Nýju fánar löggunnar

Eins og sjá má á myndinni hér fyrir ofan, eru flestir lögreglumenn ólmir í að vernda okkur gegn hættulegum öflum.

Einhver hefur sagt þeim í skólanum, að fólk á flótta sé allt saman hættulegt. Það var líka mantran þegar löggan tók á gyðingum sem flýðu til Íslands. Ég vil meina að flestir lögreglumenn séu bara illa launaðir Jónar og Jónur sem eru í afar óþakklátu starfi. Landslög sem lögreglumönnum eru sett í starfi eru nauðsynleg fyrirbæri í lýðræðisþjóðfélagi. En þegar þeir sem lögreglustörfum gegna þekkja ekki lög varðandi starf sitt, annað en kannski ákvæði heilagleika búningsins, er okkur vandi á höndum. Þegar þeir fara að skreyta sig með sérhönnuðum fánamerkjum sem tengjast öfgaöflum í fjarlægu ríki verður vitaskuld að blása í stóra viðvörunarlúðra.

Íslenskir lögreglumenn geta vitanlega haft öll heimsins áhugamál fyrir mér. Sumir spila jólalög fyrir gamla fólkið meðan aðrir fara í golf.

Æi, 0870 á Stöðinni æfir ekki listskauta, SHIT.

Enn aðrir láta húðflúra sig með Þórshömrum og gotnesku letri eins og hann 0780 af stöðinni, sem æfir barning hjá Mjölni, meðan að vöðvarýr starfsfélagi hans er ákafur áhugamaður um SS-pylsupartí. Hvorttveggja er óhollt í miklum mæli, svo ekki sé talað um húðflúrið á honum 0780.

En þegar laganna verðir fara að punta sig með furðufánum og setja þá á plögg sem þeir fá útdeilt í vinnunni - og þessi merki eru jafnan annars notuðu af öfgaöflum - er komið upp vandamál. Það er líka óeðlilegt í lýðræðisríki þegar löggur  gefa út bækur í útlöndum þar sem þeir mæra heri Þriðja ríkisins, morðingja þeirra sem íslensk yfirvöld og lögregla sendu úr landi eða höfnuðu hælisleit, þá er vert að staldra við og líta á málið í sögulegu ljósi og grafa aðeins í það, líkt og ávallt gerist hér á Fornleifi.

Sjáið þessa kumpána. Þeir voru hreinræktaðir nasistar sem stigu til metorða í lögreglunni og öðrum embættum í nýja lýðveldinu. Þessi með húfuna var í miklu uppáhaldi í Berlín og vildu þeir gera hann að ofursta á Íslandi. Hafa menn ekkert lært af bjánahætti 20. aldar?

Lögreglukonan með furðufánana á barminum er ekki ein um þetta sjúklega, afameríska áhugamál sitt; að búa til fána í anda öfgasamtaka og skiptast á þeim við samstarfsmenn sína.

En þetta eru sko ekki nein stimplatyggjómerki eða leikaramyndir sem hún og félagarnir skiptast á í vinnunni.

Ríkisstjórnin verður að láta fara fram óháða rannsókn á því, hvort öfgahópar hafi gerjað um sig í lögreglunni. Er t.d. í lagi að rannsóknarlögreglumaður gefi út bækur í útlöndum, þar sem hann mærir hernað 3. ríkisins? Herir 3. ríkisins stunduðu þjóðarmorð um alla Evrópu.

Íslenskri lögreglu hefur fyrrum verið stjórnað af tveimur nasistum og margir þekktir lögreglumenn á 20. öld höfðu verið í íslenskum nasistahreyfingum.

Öfgahyggja innan lögreglu í Svíþjóð og Noregi (ugglaust einnig í Danmörku) er illkynja mein sem Svíar og Norðmenn hafa tekið á. Ef slíkt gerjast í lögreglu okkar allra, þá verður að rífa æxlið upp með rótum.

Óháða rannsókn takk!

En lille arkæologisk sensation

Foto: Ole Harpøth.

I Danmark er brugen af metaldetektorer tilladt for menigmand og der er skabt et godt samarbejde mellem museerne og dem som går rundt på markerne i al slag vejr - og ofte tilføjer ny og vigtig viden.

I en FB-gruppe som jeg tilhører og som hedder Middelalderarkæologi i Danmark, som er en blandet gruppe af læge og lærde, lagde jeg mærke til en kommentar fra en mand, lidt ældre end mig, at dømme ud fra billedet - hvis navn jeg ikke umiddelbar kendte fra det faglige miljø. Hans kommentar interesserede mig, så jeg kiggede lidt ind på hans væg for at se, hvem han var. Han hedder såmænd Ole Harpøth og er en af mange glade metaldetektor-entusiaster som hjælper arkæologerne i Danmark. Dem har vi ikke i Island, hvor menigmand ikke må gå rundt med detektorer - for vi har ikke så mange pløjemarker som storebrødrene i Skandinavien, og desuden en meget kortere historie og færre fund.

Foto:Ole Harpøth.

Denne snagen inde på Ole Harpøths facebook fik min kæbe til at falde mere end sædvanligt. Øverst på Harpøths side tronede en genstand (se de øverste billeder) som han har fundet og som jeg kan nikke genkendende til.

Jeg ringede kort til Ole, for jeg havde ærlig talt ikke forventet at finde denne genstand i Danmark. Men alt var i fineste orden; Han havde fundet genstanden i Norge, nbt i Ringsaker Kommune i Hedmark, som nu er slået sammen med Opplands fylke og betegnes som et nyt fylke, Innlandet fylke; Der havde nogle få danske metaldetektor-eksperter i 2019 fået lov til at søge på pløjemarker ved en gård.

Det drejer sig om et hængesmykke a la korset fra Foss i Island (se her samt billedet herunder), som jeg for mange år siden lokaliserede en ældre parallel til fra Huse i Romedal - som også er i Hedmarken i Norge. Det norske kors var dog uden dragehovedet som korset fra Foss har.

Jeg skrev om korset fra Foss og det lignede Kors fra Norge i  vikingekatalogerne for de store Vikingeudstillinger i 1992-93 i Paris, Berlin og København. Ole Harpøth mente, at der tidligere var fundet to lignende kors i Oppland som en gang hed Christians Amt. Men det er længe siden. Den ene har jeg fået oplyst er fra Huse i Romedal i Stange Kommune, Hedmark og den anden, som jeg endnu ikke har set, er fundet i samme kommune (Stange i Hedmark). Så nu er korsene af Foss-typen fire, dog kun ét med et dyrehoved.

