Bloggfćrslur mánađarins, október 2018

Nú fjölgar Ţórshömrum ört : Kennslustund í fornleifafrćđi

Thors Hammer Bergsstadir 2018

Svo virđist sem ađ áđur óţekkt bćjarrúst hafi fundist í Ţjórsárdal. Hvort ţađ er rúst sem áđur hefur veriđ vitađ um, skal ósagt látiđ, en ekki hefur veriđ gefinn upp stađsetning á hana opinberlega. Best er ađ hún fái friđ.

Fréttir af fundi Ţórshamarsins berast eins og eldur í sinu um heiminn allan. Nú síđast til Japan. Ţađ er ţó fyrst og fremst vegna ţórshamarsins skornum úr sandsteini sem fannst er fornleifafrćđingar fóru ađ róta á yfirborđi rústarinnar sem hefur veriđ frekar stórt.

Flest rústanöfn í Ţjórsárdal voru búin til og útskýrđ/skírđ og stađsett međ mikilli óvissu á 19. og 20. öld, t.d. Brynjólfi Jónssyni og síđar af Jóhanni Briem og Gísla Gestssyni.  Ţegar bćjarrúst sem nú er nákvćmlega stađsett, gangstćtt ţví sem áđur var, fćr nafn núlifandi Ţjórsdćlinga og er kölluđ Bergstađir eftir Bergi Björnssyni á Skriđufelli, er ţađ góđ lausn í stađ vangavelta um stađarnöfn sem 19. aldar menn og voru ađ velta fyrir sér.  Ţess má geta ađ bróđir áhugafornleifafrćđingsins Bergs, Björn Hrannar, vann eitt sinn viđ viđgerđir á Stöng međ Víglundi Kristjánssyni hleđslumeistara og var hinn mesti dugnađarforkur. Ţeir brćđur eru sannir Ţjórsdćlingar.

Ljóst er ađ ţetta er rúst stađsett, svipađ og margar ađrar rústir í dalnum, fremst viđ lítiđ fell. Hvort varđveisla rústarinnar er góđ, er eftir ađ koma í ljós. Líklegt er a er mest allt upp blásiđ, rústađ og runniđ til. Kannski er einhver heillegur kjarni eftir undir uppblásturssprengdu yfirborđinu og ţví vert ađ rannsaka stađinn ađ hluta til til ađ sjá hvers kyns er.

Ţórshamratal: Öxi var upphaflega Ţórshamar

Ef fornleifafrćđingarnir, sem nú vinna viđ fornminjaskráningu í Ţjórsárdal fyrir sveitarfélagiđ ţar, hefđu haft góđa og almenna ţekkingu á íslenskri fornleifafrćđi úr námi sínu í HÍ, vissu ţeir, ađ Ţórshamarinn eđa Mjölnistákniđ sem ţeir fundu í  mannvistarleifum á bćjarhólnum sem Bergur Ţór Björnsson fann, er ekki annar Ţórshamarinn sem fundist hefur á Íslandi líkt og haldiđ var kinnrođalaust fram í frétt sjónvarpsins/RÚV.

Hann er sá fimmti og jafnvel sá sjötti. Međ ţessari grein er ekki ćtlunin ađ fjölga Ţórshömrum Íslands á innan viđ hálfum mánuđi. Ţeir eru einfaldlega fleiri en tveir! Greininni er ađeins ćtlađ ađ vera frćđsla fyrir fornleifafrćđinga sem greinilega fengu ekki nćgilega góđa menntun viđ Háskóla Íslands eđa úr öđrum menntastofnunum. Vonandi nýtist greinin einnig öđrum sem nenna ađ lesa hana.

1

Fyrsti Ţórshamarinn sem fannst á Íslandi er ugglaust sá hamar sem sést á líkneskinu frá Eyrarlandi í fyrrv. Öngulsstađarhreppi í Eyjafirđi. Ég tel persónulega ađ líkneskiđ eigi ađ sýna Ţór međ Mjölni og sömuleiđis fjarstćđu ađ velta ţví fyrir sér, ađ ţetta sé mynd af Kristi ađ kljúfa kross.

eyrarlands_or

Eyrarlands Ţór (Ţjms. 10880). Ljósm. Ţjóđminjasafn Íslands.

2

Annar Ţórshamarinn sem fannst á Íslandi er líklegast blanda af krossi og Ţórshamri. Ţađ er krossinn frá Fossi í Ytrihreppi í Hrunamannahreppi, sem ég tel persónulega ađ sé kross frekar en hamarstákn, ţó svo ađ hann sé seldur sem minjagripur í alls kyns forljótum afmyndunum um allan heim sem ţórshamar. Ţjóđminjasafniđ kallar hann hins vegar enn Ţórshamar og ţví ber ađ fylgja ţví safniđ er heimahöfn krossins. Í sýningarbćklingi frá 1992-93 fyrir stórar Víkingasýningar sem haldnar voru í stórborgum Evrópu, benti ég fyrstur manna á ađ krossinn ćtti sér hliđstćđu í Noregi (sjá hér).

kross_foss_1110065

Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson


3

Ţriđji hamarinn, sem er úr silfri, fannst í bátskumli í Vatnsdal í Patreksfirđi, og hef ég m.a. gert honum skil í grein í hinni góđu bók Gersemar og Ţarfaţing sem Ţjóđminjasafniđ gaf út áriđ 1994 (sjá hér). Gripurinn er án nokkurs vafa Ţórshamar.

Vatnsdalur Ţórshamar 2 sideLjósmynd Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

4

Fjórđi ţórshamarinn sem fundist hefur, fannst á Stöng í Ţjórsárdal áriđ 1992. Hann var skorinn út á enda beinprjóns og fannst í fyllingu grafar frá 11. öld og gćti hćglega hafa komist í hana úr gólfi byggingar sem var á Stöng, sem byggđ var skömmu eftir landnám í lok 9. aldar.

Gröfin sem prjónninn fannst í var grafin í gegnum gólfiđ á ţeirri byggingu (sjá grunnteikningu hér fyrir neđan). Upphaflega túlkađi ég hamarinn sem öxi, ţótt samstarfsamađur minn einn hefđi haft ţađ á orđi ađ prjónninn hafi upphaflega rétt eins geta veriđ ţórshamarlíki. Hamarinn er skorinn út sem höfuđ á beinprjóni. Greinilegt var ađ prjónninn hefđi í öndverđu getađ hafa orđiđ fyrir hnjaski ţannig ađ af honum brotnađi og hann leit upp frá ţví út sem öxi.

ţórshamar Stöng d

Beinprjónn sem fannst á Stöng í Ţjórsárdal áriđ 1992 og sem upphaflega hefur haft form Ţórshamars. Prjónsbrotiđ var 6 sm langt er ţađ fannst, en hefur styst nokkuđ viđ forvörslu. Ljósmynd Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

Thorshamar Stöng 2 hliđ
Eftir fund Mjölnis á Bergsstöđum, er ég nú orđinn fullviss í minni sök varđandi prjóninn sem fannst á Stöng 1992. Höfuđ prjónsins var ađ ţví er ég hélt međ axarlagi. En nú verđ ég ađ breyta um skođun. Ţađ var brotinn Ţórshamar sem fannst á Stöng. Form beinprjónsins frá Stöng, utan ţess sem á vantar, er ekki alveg eins og annarra Ţórshamra frá sama tíma á Norđurlöndum, en aftur á móti nákvćmlega ţađ sama og Ţórshamarsins frá Bergstöđum.

Best er heldur ekki ađ gleyma ţví ađ ég minntist á möguleikann á ţví ađ prjónninn sem fannst á Stöng hefđi upphaflega veriđ Ţórshamar í grein sem ég skrifađi fyrir hiđ víđlesna danska tímarit Skalk áriđ 1996 (sjá hér).

GrafarfyllingPrjónninn fannst í fyllingu grafarinnar sem gefinn hefur veriđ blár litur á ţessari teikningu. Hann er vafalaust ćttađur úr gólfi rústar sem merkt er međ C á teikningunni, sem var hús byggt um 900. Ofan á ţađ hús var reist smiđja (B) og ofan á smiđjunni var byggđ kirkja (A) sem hefur veriđ fjarlćgđ ađ hálfu til ađ rannsaka hluta smiđjunnar.Samsettur hamar bTil gamans gert.

5

Fimmti ţórshamarinn er nú nýlega kominn undir hendur fólks međ hvíta hanska. Einnig var ranglega hermt í frétt á RÚV, ađ ţetta vćri eini ţekkti ţórshamarinn sem skorinn hefur veriđ í stein.

