kyrrt liggja.

En hafði Dungal samband við Auswertiges Amt, eða aðrir íslenskir Þýskalandsvinir? Það er mjög líklegt. Ólíklegt er að Dungal segi satt frá í bréfi sínu til Zahle. Mjög líklega hefur hann einnig velt þessu máli við aðra valdamenn í Berlín en Alfred Rosenberg, því skömmu síðar var Timmermann hrakinn úr embætti sínu á Íslandi og kallaður heim og varð að þola erfið ár í herþjónustu á stríðsárunum. En til Íslands erkinasisti, SS-maðurinn Gerlach, sem lítt var rómaður, og ekki syrgður þegar Bretar tóku hann til fanga árið 1940.

Svo vinsæll var Dungal í Berlín, að hann var aftur kominn til borgarinnar í maímánuði 1938, eins og áður greinir, og hélt nú skyggnuljósmyndasýningu um Ísland á 20. öld. Herluf Zahle sendiherra fann sér gilda ástæðu til að fara ekki á fyrirlesturinn og sendi Helga P. Briem, íslenska sendiráðunaut (verslunarfulltrúa) í sinn stað.

Dungal fór svo heim til íslands og hélt áfram sínu daglega amstri við Háskóla Íslands og í frítímum sínum ræktaði hann brönugrös (orkídeur). 

 

 Óskandi væri að Háskóli leiðrétti ófullnægjandi ævisögur fyrrverandi rektora háskólans. En af þekkingu minni af þeirri stofnun, hef ég samt á tilfinningunni að seint muni svo fara. Feluleikurinn kringum hinn Nóbelsrúna verðlaunagrip Gunnar á Skriðuklaustri er nefnilega nokkuð algengt fyrirbæri í íslensku þjóðfélagi eins og flestum er nú kunnugt um.

 

*Ítarefni um íslenska nasista; Sjá dálkinn til vinstri.

*Áhugverð lesning fyrir þá sem hafa áhuga á íslenskum nasistum: Rannsökum nasistana í Sjálfstæðisflokknum!

The Gunnarsson Nazi Hush

The Gunnar Gunnarsson Center (Gunnarsstofnun) at Skriðuklaustur in East-Iceland is still more or less silent about Icelandic author Gunnar Gunnarsson´s Nazi sympathies.

Icelandic author Gunnar Gunnarsson´s Nazi ties have been dealt with earlier here on the Fornleifur-blog (see articles below on the left side column). A center in the east of Iceland, dedicated to the memory of Icelandic author Gunnar Gunnarsson (1889 - 1975), which should tell the punlic about the life and promote the work of Gunnar Gunnarsson, still chooses to do so by leaving out crucial information about Gunnar Gunnarsson´s naive Nazi sympathies.

Visitors at Skriðuklaustur, firmerly the home of Gunnarsson, will only be presented by a small portion of the story about Gunnar Gunnarsson contacts with Nazi organizations and his visit to Hitler in 1940. That is plain and simple a historical distortion, funded by the Icelandic state and the sinister indifference of the director of the center.

To remind the center at Skriðuklaustur and the Icelandic authorities, who run this center, that they are distorting history, Fornleifur is publishing this photograph of Gunnarsson in Germany in the early 1930s. At the far left we see Danish Ambassador Herluf Zahle, who in 1940 loathed Gunnar Gunnarsson´s Nazi sympathies and his activities in Germany.  

On 31 January 1940, Ambassador Zahle reported to the Foreign Office in Copenhagen about Gunnar Gunnarson´s Nazi-friendly activities in Germany, and the one instance when Gunnarsson mistakenly claimed that the 1918 Versailles-treaty definition of Schleswig border of Denmark was "more than just any other border". For this, one daily in Germany, the Niederduetscher Beobachter in Schwerin, defined Gunnarsson statement as anti-German (Undeutsch). However, that single failure on behalf of Gunnarsson, reported on the 4th of February 1938, didn´t destroy his good reputation and popularity in the Third Reich.