 

Kors fra Foss í Hrunamannaafréttur, S-Island. Foto: V.Ö.Vilhjálmsson.

Kors fra Huse i Romedal, Hedmarken, Norge. Foto: Oldsaksamlingen i Oslo.

Med tilladelse fra Ole Harpøth har jeg fået lov til at bringe to af hans hans fine fotos af hans enestående detektorfund i Hedemarken i Norge. Fundet har han indleveret til Fylkesmuseet i Oppland.

Nu kan vi vel tale om en genstandstype, når vi refererer til korset fra Foss. Jeg mener der er tale om et kors, (muligvis en form for Sct. Peterskors foreslår en af læserne). Andre, som ikke har noget at have det i, påstår stadig at det er en slags overgangs-Thorshammer. Men periodemæssigt ligger vi sikkert i anden halvdel af 1000-årene, som er lidt sent for Thorshamre.

Goblet revival

Photo: Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Couple of days ago, when I was wandering around the the island of Amager, which used to be quite Dutch-influenced in the 16-19th centuries, I found this beaker in glass-blower Rikke Bruzelius´ workshop, Glasseriet, in Dragør. It was sold as second choice good and thus cheaper than a 1st class product. Honestly I couldn´t see anything wrong with it, so I bought it and shot this photograph.

What has caused a modern glass-artist to blow this type of glass is really amazing. The form is very much like 14th century glass goblets, which the artist to her knowledge has never seen. The exquisite goblets on the b/w photo are quite rare in archaeological finds. They have been found in few examples in the Netherlands, Britain and one in Reykholt, Iceland (See here in an earlier article). The medieval goblets might be of French origin.

There are only 650 years between the goblet at the workshop in Dragør and the medieval ones. That shows us that form changes slowly.

Viðburður eða fyrirskipun?

Viðburður: Menningarlandslag hinnar ímyndunarveiku íslensku þjóðhverfu verður undirritað í dag - án vitsmunalegrar umræðu. Svo virðist sem farið sé að virða lýðræði og eðlilega akademíska umræðu að vettugi í skugga COVID-19 á Íslandi.

Í dag, 14. október 2020, verður undirrituð hvorki meira né minna en Friðlýsing Menningarlandslagsins Þjórsárdals. Í gær fékk ég "boð á viðburð" eins og það er kallað. Mér var fyrst tilkynntur þessi "viðburður" í gær, þó ég hafi manna mest rannsakað menningu Þjórsárdals fyrr á öldum.

Menningarlandslag fornra tíma er vandséð í Þjórsárdal. Byggð var þar mikil á mismunandi tímum en staðfræði rústa þar er að mestu komin til vegna tilgátusmíða eins ágæts fornaldarhyggjumanns á 19. öld sem var maður síns tíma. Greinilega á hann skoðanabræður á okkar tímum. En eins og menn vita margir vel, þá eiga tilgátur mjög auðvelt með að verða að heilögum sannleika á Íslandi. Þess vegna eru menn t.d. í sjóræningjaleik að leita að gersemum í skipi frá 17. öld sem er löngu farið í spað í Svörtum söndum landsins.

Hin hátíðlega undirritun í dag (viðburðurinn) kemur mér fyrir sjónir sem eitt af mörgum póstmódernístísku draumaverkefnum sem nú eru í tísku meðal margra fræðimanna á Íslandi. Það eru fleiri í sjóræningjaleik en fullorðnir ævintýramenn  með lausa skrúfu.

Undirritunarathöfnin í dag er víst ekkert annað en aðför að veruleika og sannleika. Það fer þó vissulega allt eftir því hvaða menningarlandslag á að samþykkja fyrir Þjórsárdal. Dalurinn, endilangur, hefur árlega og í mörg ár verið teppabombaður af sáningar- og áburðarflugvélum Landgræðslu Ríkisins.  Því er mikið af þeim gróðri sem í dalnum hefur dafnað á síðustu 30-50 árum nútímamenningarlandslag og óskhyggja um útlit á landi, sem í aldaraðir var örfoka vegna ofbeitar og uppblásturs, en einkum þó vegna virkni Heklu gömlu, eins virkasta eldfjalls í Evrópu.

Kristján Eldjárn þakkar gömlum manni sem kunni hið forna menningarverk að þekja söguna sneypudúk úr plasti. Myndin er tekin við byggingu Þjóðveldisbæjarins svokallaða í Þjórsárdal. Sagt er að Þjóðveldisbærinn falli vel að menningarlandslagi í Þjórsárdal, sem er mestmegnis steypa, gler og plast.

Undirritunin sem festir hátíðlega "menningarlandslag Þjórsárdals" var tilkynnt af Kristínu Sigurðardóttur undir mynd af svæðinu við Stöng í Þjórsárdal, þar sem uppgræðsluátak síðustu áratuga sést á rústasvæði Stangar. Síðan rannsóknir fóru fram þar fyrst fram árið 1939, en sér í lagi á síðustu 30 árum, hafa heimamenn með dyggum stuðningi frá  Landsvirkjun staðið í stórvirkri trjárækt við Stöng og annars staðar í Þjórsárdal. Sú rækt hefur ekkert tillit tekið til menningarminja eða menningarlandlags, nema þess sem menn sjá fyrir sér í einhverri þjóðhverfri draumsýn þjóðernishyggju eyjarþjóðar með minnimáttarkennd.

Plöntun trjáa við og í rústir á Stöng er brot á lögum og embætti Kristínar Sigurðardóttur hefur ekkert aðhafst til að koma þeim í burtu. Ég leyfi mér að halda því fram að forstöðukonan viti einfaldlega ekki hvað menningarlandslag er.

Tökum sem dæmi. Lítill Túngarður/gerði neðan við Stöng, sem enn sást, en að litlu leyti, á 9. áratug 20. aldar, þegar ég hóf rannsóknir á Stöng, er nú á kafi í gróðursettum trjám. Í gegnum tíðina hafa ferðamenn ekið yfir túngarðinn beint upp í hlað við yfirbyggðu rústina.