Hann er skorinn úr steini. Ţórshamar hefur einnig fundist ristur í stein á Grćnlandi (sjá neđar) og Ţórshamrar hafa til forna einnig veriđ skornir úr rafi, sem er steingert efni. Einn slíkur hefur t.d. fundist í Hedeby (Haithabu) ásamt mynd af Ţórshamri sem hefur veriđ ristur í stein (kléberg). Kannski er ţessi fáfrćđi um Ţórshamra lélegri kennslu í HÍ ađ kenna?

Hvíthanskahamar

Bergsstađahamarinn. Ljósm. RÚV

Hedeby thorshamre

Ţórshamrar fundnir í Hedeby í Slésvík.

6

Ef til vill er sjötti íslenski ţórshamarinn kominn í leitirnar. Ég hafđi í vikunni samband viđ Berg Ţór Björnsson varđandi fund hans á rústinni í Ţjórsárdal, sem er ekki langt frá Reykholti í Ţjórsárdal, sem nú ber nafn hans. Hann sagđi mér frá fólki frá Selfossi sem hafđi fundiđ ţórshamar viđ rústina í Sandártungu, sem var rannsökuđ af vanefnum áriđ 1939.  Hún er austur af bćnum Ásólfsstöđum.(Reyndar hefur sorphaugur viđ rúsina veriđ rannsakađur nýlega og telur Gavin Lucas einn af kennurunum viđ HÍ í fornleifafrćđi ađ íbúar í Sandártungu hafi ekki veriđ eins miklir kotungar og Kristján Eldjárn hélt. Sandártunga fór fyrst í eyđi á 17. öld).

Hafđi ég samband viđ Ragnheiđi Gló Gylfadóttur fornleifafrćđing sem vinnur viđ fornleifaskráningu í Ţjórsárdal á vegum einkafyrirtćkisins Fornleifastofnunar Íslands. Ragnheiđur sendi mér ţessar upplýsingar um fundinn frá Sandártungu er ég hafđi samband viđ hana:

"Ég fékk ţennan grip í hendurnar fyrir viku. Og hann er ekki líkur öđrum ţórshömrum sem ég ţekki. Ég er enn ađ skođa hann, hann er mjög lítill og mögulega hćgt ađ tengja hann viđ börn á einhvern hátt. En ég er ađ skođa gripinn og túlkunin gćti breyst í ţví ferli."

Ţađ verđur spennandi og frćđandi ađ sjá hvađ kemur út úr rannsóknarferli Ragnheiđar Glóar Gylfadóttur viđ ađ greina meintan Ţórshamar úr Sandártungu. Ţann hamar hef ég ekki enn séđ.

Brattahlid vćvevćgt

Kljásteinn úr klébergi sem á hefur veriđ ristur Ţórshamar. Gripurinn fannst viđ fornleifarannsóknir í Brattahlíđ. Ljósm. NM, Křbenhavn.

Ţess ber ađ geta ađ aldursgreining međ Ţórshömrum er annmörkum háđ. Menn voru til ađ mynda ađ krota Ţórshamra á hluti eftir áriđ 1000 e. Kr. á Grćnlandi. Viđ rannsóknir í Bratthlíđ á 7. áratugnum fundu fornleifafrćđingarnir kljástein úr tálgusteini (klébergi) sem á hafđi veriđ krotađur Ţórshamar. Annađ hvort hefur listamađurinn í Brattahlíđ veriđ ađ krota hamar sem hann vildi smíđa sér, eđa ađ einhvern íbúa Brattahlíđar, sem flestir voru orđnir kristnir ađ ţví ađ taliđ er, hefur lengst eftir gömlu gođunum sínum, heima á gamla landinu (Íslandi). Tel ég síđari möguleikann líklegri en ţann fyrri.
 
Ţví miđur er prjónninn frá Stöng í dag ekki lengur eins og hann var áriđ 1993, er ég fann hann og ljósmyndađi hann áđur en hann var afhentur til forvörslu. Hann er t.d. orđinn styttri en hann var er hann fannst. Hann var enn í kćliskáp á ţáverandi forvörslustofu safnsins áriđ 1996 er mér var bolađ úr starfi á Ţjóđminjasafninu. Síđar, bćđi 2004 og 2011, bađ ég um ljósmyndir af prjóninum sem viđ fundum á Stöng, og fékk loks senda afar lélega mynd, sem ég get ekki notađ til neins, ţví hún er ekki í nćgilega góđum gćđum til ađ birta hana. Best er ekki ađ sakast viđ forverđina, ţeir gerđu bara ţađ besta sem ţeir gátu á illa reknu safni. Mynd af af prjóninum frá Stöng hefur enn ekki birst á Sarpi (sarpur.is).

Efniđ í Ţórshamrinum frá Bergsstöđum

Stöng brot bŢrjú sandsteinsbrot úr skálum eđa kerjum, sem fundust í yngsta skálanum á Stöng áriđ 1983 og 1992. Brotin á efrimyndinni heyra saman. Lengra brotiđ lengst er 9,4 sm. Brotiđ á neđri myndinni fannst áriđ 1992 vestan viđ kirkjuna á Stöng kantbrot af skal/keri og er um 4.4 sm ađ lengd. Ljósmyndir Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Stöng kantbrot sandsteinn

Efniđ, ţ.e.a.s. sandsteinninn í Ţórshamrinum frá Bergsstöđum, sýnist mér sömuleiđis vera ţađ sama og í skál einni mikilli sem fannst í búrinu á Stöng áriđ 1939.

Skál úr búri Stöng 1939

Skál eđa bolli úr fínkornóttu móbergi sem fannst í búrinu á Stöng áriđ 1939. Mesta ţvermál bollans er 38,5 sm og hćđin er 14 sm. Myndin er úr bókinni Forntida Gĺrdar i Island frá 1943.

Ţrjú brot úr grýtum úr svipuđu efni fundust viđ fornleifarannsóknir á Stöng áriđ 1983 og 1984. 

Reyndar hafa einnig fundist á Stöng og víđar brot af írskum eđa enskum sandsteini (Lithic Arenite) sem voru notađir sem hverfisteinar og brýni. Ţeir bera sama lit, en eru úr miklu harđari steini og innihalda kvarts-kristalla sem ţessi steinn gerir ekki. Sandsteinninn í brýnunum og hverfisteinunum er miklu harđari og hentar ekki til ţess ađ skoriđ sé í ţá.

Ég leyfi mér ţví ađ halda ađ steintegundin í hamrinum sé úr nágranni fundarstađarins og ađ efniđ í hamrinum sé sandsteinsset sem steypst hefur inn í móberg viđ gos undir vatni eđa ís. Líkt efni er t.d. í steinkistu Páls Biskups Jónssonar í Skálholti.


Ţjórsárdalur var yfirgefinn í áföngum og lagđist ekki í eyđi áriđ 1104

Ţjórsárdalur á sér fullt af leyndarómum, sem almenningur virđist ekki hafa haft miklar spurnir af, ţrátt fyrir mikiđ erfiđi viđ ađ halda ţví í frammi. Ógurlegur ferđamannaiđnađurinn sem nú tröllríđur íslensku efnahagslífi á vissan hátt í ađ breiđa gamlar dogmur úr. 

Í stuttu máli sagt ţá fór dalurinn  ekki endanlega í eyđi í miklu Heklugosi áriđ 1104.  Ţetta sýndi ég fram međ rannsóknum á aldri ýmissa forngripa sem fundist hafa á Stöng í Ţjórsárdal, fjölda kolefnisaldursgreininga kolefnisaldursgreiningum og afstöđu gjóskulaga á 9. áratug síđustu aldar. Síđan hafa ađrir fornleifafrćđingar og jarđfrćđingar komist ađ sömu niđurstöđu og ég en um leiđ reynt ađ rúa höfund ţessarar greinar heiđrinum fyrir ţessari tilgátu minni um áframhaldandi byggđ í Ţjórsárdal eftir eldgosiđ 1104, sem á sínum tíma var vćgast sagt ekki öllum um geđ (sjá hér, hér og hér).

Sumir bćir á Ţjórsárdalssvćđinu fóru í eyđi fyrir 1104, ađrir eftir gosiđ og enn ađrir, líkt og Stöng, rúmum 100 árum eftir ađ gosiđ átti sér stađ. Stađsetning bćjanna hafđi mikiđ ađ segja um hvort byggđ lagđist af í gosinu 1104 eđa ekki. Uppblástur í hluta dalsins var engu síđra vandamál fyrir frumbyggjana ţar en eldgosin.