In January 1940 Dansih ambassador Herluf Zahle notified his superiors in Copenhagen,that Gunnarsson was visiting Berlin and stated that he was personally not going to support Gunnarsson´s cause by attending the lecture at a seminar held by Die Nordische Gesellschaft, which was a Scandinavian-German organisation highly infiltrated by the SS. Zahle sent one of his junior diplomats to attend. The day after, when Gunnar Gunnarsson was invited to lunch in the Danish embassy, Zahle told Gunnarsson to his face his decision not to attend Gunnarsson´s Nordische Gesellschaft speech.

Please tell all visitors at the Gunnarsson Center at Skriðuklaustur about this, as well as ALL other aspects of Gunnarsson´s contacts with the Nazis. If that doesn´t happen, the Gunnar Gunnarsson Center cannot be taken seriously.

Instead of this rather limited and contrafactual narrative about Gunnarsson´s activities in Nazi-Germany, the center should also tell the visitors how negative Gunnarsson´s attitude towards Nordic States´ collaboration was after the war. That was noted by the Danish Foreign Ministry, which archived the below clipping from the Danish daily Information, written by an Icelandic journalist who wrote under the pseudonym Hamar.

The above photograph shows the following people - from the left: Herluf Zahle, author Clara Viebig, who was married to a Jew, Gunnar Gunnarsson and the Austrian Jewish author Vicky Baum, many of whose books were filmatized. The photograph is taken at a party in the Press Club in Berlin in 1930, before Vicky Baum emigrated to the USA. The Nazis called her a jüdische Asphaltliteratin (Jewish tarmac author).

Getur einhver lesið á japönsku kassana mína ?

Ég segi eins oft og ég get:  Ég er með heppnari mönnum, og það er fyrst og fremst vegna betri helmingsins. Mín elskulega ektakvinna, hin síunga Irene, dekrar mjög við manninn sinn. Til að mynda nýlega, þegar hún gaf mér afmælisgjöf. Ég fékk gjöfina nokkrum vikum fyrir afmælið, alveg eins og í fyrra er hún bauð mér á eftirminnilega tónleika með Woody Allen og hljómsveit hans.

Í ár fékk ég hins vegar japanskan kassa fyrir afmælið mitt sem er 22. júlí ár hvert - en stundum skömmu áður eða í áföngum.

Eina sólríka helgi fyrir skömmu, (síðan hefur sólin brunnið á himninum hér í Danmörku), brugðum við okkur í stórbæinn og fórum meðal annars inn í litla verslun í Nágrannaleysu (Naboløs), sem selur verðandi japanska forngripi. Verslunin er rekin af nokkrum ungmennum á þrítugsaldri sem ferðast mikið til Japan vegna brennandi áhuga síns á landinu. Þar kaupa þau einnig góða gripi sem þau leggja örlítið á í Kaupmannahöfn og reyna svo að lifa af því sem þau þéna með námi eða til að greiða fyrir frekari ferðir til Japans. Mig grunar þó að þau hafi aðgang að búðarrýminu fyrir lítið, þar sem verslunin er á afar góðum stað.

Kona mín sá strax að ég slefaði eins og krakki yfir bambuskassa einum í búðinni sem og loki af minni kassa. Þetta var eini slíki gripurinn í versluninni. Kassinn og lokið eru frá byrjun 20. aldar og bera áletranir ritaðar með japönsku tússi. Ég keypti mér lokið fyrir lítið. Konan mín sá líka að mér langaði óhemjumikið í kassann  svo hún keypti hann sísona og gaf mér í fyrirframafmælisgjöf.

Kassar sem notaðir voru fyrir postulín eða lakkvörur

Kassar sem þessir voru jafnan smíðaðir úr bambus utan um dýrmætan varning svo sem postulín eða lakkvöru, þegar slíkir eðalgripir voru seldur á fyrri öldum. Konan mín, sem lagði stund á japönsku með námi sínu í stjórnmálafræði í Árósi á síðustu öld, gat ekki lesið áletrunina á kössunum. Hún sá strax að þetta var að miklu leyti skrifað með kínverskum táknum sem kallast kanji.