Það menningarlandslag sem einhvern tíma í fyrndinni hefur myndast við 2-300 ára byggð í dalnum, er lítt sjáanleg í dag.  Þess vegna er hálfhjákátlegt að sjá "undirritun á friðlýsingu á Menningarlandslagi" sem ekki er lengur til og sem menn hafa lagt sig í líma við að eyðileggja.

Nú er yfirlýsingagleði Kristínar Sigurdóttur varðandi Þjórsárdal ekki ný á nálinni. Eins og má lesa hér ætlaði hún sér að gera við rústir fyrir 700.000.000 króna. Sjá hér og hér. Fyrirhrunagóðærið ærði þennan embættismann eins og sjá má á þeirri lítillátu tölu sem varð til í heila hennar - sem lýsir Framsóknarmennsku hennar best. Síðar vildi hún láta reisa heila villu ofan á rústum (sjá hér), sem ekki hafa verið fyllilega rannsakaðar.

Meðan Sigmundur Davíð var eins konar fornminjaráðherra í hjáverkum, og enn kammerat í gamla þjóðernissinnaflokkunum Framsókn, var honum mikið hugað um menningarlandslag, og gerði sér að því er ég held fulla grein fyrir því hvað það er -  fyrir utan draumsýn um endurbyggð fornrar frægðar í endurgerðum húsa í þjóðerniskenndarhverfi í stóru þorpi á Suðurlandi, þar sem hann vildi reisa forna frægð í blöndu af Dresden og Disneylandi. En ef núverandi ráðherra Framsóknar leggur sama skilning í orðið og fyrrverandi flokksfélagi hennar gerði áður hann féll á svellinu á Tortólu, þá verður að rífa mest allan trjágróðu við Stöng í Þjórsárdal upp með rótum, því hann hefur komið til af manna völdu síðan 1939. 

En ef það er hins vegar menningarlandslag eftir 1939 það sem friðlýsa á, þá er auðvitað líka hægt að friðlýsa spor eftir bifreiðar utan vegslóða og önnur glæsileg stórverk mannanna á 20 og 21 öld í Þjórsárdal.

Efri myndin var tekin á Stöng sumarið 1939 er fornleifarannsóknir voru nýhafnar. Ekki ber mikið á birkinu árið 1939, en loðvíðir óx á Stöng eins og í dag. Neðri myndin var framleidd þegar forstöðumaður Minjastofnunar vildi reisa þar villu þegar hún var búin að gera sér ljóst að 700.000.000 áætlunin sem gerjaði í höfði hennar væri út í hött. Þá skein sól úr norðri. Nú er því allt kafloðið af manna völdum. Það er auðvitað menningarlandslag ef eitthvað er það - menningarlandslag þjóðhverfu og eyjaþjóða-minnimáttarkenndar. Hvítþvo átti ofbeitarsyndir aldanna og eyðileggingu máttarvaldanna - og nú á að selja ferðamönnum hið "nýja Ísland" í rómantísku ljósi.

 

Með árlegum teppasprengingum með áburði úr flugvélum hefur  tekist að skapa aðra mynd af Þjórsárdal, sem sögulaust fólk ímyndar sér að sé menningarlandslag. Allt grær vel, eins og sést á þessari mynd sem tekin var nýlega úr dóna-rellu yfir Þjóðveldisbænum við Búrfell, sem er draumsýn óeðlilegrar þjóðhverfu (etnócentrisma), reist inn í  menningarlandslag 20. aldar með steinsteypu og plastmottum (sjá í greininni Plastöldin í Þjórsárdal). Síðar var reist var kirkja við Þjóðhverfubæinn, og er þar dyggilega logið að ferðamönnum að sú bygging byggi á niðurstöðum fornleifarannsókna. Þær voru reyndar virtar að vettugi og hringlaga kirkjugarður settur þarna líka, þó svo að enginn slíkur hafi fundist við fornleifarannsóknir á Stöng, sem endurgerðin er sögð byggja á. Meira um kirkjuna við Þjóðveldisbæinn hér.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir undirritar í dag og innsiglar algjörlegt tilgangsleysi embættis Kristínar Sigurðardóttur sem líklega/vonandi er komið á lokapunkt vegna aldurs hennar. Hún er orðin álíka gömul og elsta menningarlandslag í Þjórsárdal.

Er ekki hægt að finna sér eitthvað hentugra og viturlegra fyrir ráðherra til að fegra sig með fyrir komandi kosningar, en friðun á ómenningarlandslagi, sem er rutt í gegn með pennastriki á hænupriki án vitrænnar umræðu og sérfræðiþekkingar?  Cóvið, veirusýkingin sem nú herjar á öll byggð ból, er greinilega notað á Íslandi, líkt og í sumum öðrum "lýðræðisríkjum", til ryðja málum í framkvæmd án umsagnar og hugsunar í skugga sjúkdómshamfara. Ljótt er það, en satt.

Viðburðurinn í dag fær aðeins brot úr grímu Forngríms; þann hluta sem sýnir fyrirlitningalegt glott Gríms ins forna. Brosið er heldur stíft Framsóknarbros en hefur verið litað til vara í tilefni dagsins, þegar hópur kvenna stundar ólýðræðislega hyllingu á sjálfum sér í starfslok og fyrir kosningar.

 

Sur une croisière

Ritstjóri Fornríms þjónaði sem ungur piltur farþegum af ferðamannaskipum sem vörpuðu akkerum á ytri höfninni sunnan Engeyjar.

Eftir að hafa verið sendill nokkur sumur hjá Ríkisútvarpinu við Skúlagötu, útvegaði afi minn mér nýja vinnu. Hann var besti atvinnumiðlari sem ég hef þekkt.

Nýja sumarstarfið var líkamlega meira krefjandi vinna hjá Reykjavíkurhöfn (sem í dag heitir Faxaflóahafnir). Vinnan var afar fjölbreytileg: Skurðagröftur, málningarvinna, vegagerð, sandblástur, hreinsun á baujum, hreingerningar í Hafnarhúsinu, rif á gömlum bryggjum, steypuvinna alls konar, holræsagerð, aðstoð við trésmiði og bryggjusmiði og bíltúrar með Reyni heitnum Kristinssyni um Reykjavík til að kaupa langloku, kók og horfa á stelpur. Annar bílstjóri vann þarna en hann var mest fyrir stráka. Sem sagt afar fjölbreyttur og nútímalegur vinnustaður. Ég glápti þó ekki á ókunnar stúlkur á ferð í appelsínugulum Kassabenz Reynis, enda fyrir löngu búinn að setja radarinn á eina útvalda, sem ég þó missti ugglaust af vegna algjörrar draumværu. Og "sú útvalda" náði líklega aldrei radarsendingum úr höfði fábjánans - c´est la vie.