Annar leyndadómur Ţjórsárdals er ađ íbúar í dalnum á mismunandi tímum voru harla náskyldir hvorum öđru, og voru ţađ greinilega ţegar í Noregi. Ţetta kom áriđ 1993 fram viđ mannfrćđirannsóknir dr. Hans Christians Petersen (sem nú er prófessor viđ Syddansk Universitet) í verkefni sem viđ unnum saman ađ. Miklar líkur er á ţví ađ íbúar dalsins hafi ađ verulegum hluta átt ćttir ađ rekja til nyrđri hluta Noregs. Um ţađ er hćgt ađ lesa í ýmsum greinum hér á Fornleifi.

Í Ţjórsárdal voru menn völundarsmiđir og ţađ vekur furđu hve oft sömu gerđir af fornminjum finnast í dalnum međ sama skreytinu (sjá hér). Margar rústanna í dalnum eru međ sama lagi, hinu svo kallađa Stangarlagi, sem er ţó hin yngsta gerđ af skálum sem reistir voru í dalnum og líklega ekki fyrr en um og eftir 1100.


Hvenćr leiđréttir Alţingi villur á vef sínum?

Davíđ Ólafsson

Á vef Alţingis eru upplýsingar um alla alţingismenn. Einn ţeirra hefur gefiđ rangar upplýsingar um sjálfan sig, eđa ađrir um hann. Hér á ég viđ Davíđ Ólafsson sem var ţingmađur 1963-1967 og einnig fiskimálastjóri og seđlabankastjóri.

Glćstur ferill Davíđs er útlistađur á vef Alţingis, en ţar er ţó hvergi minnst á pólitískan feril hans sem međlims Ţjóđernishreyfingar Íslendinga. 

Upplýst er ađ hann hafi fengiđ prófgráđu viđ háskólann í Kiel áriđ 1939.

Skjalasöfn í Ţýskalandi finna engar upplýsingar um ţá prófgráđu eđa ađ hann hafi veriđ á lista yfir erlenda námsmenn viđ háskólann í Kiel.

Vitaskuld er ekki viđ Alţingi ađ sakast, ef ţinginu hafa veriđ fćrđar rangar upplýsingar. Í Hagfrćđingatali er ţví haldiđ fram ađ Davíđ hafi veriđ Bac. sc. oecon. eđa "bac[calaureus] sc[ientić] oecon[omicć]. Ţađ er bara einn galli á gjöf Njarđar viđ ţessa upplýsingu, og ţađ heldur stór. Ekki voru gefnar bakkalárusagráđur í Ţýskalandi ađ ráđi eftir 1820 (ţiđ lesiđ rétt: Átjánhundruđ og tuttugu). (sjá hér og hér).

Óskandi vćri ađ Alţingi tćki ekki ţátt í hvítţvćtti á íslenskum nasistum sem lugu til um menntun sína, Íslandi til vandrćđa á alţjóđavettvangi. Ţađ ţarf ađ gera betur hreint !

Myndin efst er af hálfóttaslegnum Davíđ Ólafssyni. Hún var tekin á OECD-fundi. Engu er líkara en ađ Davíđ hafi veriđ hrćddur á međal allra topp-hagfrćđinganna sem ţar voru staddir.


Í minningu Janusz Korczaks og í tilefni af heimsókn Önnu Zalewsku

Im Janusza Korczaka

Nú ţegar Anna Zalewska (f. 1965) menntamálaráđherra Póllands hefur sótt Ísland heim, m.a. í tilefni af 10 ára afmćli Pólska skólans í Reykjavík, er kannski ekki alvitlaust ađ minnast ţess ađ ađeins eru tvö ár liđin frá ţví ađ ţessi kona neitađi ţví ađ Pólverjar hefđu átt nokkurn hlut ađ máli viđ fjöldamorđ á gyđingum í ţorpinu Jedwabne í Póllandi áriđ 1941. Hún hefur einnig neitađ ţví ađ pólskir borgarar í bćnum Kielce hafi eftir stríđiđ ráđist á gyđinga sem lifađ höfđu af verstu hugsanlegu ofsóknir. Pólverjar myrt gyđinga á götum úti í Kielce. Mađur getur lesiđ um máliđ hér á pólsku, en ţađ er reyndar heimsţekkt.

Ţessi afneitun er ţví miđur hluti af nýrri sjálfsímynd og ofstćkisfyllri ţjóđerniskennd margra Pólverja og sér í lagi ţeirra sem tilheyra ríkistjórnarflokknum PIS (Prawo i Sprawiedliwosc) líkt og Anna Zalewska gerir.

Vitaskuld geta Pólverjar á Íslandi ekki gert ađ ţví ađ mennta- og menningarmálaráđherra lands ţeirra sé eins og hún er. Ég er ekki í vafa um ađ flestir Pólverjar á Íslandi séu fyrirmyndarfólk sem flúiđ hefur atvinnuleysi og efnahagslega eymd heimalands síns.Víđa í Póllandi er ástandiđ ekki beint glćsilegt og ekkert í líkingu viđ ţann furđuheim sem Anna Zaleweska sér fyrir sér í hyllingum. 

Svo má vitanlega nefna ađ pólski laugardagsskólinn í Reykjavík er rekinn í minningu Janusz Korczaks. Korczak sem var lćknir, gyđingur, en reyndar trúleysingi á síđari hluta ćvi sinnar. Rétt nafn hans var Henryk Goldzmit. Skóli, sem starfar í minningu ţessa mikla barnavinar, á ekki ađ geta kennt uppbelgda ţjóđernisrembingssögu eins og heimur Önnu Zalewsku krefst, ţví fyrsta fórnarlamb ömurlegra Pólverja í Kielce áriđ 1945 sem réđust gegn gyđingum sem heim voru komnir fangabúđum, var vitaskuld barn.


JKorczak
Mig langar ađ benda Pólska skólanum í Reykjavík á ađ myndin sem skólinn notar af Karczak á FB-síđu sinni er í raun ekki af honum. Ţessi mynd hér fyrir ofan er ljósmynd og sögulega réttari en sú furđulega, teiknađa mynd sem mikiđ er notuđ í Póllandi og sem skólinn hefur valiđ ađ nota.

Nú ţegar Anna Zalewska hefur notiđ gestrisni Íslendinga og hitti tvo ráđherra úr ríkisstjórn Íslands, Katrínu Jakobsdóttur og Lilju Alfređsdóttur, er ekki úr vegi ađ minnast ţess ađ síđan ađ kona ţessi afneitađi stađreyndum áriđ 2016, hefur pólska stjórnin breytt lögum hins nýja lýđveldisins Póllands ţannig ađ hćgt er ađ dćma menn í 10 ára fangelsi m.a. fyrir ţví ađ halda ţví fram ađ Pólverjar hafi myrt gyđinga í Jedwabne og Kielce, eđa verđa ţađ á ađ tala um pólskar útrýmingarbúđir fyrir slysni eđa vegna vanţekkingar.

Lilja og Anna

Anna og Lilja rćđa saman. Flokkur Lilju hefur á stundum minnt lítillega á PIS-flokkinn í Póllandi, t.d. í umrćđu um flóttafólk og útlendinga. Áriđ 2018 leitađi ég til utanríkisráđuneytisins til ađ freista ţess ađ ţađ gćti borgađ fyrir bođ fyrsta gyđingsins sem fćddist á Íslandi í tilefni af áttrćđisafmćlis hans. Engir peningar voru víst til í slíkt ađ sögn Lilju sem ţá var utanríkisráđherra. En greinilega eru til fjármunir til ađ bjóđa ráđherra sem afneitar ţáttum af helförinni sem koma viđ kaunin á Pólverjum.

Ţessi pólski ráđherra segir sagnfrćđingum ađ ţegja og hótar ţeim fangelsisvist ef ţeir leyfa sér ađ skrifa annan sannleika en ţann sem ríkisstjórnin og PIS-flokkurinn vill heyra.

Ćri finnst manni oft lýđrćđiđ nútímans í Póllandi bera keim af alrćđi Sovéttímans. Margt af ţví fólki sem nú er viđ völd ólst reyndar upp á ţeim tíma, sem skýrir kannski ađstćđur og hugarfariđ hjá sumum Pólverjum. En ekki er nú lýđrćđiđ í hávegum haft hjá PIS-flokknum.

Óska ég pólska skólanum í Reykjavík til hamingju međ ađ hafa veriđ til í 10 ár og ađ hann sé rekinn í minningu Janusz Korczaks! Haldiđ merki Janusz Korczaks á lofti í skólanum, en ekki ţví sem Anna Zalewska stendur fyrir.


Herćfingin í Ţjórsárdal: Operation "Cuckoo on the Pole"

Kaptein Kata
Ţinn tími er víst búinn, Katrín Jakobsdóttir. Ţú ert algjörlega rúin öllum trúverđugleika. Nú síđast bođar ţú til herleikja í Ţjórsárdal međ vinum okkar í varnarsambandinu NATÓ. RÚV sagđi frá ţví í gćr og nú er ţetta í heimsfréttum.