Mynd II

Mynd III

Ég spurði þá verslunareigendurna sem voru til staðar, hvort þau gætu lesið japönsku, en það gerði aðeins ein þeirra, sem er hálfur Japani. Hún gat hins vegar heldur ekki lesið  áletrunina. Hún tók þá myndir og sendi föður sínum, sem er japanskur, og hann varð líka að gefast upp, en upplýsti að þetta væri gömul japanska frá því yfir leturbreytingu á 20. öld. Þegar hætt var að nota ýmsa kínverska bókstafi og hljóðkerfi annarra stafa breyttist alfarið. Í dag er þessi japanska ekki kennd nema í háskólum, og afar fáir geta lesið texta með kínverskum táknum og gamla hljóðkerfinu.

Ég hafði þá samband við Toshiki Toma prest innflytjenda á Íslandi, og síðar prófessor einn í Kaupmannahöfn, en báða skorti aldur og þekkingu til að geta lesið þennan gamla kanji-texta. Til þess þarf maður víst helst að vera orðinn rúmlega 90 ára eða sérfræðingur. Ekki þýðir heldur að biðja Kínverja að lesa textann, því þó þeir þekki táknin, þýða þau og hljóða oft á tíðum allt öðruvísi á gamalli japönsku en á kínversku.

Í kassanum á myndinni efst voru japönsk dagblöð frá 3. áratug síðustu aldar. Það gæti vel gefið hugmynd um aldur kassans.

Geta lesendur hjálpað með ráðningu textans?

Mynd IV

Vera má að lesendur Fornleifs séu sleipir í japönsku og geti lesið fyrir mig hvað stendur á

(I)   kassanum (á myndinni efst),

(II)  innan á loki hans (mynd IV)

(III) báðum hliðum loksins af litla kassanum (myndir II og III)

Kassinn er listavel smíðaður og ekki er notaður einn einasti járnnagli. Hann er einnig mjög vel nothæfur. Ég nota hann eftir hreinsun og vöxun til að hylja snúrur og leiðslur sem hrynja í tugatali af tækjum sem á okkar tímum fylla öll skrifborð. Leiðslur frá tölvu, lömpum, hátölurum, hleðslutæki og skánskri myndavél, fara allar ofan í kassan og sem felur svarta spaghettíið sem lekur ofan af skrifborðinu mínu. Kassinn og áletranir hans sjást vel undir borðinu, en mig vantar enn skýringu á áletrunum til þess að vera alsæll. Ég tek fram að það stendur hvorki Honda, Toyota, Mishubishi, Nissan, Suzuki, Daihatsu eða Datsun á kassanum.

Þýðingarnar á áletrun kassanna minna þarf ég helst að fá ekki miklu síðar en á morgun, sem minnir mig á það hvernig vörumerkið Datsun varð til:

   Framleiðendum Datsun vantaði fangandi, erlent nafn á fyrstu bifreiðina sem þeir framleiddu. Þeir leituðu til helsta ráðgjafa um fangandi bílanöfn á sínum tíma. Hann bjó í New York, sem hét vitaskuld Cohen. Cohen spurði útsendara japanska bílframleiðandans hve fljótt þeir þyrfti að fá hið nýja nafn. "Aooh, Helst á morgun" sagði sá japanski. Cohen svaraði þá uppvægur á brooklensku "Dat soon?" Ég sel þetta ekki dýrara en ég keypti.

Catwalk með íslenska hundinn

Hin glæsilega, fyrrverandi forsetafrú bjargaði uppistandinu á Þingvöllum í gær. Að vanda kom Dorrit, sá og sigraði.

Hún  Dorrit fullkomnar nefnilega listina að vera alþýðleg. Hún gerði sér lítið fyrir, líkt og oft áður, og talaði við hinn almenna mann þegar hún var komin niður Almannagjá.  Hún fékk lánaðan íslenskan hund í sömu litum og hún sjálf og saman tóku Mússa og Seppi catwalk á Þingvöllum.

Að núverandi forsetfrú ólastaðri, þá sakna ég dálítið Dorritar. Hún var algjör hrádemantur. Það var svo gaman á Íslandi þegar hún var á Bessó.