Hjá Reykjavíkurhöfn var maður kominn út í hið óvægna líf fullorðinsáranna. Fólk var jafnvel rekið fyrir að neita að vinna við gerð eldhúsinnréttingar heima hjá Hafnarstjóranum í Reykjavík. Stjórinn, sem aldrei lét sjá sig, lét bæjarstarfsmenn einnig þvo bílinn sinn, enda kominn af velmegandi og siðlausu fólki. Við vorum þó heppnir unglingarnir sem þarna höfðum góða vinnu og ágæt laun upp úr krafsinu og vorum tilbúnir að líta til hliðar þegar sjálftaka yfirmanna var annars vega.  Margir gamlir og sumir skemmtilegir karlar unnu þarna með okkur, þar á meðal gamlir sjóarar, einstaka fyllibytta og uppgjafabændur og við lærðum ýmislegt um sögu þessara manna og hvað varast ætti í lífinu. T.d. kenndi Árni gamli, maður um áttrætt, sem var ættaður úr Flóanum, hávaxinn og dökkur eins og Berbi, okkur hvernig við ættum að sýnast vera að vinna, þó við værum ekkert að því - þegar verkstjórann bar að. Þetta trikk Árna gamla reyndist mér þó aldrei gott, enda var eg lengi vel ákafamaður til allrar vinnu, ef ég má sjálfur segja frá.

Stefán Sigmundsson (1912-2006) hét yfirverkstjórinn í bækistöðvum vinnandi manna við Reykjavíkurhöfn. Stebbi var hinn vænsti karl, ættaður frá Neskaupstað ef ég man rétt, en frekar uppstökkur eins og þeir geta verið fyrir austan. Líklegast eru það frönsku genin. Hann var líka stríðinn á sinn undarlega máta. Stefán verkstjóri taldi mig vera vel lesinn og prúðan menntskæling, svo hann setti mig oft í starf sem ég hafði dálítið lúmskt gaman að. Ég var af og til útnefndur gæslumaður án kaskeitis við eystri Verbúðarbryggjuna skáhöllu við Suðurbugt, sem þar voru áður en flotbryggjurnar voru byggðar þar. Enn austar hafði staðið sams konar hallabryggja, hin margfræga Loftsbryggja sem var rifin 1973 og aðrar enn austar (t.d. Grófarbryggja). Upp Loftsbryggju gengu ýmsir frægir menn sem sigldu til Íslands á 20 öld. Hinir hvítu léttabátar sem sigldu fram og til baka með ferðamenn úr ferðamannaskipum sem ekki gátu lagst að í Sundahöfn, lögðust eftir 1973 að við eystri Verbúðarbryggjuna, en lóðsbátar lágu þar við megnið úr árinu þegar engin ferðamannaskip voru á höfninni. Nokkrum árum áður hafði maður stundum farið með vinum í strætó niður í bæ til að dorga við bryggjurnar við Suðurbugt.

Sænskum farþegum hjálpað í land árið 1960 við eystri bryggjuna við Suðurbugt, þar sem ég stráði sandi forðum mestmegnis undir þýsk gamalmenni. Mér sýnist að sandari án kaskeitis hafi starfað hjá Reykjavíkurhöfn á undan mér, því það er greinilega sandur á bryggjunni. En hann er þó ekki hvítur. Ægisgarður til vinstri. Ljósmynd Ingimundar Magnússonar sem er varðveitt á Þjóðminjsafni Íslands.

Fyrir neðan eru listagóð mynd sem Vilborg Harðardóttir tók og þar sem sést í sporðinn á bryggjunni sem ég sandaði á sínum tíma. Sú ljósmynd er í vörslu Þjóðminjasafns, sem líkt og Borgarminjasafn hefur ekki sett sig nægilega vel inn í innviði hafnarinnar, nöfn og þess háttar. Eins mikið og ég elskaði þetta svæði á yngri árum, hata ég það álíka mikið í dag, þegar það er orðið að stórri okursölubúllubyggð sem sendir menn slippa og snauða heim eftir heimsókn. Aðeins ein af sölubúllunum þarna og nú við Ægisgarð og vestur úr út á Granda er í sérflokki. Það er bíll, sem úr er seldur Fish and Chips. Afgreiðslumaðurinn þar ber orðið remúlaði fram með einstaklega smekklegum pólskum hreim - og fiskurinn er líka 100%. Það er langt á milli góðra búlla í gömlu Reykjavík.

Þar sem eystri Verbúðarbryggjan gat verið mjög hál þegar fjaraði út, varð maður að skafa hana alla og strá á hana hvítum skeljasandi sem var tiltækur í tunnu inni í skúr efst á bryggjunni. Þetta stráaldur var bráðnauðsynlegt svo að gamlingjarnir sem komu í land með hvítu léttabátunum dyttu ekki og slösuðu sig. Þarna í gráum skúr gat maður svo að loknum skylduverkum setið og lesið og virt fyrir sér og jafnvel talað við sjóarana af Ferðamannaskipunum sem oft voru Ítalir, Portúgalar og stundum frá Norður-Afríku, Túnis eða Egyptalandi.

Þar sem flestir farþegar sem komu með bátunum í land voru Þjóðverjar og Austurríkismenn, vissi maður að einhver hluti þeirra hafði ugglaust hrifist af Hitler og jafnvel barist og myrt fyrir foringjann. Þegar ég var búinn að strá undir þetta lið hvítum Saga-sandi, sat ég makindalega og starði á þýsku kallana þegar þeir gengu í land á Saga-Insel; Sumir þeirra illa lemstraðir úr stríðinu og margir enn í gamla stílnum í grænum Lodenfrökkum og með svarta Brimarhatta á kollinum.