Ţau samtök eru vitaskuld nú orđiđ algjörar fornleifar og stunda alls kyns forneskjuhátt og fornaldarţrá međ stríđi og tilheyrandi hörmungum. Nýlega borgađi NATO t.d. fyrir kvikmynd í Litháen, ţar sem gyđingamorđingjar á Lithaugalandi eru hylltir sem heiđursmenn og föđurlandshetjur sem börđust frćkilega viđ Rússa eftir ađ gyđingamorđunum var lokiđ. NATÓ eru sem sagt samtök sem borga fyrir áróđursmyndir ţar sem gyđingamorđingjar eru mćrđir. Ţađ var gert til ađ sýna hve hćttulegur Pútín er.

NATÓ, sem nú á ađ hleypa á Ţjórsárdalinn eins og brjáluđum bitrollum eftir heyleysi ađ vori, er líka á kafi í samvinnu viđ heri Úkraínu og senda sífellt liđ til ađ ađstođa viđ uppbyggingu herafla ţess lands, sem fyrr á árum stóđu sig einna best í ađstođ viđ herji Hitlers, t.d. í gyđingamorđunum. Lítiđ hefur augljóslega breyst.

Katrín Jakobsdóttir veit greinilega ađ strákar í herleik hafa gaman af víkingum og rúnum. Ţađ hefur t.d. Azov-sveitin í Úkraínu, sem reynir á allan hátt ađ líkjast fyrirmyndinni, Waffen-SS í Ţýskalandi. Ţetta er hluti af her Úkraínu. Í ţessum sveitum berjast nýnasistar frá Svíţjóđ, Finnlandi og mjög líklega líka frá Danmörku. Noregur skipađi hins vegar Úkraínu ađ senda sinn skíthćl heim. Hann er eftirlýstur og unni áđur fyrr Breivik hugástum, líkt og nokkrir Íslendingar gerđu víst líka. Meira um ţađ síđar. Ţar fyrir utan eru venjulegir hermenn frá Norđurlöndunum ađ vasast í Úkraínu.

Eins ţiđ sjáiđ eru Úkraínskir vinir NATO međ skildi sem ţeir bíta í og skjaldarbólur ađ hćtti ímyndađra forfeđra sinna og merki Sveitanna minnir óneitanlega á fornt, norrćnt búmark.

photo_2018-09-22_23-54-06

Hvađ međ tindátaleik í Dagsbragga?

Ći ţessa sprengóđa Kata ćtti nú frekar ađ láta dátana ljúka sér af međ tindáta í bragganum hans Dags. Ţađ er spáđ vondu veđri um nćstu helgi ţegar herćfingin á ađ fara fram. Dagur getur örugglega lánađ ţeim tölvuspil og Ţjóđminjasafniđ á örugglega nóg af rúnakeflum sem ţeir geta ćft sig á, litlu víkingarnir. Guđlaugur Ţór Íslandskadett, mađurinn á bak viđ rugliđ, getur svo veriđ međ utanríkisbingó, ţar sem skiltiđ af ţýska sendiráđinu 1940 er í verđlaun og ein fálkaorđa međ tilheyrandi eimskipamerki frá Guđna bónda á Bessó (hann á alveg glás af fálkum í poka). Sérverđlaun fyrir heiđarlega framkomu í bragganum verđur morđbúningur sonar fyrsta forseta íslenska Lýđveldisins. Pönnukökur á eftir í bođi Ingibjargar Sólrúnar.

Til vara, ef engin úrkoma verđur, er hćgt ađ láta helvítis hermennina gera gagn og slíta upp helvítiđ puntbirkiđ sem búiđ er ađ planta ólöglega í ađra hverja rúst í Ţjórsárdal á skjön viđ öll möguleg lög. Ţađ er versti skćruhernađur sem fariđ hefur fram í dalnum, fyrir utan beit hrossa.

On the double, Kaptein Katrín!! Annars koma bara Pútín og Fornleifur í bođi Soros. Hinn alrćmdi skćruliđiđ Stefán Pálsson kemur einnig međ rútufylli af grimmum VG-sveitum gráum fyrir pottum (Sjá hér), sem er afar nastí liđ ţegar ađ nćrhernađi kemur. Variđ ykkur.

Eđa var ţetta rúta af fullum VG-mönnum, Fornleifur?


Sambandinu endanlega slitiđ í Kaupmannahöfn í gćr

Gudni

Áhöfn Fornleifs eins og hún leggur sig, bćđi mús og menn, mćtti í gćr á ráđstefnu um íslenska Fullveldiđ, sem haldin var á nýbyggingu lagadeildar Hafnarháskóla á eyjunni Amákri.

Veđriđ var eins og ţađ er alltaf í Danmörku, 20 stiga hiti og sólskin, og sáu íslenskir gestir á ráđstefnu ţessari, hvers ţeir fóru á mis viđ međ ţví ađ kveđja kóng sinn ađ mestu áriđ 1918.

Fyrirlestrarnir voru misjafnir og ýmislegt meira hefđi mátt segja. En ţegar menn hafa ekki nema 20 mínútur hver, er erfitt ađ segja allt sem manni langar og öllum líkar. Ţeir sem ekki eru sérfrćđingar, fengu hins vegar góđa innsýn í ađdraganda sambandsslitanna áriđ 1918.

Líkt og ég greindi frá á ţessu bloggi mínu í fyrradag fannst mér vanta danska hliđ málsins sagnfrćđilega séđ, en ţeir tveir dönsku sagnfrćđingar sem töluđu og einn ţeirra af hálfgerđum vanefnum, snertu ekki á ţví. Fyrirlestur sagnfrćđilektors frá Hafnarháskóla sem ég nefndi hér um daginn var ţó međ ágćtum.

Lagalegu hliđunum (ţćr eru alltaf margar) voru hins vegar gerđ góđ skil af afar nákvćmum, samviskusömum og einstaklega hćfum konum frá tveimur háskólum á Íslandi og ţeirri ţriđju frá Hafnarháskóla sem var hreint út sagt séní í ensku. Rektor Kaupmannahafnarháskóla sem var karlpungur á mínum aldri talađi um Surtsey, Heimaey og Eyjafjallajökul međ sínu nefi, en virtist mest hrifinn af Íslenskri Erfđagreiningu, sem lá ef til vill nćst hans ţekkingu, sem er matvćlaöryggi.

Kaffihlé og snittur

Guđni forseti heilsađi á mig í kaffihléi. Framsaga hans var ţví til sóma, persónuleg og fyndin ađ auki. Eins rćddi ég viđ Gunnar Ţór Bjarnason sagnfrćđing, ţegar komiđ var ađ snitteríinu og Rínarvínum í bođi Íslenska lýđveldisins eftir ráđstefnuna. Gunnar Ţór sagđi mér og öđrum frá bók um sambandsslitin sem brátt kemur út eftir hann. Í henni mun hann kannski fyrstur sagnfrćđinga framreiđa eitthvađ um danska ţáttinn í ferlinu fyrir sambandsslitin, sem ég hef líka skođađ lítillega og undrast mjög ađ engin hafđi birt eitthvađ úr ţeim skjölum sem ég hef lesiđ. Nú rćđur Gunnar Ţór bót á ţví međ jólabókinni í ár, hann hefur farđi í Ríkisskjalasafniđ í Kaupmannahöfn. Danir undirbjuggu ýmislegt áriđ 1918, enda voru ţeir hluti af ţessu máli.

Í Köben í gćr var líka mćtt frú Vigdís fyrrv. forseti, Steingrímur forseti Alţingis (og enginn gekk á dyr ţótt hann sćist á svćđinu). Utanríkisráđherrann okkar var ţarna líka, enn og aftur í of ţröngum jakkafötum (ţađ verđur einhver ađ fara ađ segja honum ađ ţau passi honum ekki lengur). Honum hefur greinilega ekki tekist ađ ná af sér bumbunni sem hann reyndi ađ slétta ţegar ég og hann hömuđumst á gólfinu hjá Hrafni og Ágústu í gamla daga. Ţarna var meira ađ segja rćđismađur Íslands í Fćreyjum, Pétur jr. Thorsteinsson, en samkoma ţessi verđur ađ hluta til endurtekin í Ţórshöfn á dag. 