Ég þakka skrifstofu Alþingis fyrir að birta þessa mynd, sem er frábær. Loks hafa menn þar á bæ lært að taka almennilegar ljósmyndir. Ég þakka fyrir hönd pöpulsins sem fylgdist með úr fjarska.

... og Pía hvað...

Out of Africa - or Eurasia

Hér fer Fornleifur mjög langt aftur í tímavél sinni til að kynna niðurstöðu íslensk vísindamanns í Lundi. Eldra getur það vart orðið. Þetta er jafnvel óþægilega fornt fyrir Fornleif, þó hann kalli ekki allt ömmu sína í forneskjunni.

Haldið skal aftur til þess tíma er sum okkar urðum eldklár og þenkjandi: sapiens sapiens, meðan aðrir héldu áfram að vera bara sapiens, og jafnvel hálfgerðir imbecilles, eða imbar og "silly".

Laglegi pilturinn, á myndinni hér fyrir ofan, er ekki mjög ósvipaður sumum af þeim knattspyrnuhetjum sem berjast í Rússlandi þessa dagana. Þá er ég ekki að velta fyrir mér hve útiteknir þeir eru (litinn þori ég ekki einu sinni að nefna). Þessi kappi, sem var ekki hávaxnari en 12 ára íslenskur krakki, er framkallaður á grundvelli hauskúpu sem er um tveggja milljón ára gömul og sýnir Homo erectus, forföður þeirra mannskepna, sem brugðu undir sig betri fætinum fyrir ca. 2 milljónum árum síðan: Þessi manntegund sem voru eðalmenni frá Afríku sem gengu upprétt, tók meðvitaða ákvörðun eins og Bjarni F. Einarsson fornleifafræðingur myndi kalla það. Þeir höfðu slitið barnsskónum í nokkur milljóna ára áður en þeir héldu í mikla langferð norður á bóginn. Ekki miklu síðar en fyrir um það bil 1,8 milljónum árum, var erectus-ættin búin að dreifa sér um það sem síðar var kallað Evrópa og Asía.

Homo Sapiens Sapiens, þrútinn um augun af allt of miklum hugsunum og ákvörðunartökum

Karlinn hér fyrir ofan var hins vega yngri og var hann nokkuð glúrnari en forfeður hans sem flykktust norður á bóginn. Hann er afkomandi þess á efri myndinni. Þessi mynd er gerð eftir beinaleifum manns sem mun hafa verið uppi fyrir um 150.000 árum síðan; Og nokkurn veginn þannig litu fyrstu forfeður okkar einnig út, þegar við af tegundinni homo sapiens sapiens byrjuðum að greinast að fullu frá Homo sapiens Neanderthalensis, fyrir meira en 500.000 árum síðan, einhvers staðar í Evrasíu.

Íslenskur vísindamaður, Úlfur Árnason, prófessor emerítus í sameindarþróunarfræði í Lundi, greindi frá þeim skilnaði fyrir tveimur ári síðan í áhugaverðri grein tímaritinu Gene, á mjög sannfærandi hátt. En fyrst fyrir 150.000 árum, eða þar um bil (þetta er ekki svo nöje), hafi homo sapiens sapiens snúið til Afríku frá Evrasíu. Þannig að skilja, að fyrstu viti bornu mannverurnar sem bjuggu í Afríku komu frá Evrópu og Asíu. 

Þetta eru ugglaust ekki allir eftir að éta hrátt og eins hratt og niðurstöður í þróunarfræði mannsins og erfðafræði breytast, gæti sú kenning þegar verið orðin úreld án þess að ég vissi það - en ég hef ekki haft spurnir af neinu nýrra. 

En ef fyrstu fullvita Afríkumennirnir voru "Evrópumenn" (frá svæðum núverandi ESB) eða "Asíubúar", mætti til gamans segja í anda ESB-keisarans Merkels, að þeir Afríkumenn sem nú leita til Evrópu í miklum mæli, sér og sínum til þæginda, séu bara að snúa aftur til síns heima. Tyggið á því, sem haldið í hreinum nasisma ykkar að Íslendingar séu óflekkuð "þjóð" (sjá t.d. þetta rugl). 