Fyrsti eyjaskegginn sem þeir sáu svo leit ekki beint út eins og arísku illmennin sem þeir sjálfir voru á yngri árum, og hann hafði fyrir sið að hlaupa fyrir þá og strá sandi undir þá og hrópa að þeim Achtung, Rutschgefähr!

Lafayette á Ytri höfninni. Ljósmynd úr safni French Line. Fyrirtækið upplýsir hins vegar ranglega, að myndin sé tekin í Noregi.

Lafayette

Steríoskyggnumynd (gler) úr ferð Lafayette á til Norðurhafa árið 1930.

Það getur verið ansi hált á þiljum minninganna, og nú er ég án þess að vita hvað tímanum leið kominn aftur á 8. áratug síðustu aldar í lystiskipaminningunum. Eiginlega ætlaði ég bara að hafa örlítinn kafla um franska farþegaskipið Lafayette, sem kom nokkru sinnum til Reykjavíkur á 4. áratug síðustu aldar. Í fyrsta sinn  árið 1930, en það ár var skipinu hleypt af stokkunum.

Steríó (Stereo)-skyggnumyndin efst(sem er hægt að skoða betur hér fyrir ofan) er tekin í þeirri ferð. Ég keypti hana í Þessaloniki í Grikklandi. Skipafélagið franska C.G.T - Compagnie Générale Transatlantique (einnig kallað French Line) sem gerði út Lafayette sendi ávallt ljósmyndara með skipum sínum í ferðirnar (sjá mynd af einum þeirra hér til vinstri) og ljósmyndastúdíó var um borð á skipunum. Farþegar gátu keypt myndir af sjálfum sér og myndir voru teknar fyrir auglýsingavinnu.

Í ferðinni til Íslands 1930 voru teknar steríóskyggnur og þær skoðaðar í þar til gerðu tæki um borð á Lafayette, þar sem menn fengu einhvers konar þrívíddartilfinningu. Nokkrar myndanna hafa fyrir einhverjar sakir lent á Grikklandi. Enginn veit af hverju; Kannski var hægt að kaupa slíkar myndir.

Á myndinni efst sem tekin var úr turni Landakotskirkju, má sjá ýmislegt áhugavert. Þarna sér maður út yfir Hólavallakirkjugarð, Melavöllinn, Loftskeytastöðina, Grímsstaðaholtið og Skerjafjörðinn. Allt er á sínum stað en Háskólinn var bara kálgarður, eins og hann er víst enn. Nær má sjá Sólvalla-, Ásvalla- og Brávallagötur og hluta af elliheimilinu Grund. Hávallagata virðist ekki vera til þegar myndin var tekin enda nafn hennar ekki samþykkt fyrr en 1934.

Monsieur Henri var bryti um borð á Lafayette. Með nefið

niður í hvers manns koppi.

Hárgreiðslustofa Monsieurs Fleury um borð á Lafayatte.

Skurðstofan á Lafayette.

Lafayette, sem var langt frá því að vera glæsilegasta fley C.G.T. skipafélagsins, varð ekki langlíft skip. Það brann og bókstaflega í brotajárn í höfninni í Le Havre árið 1938.

Notið svo fyrir mig grímuna eins og Kári leggur til. Það er einfaldlega ekki of mikið til af Íslendingum í heiminum.

Kveðja Forngrímur.

Hrekkjavöku 2020 þjófstartað á Kveik

Nokkrir "vinir" Fornleifs/Forngríms sendu honum hlekk í þátt á RÚV, sem KVEIKUR er kallaður. Ritstjórinn hefur sárasjaldan haft tíma til að horfa á þessa Sjónvarpsþætti. Sjá hér og hér .

Mig grunaði fyrst að þeir sem sendu mér hlekkinn hafi viljað drepa karlinn. Því svona hryllingsmynd, sem tekin er upp í dimmum og djúpum geymslum þjóðararfssafnara, getur valdið skynditappa og skjótum dauða hjá elstu mönnum hér á ritstjórn Fornleifs. Bara nafn þáttarins, Kveikur, getur sett ótta að heiðvirtustu safnamönnum.

Þessi þáttur Kveiks var að mati Fornleifs ein besta hryllingsmynd sem framleidd hefur verið á Íslandi og fær hún því sex skínandi Forngrímur, sjá neðst.

Fyrst í þættinum var talað um vegakerfið á Íslandi sem er sígilt vandamál og hryllingur á stórum köflum, en þó hálfgert kraftaverk miðað við stærð þjóðar og lengd vega. Geri aðrir betur þótt slæmt sé - og svo er alltaf hægt að aka hægar. Þið eruð ekki með í lélegri hraðaksturskvikmynd líkt og stundum mætti halda. Njótið útsýnisins og akið hægar! Það er álíka öryggi og að setja á sig sóttvarnagrímu.

Hins vegar var síðari hluti Kveiks enn hryllilegri en vandi veganna. Þjóðararfurinn er á heljarþröm. Það er vitaskuld sígild saga. Hvað á Fornleifur gamli að skrifa um, ef hann fuðrar upp eða flýtur út, og blekið rennur í stríðum straumi af skjölum sem maðkur kemst annars að?

Við að horfa á þáttinn og tilheyrandi frétt á RÚV, fékk maður á tilfinninguna að brennuvargurinn úr Klúbbnum væri á bak við næsta horn og að allir myndu núna þvo hendur sínar af mögulegum slysum við varðveislu þjóðararfsins í réttarhöldum eftir menningarlegt slys, þegar skjöl Tryggingarstofnunar fuðra upp í framtíðinni.

Ábyrgðin öll er vitaskuld hjá stjórnmálamönnunum, en ekki nema að litlu leyti starfsmönnum safna. En starfsmennirnir þora ekki að hrópa upp um vandann, því vinnan er í húfi.

Stjórnmálamenn eru margir brennuvargar með skemmdarfíkn sem búa til hættulega vegi. Stór hluti íslensku þjóðarinnar velur fólkið og hefur því ekki hinn minnsta áhuga á skjalaverki og skúfum safnanna, rokkum né kistlum Þjóðminjasafns. Málverk eru fyrir aðra -  eitthvað sem þeir kaupa í fermetratali til að betrekkja veggina heima hjá sér í kúlulánahöllunum við Svikaveg. Það pakk kaupir bara Kjarval og Erró eins og aðrir kaupa sér ost í matinn. Eitt sinn sá ég nýdæmdan Núpshlunkinn kaupa Kjarval fyrir slikk á uppboði í Kaupmannahöfn. Gaman væri að vita hvar sá arfur er nú niður kominn.

Upptökur með Stuðmönnum eru flestum mun verðmætari en eitt forpoka kuml úr Skagafirði. Þjóðin er því illa meðsek. Vill hún eiga betri söfn, þarf hún að borga hærri skatta eða fá minna í laun. Maður er eftir að sjá hvað gerist. Þangað til eiga Klúbbsbrennuvargar og hans líkir og afkomendur í þriðja lið náðuga daga á friðarstóli. - Kannski var þetta ekki góð samlíking, enda Klúbburinn lítill menningarstaður.

Ef "draslið" brennur, hvað á þá að sýna ferðamönnunum sem rísa upp úr Cóvinu. Halda menn að túristarnir, nútímasauðir Íslands, álpist til Íslands eingöngu til að skoða fjöll í rigningu, eða til að láta féfletta sig svo mjög að síðustu 5 dagarnir fari í að éta SS-pylsur?

Byggðarsafnið í Skógum hefur líka lengi verið ofarlega á lista flestra sem til Íslands koma. Söfn eru ávallt best í rigningu og af henni er og verður nóg á Íslandi. Hvar á að féflétta ferðamenn, íslenska sem og aðra?

Kveikur fær sem sagt Sexgrímu fyrir bestu hrekkjavökumynd ársins. Það er unaðslegt að sjá, hvernig nýjar hefðir ryðja sér til rúms á Fróni, þegar hinar eldri hverfa í brennum og vatnselg.

En hvernig það getur verið að kvikmynd frá Sovexportfilm (sjá efst) sé talin til þjóðarverðmæta Íslendinga? Það er mér algjörlegur óskiljanlegur hryllingur. Það er samt rosaflott auka-konfekt hjá Kveiksmönnum. Það verður víst að fínstilla áherslurnar hjá starfsmönnum safna sem draga fram sovétskt rauðkál á besta sendingatíma þegar ræða á um íslenska menningararf sem allar heimsins hættur steðja að.

 

Grímuleikur

Fornleifur breytir nafni sínu hér á forsíðunni. Fornleifur verður í einhvern tíma Forngrímur. Þetta er þó aðeins tímabundin útlitsbreyting meðan pestin er í hámarki. Skráningarnafn bloggsins verður sem fyrr Fornleifur, enda er það gegnumveirvarið nafn.

Þetta er stálbundin járngríma sem Leifur hefur fengið sér til að koma á móts við óskir sóttvarnarlæknis. Þessi vörn kom því miður aðeins of seint, því doktor Þorgrímur Smit þurfti að sjá hvort ástandið á lesendum Fornleifs hefði batnað. Svo var heldur betur ekki. Fleiri og fleiri smitast af Fornleifi. Helsti áhættuhópurinn eru fróðleiksfíklar og þeir vilja einatt fróðleikinn beint í æð, óþynntan.

Gríman forna er mun öruggari veiruvörn en þær sem almennt eru í boði. Menn mega ekki halda að linkind leggist í Fornleif við breytinguna. Þetta er engin múlbinding, Leifur verður jafn beittur sem áður. Hér er nefnilega engin tilslökun gagnvart sýktu fólki. Gríman er með ábyggð og gagnrýn gleraugu og innbyggðar eyrnasíur. Fornleifur sér því allt, nú sem fyrr, og heyrir það sem hann vill.

Hornin á hjálminum eru bráðnauðsynleg fyrir blogg með allt á hornum sér. Fornleifur  var jafnvel að hugsa um að fara í bíltúr og veifa til smitaðra áhangenda sinna með grímuna á hausnum. Ritstjórinn tók sem betur fór af honum lyklavöldin. Það er alveg óþarfi að snýta þessari öruggu grímu framan í þá sem maður hefur um langt skeið haft hreðjatak á.

Skemmtun fyrir þá útvöldu sem náðu að lesa hingað er getraun dagsins: Hvaða gríma er þetta í raun og veru? Verðlaun fyrir rétt svör: Einangrun í 7 daga og skemmtiferð fyrir tvo í hreinsunareldinn í neðra.

Fjölskyldur í felum

Fæstir Íslendinga vita, hvað það er að vera í felum undan samtökum sem vilja myrða mann.

Fornleifur sér allt í sögulegu samhengi, einnig mál Kehdr fjölskyldunnar sem er komin af menningarþjóð sem byggði pýramída, um það leyti sem erfðaefnið í Íslendingum var enn á flakki hér og þar um Evrasíu og forfeðurnir að brjóta bein til mergjar í hellisskútum í Svartaskógi eða á enn myrkari stöðum.

Þegar Íslendingar vísuðu Rottberger fjölskyldunni úr landi árið 1937 var ástæðan sú að fjölskyldan voru gyðingar. Sumum Íslendingum, jafnvel vel stæðum, stóð stuggur af þessum fátæku gyðingahjónum og börnum þeirra. Þeir töldu hjónin vera  hættulega samkeppnisaðila. En gyðingahatrið var líka til á Íslandi og því miður faldi enginn Rottberger fjölskylduna. Lesið um sögu gyðingahatursins á Íslandi hér í bókinni Antisemitism in the North. (hér er beinn tengill í greinina/Sænska rannsóknarráðið gerði ykkur mögulegt að lesa)

Vísað úr landi: Robert Kempner (1914-1975). Myndin er úr bók minni Medaljens Bagside (2005). Efst má sjá Felix Rottberger, fyrsta gyðingur sem fæddist á Íslandi, þar sem hann bregður á leik við son minn Ruben á heimili okkar.

Felix Rottberger, sem þið sjáið á efstu myndinni, í eitt þeirra skipta sem hann hefur heimsótt mig, var fyrsti gyðingurinn sem fæddist á Íslandi - í landi sem í dag fer á hausinn ef ekki koma nógu margir útlendingar til landsins. Ekki var hægt að umskera drenginn, því enginn kunni það á Íslandi. Læknar við Landspítalan voru meira uppteknir við að að koma lækni af gyðingaættum úr landi.

Íslendingar vísuðu einnig Robert Kempner úr landi. Hann naut heldur ekki náungakærleika Íslendinga, sem hann leitaði ásjár hjá. Enginn þeirra gyðinga sem vísað var úr landi á Íslandi var öfgamaður, sem hafði fengið þá flugu í hausinn að þeir hefðu heilagan rétt frá Guði almáttugum til að útrýma nágrannaþjóð sinni.

Öfgamennirnir voru nefnilega Íslendingar og margir þeirra kölluðu sig Framsóknarmenn.

Örlögin, tilviljanir og gott fólk leiddi svo sem betur fer til þess að þessir einstaklingar voru ekki sendir af Dönum til Þýskalands, þó svo að til væru Danir sem höfðu sama hugsunarhátt og og margir íslenskir stjórnmálamenn sem hræddust efnahagsleg örlög þjóðarinnar. En á Íslandi hræddust menn einnig örlög íslenska "kynstofnsins", og meint hreinleika hans, vegna örfárra fjölskyldna sem flýðu ógnarveldi nasismans.

Hér er mynd af ungum hollenskum gyðingi á leið í felur. Hann var svo óheppinn að vera stöðvaður af Þjóðverjum á Damrak í Amsterdam, en svo heppinn að vera ljós yfirlitum, með fölsuð skilríki og vera falinn af þremur fjölskyldum á Fríslandi fram í stríðslok. Bara eitt dæmi um að náungakærleikurinn er mikilvægasta veganesti mannsins.

Enn er til fólk á Íslandi sem vafalaust, sumt hvert, saknar "hreinleika nasismans" og enn annað segist vera svo kristið að það vilji ekki heiðingja í kringum sig.

Lítið fer þó fyrir náungakærleikanum hjá hinum sannkristnu sem vilja losna við egypsku fjölskylduna Khedr sem fyrst. 

Nú reynir á gamla góða náungakærleikann

Hjón með þrjú börn eru í felum undan íslenskum yfirvöldum, sem vilja senda þau til Egyptalands.

Þó svo að fjölskyldufaðirinn tilheyri ógnarsamtökum, sem hvatt hafa til morða á sama fólkinu og Íslendingar vildu losa sig við á 40. áratug 20. aldar, er um að gera að sýna sama góðviljann og t.d. marghrjáðir Palestínumenn verða aðnjótandi á Íslandi, einir þjóða. En þó að nú séu til alþjóðasáttmálar sem eru hagstæðir þeim sem vilja:

A) halda Íslandi hreinu

B) koma í veg fyrir efnahagshrun vegna flóttafólks

C) fylgja lögum þó líf geti verið í hættu

þá er eru til lög sem eru ofar þessum þremur tálmum í vegi einhvers hluta íslensku þjóðarinnar. Það er hinn mannlegi þáttur; kærleikurinn við þá sem minna mega sín og eiga um sárt að binda. Maður sparkar ekki í þá sem liggja.

Sumt af því fólki sem vinnur fyrir Kehdr hjónin frá Egyptalandi, án vafa af manngæsku einni saman, hefur falið fjölskylduna undan lögum og hinu gamla óþoli við útlendinga á Íslandi. Sumt af þessu velviljaða fólki tel ég að geti einnig bætt sjálf sig. Það fer fremst í flokki kona sem fyrir áratug síðan líkti Ísraelsmönnum (gyðingum) við SS-sveitir Þjóðverja. Hún er nú að hjálpa manni sem er á flótta vegna þess að hann vill drepa fólk á sama hátt og SS útrýmdi fólki. Sama kona hélt því fram að það væri lýðræði á Tyrklandi.

Ég vona, vegna þess að ég var nýlega kallaður "blettur á sögu Skandinavíu" af einhverjum frumstæðum, dönskum nasista, sem gerði athugasemd við stutta grein mína frá hjartanu um hinn mikla forhúðaróróa sem nú geisar í Danmörku (sjá hér), að Khedr fjölskyldunni verði veitt hæli á Íslandi. Annað væri slys og álitshnekkir fyrir Íslendinga.

Til eru Íslendingar sem eru miklu verr ferjandi en þessi egypska fjölskylda og við sitjum uppi með fangelsin full af þeim og jafnvel nokkra á hinum háa Alþingi. Ísland fer ekki á hausinn út af 5 manna fjölskyldu.

Það er miklu líklegra að alíslenskur bankastjóri grandi þjóðinni en egypsk fjölskylda.

Við getum í ofanálag vonað að fjölskyldufaðirinn verði við það að fá landvist að betri manni sem ekki hyggur á útrýmingar á nágrannaþjóð Egyptalands.

Ég hvet lögreglumenn á Íslandi að neita að aðstoða við brottvísun fimm manna fjölskyldu frá Íslandi sem ekkert hefur gert af sér sem varðar við íslensk lög. Ég bið presta, imama og rabbínan góða, sem landið getur nú státað af, að taka höndum saman og krefjast griða fyrir Kehdr fjölskylduna.

Ég bið heiðvirtan forsætisráðherra landsins að stöðva brottvísunina -  ja, annars kýs ég helv... Samfylkinguna í næstu kosningum og við vitum hvað slíkt óðagot getur haft í för með sér.

Nesti, te og nýir skór

Ljósmyndafornleifarannsóknir eru örugglega meðal hreinlegri fornleifarannsókna sem þekkjast. Hér skal sagt frá nýjustu uppgötvun Fornleifssafns í þeirri grein.

Í safnauka Fornleifssafns á pestarárinu 2020 er þessi ljósmynd frá 1883 (eða 1886). Forstöðumaður ljósmyndadeildar safnsins þiggur allar haldgóðar upplýsingar um hvar mennirnir sitja og snæða nestið sitt. Það verður víst aðeins ráðið af fjallinu í bakgrunninum.

Myndin var tekin í einum af veiðiferðum Maitland James Burnetts (1844-1918) og Walter H. Trevelyans (1840-1884) til Ísland. Líklegast má telja að myndin sé tekin í leiðangri austur fyrir fjall sem hófst 31. júlí 1883.

Íslandsferðum Burnetts og Trevelyans hafa verið gerð góð skil í frábærri bók Frank heitins Ponzis, Ísland fyrir aldamótin (1993) Ponzi var mikill grúskari og safnaði ýmsu. Árið 1987 komst hann yfir óvenju merkilegt myndaalbúm á fornbókasölu í London. Hann leitaði svo uppi dagbók Burnetts í einkasafni og byggði bók sína á ljósmyndunum og dagbókinni. Og úr varð sagnfræðileg perla Bandaríkjamanns sem settist að á Íslandi - því glöggt er gests augað eins og allir vita nema heimalingarnir sem vita allt.

Fimm gerðir af höttum

Fornleifur á aðrar myndir sem tengjast leiðöngrum Burnetts og Trevelyans, sem bent gætu til þess að sumar myndanna í albúminu sem Frank Ponzi hafði upp á hafi verið teknar af Sigfúsi Eymundssyni. Hægt er að lesa um það hér í fyrstu úttekt Fornleifs á Laterna Magica skyggnum sínum sem sýna Ísland.

Nú, skemmst er frá því að segja að ljósmyndin hér efst er ekki með í bók Ponzis. Það útilokar þó ekki að hún sé ekki með í albúminu sem hann fann. Ég er búinn að senda skilaboð til Tómasar Ponzi tómataplantekrueiganda, geirlauksbónda og kaffilistamanns m.m. í Mosfellsbæ, en er ekki búinn að fá svar. Líklegt þykir mér þó að ljósmyndin í Fornleifssafni sé ekki í albúmi Brúarmanna á Tómatabúgarðinum í Mosfellsbæ.

Á pappagrunn sem mynd Fornleifssafns er límd á hefur verið ritað Our Encampment for Lunch. Iceland. Það er ekki rithönd Burnetts sem við þekkjum úr dagbókinni sem Frank Ponzi hafði upp á. Sá sem skrifar var hins vegar örugglega með á myndinni, sem Burnett tók.

Út frá rannsóknum Frank heitins Ponzi, getum við upplýst lesendur örlítið um kallpeninginn á myndinni. Íslenskir lóðsar útlendinganna sitja alveg sér til vinstri. Það eru þeir Þórður og Einar Zoëga og einnig maður sem nefndur er til sögunnar í bók Ponzis sem Jóhannes. Þeir eru allir frekar óskýrir á mynd Burnetts og hafa líklega allir verið á iði vegna ljósmyndatökunnar.

Skotarnir og Bretarnir sitja hins vegar í andakt kringum tinkassa sem á stendur RAMMAYAN TEA MANCHESTER. Þessi forláta tekassi leiðangursmanna sést einnig á mynd 37 í albúminu sem Ponzi fann (sjá hér að neðan), þar sem veiðimennirnir eru líka að fá sér í gogginn. Allt eru þetta sömu mennirnir í sömu fötunum. Ponzi taldi hugsanlegt að skeggjaði maðurinn sem horfir undan við myndatökuna gæti hafa verið William Gilbert Spence Paterson (1854-1898) breski ræðismaðurinn á Íslandi. Sami maður horfir niður í tebollann eða samloku sína á mynd Fornleifssafns, svo ekki verða þær ráðgátur, hvor þetta sé hann eða að myndin sé frá 1883 eða 1886, leystar í þessu sinni, að því er forstöðumaður ljósmynddeildar Fornleifssafns telur.

Tea for three, and some milk for the Icelanders, please! 

Þar sem fyrrgreind mynd, númer 37 (sjá hér fyrir neðan), er sögð tekin á fyrsta áningarstað hópsins á leið hans frá Reykjavík til Þingvalla, er mynd Fornleifssafns sennilega úr einhverjum síðari hádegisverð nær Þingvöllum. Það gæti hjálpað staðkunnugum við að staðsetja myndina fyrir Ljósmyndadeild Fornleifssafns - með fyrirfram þökkum.

Jesús Jósefsson ... og brjóstin í lífi hans

Það vekur furðu Fornleifs, að fólk kippi sér upp við það að Jesús hafi verið með brjóst. Það verður að skoðast í sögulegu samhengi.

Mörgum íslenskum mektarmanninum hefur vaxið álitleg brjóst á ákveðnum aldri og sýnast þeir þá um leið fremur óléttir. Jesús var ávallt mikill brjóstakarl allt frá fornu fari. Móðir hans er sýnd rekandi tútturnar framan í hann í kirkjulistinni, og stundum heldur harkalega. Og var ekki einu sinni sungið Mjólk er góð á Íslandi?

Fornleif, sem man allt aftur fyrir Krists burð, langar að benda mönnum á að Jesús Jósefsson rak einhverskonar klúbb karlmanna, svo kallaðra lærisveina, og einu konurnar sem fengu að koma á fundi í þeim félagsskap voru útskúfaðar úr þjóðfélaginu. Bara það eitt hljómar eins og fornt LGBT-félag.

Er ekki alveg sama HVAÐ karlinn var, fyrst ekki er hægt að sanna HVER hann var? Það skiptir líklegast mestu máli að á hann sé trúað. Birtingarmyndir hans hafa verið margar í listaverkum síðustu 1800 árin, enda ekki bannað að sýna hann opinberlega eins og aðrar helgar verur.

Hinn brjóstagóði Jesús sem á að lokka börn í sunnudagaskóla er í takt við tímann. Munið, að fyrir 40 árum síðan var hann Maóisti með hliðatösku og sænskt passíuhár. Ekki var það miklu betra. Þjónar hans hafa líka tekið töluverðum hamskiptum á síðustu áratugum. Biskup einn var helgimynd utan á úlfi og yfirpreláti í Reykjavík nauðgaði börnum á yngri árum. Kirkjan er auðvitað í sjálfsmyndarkrísu.

Ef ég væri kristinn, þá myndi ég líka sýna Jesús allsberan og til að sanna að hann hann hafi verið rækilega umskorinn á 8. degi lífs síns. En þar sem sumir af hinum nýfrelsuðu með brjóstafíkn eru fordómafyllri en flestir og hatrammir í afstöðu sinni gegn umskurði, hefur víst ekki tekist að ota typpinu á Kristi að börnunum í þetta sinn.

Og þökk sé föður hans fyrir það.

Nú, benda má svo sem á í lokin, að Búddistar hafa ekkert á móti bobbingum á sínum meistara sem og að múslímar velta þessum brjóstum Jesús fyrir sér líka af miklum áhuga, sjá hér.

Hafa menn ekkert annað að gera?

AMEN