Ţađ var einstaklega vel ađ ţessu stađiđ. Ţingiđ var íslenska sendiráđinu og Hafnarháskóla til mikils sóma.
Vjer Christian hinn TiundiFullvalda Fornleifi ekki bođiđ

Ritstjóra Fornleifs var hins vegar ekki bođiđ á gala-viđburđinn í dönsku drottningalegu Óperunni í gćrkvöld, ţó ég hafi búiđ undir oki dönsku krúnunnar lengur en flestir Íslendinga - og ţykir bođleysan furđa ţar sem ég er eini mađurinn í ţessu landi, og ţó lengi vćri leitađ, sem hefur tekist ađ ná út úr danskri ríkisstjórn afsökunarbeiđni fyrir löngu liđna atburđi, ţó ţađ hafi aldrei nokkurn tíma veriđ ćtlun mín. Ţađ mál varđađi ekki Ísland og venjulega gefa Danir engar afsakanir fyrir mistök sín. Og ţessi var sínu áhugaverđari, ţar sem ég hafđi ekkert fariđ fram á slíkt. Ég hjólađi bara međ eintak bók eftir mig í danska forsćtisráđuneytiđ ţví ţáverandi ráđherra, Anders Fogh Rasmussen, hafđi heyrt af henni og látiđ ráđgjafa sína segja sér ađ Símon Wiesenthal stofnunin vćri farin ađ láta illa út af niđurstöđum í henni. Núverandi forsćtisráđherra hefur hins vegar greinilega aldrei lesiđ bók mína, og er hún ţví komin í röđ flestra bóka sem hann hefur átt viđ. Nýlega er hann minntist björgunar fólks undan nasistum og elskulegri samvinnu Dana viđ setuliđiđ ţýska, nefndi hann ekki aukatekiđ orđ um ađ danskir stjórnmála- og embćttismenn á 5. áratug 20. aldar vísuđu flóttafólki úr landi og oftast beint í dauđann - sem forveri hans í starfi hafđi beđist afsökunar á áriđ 2005.


Forsćtisráđuneytiđ danska og ţingiđ bauđ 900 gestum á ţessa skemmtum og íslenska sendiráđiđ fékk ađ afhenda lista yfir 500 íslendingum eđa fólki i dansk-íslensku samstarfi, og ţar ađ auki 80 sérvöldum ásamt maka. 

Ég kemst líklegast aldrei á svo fína samkomu og ţađ gerir svo sem ekkert til ţví jakkafötin mín standa mér meira á beini en James Bond dress Gunnlaugs Ţórs Ţórđarsonar.

Casino Royal mit Black Jack und Rasy Pia

Forsćtisráđherrann danski kom ekki á ráđstefnuna á Hafnarháskóla í gćr. Hann valdi ađ fara á tćkniháskólann, ţar sem kona mín vinnur, og ţar sem miklu ţjóđhagslegri atriđi en löngu liđin sambandsslit viđ vitaómögulega ţjóđ voru díluđ.

En hann var ţó gestgjafi í óperunni í gćrkvöld. Ţar var líka mćtt Pia Kjćrsgaard sem fékk ađ heyra ţađ á Íslandi í sumar vegna ţess ađ hún vill losna viđ flóttamenn í dag. Margrét drottning og sonur hennar og tengdadóttir létu sig heldur ekki vanta. Svo flóttamönnum sé enn einu sinni blandađi í máliđ líkt og gerđist í sumar á Íslandi, ţá hjálpađi afi Margrétar drottningar aldrei flóttamönnum, ţví embćttismenn hans komu í veg fyrir slíkt og týndu viljandi bréfum frá fólki í vanda til hans. Frá ţví er m.a. greint međ nokkrum dćmum í bók minni Medaljens Bagside (2005). Öll fögnuđu ţau í gćr ađ losna friđsamlega viđ Íslendinga fyrir 100 árum síđan, jafnvel ţó ţeir vćru ekki helvítis flóttamenn.

Mig grunar eftir ţennan frćđandi gćrdag, ađ Danir hafi fyrst og fremst reiknađ út, hvort ţađ vćri hagkvćmt fyrir Danmörku ađ veita sambandsslitin. Danir gera, eins og kunnugt er ekkert nema ađ ţeir grćđi á ţví eđa ađ dćmiđ fari ađ minnsta kosti ekki í mínus. Danir viđurkenna ţetta sjálfir. Ég held ađ menn hafi reiknađ ţađ út áriđ 1918, ađ Ísland yrđi Danaveldi ađeins til vansa og endalaus dragbítur á alla ţróun. Kannski var ţađ ţess vegna ađ menn voru svo glađir ađ losna viđ Ísland ađ mestu leyti áriđ 1918. Ţađ var ţađ sem menn kalla win-win situation í bönkunum í dag, áđur en allt fer á hausinn.


Fullveldisöldin stendur í hálsinum á RÚV og frćđimönnum

Veit ekkiFullveldisöldin heitir ţáttaröđ í tíu hlutum sem nú er sýnd í Ríkissjónvarpinu. Mér var heldur brugđiđ eftir ţrjá fyrstu ţćttina. Fyrsta ţćttinum var hleypt af stokkunum međ mynd af Kristjáni IX, sem ţulan kallađi Kristján X. Vinur minn einn sagđi mér frá ţessu og ţótti ekki mikiđ til koma. Ekki uppgötvađist ţessi vitleysa fyrir sýningu ţáttanna.

Varla Fullveldi

Mynd frá 1908 sem notuđ er í fyrst ţćtti "Fullveldisaldar" viđ frásögn af hrćđslu Íslendinga viđ ađ skipakomur yrđu fáar sem engar vegna stríđsátaka áriđ 1917.

Fyrst hélt ég, líkt og vinur minn sem sagđi mér frá ruglinu á Kristjánunum, ađ ţađ vćri líklega einsdćmi og ergileg byrjunarmistök. En ţegar ég hlustađi og horfđi á fyrstu ţrjá ţćttina fannst mér slysin harla mörg.

Myndir pössuđu t.d. ekki allar viđ tímann sem talađ var um. Í frásögn um hernađ í Evrópu og ótta Íslendinga viđ ađ ţeir fengu ekki nćgilegar nauđsynjar til landsins áriđ 1917 vegna kafbátahernađar, er birt mynd (3 mínútur og 7 sekúndur inni í fyrsta ţćttinum). Myndin er hins vegar ekki frá 1917, heldur er hún tekin af mannfjölda á fundi um sambandslög viđ Miđbćjarskólann 2. júní áriđ 1908. Myndin sýnir undrandi og jafnvel áhyggjufullan mann. En mađurinn á myndinni var vitaskuld ekkert ađ hugsa um stríđ eđa skipakomur áriđ 1908. Slík handvömm í međferđ heimilda er kannski heldur ekki neitt stórmál, en ţađ versta er ađ alls kyns meinloka og kredda lćđist inn í annan hvern kapítula, ţegar menn reyna ađ líkja fullveldisferlinu viđ nútímann á frekar billegan hátt í stađ ţess ađ lýsa honum út frá ţeim tíma sem samningurinn varđ til á. Ef ţađ hefđi veriđ gert hefđi kannski ekki ţurft nema ţrjá eđa fjóra ţćtti til ađ gera "Fullveldisöldinni" skil.

Guđmundur Hálfdánarson sagnfrćđingur tekur fram í ţriđja ţćtti, ađ Íslendingar hafi lengi litiđ á sögu sína sem umsátur erlendra manna. Ţetta er vitaskuld rétt ályktun, en ekki er alveg sama hvernig mađur notar ţađ mat. Hann hafđi vart sleppt orđinu fyrr en ţáttagerđarmenn gerđu ţetta ađ samlíkingu viđ nokkuđ margt, ţó enginn skyldleiki vćri. Síđar í ţćttinum var hoppađ fram í nútímann og ţví haldiđ fram ađ slík hrćđsla, nánar tiltekiđ útlendingahrćđsla og ţjóđerniskennd vćri skođun sem ríkti međal ţeirra sem andsnúnir eru ESB. Ţessir ţćttir eru eins og gott skólabókadćmi um ţađ sem á ensku er kallađ "the blaming game", sem er óţolandi fyrirbćri ađ Vestan (en jafnvel einnig alíslenskt). Ţađ tröllríđur mörgum frćđigreinum í nútímanum en ekki bara brjálađa forsetanum í BNA.