Ég heyrði fyrst um fræðileg afrek Úlfs Árnasonar frá uppeldisföður hans Gils Guðmundssyni, sem ég hitti oftar en einu sinni í flugvélum á leið til Íslands á 9. áratugi og ræddi við hann á Kastrup flugvelli. Þá var Úlfur Árnason að vinna við erfðafræði hvala, þar sem hann hefur unnið mikið og þarft starf.

Mér þykir grein Úlfs Árnasonar, Out of Africa hypothesis and the ancestry of recent humans: Cherchez la femme (et l´homme) (sjá einnig þessa frásögn í öðru riti) mun merkilegri en það sem Íslensk Erfðagreining er að gera; T.d. það skemmdaverk að þeir fengu að  bora í tennur 97 íslenskra kumlverja sem hvíla á Þjóðminjasafninu og raðgreina efnið úr tanntökunni til að fá tölfræðilega óhaldbæra niðurstöðu sem ekki segir neitt marktækt (sjá hér), um leið og eldri rannsóknir með öðrum aðferðum sem ekki reiða sig á hið heilaga efni DNA, sameindina Deoxyribonukleinsýru, er hunsaðar.

Jú, það urðu greinilega ekki allir sapiens sapiens í einum grænum hvelli. Stundum held ég að langt sé í að allir nútímamenn geti státað sig af þessu tegundaheiti, t.d. ekki forseti Bandaríkjanna, en í honum held ég þó frekar að hafi orðið stökkbreyting, sem valdið hefur alvarlegri heilaskerðingu. Hugsið ykkur: Allt þetta erfiði við kynbætur í gegnum hundruð þúsundir ára til einskis.

Fornleifafundur sumarsins: Ævaforn skáti

Bjarni F. Einarsson leiðir nú keppnina um stærstu fornleifagúrku sumarsins. Hann fer líklega með sigur úr býtum þegar upp verður staðið í haust.

Hann hefur fundið hvorki meira né minna en fornan skáta. Geri aðrir betur. Skátinn "tók meðvitaða ákvörðun" um að setjast að á Íslandi.

Fornleifur sagði álit sitt varðandi fornleifar að Stöð í Stöðvarfirði í fyrra, sem og kenningasmíð dr. Bjarna. Það álit hefur ekkert breyst.

Við þökkum Fréttablaðinu þessa smellnu fyrirsögn.

Brjánslækjarkonur ota sínum tota

Ég er farin að halda að kvenleggur Briemsættarinnar (borið fram Brím en ekki Breim) sé sérstaklega lagið við að ota sínum tota.

Fornleifur greindi fyrr á árinu frá Ingibjörgu Briem, sem komst í franska upptöku, þ.e.a.s hún varð fyrst Íslendinga til þess að komast á hljómplötu og þar með að eilífa undurfagra rödd sína. 

Frummóðir Briemsættar, frú Valgerður Briem á Grund í Eyjafirði, kona Gunnlaugs sýslumanns Guðbrandssonar Briem frá Brjánslæk í Barðastrandasýslu (Briem er, af því er sagt er, afbökun á Brjánslæk) ættföður Briemsættgarðsins valdamikla.

Valgerður sem fæddist árið 1779 er talin vera sá Íslendingur sem fæddist fyrst allra þeirra sem ljósmynd var tekin af á Íslandi. Því hélt Mogginn fram er Þjóðminjasafnið opnaði eftir breytingar hér um árið og birti ljósmynd af Valgerði. Og ekki lýgur Mogginn. Er safnið opnaði aftur eftir dýrar endurbætur "breyttist allt" nema þjóðminjavörður, því miður, en ekki ætla ég að daga upplýsingar Þjóðminjasafnsins um Valgerði í efa án rökstuðnings. 

Ljósmyndina af henni sem Morgunblaðið birti, var sögð vera tekin af barnabarni hennar, Trggva Gunnarssyni trésmiði, sem síðar gerðist bankastjóri (f. 1835). Tryggvi var í minni æsku betur þekktur sem "hundraðkallinn". Þessi ljósmynd af frú Valgerði mun þó ekki vera á meðal elstu ljósmynda af Íslendingi, heldur er því haldið fram að hún sé af þeim Íslendingi sem fæddist fyrst þeirra sem ljósmyndir voru fyrst teknar af.  Ljósmyndin á enduropnunarsýningu Þjóðminjasafnsins, sem Morgunblaðið upplýsti að væri tekin af Tryggva Gunnarssyni, hlýtur þá að vera frá því fyrir 1872, en það ár andaðist Valgerður Briem. 

Akne Hustergaard ??

Sama mynd og sýnd var á Þjóðminjasafninu eftir viðgerð þess, er til á Þjóðminjasafninu í Kaupmannahöfn (sjá hér og efst). Á síðastnefnda staðnum standa menn algjörlega á gati hvað varðar módelið. Í skráningu á myndinni er því haldi fram að þarna sér komin "Akne Hustergaard". Já ég sel það ekki dýrara en ég keypti.

Akne Hustergaard er vitaskuld einhver furðuleg afskræmin eða mislestur illa menntaðs safnafólks í Kaupmannahöfn. Það er víðar til en í Reykjavík. Gæti verið að það standi Høstergaard?  Myndin í Höfn er úr safni Íslandsvinarins Daniels Bruuns, sem ferðaðist mikið um Ísland og skrifaði merkar bækur um þær ferðir. Þjóðminjasafn Dana telur þá mynd af Valgerði vera tekna af Bruun. En það getur vart  verið, því hann hafði ekki enn komið til Íslands fyrir 1872 er Valgerður deyr. En ef myndin er tekin af Bruun, þá er þetta allt önnur kona en Valgerður Briem.

Málið er greinilega flókið. Tryggvi lærði ljósmyndun í Kaupmannahöfn. Þaðan sneri hann ekki aftur frá Danmörku og Noregi fyrr en 1865. Þá var Valgerður amma hans á níræðisaldri. Hann gæti því vel hafa tekið myndina.  En ef Daniel Bruun hefur tekið myndina, þá er konan greinlega ekki frú Valgerður Briem.

Til er önnur ljósmynd (greinilega prentmynd frá 20. öld) af Valgerði í Minjasafninu á Akureyri (sjá hér). Á þeirri mynd sýnist hún miklu yngri. En næsta víst tel ég að sú mynd sé retúsering af ljósmyndinni sem fyrr var rædd. Myndinni hefur verið breytt af ljósmyndara, þannig að gamla konan liti yngri út að árum. En þetta er samt sama ljósmyndin að mínum dómi. Módelinu hefur ekki verið gerður greiði með því að yngja hana upp.

Það sem ég trúi því að hvorug ljósmyndin sé af Valgerði Eiríksdóttur Briem, læt mér detta í hug að konan á myndinni sé móðir Tryggva Gunnarssonar. Hún hét Jóhanna Gunnlaugsdóttir Briem (1813-1878). Mér er þó reyndar einnig ófært að sjá að Eiríkur Briem (1811-1894; Sjá mynd til vinstri), sonur Valgerðar og Gunnlaugs, geti hafa verið sonur konunnar á myndunum sem taldar eru vera af Valgerði. Ef svo er, þá hefur eiginmaður hennar, Gunnlaugur Guðbrandsson frá Brjánslæk, sá er tók sér nafnið Briem, verið mun snoppufríðari en stórskorin kona hans. En nú má ekki gleyma að önnur myndin af henni er umbreytt. Þar hefur ljósmyndarinn ekki gert gömlu konuna fríðari.

Látum meistara Dylan ljúka þessari ljósmyndakrufningu Fornleifs með laginu Girl from the North Country sem hann syngur í gegnum nefið með Johnny Cash, þó að Brownsville Girl hafi einnig verið viðeigandi. Í Brownsville Girl hlýtur Dylan að vera að syngja um stúlku af Briemsætt. Brjánslækur og Brownsville eru ekki ósvipuð örnefni. Cash kemur þessu hins vegar ekkert við, nema að því leyti að Briemsættin hefur ávallt átt nóg af því og því mikið látið með þetta fólk, langt fram um efni.

Elsta hljóðfærið á Íslandi er alls ekkert hljóðfæri

Árið 1982 vann ég við fornleifarannsóknina á Stóru-Borg undir Eyjafjöllum. Þá var ég nemi á öðru ári í fornleifafræði í Árósum í Danmörku. 

Á Stóru-Borg fundust býsnin öll af forngripum, sem margir hafa síðan farið forgörðum, þar sem þeir fengu ekki tilheyrilega forvörslu.

Við sem störfuðum við rannsóknina, unnum kauplaust fram á nætur til að hreinsa gripina, setja þá í kassa og poka og skrá. Lífræna hluti, leður, vaðmál, við og bein settum við í poka með tego-upplausn, sem var efni sem venjulega var notað við handhreinsun á skurðstofum. Þessi gæðvökvi átti að halda bakteríugróðri niðri þangað til lífrænir gripir voru forverðir. En hann reyndist vitaónothæfur. Margt af vinnu okkar var unnin fyrir gíg, þar sem gripirnir fengu ekki nauðsynlega forvörslu þegar þeir komu á Þjóðminjasafnið.

Einn hlutur fannst það sumar, úr járni, sem einna helst líktist einhverjum keng eða hluta af beltisgjörð. Ég lét mér detta í hug að þarna væri komin munngígja, sem sumir kalla gyðingahörpu (jafnvel júðahörpu ef svo vill við) vegna áhrifa frá ensku, þar sem slíkt hljóðfærði nefnist stundum Jew´s harp, sem mun vera afmyndun af Jaw´s-harp. Hljóðfæri þetta kemur gyðingum ekkert við.

Er ég sneri til Danmerkur síðla sumars 1982, hljóp ég strax í bækur, greinar og sérrit sem til voru um hljóðfæri á Afdeling for middelalder-arkæologi, þar sem ég stundaði mitt nám. Þar hafði einhver sett ljósritaða grein um Maultrommel, sem þetta hljóðfæri heita á þýsku. Mig minnir að greinin hafi verið austurrísk og að einn höfundanna hafi heitið Meyer. Fann ég greinina í sérritakassa í hillunum með bókum um hljóðfæri og tónlist á miðöldum.

Í greininni fann ég mynd af munngígju, eða verkfæri sem menn töldu að hefði verið munngígja, sem var mjög lík því sem fannst á Stóru-Borg, en þó ólíkt flestum öðrum munngígjum. Ég sendi Mjöll Snæsdóttur, yfirmanni rannsóknarinnar, þessa grein og var heldur upp með mér.

Mér er næst að halda að greinin sem ég sendi Mjöll sé einmitt nefnd í þessari austurrísku grein á netinu, og að myndin hér fyrir neðan sé nýrri ljósmynd af þeirri ógreinilegu teikningu sem ég hélt að ætti eitthvað skylt við járnkenginn á Stóru-Borg.

Gígjur frá Festung Kniepaß bei Lofer í Austurríki

Ýmis lög á munngígjum

Ekki gerði ég mér grein fyrir því fyrr en nýlega, að þessari upplýsingu minni var hampað sem heilögum sannleika og hefur það sem ég tel nú alrangt farið víða, sjá hér, hér, hér, hér, í "ritgerðinni hennar Guðrúnar Öldu" eins og stendur á Sarpi án skýringa, og víðar.

En það hefur sem betur fer gerst án þess að ég sé á nokkurn hátt tengdur vitleysunni sem heimildamaður. Ég þakka kærlega fyrir að vera snuðaður um "heiðurinn", því ekki vil ég lengur skrifa viljugur undir álit mitt frá 1982.

Eftir 1982 hef ég lesið mér til um munngígur og veit nú að það er nærri ófært að fá hljóð út úr gígju sem er smíðuð úr flötu járni eins og járnhluturinn frá Stóru-Borg. Munngígju er flestar gerðar úr bronsi og steyptar eða hamraðar þannig til að þversnið gígjunnar er tígulaga eða hringlaga. Þær gígjur sem eru úr járni eru einni formaður þannig, og járnið þarf að vera í miklum gæðum. Efra myndbandið neðst fræðir menn um það.

Járngripurinn á Stóru-Borg, sem mig minnir að ég hafi fundið, er ekki með hring- eða tígullaga þversnið, og er hvorki munngíga né elsta hljóðfærið sem þekkt er á Íslandi. Það er greinilegt að aldrei hefur verið teinn á þessu amboði.  

Að mínu mati ættu munnhörpur að kallast munnhörpur, en það orð eins og allir vita upptekið. Munnharpan okkar hefur fengið nafn sitt úr ensku þar sem munnharpa eru bæði kölluð mouth harp og harmóníka . Í Noregi var og er þetta hljóðfæri kallað munnharpe.  Þess má geta að norskar munngígjur eru ekkert líkar því amboði sem fannst á Stóru-Borg. Í Finnlandi er munngígja kölluð munnihaarpu.

Ég mæli með eftirfarandi myndböndum til að fræðast um munngígjur, sem eiginlega ættu að kallast munnhörpur. Einnig er mikinn fróðleik að sækja á vefsíðunni varganist.ru sem munngígjusnillingurinn Vladimir Markov stendur á bak við. Vargan er rússneskt heiti munngígjunnar.

Þá er ekkert annað að gera en að kaupa sér gott hljóðfæri og byrja á Gamla Nóa.

Kartöflurnar þegar teknar upp í Ólafsdal

Nú, þegar fornleifagúrkan virðist sprottin úr sér á Þingeyrum, berast gleðitíðindi úr Ólafsdal (í Dölum).

Þar er nú farið að rannsaka skálarúst eina, forna.  Þar eru að verki fornleifafræðingar frá Fornleifastofnun Íslands, sem þrátt fyrir hið feikiríkisbáknslega nafn er bara einkabissness fornleifafræðinga úti í bæ sem ekki fá vinnu á Þjóðminjasafninu. 

Það er heldur ekki ónýtt að fyrrverandi þjóðminjavörður, einn sá besti á 20. öld, segir okkur fréttir af skála þessum í Morgunblaðinu sl. helgi (sjá hér).

Í sjálfu sér er ekkert nýtt að koma í ljós í Ólafsdal, ef svo má að orði komast. Þarna er greinilega ekki nein fucking "útstöð" á ferðinni, eða eskimóabæli, aðeins undirmálsskáli af norskri gerð - um 20 metrar að lengd, sem virðist vera meðalstærð húsa frá söguöld á Vestfjörðum. Skálinn er með bogamyndaða veggi og við skálann eru líklega gripahús og hlaða, sem ekki er búið að fletta ofan af. Skálinn hefur að öllum líkindum verið lengdur, og má gera sér í hugarlund, að það hafi gerst eins og sýnt er með litum hér að ofan. Blálituðu veggirnir er viðbótin. Appelsínuguli liturinn sýnir grunnmynd upphaflega skálans. Sem sagt enn ein sönnun þess að húsagerð á Íslandi kom frá Noregi en ekki frá einhverjum hokinbökum með litningagalla á Bretlandseyjum.

Spennandi verður að sjá framvindu mála í Ólafsdal í sumar. Kartöflur uxu eitt sinn vel í Ólafsdal, en ef ég þekki fólkið frá Fornleifastofnun rétt er ég ekki viss um að það stundi fornleifagúrkurækt í miklum mæli. 

Og ég sem hélt að menn ætluðu að bjarga öllum rústunum og kumlunum sem eru að fara í sjóinn...

Viðbót síðar sama dag:

Nýrri mynd af rústinni sýnir að einhver minniháttar viðbygging hefur verið við hana. Myndina er hægt að sjá á FB-síður rannsóknarinnar, þar sem einni er kynnt nýtt fornleifatvist.