Ég man nú ekki betur en ađ tilraunir til ađ láta alla Íslendinga borga fyrir afhrođ einstaklinga, glćpamanna í bankaleik, hafi sér í lagi orđiđ til ţess ađ Íslendingar urđu fráhverfir ESB. ESB-sinnar á Íslandi var ađ finna í mörgum flokkum, en áhuginn međal flestra flokka nema Samfylkingarinnar minnkađi ţegar Íslendingum varđ ljóst međ hvađa hćtti ESB ćtlađi sér ađ rúa okkur til blóđs. Ef Ísland hefđi ţegar veriđ komiđ í ţessi samtök fyrir hrun, hefđu landiđ ekki fariđ eins vel út úr hruninu og ţađ gerđi í raun, t.d. međ hjálp Alţjóđarbankans og sumra nágrannaţjóđa okkar, sem sumum Íslendingum ţótti algjörlega andsnúir okkar ţjóđ - Ţví er haldiđ fram í ţćttinum ađ svo hafi veriđ. Atburđarrásin var vitaskuld ekki svo svart-hvít. Á 10 árum tókst mönnum ađ mistúlka hruniđ. Ţví er kannski ekki mjög einkennilegt ađ Fullveldiđ standi í mönnum. En ţurftu ţurftu starfsmenn RÚV ađ blanda hruninu áriđ 2008 viđ Fullveldiđ áriđ 1918?

Leitt er ađ sjá slík vinnubrögđ, og ţó sagnfrćđingar séu innan handa fyrir ţá sem búa ţessa ţáttaröđ til, er greinilegt ađ ţeim hefur ekki tekist ađ bjarga ţáttarhöfundum frá hćttuna af ađ nota kjánalegar samlíkingar (anológíur) milli alls og jafnvel einskis, ţví í flestum tilfellum eiga ţćr samlíkingar sem ég hef séđ í ţáttunum engan rétt á sér. Ţćr eru rugl vegna ţess ađ menn eru međ of ţykk samtímagleraugu á nefinu.

Vitaskuld hafa margar hćttur ógnađ Íslendingum á síđustu 100 árum fullveldisins, en flestar hafa ţćr nú veriđ ađ völdum Íslendinga sjálfra. Hruniđ var algjörlega íslenskt, mennirnir sem ollu ţví víkingar, konurnar ţeirra sćtar og vatniđ tćrt. Ţessum "fríđa hópi" hafđi tekist ađ fullvissađ sig um ađ hann hefđi hlutverk á međal ţjóđanna og vćri í fremstu röđ. Menn keppast enn viđ ađ setja hruniđ í samhengi viđ erlenda atburđi og  einstaka menn, jafnvel gyđinga sér í lagi, ef einhverjum skal kennt um.

Blessuđ náttúran og ónáttúran

Ţegar er búiđ ađ gera mikiđ úr ógn náttúrunnar í ţáttaröđinni, en hún hefur nú sannast sagna í veriđ minnsta vandamál Íslendinga á sl. 100 ár. Lítilfjörleiki auđlindanna og lítill stöđugleiki ţeirra vegna ýmissa ţátta hafa veriđ helstu örlagavaldar Íslendinga,

Íslendingar hafa alla tíđ veriđ á kanti uppgjafar. Ţví kemur ESB-löngun eftir sjálfskaparvítiđ í byrjun núverandi aldar ekkert á óvart. Peningavitiđ, hin nýja atvinnugrein sumra Íslendinga, reyndist  algjörlega óhćf auđlind og í ljós kom ađ ţeir sem unnu viđ hana voru alls ekki ţeir snillingar sem flestir virtust halda og ţeir hlutu ađ lokum jafnmörg ár í steininum, og fullveldiđ sem ţeir settu nćstum í sjálfheldu, hefur varađ.

Í ţeim harđindum sem "hruniđ" var, var gömlu fólki ekki skipađ ađ ganga fyrir björg (en ţó nćstum) eins og fyrr á öldum, heldur lá lausnin í einhverri ímyndađri útópíusýn sem sumir hafa á ESB, án ţess ađ nokkuđ sé hćft í draumnum. Enn sér mađur ţessa óskhyggju hjá fólki sem sjálft segist vera fráhverft kapítalisma og ţjóđerniskennd. En hvar eru nasistaflokkarnir sem viđ sjáum alls stađar í ESB-Evrópu og ţjóđernisflokkarnir - á Íslandi? Ţeirra er ekki ţörf. Smávísir ađ ţeim hefur reyndar myndast í kjölfar hrunsins međ áherslu á útlendingahrćđslu, sem er ţó í raun ekkert minni međal ţeirra sem vilja ólmir ganga í ESB um leiđ og ţeir úthrópa annan hvern mann sem rasista ef ţeir eru ekki sammála.

Fullveldi og innilokunarstefna

icelandic_stone_age_1248936.jpg
Ţjóđ sem sem fékk fullveldi eftir stuttan kröfukafla sem var hafnađ áriđ 1908, lét utanríkismál sín ađ mestu liggja í höndum Dana ţar til 1940. Ţađ var fyrst og fremst málamiđlun.

Ásteytingarsteina eins og fánann og hlutleysi Íslendinga í stríđi fengu Íslendingar 1918 međ ţví ađ fallast ađ ađ Danir fćru međ utanríkismálin í umbođi Íslendinga. En sömu menn, í ýmsum flokkum , sem lentu samningnum, settu samt fram tillögur um ađ Danir skyldu ekki hafa sömu réttindi í landinu og Íslendingar, t.d. til veiđa, nema ef ţeir hefđu fasta búsetu í landinu. Sömuleiđis settu sömu stjórnmálamennirnir sem fengu fullveldi innflutningsbann til ađ styrkja krónuna áriđ 1924. Gengi krónunnar var líka hćkkađ. Ţetta var áriđ 1924. Umheimurinn starđi á hiđ fullvalda land sem furđufyrirbćri og töldu ađ Íslendingar óskuđu sér ađ fara aftur á steinaldarstig međ einangrunartilburđum sínum. Betri kunnátta heimsins á andarpollinum á Íslandi, hefđi leitt hins vegar leitt alheim í skilning um, ađ međ tollalögum og verslunarhindrunum voru "sannir Íslendingar" ađ reyna ađ gera út af viđ útlendinga sem stunduđu verslun og viđskipti á Íslandi. Ţeim var ađ mestu bolađ úr landi međ steinaldarađferđum.

Síđan hafa slíkar hundakúnstir í íslenskri pólitík oft veriđ stundađar međ ýmsum tilbrigđum. En ávallt ţegar mönnum ţykir allt fara úrskeiđis er ţađ allt saman öđrum ađ kenna, meira segja ţeim sem töldu óđs manns ćđi ađ vađa inn í hiđ helsjúka ESB til ađ bćta fyrir afleiđingar hrunsins, sem ađ hluta til var ćttađ ţađan samkvćmt sama fólki sem svo fjálglega vildi ganga í sambandiđ. Já, ţađ hefur margt furđulegt gerst á Íslandi sl. 100 ár. Mótsagnirnar voru margar. 

Í sannleika sagt, ţá hafa Íslendingar aldrei haft sérlega mikinn eđa djúpan áhuga á ţví sem gerđist áriđ 1918 og ţess vegna er ţađ kannski svo erfitt fyrir sagnfrćđinga nútímans ađ gera sig skiljanlega í ţáttaröđ RÚV og sér í lagi ţegar ţáttagerđamennirnir eru uppteknir af ruglingslegum og tilgangslausum samlíkingum milli byrjunar 20. aldar og ţeirrar 21.

1. desember hvarf fljótlega í skuggann á 17. júní eftir lýđveldisstofnun, enda kalt og leiđinlegt ađ fara í skrúđgöngur um miđjan vetur. Krakkar fengu frí í skólum, og mađur gat í Mogganum lesiđ sama viđtaliđ viđ sömu konurnar međ 5 ára millibili, ţar sem ţćr voru spurđar um hvernig ţeim ţćtti ađ vera fćddar 1. desember áriđ 1918. Ţađ var nú öll minningin. Upp úr 1980 fóru reyndar ađ birtast betri greinar um sambandsslitin fyrir almenning.

Hvađ áhugaleysiđ á sambandsslitasamningnum og fullveldinu varđar, var svo komiđ á 9. áratug síđustu aldar, ađ samningurinn góđi frá 1918 hafđi týnst í Dómsmálaráđuneytinu. Dauđaleit var sett ađ stađ og fannst samningurinn í loks í frumritinu. Ađ ţví tilefni sagđi Jón Helgason, dómsmálaráđherra viđ hátíđlega athöfn áriđ 1984: „Ţađ ţykir ekki hlýđa ađ skjöl ţessi sem svo mikla sögulega ţýđingu hafa fyrir íslensku ţjóđina séu geymd međ öđrum almennum skjölum, og geti ţannig horfiđ og gleymst í skjalamergđ áratuga skjalavörslu.“  En aldrei birtist á ţví skýring af hverju samningurinn fór á vergang. Ţađ heyrđist ţó sú Gróusaga ađ embćttismađur í ráđuneytinu hefđi látiđ setja samninginn í gullramma og hafi fariđ međ hann heim til sín. Ef rétt er, er ţađ ekki Ísland í hnotskurn?

Af hverju var Scavenius ekki nefndur?

Kannski er ţađ eftir ađ koma fram í ţáttaröđinni ađ Erik Scavenius var utanríkisráđherra í Danmörku áriđ 1918. Scavenius, međlimur stjórnmálaflokksins Radikale Venstre,  var í mun um ađ ljúka samningum viđ Íslendinga áriđ 1918 einfaldlega vegna ţess ađ hann óttađist ađ landiđ fćri undir yfirráđ Breta í fyrri heimsstyrjöld, en einnig er mögulegt ađ hann hafi haft hliđsjón af framtíđ Slesvíkur/Suđur-Jótlands í Danska konungsríkinu. Um ţađ var ţó fyrst kosiđ áriđ 1920, svo mađur getur veriđ í vafa um hvort Scavenius hafi nokkuđ veriđ ađ velta Wilsonianisma (sjá hér) og Suđur-Jótlandi fyrir sér í sambandi viđ Ísland. 

Scavenius-Best-300x296

Já, sama lítilfjörlega kenndin sem fćr menn til setja samlíkingar á milli hrunsins áriđ 2008 og sambandslaganna var einnig til stađar hjá Dönum. Scavenius varđ síđar mest ţekktur fyrir samvinnupólitík (sem sumir kalla svo fínt "forhandlingspolitik" , ţó kollaboration sé óefađ eina, rétta orđiđ)  sína viđ nasista í síđara stríđi.

Viti menn: Til eru sagnfrćđingar í Danmörku í dag, sem telja samvinnu viđ nasista ţađ besta sem komiđ gat fyrir Dani í síđara stríđi. Vegna ţess ađ Danir grćddu og Ţjóđverjar voru blíđari viđ ţá. Óneitanlega var Scavenius hrifnari af Ţjóđverjum en Bretum, í báđum stríđum. Sömu dönsku sagnfrćđingar nefna hins vegar ekki í bókum sínum ađ ţessi samvinnupólitík Scaveniusar leiddi til ţess ađ Danir vísuđu gyđingum og öđru flóttafólki úr landi á árunum 1940-43, ţó ţýska setuliđiđ fćru í flestum tilvikum ekki fram á slíkt. Ţar ađ auki veita ţeir ţessum manni og pólitík hans heiđurinn af ţví ađ ţađ tókst ađ bjarga flestum dönskum gyđinga til Svíţjóđar. En ţađ er reyndar ekkert annađ en tálsýn sem búin hefur veriđ til á síđari árum.

7557545-saxo-photo

Var ţessi mađur, Erik Skavenius, sem hér sést rćđa vinarlega viđ Hitler, örlagavaldur  sambandsslitinna, eđa var almenn tortryggni hans í garđ Breta stćrsta áhyggjuefni hans áriđ 1918? 

Í tilefni 100 ára afmćlis Fullveldisins verđur haldin ţriggja tíma ráđstefna á morgun í lagadeild Hafnarháskóla. Ţar verđa ýmsir merkismenn frá Íslandi međ allt of stuttan tíma fyrir framsögn á ensku en einnig kemur einn ţessara dönsku sagnfrćđinga, Jes Fabricius Mřller, sem heiđra mun Scavenius og flokkinn Radikale Venstre. Nú í tengslum vi Sambandsslitin. Fabricius Mřller er einn ţeirra dönsku sagnfrćđinga sem gjarnan úthrópar ađra sagnfrćđinga sem leyfa sér ađ minnast á gyđinga sem fórnađ var á altari hinnar frábćrlega góđu dansk-ţýsku samvinnu á ţeim árum ađ Danmörk var hersetin. Hann kallar ţá "móralista" (vandlćtara) án ţess ađ undirbyggja ţađ.

Hann byrjađi á ţví í júní 2005, ţegar sagfrćđingur sem skrifađi ritdóma fyrir Politiken hrökk upp af ţann 19. apríl 2005 er hann las nýjar uppgötvanir sem sýndu ađ dönsk yfirvöld höfđu vísađ saklausu fólki úr landi í hendur nasista. Fabricius Mřller var fenginn til ađ taka viđ keflinu og eftir ađ allir fjölmiđlar höfđu keppst viđ ađ lofa verkiđ sem sýndi fram á ţessa slagsíđu danskrar sögu, hljóp Fabricius Mřller fram og skeit bókina út án nokkurra raka og hélt ţví fram ađ bókin vćri skrifuđ af manni sem vćri ađ leita ađ sökudólgum og sekt. Ţađ fjallađi bókin sem hann hatađist út í alls ekki um, heldur um líf einstakra fórnarlamba ţessara algjörlega tilhćfulausu brottvísanna sem er lýst í smáatriđum. Fabricius Mřller hafđi greinilega alls ekki lesiđ bókina áđur en hann dćmdi hana. Hann er einn af ţessum Dönum sem kippir sér ekki upp viđ ţó gyđingar hafi veriđ sendir frá Danmörku í dauđann. Ţađ veldur engum rispum á vellakkađri sögu dansk-ţýskra samskipta í síđari heimsstyrjöld. En brottvísun gyđinga og annarra til Ţýskalands nasismans var fórn sem algjörlega var á ábyrgđ danskra stjórnvalda sjálfra. Ţá sögu vilja Danir helst ekki heyra og gleyma henni sífellt.

Stundum vćri óskandi ađ menn eins og Jes Fabricius Mřller, en sérstaklega í ţessu tilfelli íslenskir sagnfrćđingar, sem rita bćkur um Fullveldiđ, sambandsslit og fánamáliđ, noti meiri tíma í dönskum skjalasöfnum en ađ éta dogmur og kreddur upp eftir hvorum öđrum.

Mér sýnist ađ ţađ sé frekar sjaldgćft ađ íslenskir sagnfrćđingar sem vinni međ 20. öldina geri sér ferđ til Danmerkur. Gaman vćri ađ menn kynntu sér hvađ menn í Utanríkisráđuneytinu danska voru ađ hugsa í Danmörku ţegar ţeir skutluđust til Íslands í júlí 1918; Eđa hvađ Scavenius hugsađi, ef hann hugsađi yfirleitt nokkuđ annađ en ađ blíđka Ţjóđverja sem hann, líkt og stór elíta í Danmörku, hafđi tröllatrú á.  Nú er hćgt ađ komast í mikinn hluta nefndarskjala Utanríkisnefndar danska ţingsins sem stofnađ var áriđ 1923. Sjaldan sér mađur ţó íslenska sagnfrćđinga nýta sér upplýsingar um "móđurlandiđ" sem ţađ lét stjórna utanríkismálum sínum fram til 1940. Menn virđast halda ađ allan sannleikann um áframhald Fullveldisaldarinnar fram til 1944, sé ađ finna í Reykjavík eđa jafnvel í Bandaríkjunum. Ţeir gleyma ţví ađ Danir voru ađal mótleikarinn.

Ríkisskjalasafniđ danska er opiđ alla daga nema sunnudaga og mánudaga, en reyndar er lokađ á laugardögum yfir sumartímann. Sjón er stundum sögu ríkari.


Next stop, Hawaii Club

Hawaii Club Miđnesi

Fornleifur hefur í síđustu fćrslum sínum veriđ ađ sýna verk ónafngreinds hollensks meistara sem kom viđ á Íslandi áriđ 1957. Ţessa mynd telur Ţjóđskalasafn Hollands vera frá ţví 1940 en áđur sagđi safniđ hana vera frá 1957.

Breyting fćrslu 30.1. 2019: Rétt skal vera rétt

Myndin er ekki frá 1940, heldur fréttamynd sem send var vítt og breytt til bandarískra fjölmiđla í síđara stríđi. Myndin var tekin áriđ 1942.

Myndin er líklegast tekin í Nauthólsvík Nauthólsvík ađ sögn Tryggva Bluensteins rafvirkja, en hann hefur safnađ ýmsu fróđleik um hernámsárin á Íslandi sem hann birtir á skemmtilegri vefsíđu sinni sen kölluđ er FBI.is .

Kanar voru međ marga klúbba og ţetta mun hafa veriđ Officers Club í Camp Kwitcherbelliakin (Quit-Your-Belly-Aching)í Nauthólsvík og hann kostađi örugglega ekki 750 milljónir á Dagsvirđi. Ţetta eru líka fínir pálmar fyrir hiđ nýja Vogahverfi.

Ţessi pálmaklúbbur var mikiđ menningarbćli, ţar sem offiserar og gentílemenni komu virđingarlega fram viđ konur úr íslenskum plássum sem vildu dansa og dufla viđ dáta. Hawaii var greinilega vinsćlt ţema og dreymdi menn um ađ Sámur frćndi sendi ţá ţangađ í stađ veđurblíđunnar á Rosmhvalsnesi eđa í Nauthólsvík. Hér má lesa um rosa Hawaiipartí á vellinu áriđ 1967. Ţađ var löngu áđur en Trúbrot spilađi građhestarokk og íslenskar gógó píur dönsuđu á Midnight Sun klúbbi verndaranna. Sjón er sögu ríkari.

Ţađ er líklega til of mikils mćlst ađ biđja um minningar manna frá ţessum pálmum skreytta bragga. Konurnar segja barasta ekkert, og muna enn minna. Íslensk börn sem urđu undir í nánd flugvalla vita ţađ flest ekki. Menn fóru dálítiđ mannavillt viđ feđrunina á ţeim.


Déjŕ vu

1957 lćkjatorg 2

Eftirfarandi myndatexta mátti lesa á baksíđu Alţýđublađsins sáluga sunnudaginn 13. júní 1965.

Gamli símklefinn á torginu horfinn

ÓĐUM er miđborgin ađ breyta um svip, gömul og virđuleg verzlunarhús úr timbri eru rifin og í ţeirra stađ rísa himinháir bankar og skrifstofubyggingar úr stáli og gleri. Og nú er gamli símaklefinn á Lćkjartorgi horfinn, hann hefur stađiđ ţarna í nokkra áratugi, en til hvers vita líklega fćrri, ţví síminn ţarna hefur yfirleitt ekki veriđ í sambandi, en ţađ er sama,turninn setti sinn svip á bćinn og er ekki laust viđ ađ Lćkjartorg sé heldur sviplausara eftir ađ hann hvarf.

Ritstjóri Fornleifs var tćpra 5 vetra ţegar ţessi hrćđilegi atburđur átti sér stađ. Hann man ţví lítiđ eftir ţessum merka símklefa og ţurfti sjaldan ađ hringja. Er ekki eins símóđur og margir landar hans.

Ţó hitnađi honum um hjartarćtur ţegar hann uppgötvađi ađ Hollendingurinn fljúgandi, sem kom til Íslands áriđ 1957, og sem greint var frá í fćrslunni í gćr og fyrr, hafđi tekiđ mynd af ţessum merka klefa. Fornleifur, sem er eldri sál en ritstjórinn, telur víst ađ klefinn sé ćttađur frá Svíţjóđ. Hann hefur séđ slíka klefa ţar og hélt ađ ţeir vćru hernađarmannvirki, til taks ef Rússarnir kćmu einn daginn.

1957 lćkjatorg

1957 lćkjatorg 3Síminn á Lćkjartorgi virtist ţó ekki vera bilađur áriđ 1957 og stelpurnar í klefanum sýnast mér vera ađ hringja, eđa voru ţćr bara flissandi í ţykjustunnileik fyrir Hollendinginn, sem ţeim ţótti greinilega sćtur.

Ţrátt fyrir spár Alţýđublađsins gćti ţessi frétt hafa birtist nýlega, ţví enn er veriđ ađ reisa himinháa banka, skrifstofubyggingar og hótel úr stáli og gleri. Og samt er Lćkjartorg enn líkt Lćkjartorgi, og ungt fólk sem ţar bíđur verđur enn ástfangiđ, ţangađ til ţađ hverfur í hverfin sín međ strćtisvögnum Reykjavíkur sem nú heita bara ţví ómerkilega nafni Strćtó.

Reykjavík var ţarna á vordegi, eins og undarleg blanda af Múrmansk og New York. Blanda af draumum, hryllingi og norđanátt. Takiđ eftir sveitamanninum sem situr á bekknum til hćgri. Ţađ er eins og hann hafi brugđiđ búi í gćr, eđa sé ađ bíđa eftir vagninum ađ Kleppi. Sá hann hvert stefndi?

Ljóshćrđi strákurinn glápir á undarlega útlendingin og grettir sig. Ţađ gerir Fornleifur líka. Reykjavík er sem betur fer enn lítil, ţrátt fyrir gler og stál. Gleđjumst yfir ţví, í stađ ţess ađ farast í grćđgiskasti tengdu hinni eilífu, íslensku minnimáttarkennd.

Reykjavík er bara helvíti fín, gott fólk og spilltir stjórnmálamenn, eins og alltaf. Reyndar er búiđ ađ gera bankann í bakgrunninum ađ dómshúsi. Ţangađ mćtti hífa borgarstjóra inn viđ tćkifćri til ađ staga í götin í vösum ţeirra. Ţví fylgir ábyrgđ ađ stjórna borg, ţar sem enginn símklefi er. En ef trúđi og íhaldi tekst ţađ, ćtti mórauđum borgarstjóra međ ólívukrullur ađ takast ţađ líka. Ţađ er nefnilega aldrei neitt eftirlit. Enn virkar síminn ekki og borgastjórinn verđur upptekinn út kjörtímabiliđ. Hringiđ bara, ekkert svar...


Braggadrengirnir og Halli-stćl

Iđnskólinn Braggar 2

Áriđ 1957 kom ónafngreindur Hollendingur, fljúgandi alla leiđ til Íslands. Hann var liđtćkur ljósmyndari, líklega fagmađur. Bölvanlegt ađ vita engin deili á honum. Hér er mynd sem hann tók á Skólavörđuholtinu. Iđnskólinn hafđi veriđ reistur, en braggar voru enn á holtinu. Í ţeim bjó fátćkt fólk, og nú voru útlendingar meira ađ segja farnir ađ hafa áhuga á ţeim.

Tveir strákanna á myndinni eru enn í fótbolta, í strigaskóm og gallabuxum, alveg eins og vćru ţeir klipptir út úr mynd frá yfirgefnum kolabć í Bandaríkjunum. Hinir eru í pásu ađ skođa leikara,ađ tyggja tyggjó og stćla um hvort ţeir séu indíánar eđa kábojar. Kannski bjuggu ţeir í bröggunum, eđa í nágrenninu?

Ţjóđviljinn kallađi fólk sem ţarna bjó "ţetta fólk" áriđ 1946, ţegar fyrst kom til tals ađ flytja íbúana í ađra bragga í Fossvogi til ađ reisa minningarkirkjuna um Hallgrím gyđingahatara. Samkvćmt öđlingnum "Bćjargesti", sem skrifađi Bćjarpósti Ţjóđviljans línu, ţví merka alţýđuvinablađi, ţá "forpestađi" fólkiđ í bröggunum andrúmsloftiđ í Reykjavík međ útikömrum. Áriđ 1957 var "ţetta fólk" greinilega enn ţarna, góđvinum öreiganna á Ţjóđviljanum til lítillar gleđi.

Jónasistar í Framsóknarflokknum voru hins vegar fremri Ţjóđviljamönnum í hatri sínu á bröggum og fólkinu sem í ţeim ţurfti ađ húka. Forfeđur fátćklinganna hafđi veriđ barđir í sveitum landsins og nú átti "ţetta fólk" ekki ađ vera fyrir kirkju heilags Hallgríms gyđingahatara. Braggar fóru alla tíđ mjög í taugarnar á ţeim sem voru svo vel í álnum ađ ţeir ţurftu ekki ađ búa í ţeim sjálfir.

Halli StyleAllt í einu stekkur einhver spjátrungur í nýjustu, ammrísku rokktískunni inn í myndina. Viđ skulum kalla hann Halla. Hann hafđi greinilega stúderađ myndir međ James Dean og Elvis. Hann er í hvítum sokkum, mokkasínum, vel straujuđum sjínóbuxum og college-jakka, líkt og hann hafđi labbađ inn í settiđ viđ skólavörđuna, beint frá Sunset Búlevard međ smástoppi í Vinnufatabúđinni.

Ísland var á góđri leiđ međ ađ verđa 51. ríki Bandaríkjanna. Halli hafđi greinilega uppgötvađ ađ útlendingur var ađ taka af honum myndir ţar sem hann var ađ leika sér viđ yngri drengi. Ţađ mátti Halli ekki.

Ef einhver kannast viđ söfnuđinn ţarna viđ klappirnar efst á holtinu, ţćtti ritstjórn Fornleifs kćrt ađ fá upplýsingar. Ef Halli er á lífi, er hann kominn vel yfir áttrćtt. Ţetta eru nćstum ţví fornleifar.

Eitthvađ held ég ţessi braggar myndu kosta í endurgerđ í dag, en ţarna hefđi ef til vill veriđ tilvaliđ ađ hafa Hallgrímsbar. 700 milljónir, án samninga á Dags gengi.


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband