Bloggfćrslur mánađarins, desember 2017

Fađir Árna var gyđingur. Er ţađ nú orđiđ eitthvađ leyndarmál?

Roderick Donald Balsam

Í gćr var fluttur áhugaverđur ţáttur á RÚV (hlustiđ hér). Ég hafđi mikla ánćgju af ađ hlusta á ţáttinn. En eitt furđađi mig og fannst vanta í frásögnina.

Ţegar ţáttagerđamađurinn, Viktoría Hermannsdóttir fór fyrst út međ leit sína ađ syni Roderick Donald Balsams, skrifađi ég athugasemd á FB hennar og í Iceland Review (Sjá athugasemd mína ţar). Athugasemd mín á FB Viktoríu í september er hins vegar horfin.

Victorias  secret 2

Athugasemd mín hjá Viktoríu var einvörđungu sú, ađ ég sendi henni dánartilkynningu varđandi Balsam , ţar sem fram kemur ađ hann var gyđingur - sem í raun skiptir ţó minnstu máli. Ég man ađ Viktoría "lćkađi" sendinguna.

En af hverju hvarf ţessi upplýsing sem ég setti á FB Regínu sem og viđ ţessa frétt http://www.ruv.is/frett/halfbrodirinn-hugsanlega-fundinn, ţar sem ég gerđi líka athugasemd sem nú er farin en eftir stendur ţetta:

Victorias Secrets

Jú, ţetta var vissulega góđur ţáttur samt sem áđur, en stórfurđulegt ađ uppruni manns, ćtt hans og störf hans séu algjörlega ţöguđ í hel í útvarpsţćtti um leit ađ syni ţessa manns.

Stórfurđulegt. Ég óska Árna Jóni Árnasyni, hinum týnda syni, alls hins besta međ nýfundinni fjölskyldu sinni. Af hverju Viktoría fjarlćgđi athugasemdir ţeirra sem hún leitađi ađstođar hjá (ţjóđinni) mun líklega verđa leyndarmál Viktoríu.

Árni Jón og Roderick


Jólakort Fornleifs til Íslendinga

IMG_20171102_0013 lille

Ágćtu lesendur Fornleifs og sérstakir vinir ritstjórans, nćr og fjćr sem og Forseti Íslands, frúin og öll börnin. Ég óska ykkur gleđilegrar hátíđar og farsćldar á nýju ári.

Ţakka samskiptin, lesturinn og áhugann á árinu sem er ađ líđa. Jólagripurinn úr einkasafni Forleifs er franskur. Hátíđarkort frá 1911 sem stórverslunin Le Bon Marché lét hanna.

Glađlegir ísbirnir bruna á skíđum og hlaupa á snjóţrúgum fram hjá snjóhúsi alsćlla íbúa norđurslóđa. Ţetta hefur Gaston litla og Heloise systur hans nú ţótt skemmtilegt fyrir 106 árum síđan. Ţau áttu ekki Ipad og PlayStation.

Eitt sinn var međ mér í bekk drengur sem hét Björn. Hann var góđur skíđamađur, og er líklega enn. Viđ kölluđum hann Ísbjörn. Ţegar hann átti afmćli sagđi fađir hans gjarnan "viltu ís Björn", og allir hlógu dátt - en ţađ er allt önnur saga.

Borđiđ yfir ykkur og sýniđ hiđ mesta óhóf yfir hátíđirnar líkt og biskupinn yfir Íslandi í launamálum sínum - Ég er viss um ađ litla barniđ í Betlehem fíli ţađ alveg í botn og líka Grýla. Henni ţykja feitir Íslendingar góđir og sérstaklega biskupar.

Viđ verđum ađ hafa varann á, og vona ég međ Brigitte Bardot ađ áriđ verđi ekki eintómur barningur eins og sá sem sjá má hér á vörukorti sem kaupendur kjötkrafts Liebigs voru innvígđir í villimennsku selveiđimanna á norđurslóđum í lok 19. aldar. Kortiđ er einnig í eigu Fornleifs og er furđanlega sjaldgćft, ţví mćđur hentu ţessu korti venjulega í kamínuna í stađ ţess ađ gefa börnum sínum ţađ ţegar eldađ var casseoulet. Ţetta kort mun hafa veriđ í eigu drengs í Bordeaux sem síđar varđ lögreglumađur Vichy-stjórnarinnar og enn síđar hershöfđingi í Alsír. Kortiđ kom honum ađ góđum notum.

IMG_20171102_0002 c


Thorsaraviđbćtur - giftist íslenskt njósnakvendi Thorsara?

lolo 4

Ćvisöguritun er ein strembnasta list sem sögur fara af. Ţeir sem skrifa ćvisögur geta átt von á ţví ađ móđga stóran hóp fólks sem ţótti meira til mannsins sem ritađ er um koma en ţađ sem höfundur ćvisögunnar dregur fram. Ađrir sögumenn verđa hins vegar ástfangnir af ađalpersónunni og skrifa helgirit. Vandamáliđ fyrir höfunda sem skrifa á tímalaunum eđa sem verktakar fyrir fjölskyldur sem vilja eignast ćvisögu um löngu látinn ćttingja vorkenni ég hreinlega. Ţađ getur ekki veriđ skemmtileg iđja nema ef einstaklingurinn sem skrifađ um hafi ekki veriđ barnanna bestur og helst hálfgerđur bófi. Engla og ćttarljós hlýtur ađ vera mjög leiđinlegt ađ skrifa um. Slíkt fólk er litlaust og um ţađ á ađ rita helgisögur međ jarđteiknalista aftast.

Guđmundur Magnússon er orđinn einn helsti ćvi- og ćttasöguritari landsins og hefur farist ţađ mjög vel úr hendi. Hann er međ ţeim bestu í ţessari vandmeđförnu list. Hann er nú međ bók í um Eggert Claessen hátt á sölulistum fyrir jólin, og margfrćg er bók hans um Thorsarana sem kom út hér um áriđ og sem ég hef haft mikla ánćgju af ađ lesa. Bókin er ţađ sem menn kalla eye-opener.

Ţótt ég fari ađeins niđur í eyđur og skalla á Thorsarabókinni, ber ekki ađ líta á ţađ sem gagnrýni, heldur sem viđbćtur viđ verk sem stendur vel undir nafni.

George Lincoln Rockwell um Ísland og "gyđingana tvo" á Íslandi

Torsararnir munu hafa valdiđ sögumanni sínum Guđmundi nokkrum höfuđverk, ţví ţegar upp var stađiđ líkađi ekki öllum Thorsörum sem greiddu fyrir verkiđ viđ ţađ sem skrifađ stóđ, og var ţar fyrst og fremst kaflinn um bandaríska nasistann Rockwell sem fór fyrir brjóstiđ á velefnuđum Thorsörum sem héldu Guđmundi uppi međan hann skrifađi um afrek forfeđra ţeirra.

ROCKWELLfamily

Er nema von ađ menn vilji sem minnst heyra um hundsbrund eins og George Lincoln Rockwell, sem sló konuna sína og var hiđ mesta fúlmenni sem rekiđ hefur á fjörur Íslands.  Áriđ 1961 lýsti ţessi ógeđfelldi mađur eftirfarandi kom fram í  viđtali viđ hann í ögrandi vikublađi sem kallađ var Realist, og vitnađi fjöldi blađa í Bandaríkjunum í ţetta viđtal vikurnar á eftir:

"... What about the murder of six million Jews and those gas ovens? Rockwell claims they were built AFTER the war, by Jew, of course- "just like they put on their Hollywood movies." Yet, says the leader, he has evidence of millions of "traitors" in this country, and when he comes to power "we will bring them berfore the juries.  And if they´re convicted, we´ll gas ´em."

Rockwell, 43, claims to have a great silent following in this country and around the world. He expects the first Nazi governmen in, of all places, Iceland within four to five years. "Our best information is that there are only two Jews in Iceland." He predicts he will be elected govenor of Virginia in 1964 and president of the United States in 1972."

Ekki veit ég hvort Guđmundur Magnússon ritađi svo náiđ um ţennan tengdason Thorsaranna, ađ ţetta hafi veriđ međ, en fyrst upplag bókar hans var ađ sögn hafnađ og nýtt var prentađ ţađ sem Rockwell-meiniđ var minna áberandi í sögu Thors-ćttarinnar.

Rockwell Thors Hann var ekki beint óskadraumur tengdamömmu auminginn hann Rockwell.

Ţó svo ađ bók Guđmundar hafi komiđ út og hann haldiđ ţví fram, međ tilvísun til ţess er ţetta skrifar, ađ Thorsarar vćru nú örugglega ekki af gyđingaćttum, héldu menn áfram ađ halda ţví fram. Enn sést ţví fleygt ađ ástćđan fyrir ţví ađ Thor Thors hafi viđurkennt Ísraelsríkis áriđ 1948 hafi veriđ vegna ćttartengsla viđ gyđinga. Engin ćttartengsl viđ gyđinga er ađ finna međal Thorsara og "útlit" ţađ sem menn tengdu meintum gyđingauppruna Thorsaranna er ađ öllu leyti komiđ úr rammíslenskri ćtt íslenskrar eiginkonu Thors Jensens.

Bróđir Thors Jensens, gyđingahatarinn Alfred J Raavad

Alfred Jensen antisemittenGuđmundur Magnússon leitađi viđ skrif bókar sinnar um Thorsararna til mín vegna ţeirra ţrálátu farandsögu ađ Thor Jensens hefđi veriđ af gyđingum komminn. Ég leitađi til ýmissa sérfrćđinga í Danmörku til ađ ganga úr skugga um ţetta og Guđmundur vitnađi í mig um ađ ţessi mýta vćri fjarstćđa. Ţví hef ég ekki falliđ ofan af síđan. Hins vegar kynnti ég síđar hér á Fornleifi kynnti til sögunnar áđur ókunnan, eldri bróđur Thors Jensens, sem um tíma var merkur arkitekt vestan Atlantsála, en einnig hinn argasti gyđingahatari. Hann hét Alfred Jensen Raavad (einnig skrifađ Rĺvad; 1848-1933 - Sjá mynd hér til vinstri).

Hér á Fornleifi birtust tvćr greinar um karlinn (hér og hér) og m.a. var greint frá tengslum hans viđ flokk í Danmörku sem kallađur var Foreningen til Fremmedelementers Begrćnsning , en nafninu var síđar breytt í Dansker Ligaen sem hafđi lítiđ annađ á stefnuskrá sinni en hatur og illindi út í gyđinga.

Eftir uppljóstrunina um gyđingahatarann sem var bróđir Thors Jensens, mćtti halda ađ frćndgarđur Thorsaranna vćri orđinn ţađ sem Ţjóđverjar kalla svo lýsandi "salonfähig".

Nei, aldeilis ekki. Eins og í öllum góđum ćttum, sem stórar ćttarsögur eru skrifađar um, er alltaf eitthvađ kusk á hvítflibbanum og ryk sem gleymst hefur undir gólfteppunum.

Eftir ţetta langa og ertandi forspil erum viđ loks komin ađ söguhetjunni í ţessari frásögn, henni Lóló.

Lóló eđa "Guđrún" ?

Lóló, eđa Ólafía Jónsdóttir (12.10. 1919-29.5.1993) var einnig tengdadóttir Thorsaranna, gift inn í hina merku fjölskyldu líkt og vitleysingurinn Rockwell, sem menn káluđu ađ lokum í Bandaríkjunum eins og óđum hundi - sem hann og var.

Lóló var hins vegar hiđ mesta ljós, Reykjavíkurmćr og dóttir mikils útgerđarmanns Jóns Ólafsson forstjóra Alliance, sem kosinn var á ţing fyrir Sjálfstćđisflokkinn áriđ 1937, en lést ţví miđur áđur en hann gat tekiđ sér setu ţar.  Lóló var ađ ţví er viđ best vitum mjög greind stúlka og lauk stúdentsprófi ađeins 17 vetra. Lóló/Ólafía Guđlaug  er ţó varla nefnd í bók Guđmundar Magnússonar um Thorsaranna, nema ađ Thor Guđmundsson Hallgrímsson (dóttursonur Thors Jensens) kvćntist henni áriđ 1942.

En ţađ hefđi nú mátt nefna ađ hún Lóló var líka bráđhugguleg og margt til lista lagt, og hún var meira ađ segja fyrsta fegurđardrottningin sem kosin var á Íslandi en ţađ var sumariđ 1939. En ţađ var nú ef til vill frekar aum keppni ţví keppendur sem sćtari voru en Lóló og tilheyrđu sauđgrárri alţýđunni máttu ekki vera međ í keppninni. Fyrsta fegurđarkeppnin í Reykjavík var ađeins fyrir betri-borgaradćtur og fór fram í Vikunni. Hugmyndin um yfirburđafríđleika íslenskra kvenna er ţví ekki alveg ný á nálinni. Bregđum niđur í greininni „Fríđustu dćtur Íslands” sem birtist í Vikunni áriđ 1939:

lolo 5Ţađ er mál ţeirra manna, sem víđa hafa fariđ, og margar konur séđ, ađ hvergi geti fegurri konur en á voru landi, Íslandi. Og ţetta er ekki skrum, ţví ađ íslenzka stúlkan er hvort tveggja í senn: fagurlimuđ og andlitsfríđ. En ţar viđ bćtist sú sjaldgćfa gjöf guđa, er ţćr hafa í ríkari mćli en nokkrar stallsystur ţeirra, er í öđrum ţjóđlöndum lifa, ţá náđargjöf, sem á flestum Evrópu-málum nefnist: charmé. Ţađ orđ er einnig vel skiljanleg íslenzka í Reykjavík.  Glćsileiki hennar á sjaldnast skilt viđ fágađan kvenleika yfirstéttarkvenfólks erlendis, en er runninn frá öđrum og heilbrigđari rótum.

    Auk ţessa er íslenzka stúlkan yfirleitt blátt áfram í fasi, svo ađ stundum getur valdiđ misskilningi í bili. Glćsileiki hennar á sjaldnast skilt viđ fágađan kvenleika yfirstéttarkvenfólks erlendis, en er runninn frá öđrum og heilbrigđari rótum. Fyrir tćpum mannsaldri vorum  viđ Íslendingar nćr einvörđungu bćndaţjóđ, og ţađ á allfrumstćđu stigi, tćknilega séđ. Bókmenningu áttum viđ nćga, og ţađ, sem henni fylgdi, en á ţessari öld, og einkum síđustu 20 árin hafa Íslendingar breytt mjög um viđhorf og lífsvenjur, og ţađ svo, ađ halda mćtti, ađ ţeir hefđu stokkiđ yfir aldir, — eđa eins og greindur mađur komst ađ orđi: Ađ Íslendingar hefđu stigiđ úr hjólbörunum beint upp í flugvélina. Af ţessu hefir eđlilega leitt ýmsan glundrođa og flaustur í ţjóđfélaginu, ţótt betur hafi fariđ, en ćtla mćtti. Ţađ má slá ţví föstu, ađ sá hluti ţjóđarinnar, sem bezt hefir runniđ ţetta skeiđ, séu íslenzku stúlkurnar. Hver skyldi trúa ţví, er hann lítur yfir danssal, fullskipađan ungum, íslenzkum meyjum, ađ ţćr vćru dćtur kotunga og fátćkra fiskimanna í ótal ćttliđu, og eigi allar ţeirra hafi slitiđ barnsskónum viđ ađgerđir á fiski, línubeitingar, viđ smalamennsku og votaband. Í ţeim sal myndi ókunnugum ganga illa ađ segja fyrir um ţađ, hverjar stúlkurnar vćru af alţýđu komnar, og hverjar af hinni svokölluđu yfirstétt, — og skilur hér í ţjóđfélagslegu tilliti mjög á milli ţeirra og stallsystranna erlendis.

Hánorrćnt njósnakvendi?

Lolo1Svo er nú ţađ. Aldrei hefur vantađ lofiđ á hina íslensku konu. jafnvel ţegar menn voru "ađ stíga úr hjólbörunum upp í flugvélina" eins og Vikupenninn komst svo faglega ađ orđi. Ţegar Lóló hafđi veriđ kosinn (sjá hér) var ţetta einnig prentađ í Vikunni:

Og vestur eftir Austurstrćti trítlar hin unga fegurđardrottning Íslands, léttstíg og hvöt í spori eins og ćskan. Hún er hánorrćn ađ yfirlitum, 117 pund ađ ţyngd, 169 sentimetrar á hćđ, notar skó nr. 36 og hefir gulbjart, náttúruliđađ hár og perluhvítar, fagrar og sterklegar tennur. Vonandi bítur hún ekki frá sér međ ţessum gullfallegu tönnum!

Menn gátu kosiđ á milli nokkurra ungra kvenna sem myndir voru birtar af en ţćr voru ekki nefndar á nafn, svo líklega verđum viđ ađ viđurkenna ađ hlutleysi var ţó einhvers stađar til stađar í ţessari keppni. Lóló er nr. 3, en mér ţykir nú nr. 1 vera fallegust. Nr. 2 er nú alveg eins og hryssa, ef ég má segja mitt álit, og miklu líkari njósnakvendi en Lóló.

Eins og síđar kom fram í Vikunni hafđi Lóló haldiđ ung til listanáms í Ţýskalandi. Í ţá átt hafđi hugur hennar snemma beygst. Hún dvaldi í um tvö ár í München og lćrđi leiklist, en um ţennan kafla sögu hennar er lítiđ skrifađ í minningargreinum um hana í Morgunblađinu ţegar hún andađist áriđ 1993.

Lóló Didda og Maddí

Hér er Lóló nr. 3 í kynningu á keppendum í fegurđarsamkeppni sem Vikan stóđ fyrir (sjá hér og hér).

Ekki var ţađ nú ástćđan fyrir ţví ađ Fornleifur fékk áhuga á Lóló. Ţađ var hins vegar safarík frásögn Vilhjálms Finsens eins af fyrstu ritstjórum Morgunblađsins og síđar sendiherra í öđru bindi endurminninga sinna sem hann kallađi Enn á heimleiđ. og sem út kom hjá Almenna Bókafélaginu áriđ 1956. Ţar greinir Vilhjálmur frá ungri íslenskri konu sem komin er úr leiklistanámi í München og fer síđan međ miklum pilsaţeytingi í heimi nasistanjósnara í Kaupmannahöfn.

Hvort saga Vilhjálms Finsens er alsönn er ég ekki dómbćr á, en ţađ sem hann ritar ađ konan sem hann kallar "Guđrúnu" hafđi veriđ í München og ađ hún hafi kynnt sig í Kaupmannahöfn sem dóttur manns sem "ćtti hluta af íslenzka fiskiflotanum", getur vart veriđ um ađra konu ađ rćđa en Ólafíu Jónsdóttur, Jóns Ólafssonar í Alliance, sem um tíma var taliđ ganga nćst Kveldúlfi Thorsaranna á velmektarárum ţessara íslensku stórfyrirtćkja.

Vilhjálmur Finsen gefur í skyn í bók sinn sem kom út áriđ áriđ 1956, ađ unga leikkonan sem hafđi aliđ manninn í Ţýskalandi nasismans hafi leikiđ sér nokkuđ óvarlega međ háttsettum ţýskum nasistum og njósnurum í Kaupmannahöfn og ađ ţađ hafi komiđ til tals ađ hún vćri međ í njósnaleiđöngrum. Vilhjálmur skrifađi ađ Horst Pflugk-Harttung, sem kom ásamt bróđur sínum Heinz ađ morđi Rósu Luxemburg og Karl Libeknecht áriđ 1919 í Berlín, hafi reynst "Guđrúnu" sem leiđarljós í Kaupmannahöfn. Allt sem ég hef lesiđ um Horst Pfugk Hartung í dönskum dómskjölum sýnir mér ađ hann hafi veriđ hiđ argasta illmenni.

Nú er orđiđ fjandanum erfiđara ađ ná í ćvisögu Vilhjálms Finsens. Ţađ er eins og hún hafi lent á skipulagđri bókabrennu, ţví svo sjaldgćf er hún orđin. Ég náđi samt loks í slitiđ eintak sem Lestrafélag Skeiđahrepps hafđi fargađ og sem var komiđ í sölu hjá fornbókasala einum á Selfossi sem oft bjargar manni međ ţađ sem manni er vant um. Lćt ég hér fylgja síđur ţćr sem Vilhjálmur Finsen skrifađi um "Guđrúnu" sem hafđi svo ćđi náin kynni af toppnasistum og njósnurum í Kaupmannahöfn.

Nú veit ég ekki, hvar Vilhjálmur Finsen keypti öliđ, en lćt samt flakka frásögu Finsens, sem ţiđ getiđ lesiđ hér, í von um ađ sú frásaga  verđi leiđrétt, eđa ađ betri eđa réttari upplýsingar fáist um konuna sem gerđi nasistana í Kaupmannahöfn svo helvíti "geil". Enginn amađist út í ţessa lýsingu Finsens sendiherra á "Guđrúnu" njósnakvendinu í Kaupmannahöfn, er bók hans Enn á heimleiđ kom út áriđ 1956. 

Ţess bera ađ geta ađ Horst von Pflugk-Harttung, njósnaleiđtoginn sem nefndur er af Finsen, var í Danmörku undir ţví yfirskini ađ hann vćri blađamađur en hann hélt um njósnahring sm kallađur var ”Auslandsspionage Nord”. Pflugk-Hartungg sem var dćmdur af Dönum í fangelsi fyrir njósnir áriđ 1938, en leystur úr haldi er Ţjóđverjar ţrömmuđu inn í Danmörku áriđ 1940. Hann stjórnađi tugum njósnara, ţýskum, dönskum, sumum háttsettum embćttismönnum, og íslendingum. Ég hef t.d. skrifađ um hann hér. Paul Burkert, sem Finsen kallar Burchardt, á hin íslenska "Guđrúnu" ađ hafa veriđ tygjum viđ. Burkert var slyngur ađ lađa fólk ađ sér, og ţví hefur veriđ lýst svo af Thor Whitehead, ađ Kristján Eldjárn hafi haft ţó nokkuđ mikil afskipti af manninum, áđur en danski arkitektinn og fornleifafrćđingurinn Aage Roussell, sem rannsakađi Stöng í Ţjórsárdal á undan mér, bannađi Eldjárni ţađ. Í Danmörku vissu menn vel hvađ fyrirhugađur fornleifaleiđangur Ţjóđverja á Íslandi gekk út á.

arizona_on_liebknecht_underlined.jpg

Blađsíđa í skýrslu frá yfirheyrslum bandaríska flotans á Pflugk-Harttung í Arizona eftir stríđiđ (1945), ţangađ sem hann hafđi veriđ fluttur sem fangi frá Frakklandi út í eyđimörk. Í Arizona viđurkenndi hann ađ hafa sjálfur drepiđ Karl Liebknecht áriđ 1919. Yfirmađur "Guđrúnar" njósnakvendis í Kaupmannahöfn var ţví ótíndur morđingi og hryđjuverkamađur. Burkert, viđhald "Guđrúnar" útgerđamannsdóttur, var hins vegar ađ öllum líkindum tekinn af lífi af Rússum fyrir glćpi í fangabúđum nasista.

Ég bar söguna um Lóló undir Guđmund Magnússon höfund bókarinnar um Thorsarana áđur en ég birti ţessa grein sem ţiđ nú lesiđ. Guđmundur kannađist ekki viđ sögu Vilhjálms Finsens af dóttur eins helsta útgerđamannsins í Reykjavík, konu sem um tíma átti í tygjum viđ nasistanjósnara í Danmörku nćstum ţví barnung ađ aldri.

Ef ţađ var ekki fegurđardísin Lóló, hver var ţá konan, sem átti einn helsta útgerđamanninn á Íslandi fyrir föđur og sem lćrđi um skeiđ í München og sem tilbúin var í tuskiđ međ nasistum samkvćmt Vilhjálmi Finsen?

Hér lýkur nú sögunni af nasistadraugum Thorsfjölskyldunnar. Allar frekari upplýsingar vćru vel ţegnar. Í minningargrein um Ólafíu Guđlaugu Jónsdóttur Hallgrímsson áriđ 1993 í Morgunblađinu er ţannig ritađ ađ allt hafi bent til ţess ađ menn hafi óskađ sér ađ minningar um veru Lóló í Ţýskalandi og Danmörku yrđu látnar óhreyfđar í öskustó síđari heimsstyrjaldar:

Lóló hafđi góđar námsgáfur og lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík ađeins 17 ára gömul. Hún fór síđan til München til listnáms, en seinni heimsstyrjöldin batt enda á ţá drauma. Hún kom heim skömmu áđur en stríđiđ hófst og hvarf ekki til náms ađ nýju. Flest allt, sem hún hafđi gert í listnáminu ţar, varđ eftir í Ţýskalandi og varđ eldi og eyđingu ađ bráđ.

 

VIĐBÓT:

á fyrrihluta árs 2019 hélt Hannes Hólmsteinn Gissurarson ţví fram í tölvupósti til mín, ađ íslenska konan sem var međ Burkert hafi veriđ Sigríđur Hjördís Einarsdóttir frá Miđdal (systir Guđmundar frá Miđdal). Mjög margt í frásögn Kurt Singers og Vilhjálms Finsens tel ég ađ stangist á viđ ţá niđurstöđu og hef ég greint frá ţeirri skođun minni hér. Hannes hefur enn ekki fćrt mér heimildir sem geta rennt stođum undir skođun hans.


Hannes Hólmsteinn á hálum ís

Laxness_portrett_einar_hakonarson_1984

Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor viđ Háskóla Íslands hefur í Morgunblađinu og í Pressunni birt greinarkorn sem hann kallar Var Laxness gyđingahatari? Ţar heldur hann ţví fram ađ ég hafi skrifađ ađ Halldór Laxness hafi veriđ gyđingahatari, hér á blogginu í ritdómi mínum bók Snorra G. Bergssonar sagnfrćđings, Erlendur Landhornalýđur?, sem Almenna Bókafélagiđ notar nú til ađ selja bókina.

Ţví fer fjarri ađ ég hef skrifađ um Laxness líkt og Hannes heldur fram. Hef ég ţví beđiđ Hannes Hólmstein ađ draga aftur orđ sín sem hann hélt fram í greinum í Morgunblađinu og Pressunni og biđja mig ţar afsökunar. En áđur en hann gerir ţađ langar mig ađ frćđa almenning um máliđ.

Hannes vitnar í ósmekklegt orđagjálfur Laxness sem ég tíndi fram í ritdómi mínum. Texta Laxness er ađ finna í bók Snorra G. Bergssonar. Ég skrifađi eftirfarandi í bókadómi mínum og bar undir Snorra, svo Snorri lenti ekki hvorki í vandrćđum međ mistúlkun á verki hans né hlyti ámćli frá árvökulum ćttingjum Nóbelsskáldsins:

Annađ markvert í bókinni, og ţar er margt, er ađ Snorri gefur sterklega í skyn ađ höfuđskáld ţjóđarinnar og nóbelsverđlaunahafi, Halldór Laxness hafa veriđ gyđingahatari og hefur fundiđ texta ţar sem hann talar af óvirđingu um fórnarlömb nasista og jafnađi gyđingaofsóknum viđ hundahatur.  Af hverju voru Hannes (sem ég finn ţví miđur ekki í nafnaskrá bókar Snorra) og Halldór ekki međ ţađ í bókum sínum? Halldór skrifađi í Parísarbréfi sínu í Ţjóđviljanum áriđ, ţ. 31. október 1948:

Evrópu dró ţessa umkomulausu flóttamenn sína hér uppi voriđ 1940 [viđ hernám Frakklands]. Ég atti nokkra kunningja í hópi ţeirra. Ţeir voru pólskir. Mér er sagt ađ ţeir hafi veriđ drepnir. Ţeir hafa sjálfsagt veriđ fluttir austur til fángabúđanna í Ásvits (Oswiekim, Auschwitz) ţar sem Hitler lét myrđa fimm milljónir kommúnista og grunađra kommúnista á árunum 1940-1945, jú og auđvitađ „gyđínga“.

Ég tel ađ greining Snorra á ţessum ósóma í Laxness sé fullkomlega hárrétt. Ég er ţakklátur Snorra fyrir ađ hafa ţorađ ađ minnast á ţetta, en ég tel ađ afgreiđsla Laxness á veru sinni í Berlín 1936 hafi einnig sýnt hugarfar hans í garđ gyđinga, fólks sem hann kynntist ekki neitt. Ég skrifađi um ţćr, m.a. hér og fékk Hannes Hólmsteinn ţađ m.a. ađ láni í ađra bók sína um Laxness.“

Í gćr, ţegar ég á uppgötvađi ađ Hannes var einnig međ dylgjur sínar um mig í Mogganum og Pressunni á Facebook sinni, bađ ég hann til ađ byrja međ um ađ draga orđ sín til baka. En miđađ viđ svör hans í tölvupósti, tel ég ađ Hannes haldi sig hafinn yfir eđlilega heimildavinnu, kunni kannski ekki ađ vitna rétt í heimildir eđa lesi texta of flausturslega. Hann heldur ţví fram ađ ég hafi kallađ Laxness gyđingahatara en Hannes getur ekkert bent á máli sínu til stuđnings. Ţađ ţykja mér skítleg vinnubrögđ.

Ţađ er mjög alvarlegt mál fyrir ţá stofnun (HÍ) sem hann vinnur fyrir, ađ prófessorar hennar séu ađ brennimerkja saklaust fólk úti í bć. Ef HHG heldur ađ hann geti komist upp međ ţađ veđur hann í villu.

Ţađ sem Laxness sagđi um gyđinga á ýmsum stigum ćvi sinnar var mjög ógeđfellt. Ég hef ţó aldrei kallađ hann gyđingahatara, einfaldlega vegna ţess ég veit ađ allt yrđi vitlaust í okkar litla landi ţar sem aldrei hefur mátt segja alla sannleikann.

Ég hef ekki leyft mér ađ dćma Laxness sem gyđingahatara út frá ţví sem hann skrifađi, ţví sami óţverrinn valt upp úr svo mörgum mönnum af hans kynslóđ.

En sama kynslóđ myrti hins vegar 6 milljónir gyđinga!

Mig grunar reyndar ađ HHG sé ađ snapa sér ódýr stig eftir alla gagnrýnina sem hann fékk fyrir nokkrum árum fyrir slaka vinnu sína međ gögn Laxness í tengslum viđ bćkur sínar Halldór, Kiljan og Laxness. 

Furđuleg ummćli Laxness um gyđinga dćma sig svo sjálf. Dćmin um ţau eru mörg t.d. í góđri bók Snorra Bergssonar, Erlendur Landshornalýđur?, sem ég hvet menn til ađ kaupa og lesa.

Laxness skrifađi reyndar meira ljótt um gyđinga sem Hannes virđist ekki kannast viđ, ţví hann fjallar ekki um ţađ í bókum sínum um Laxness. Heldur ekki Halldór Guđmundsson í sinni opinberu og "sannhelgu" bók sinni um skáldiđ. Er ţađ ekki furđulegt?

Hannes setur fram óundirbyggđa lygi ćttađa frá Laxness

Yury_Pen_-_Portrait_of_Marc_ChagallHannes tekur í grein sinni, ţar sem hann brennimerkir mig, ađeins eitt dćmi sem á ađ sýna á hve gott Nóbelskáldiđ var gyđingum. Hannes skrifar:

„Í ţessu sambandi verđur ţó ađ sýna hinu stóryrta skáldi sanngirni. Rösklega hálfu ári eftir ađ Laxness setti ţessa vitleysu saman var hann á Púshkín-hátíđ í Moskvu. Hann skrapp ţá einn daginn í Tretjakov-safniđ og átti tal viđ forstöđumanninn, sem kvađst ekki hafa á veggjum myndir eftir Chagall. Rússneskur almenningur vćri ekki hrifinn af Chagall, ţví ađ hann vćri meiri gyđingur en Rússi. Laxness gagnrýndi ţetta dćmi um gyđingaandúđ vćgum orđum í „Ţánkabrotum frá Moskvu“ í Tímariti Máls og menningar 1949. Vakti gagnrýni Laxness mikla athygli, jafnt á Íslandi og öđrum Norđurlöndum.“

Hér bregst Hannesi aftur bogalistin, međ ţví ađ trúa á skáldskap. Má ţađ vel vera, ađ Laxness hafi komiđ viđ í Tretyakov listasafninu í Moskvu, en hann greinir ekki frá nafni forstöđumannsins sem á ađ hafa hreykt sér af ţví ađ verk eftir Chagall hafi veriđ fjarlćgđ vegna ţess ađ ţau vćru máluđ af gyđingi. Ađ slík hafi veriđ gert fer reyndar víđs fjarri. Verk Chagall í Tretyakov-safninu voru mjög mörg og héngu ţau flest alla tíđ í sölum safnsins - einnig áriđ 1973 ţegar stórsýning á verkum Chagalls var haldin í safninu og listamanninum var bođiđ á hana í eigin persónu. 

96dfc970ef50125d3edccca207563e01--gouache-painting-marc-chagall

Hér geta menn lesiđ grein sem JTA (Jewish Telegraphic Agency) sendi út um sýninguna í Moskvu áriđ 1973. Hannes Hólmsteinn Gissurarson veđur í villu um verk Chagalls ţví hann trúir blint á rithöfund. Verk Chagalls voru aldrei bönnuđ í Sovétríkjunum. Ţau voru hins vegar bönnuđ í Ţýskalandi nasismans. Á ţví er mikill munur og má Hannes varast ađ setja sífellt samasemmerki á milli Sovétríkjanna og Ţýskalands nasismans. Ţau voru slćm ríki, hver á sinn hátt, en ađ líkja helförinni viđ ađrar morđöldur eru siđleysi.

Ógnir sovétsins, morđin, hungriđ og Gúlögin voru afleiđingar misheppnađrar hugmyndafrćđi og mannlegrar grimmdar, en nasisminn sem var ţađ sama ţróađist lík í skipulega útrýmingu á einum minnihlutahóp, sem í árhundruđ hafđi veriđ á milli tannanna á Evrópumönnum.

Viđ megum heldur ekki gleyma ţví ađ Laxness var skáld og hann skáldađi. Viđ getum ţví heldur ekki notađ Laxness sem áreiđanlega sagnfrćđilega heimild líkt og sumir gera. Ég hef t.d. sýnt fram á ađ laug um veru sína í Berlín áriđ 1936 og fékk Hannes ađ nota ţađ í einum af bókum sínum. Laxness var ekki sagnfrćđingur, en hann talađi afar illa um gyđinga, eins og ég, Snorri G. Bergsson og ađrir hafa bent á.

Hannes er međlimur í evrópskum samtökum sem gera lítiđ úr helförinni - samkvćmt virtum alţjóđasamtökum gyđinga

ţessari fyrirsögn skal ég gjarna bera ábyrgđ á, ţví ég hef skrifađ um ţátttöku HHG á vafasamari ráđstefnu sem alţjóđleg gyđingasamtök lýsa vanţóknun sinni á (sjá hér).  Fund ţann sem fjallađ er um í grein minni er ekkert einsdćmi fyrir Hannes. Hann var nýlega á fundi í Vilnius sem hann sagđi frá á FB sinni. Ţar hélt hann ţví fram ađ sveitir kommúnista hefđu drepiđ sígauna skipulega í Litháen og ađ ţetta hafi komiđ fram á ráđstefnunni í Vilnius. Ţegar ráđstefna ţessi býđur ekki helstu sérfrćđingum í sögu Romafólksins og Sintifólks í Litháen, er ekki nema von ađ sagan brenglist. Í landinu í dag búa um 2500 sígaunar. Um 500 ţeirra búa í hreysahverfi sem ţeir sjálfir kalla Taboras en Litháar Parubanka. Hverfiđ er viđ flugvöllinn í Vilnius og er ţyrnir í augum yfirvalda. Hér má lesa um Romaţjóđina í Taboras. Forfeđur Romafólksins í Litháen kom flest fyrir 1940 frá Úkraínu og Moldavíu. Hér er hćgt ađ lesa, hvernig litháisk yfirvöld koma fram viđ Rómafólkiđ í dag.

Hannes og sígaunarnir

Rússar gerđu sígaunum aldrei mein á ţann hátt sem Hannes heldur fram án nokkurra sannana máli sínu til stuđnings. Niđurlćging á Romafólki er hins vegar töluverđ í Litháen nútímans eins og má lesa um hér eđa hér. Hannes Hólmsteinn ćtti ađ kynna sér söguna betur áđur en hann dreifir lygi frá vafasömum samtökum öfgaţjóđernissinna.

Ísland hefur stutt verkefni sem eiga ađ bćta ađstćđur sígauna í Litháen, sem frćndur okkar Norđmenn greiđa ađ mestu, og svo kemur Hannes Hólmsteinn Gissurarson međ falsfréttir af gyđingamorđum Sovétríkjanna í Litháen frá Vilnius, landinu ţar sem Ţjóđverjar myrtu 195.000 gyđinga međ dyggri ađstođ heimamann; Landi Lithauganna ţar sem yfirvöld afneita mjög virku hlutverki í Litháa morđsveitum helfararinnar og reisa í gríđ og erg styttur af morđingjum gyđinga ef ţeir gefa ekki götum og stofnunum sínum nafn gyđingamorđingjanna; Landinu ţar sem fólk er ofsótt fyrir ađ gagnrýna stjórnvöld, ef ţađ hefur gagnrýnt hyllingar nútímayfirvalda í Vilnius á morđingjum gyđinga í síđara stríđi. Ţeir eru dýrkađir sem "frelsishetjur" vegna ţess ađ ţeir börđust gegn Rússum.

Ekki ćtla ég ađ kalla Hannes gyđingahatara frekar en Laxness, ţví ég veit ađ ţađ er Hannes alls ekki. Hannes hins vegar frćgur fyrir ađ koma sér á mannamót og kennarastofurnar fyrrum, en ţví miđur umgengst hann af og til einnig sjálfviljugur furđulega ósiđlegt fólk sem gerir lítiđ úr fórnarlömbum gyđingafjöldamorđa Litháa. Vona ég ađ Hannes jái ađ sér hiđ fyrsta og bíđ ég nú eftir afsökunarbeiđni frá Hannesi.

Hannes og Halldór

Hannes fađmar Halldór um ţađ leiti sem skítleg "pogrom" menningarelítunnar í HÍ gegn Hannesi hófust.

Fleiri dćmi um "stóryrđi" Laxness um gyđinga.

Fyrir utan öll dćmin um fúkyrđi Nóbelsskáldsins sem finna má í bók Snorra G. Bergssonar Erlendur Landshornalýđur? skal hér nefna ađ Laxnes ritađi eftirfarandi ţvađur í Alţýđubókina (1929):

“Viđ H.Í. er kennarastóll í fornserkneskum trúargrillum, og er síst ofmćlt ađ tilvist ţess k. sé ein háđulegasta níđstöng sem menningu norrćns kyns hefur veriđ reist í hennar konungdćmi. ... ljúga ađ henni vćminni töfratrú austan úr Miđjarđarhafsbotnum ... gera ómerkilegum fornritum serkneskrar kynkvíslar hćrra undir höfđi en helgiritum og fornsögum vors ágćta kynstofns, og ţađ í landi sem nefnt hefur veriđ vagga norrćnnar menningar og andagiftar. ... Hefur lygaform ţetta eđa pseudomorphose sem Spengler svo nefnir hina serknesku töfratrú ... kristnina, komiđ miklu meira ruglingi á sálarlíf flestra germanskra ţjóđa en vort, en ekki er ţess ađ dyljast, ađ mjög sýkti hún jarđveg íslenskrar hugsunar lengi.” 
 
Ţetta skrifađi ungur mađur, sem hafđi veriđ í kaţólsku klaustri og sem kom út úr skápnum sem sósíalisti áriđ 1928. Finnst Íslendingum ţađ ekki ekki nokkuđ ótrúlegt? Ef ekki ótrúlegt, ţá kannski ógeđfellt?
 
Laxness ritađi ađra grein í bókina sem hann kallađi Kvikmyndin ameríska. Ţar skrifar hann um ţađ sem hann kallar “semitíska verslunarmenn” sem framleiđa myndir í Hollywood".

Segjum ţađ bara eins og er. Skáldiđ kunni sig ekki og sýnir okkur klárlega ađ gyđingafordómar grasseruđu jafnt međal nasista og sósíalista á Íslandi.

Hannes and FriedmannsHannes međ mjög hötuđum gyđingi. Eitt sinn sá ég mynd af honum á töflu jarđvísindamanns H.Í. sem var hreint gyđingahatur. Ég á viđ mynd af Friedman.

Sanngirni?

Prófessor Hannes biđur í grein sinni, sem ég skrifa hér um, um ađ nútíminn sýni ţeim sem sýndu ţessa fordóma sanngirni.

Nei, ţađ verđa ađ vera takmörk fyrir svokallađri sanngirni segi ég, ţví margir sem breiddu út gyđingafordóma á 20. öld á dylgjukenndan hátt, útatađan í minnimáttarkennd og öfund, voru međsekir í stćrsta ţjóđarmorđi 20. aldar.


Síđbúnar árnađaróskir til kollega míns

Guđrún í músinni

Nýveriđ gerđist Guđrún Sveinbjarnardóttir fornleifafrćđingur gömul, ef kalla má 70 ára fólk gamlingja. Sjötugir eru ađ minnsta kosti lögleg gamalmenni. Biđst ég afsökunar á dómhörku minni og orđavalinu ef ţađ fer fyrir brjóstin á einhverjum. Ég er t.d. ađeins 57 ára ađ aldri, en fyrir skemmstu var ég kallađur "gamli". Ţótti mér ţađ eins og klipiđ vćri í rassinn á mér og var ţađ fjári sárt. Ţví undir ellimerkjum mínum, einstaka krabbameinsćxli og stirđum liđum er ég vitaskuld rokkandi únglíngur.

Óska ég Guđrúnu, sem ég vann einu sinni međ í nokkra daga í Reykholti, til hamingju međ ađ geta nú sinnt öđrum málum en fornleifum í ellinni og gefiđ sig ţannig ađ fullu ađ baráttumálum sínum og hobbýum í London, ţar sem hún hefur búiđ mjög lengi.

Ekki vissi ég fyrr en nýlega ađ Guđrún hefđi önnur áhugamál en fornleifar og aftur fornleifar.

Hún, og sér í lagi eiginmađur hennar prófessor Robert Boyce (hjá London School of Economics), hafa lengi veriđ stuđningsfólk BDS-samtakanna. Ţađ eru samtök sem vilja kippa fótunum undan Ísraelsríki međ ţví ađ kaupa ekki ţađan vörur. Oft má ţekkja ţetta fólk í verslunum, ţar sem ţađ stendur međ stćkkunargler yfir annarri hverri vöru til ađ sjá hvort ţau finni nafn Ísraels á vörunni. Ef ţađ finnst setur ţađ upp vandlćtingarsvip og hendir vörunni frá sér sem vćri hún eitur.

Ţessi samtök og önnur svipuđ hafa međ árunum orđiđ svo hatrömm á međal ákveđins hóps háskólafólks á Bretlandseyjum, ađ áróđur ţess og athafnir hafa veriđ flokkađar sem hreint gyđingahatur af yfirvöldum.

Svo svćsiđ getur ţetta stuđningsfólk Palestínuaraba veriđ í málstađ sínum, ađ núverandi ríkisstjórn Englands bađ háskóla í landinu um ađ kynna lagalega skilgreiningu breskra yfirvalda á gyđingahatri, hatri sem varđar viđ lög. Jo Johnson háskólaráđherra bađ háskólana um ađ fara ađ lögum og sjá til ţess ađ samtök innan háskólanna sem hefđu horn í síđu Ísraelsríkis fćru ekki yfir strikiđ og sýndu varkárni í orđavali sínu svo ţađ endađi ekki í eintómri hatursorđrćđu/gyđingahatri. Ţetta fór fyrir brjóstiđ á mörgum hatursmönnum Ísraelsríkis, međal annar tengdasyni Íslands Robert Boyce prófessor emeritus, sem löngum hefur veriđ einn svćsnasti stuđningsmađur viđ ađ útiloka háskólasamvinnu viđ Ísrael. Boyce hefur í greinum sem lesa má á netinu notađ mjög óakademískar röksemdir til ađ koma skođunum sínum á framfćri. Boyce var einn ţeirra sem ćrđist viđ ákvörđun Jo Johnsons og undirritađi yfirlýsingu sem má lesa hér í The Guardian

Guđrún fćr gyđinglega súkkulađimús

Í byrjun september í ár var haldin fjögurra daga Ísraelskynning í Roundhouse leikhúsinu í Camden í Lundúnum. Ţessi kynning fékk hiđ nćstum hrćdda nafn TLV in LND sem er stytting á Tel Aviv in London. Fyrir utan fólk sem sótti ţessa kynningu af opnum hug, eđa vegna ţess ađ ţađ er einfaldlega gyđingar, kom einnig annađ fólk međ ađra dagsskrá á svćđiđ. BDS-samtökin sem vilja veita Ísraelsríki skráveifu međ ţví ađ stöđva allan innflutning frá Ísrael mćtti međ mótmćlaskilti sín og borđa og létu sumir nokkuđ illa.

Ţekktur meistarakokkur frá Tel Aviv, Shaul ben Aderet, sem var kominn til heimsborgarinnar til ađ kynna ísraelska matargerđalist, brá á ţađ gamla ráđ ađ bjóđa "óvinum" sínum mat. Hann gekk út á međal hatursmanna Ísraelsríkis og bauđ ţeim súkkulađimús úr ísraelsku súkkulađi, kosher og frá landinu helga. 

Svo viđ víkjum aftur ađ afmćlisbarninu Guđrúnu. Hún er greinileg búin ađ finna sér áhugamál í ellinni. Hún borđar öllum stundum ísraelska súkkulađimús.

Er hún frétti af ţví ađ slík mús myndi vera á bođstólum viđ Roundhouse-leikhúsiđ í Camden, fór hún strax á stađinn. Í leiđinni ćtlađi hún ađ mótmćla tilvist Ísraelsríkis. Heimsfrćgur ljósmyndari var einnig staddur fyrir framan Roundhouse og eilífađi ţá stund er Shaul ben Aderet bauđ Guđrúnu súkkulađimús (sjá hér). Guđrún heldur svo sannarlega á glasi međ girnilegum ísraelskum eftirrétt og hún brosir sínu breiđasta eins og köttur sem veitt hefur mús. En ekki fylgdi sögunni eđa myndinni sem birtist á forsíđu Jerusalem Post, hvort hún hafi innbirt ţennan rammísraelska eftirrétt.

Guđrún á BDS-inn

Á annari mynd sem var tekin nokkrum dögum síđar í september, virđist Guđrún enn halda á glasi. Hvort ţađ er glasiđ međ súkkulađimúsinni gyđinglegu eđur ei, er ég ţó ekki viss um. En hver veit? Ég spyr Mossad hvađ var í glasinu, viđ tćkifćri.

Menn hafa misjafnar skođanir. Ţađ ber ađ virđa. Ég borđa t.d. matvörur frá Kína og Indónesíu ţó mannréttindi séu ţar fótum trođin, og hef líklega án ţess ađ vita ţađ étiđ döđlur frá Íran ţó fólk sé hengt í döđlupálmunum. Ég hef meira ađ segja átt breskan bíl skömmu eftir síđasta ţorskastríđ og komiđ til Ţýskalands, ţrátt fyrir allt. Ég geri mér grein fyrir ţví, ađ án hugvits frá Ísrael myndi ég ekki eiga almennilega tölvu. Ég sé ekki heiminn í svart-hvítri útsendingu og ţađ er miklu betra fyrir sálartetriđ. Hatur er svo hippalegt og lummó.

Fyrir utan ađ óska Guđrúnu Sveinbjarnardóttur međ 70 árin, langar mig ađ óska henni til hamingju međ ađ hafa sporđrennt ísraelska eftirréttinum í London. Batnandi fólki er best ađ lifa.

Stórt SHALOM!


Besti díll Íslendinga fyrr og síđar

Lehmann & Thors c Fornleifur copyright

Áriđ 2007 kom út öndvegisverkiđ Silfur Hafsins - Gull Íslands í ţremur stórum bindum og međal margra höfunda ţess var enginn annar en núverandi forseti Íslands hr. Guđni Th. Jóhannesson.

Verkiđ var m.a. kynnt og selt međ ţessum orđum: „Síldin hefur snert líf nćr allra Íslendinga á liđnum öldum, međ einum eđa öđrum hćtti, ţess vegna kemur saga síldarinnar okkur öllum viđ“.

Ţetta er vitaskuld hverju orđi sannara, og auđurinn sem fylgdi síldinni var hlutfallslega mestur miđađ viđ önnur auđćfi sem staldrađ hafa viđ á Íslandi, eđa úr öđru arđbćru framtaki en  fiskveiđum og útgerđ. Síldin var ţađ sem menn auđguđust mest á í ţau nćr 1150 ár sem ţeir hafa ţraukađ á ţessari merkilegu eyju okkar. 

Hitt er svo annađ mál ađ fćstir Íslendingar eru miklir síldarunnendur og matreiđa hana helst međ ţví ađ drekkja henni í sykurleđju og ediki.

Thor Thors seldi alla íslensku síldina áriđ 1944 - 250.000 dalir urđu ađ 962.500 dölum

Besta síldarsala Íslendinga fyrr eđa síđar er ţó nokkuđ frábrugđinn hefđbundnu síldasöluferli eins og viđ ţekkjum ţađ best frá síldarárunum fyrir stríđ, eđa síđar ţegar síldin kom aftur eftir 1955 eftir stutta, ca. 10 ára fjarvist.

Sú sala kom til ţökk sé viđskiptakunnáttu og útsjónarsemi eins merkasta sonar Thors Jensens athafnamanns. Eftir ađ Ísland lýsti yfir sjálfstćđi sínu áriđ 1944 var Thor Thors rćđismađur í New York útnefndur sendiherra Íslands í Washington. Síldarsalan hófst í raun, ţegar hann sem sendiherra greiddi 250.000 Bandaríkjadali til UNRRA sem var hjálparstofnun Sameinuđu Ţjóđanna sem var ćtlađ ađ ađstođa stríđshrjáđa eftir síđari heimsstyrjöld.

Ađkomu Thor Thors ađ ţessari frábćru síldarsölu er ţví miđur ekki ađ finna stakt orđ um í bókinni Silfur Hafsins og sćtir ţađ furđu í ljósi ţess ađ íslensk dagblöđ greindu ţó nokkuđ frá sölunni (sjá heimildir neđst).

Í stórverkinu Silfur Hafsins segir svo á bls. 22 í 2. bindi frá síldarsölunni áriđ 1944: 

„Áriđ 1944 flutti Síldarútvegsnefnd enga síld út en samlag saltenda sem hafđi ráđiđ 84% síldarinnar fékk löggildingu til útflutnings og síđar fékk Samvinnufélag Ísfirđinga einnig slíka löggildingu. Ađeins voru saltađar rúmlega 33 ţúsund tunnur norđanlands og 1800 tunnur syđra. Öll síldin var seld Hjálparstofnun Sameinuđu ţjóđanna sem tók til starfa 1943 ţótt samtökin sjálf vćru ekki stofnuđ fyrr en tveim árum síđar.“

Einnig er í 2. bindi Silfurs Hafsins, í kafla eftir Hrein Ragnarsson og Hjört Gíslason, rekiđ hvernig síldarsöltun dróst saman á međan á síđari heimsstyrjöld stóđ, sökum ţess ađ ekki var unnt ađ koma síldinni á framfćri í helstu markađslöndum vegna ófriđarins. Varđ t.d. allnokkuđ af saltsíld sem átti ađ fara á markađ í Svíţjóđ innlyksa á Íslandi og var hún ađ endingu notuđ í skepnufóđur. 

Af ţeim sökum má telja ţađ mjög frćkiđ afrek Thor Thors ađ selja síld sem var veidd viđ Ísland áriđ 1944 og 1945. Góđmennska Thors viđ heiminn hjálpađi ţar mjög til.

Frásögn af ţessari sölu síldar til UNRRA er einnig heldur endasleppt í hinu mikla ţriggja binda verki um Íslandssíldina. Um leiđ og Thor Thors greiddi 250.000 dali í tveimur áföngum til UNRRA, fyrst 50.000 og síđar, eđa ţann 13. október 1944, ekki meira né minna en 200.000 dali, gerđi hann kaup viđ yfirmann UNRRA í New York Herbert H. Lehman. UNRRA bauđst til ađ kaupa síld af Íslendingum og var ţađ ađ einhverju leyti vegna ţess ađ hiđ litla land í Norđri sýndi svo góđan lit og greiddi fyrst allra gjöld sín til UNRRA. Til gamans má geta ţess ađ Kanada greiddi 77.000.000 dala til hjálparstarfs UNRRA áriđ 1944, en greiddu ţá upphćđa í smábitum.

Sannleikann um ţađ sem gerđist í ţessu síldarsölumáli er kannski nćrtćkast ađ finna í Morgunblađinu í grein eftir Óskar Halldórsson útgerđarmann á Siglufirđi, sem var fyrirmynd Laxness ađ Íslands-Bersa. Í stuttu máli skýrđi Ólafur sölumálin áriđ 1944 ţannig: 

Margir síldarverkendur voru óánćgđir međ störf ríkisrekinnar Síldarútvegsnefndar, sem ţeim ţótti ekki standa sig í stykkinu viđ ađ finna og tryggja markađi erlendis - í miđju stríđinu. Stofnuđu ţessir óánćgđu framleiđundur, sem réđu 86 prósentum af síldarmagninu sem var landađ, félag voriđ 1944, sem bar heitiđ Sölusamlag síldarframleiđenda. Settu ţeir Síldarútvegsnefnd nćrri ţví út á ţekju. Félagiđ nýja, sem átti lögheimili á Siglufirđi, opnađi skrifstofu og hugđist ganga í stórrćđi, sem ríkisbákniđ og skrifstofublćkur ţess gátu ekki leyst. Ćtlađi félagiđ ađ senda mann til Ameríku til ađ freista ţess ađ selja íslenska síld en varđ of seint fyrir og bađ ţví umbođsmenn Samband íslenskra samvinnufélaga (SÍS) í Bandaríkjunum um ađ sjá um sölu síldarinnar í Ameríku fyrir sig. Ţađ reyndist hins vegar harla erfitt og greindu menn ţá fljótt ađ ţeir gátu lítiđ betur gert en Síldarútvegsnefndin.

Áđur en reyndi alvarlega á sölumennsku SÍS á síld í Bandaríkjunum áriđ 1944, tókst Thor Thors, mestmegnis ađ eigin frumkvćđi, en ađ nafninu til í umbođi samningarnefndar utanríkisviđskipta, ađ koma allri saltsíld veiddri áriđ 1944 í verđ.

Ţađ er vitaskuld athyglisvert, ađ athafnamenn á Íslandi hugsuđu um peninga međan fólk í Evrópu hugsađi líkast til allflest um ađ halda lífi. En ţađ var nú einu sinni heppni Íslendinga ađ vera nćgilega langt frá darrađardansinum og verđa ţess ađnjótandi ađ Bretar sóttu okkur heim áriđ 1940 í stađ Ţjóđverjam og vera leystir af hólmi af Bandaríkjamönnum.

Ţá launađi sig greiđavirknin viđ greiđslu gjalda til UNRRA og UNRRA keypti íslensku síldina á sama verđi og hún hafđi veriđ seld hćstbjóđanda áriđ 1943.

Venjul. saltsíld  US $    22.50 tunnan

Cutsíld..........   —     25.00  —

Sykursíld........   —     27.50 —

Matjessíld  .......   —   27.50 —

Kryddsíld ........    —   31.00 —

UNRRA sendi út fréttatilkynningu í október 1944 um greiđslu Íslendinga til UNRRA, en ekki fylgdi ţó sögunni ađ síldarkaup UNRRA hefđu fylgt í kjölfariđ.

Ţađ fréttu Íslendingar aftur á móti frá Thor Thors. Ţćr fréttir birtust síđar á árinu er Morgunblađiđ og Ţjóđviljinn greindu frá ţví, međan ađ blöđ eins og Verkamađurinn og Mjölnir á Siglufirđi skýrđu kaup UNRRA á nokkuđ furđulegan hátt og vildu eigna sósíalistum og kommúnistum hugmyndina uađ kaupum UNRRA á íslenskri síld. Ţađ var algjör fjarstćđa enda Verkamađurinn og Mjölnir ekki víđlesnir bleđlar í New York og fréttir af fyrirspurnartímum á Alţingi ekki ađgengilegir í BNA. Menn voru ósköp einfaldlega spćldir yfir ţví ađ Thorsari bjargađi ţjóđarbúinu áriđ 1947. Hann hafđi ţó hauk í horni í bandarísku utanríkisţjónustunni.

Ef ţađ er rétt, sem haldiđ er fram í Silfri Hafsins áriđ 2007, ađ seldar hafi veriđ um ţađ bil 35.000 tunnur af saltsíld til UNRRA og ađ međalverđ hinna mismunandi tegunda, 27,50 dollarar fyrir tunnuna, sé notađ sem samnefnari, tókst Thors ađ selja nćr óseljanlega íslenska síld fyrir 962.500 dali til UNRRA fyrir ađ vera svo skilvirkur viđ greiđslur til UNRRA. Skilvirkni og áhugi borgar sig nefnilega ávallt.

Thor sá sér leik á borđi fyrir Ísland ađ ţéna á hjálparstarfi til nauđstaddra. Ţađ er ekkert nýtt og er ţekkt úr ótal samhengjum síđan. Um langt skeiđ hafa Danir vart sýnt góđmennsku ađ neinu tagi, nema ef ţeir hafa af ţví verulegan ágóđa. Verra var ţađ í síđara stríđi ţegar Danir höfđu nána samvinnu viđ Ţjóđverja og öll stríđsárin voru eitt stórt sölupartý hjá frćndum okkar. Danskar matvörur voru iđulega á borđum morđingjanna sem myrtu 6 milljónir gyđinga í stríđinu. Tak Danmark!

En íslenskur fiskur, fullur af D-vítamíni og hollri fitu, sem og corned beef (nautakjötskćfa) frá Suđurameríku, var aftur á móti ţađ sem margir fangar og fórnarlömb nasista fengu ađ borđa ţegar ţeir höfđu náđ sér eftir frelsunina áriđ 1945. Margir gyđingar sem lifđu af útrýmingarbúđir og fangabúđir nasista hugsuđu oft međ lotningu til íslensku síldarinnar og nautaspađsins sem ţeir fengu međ frelsinu. Mađur einn í Ísrael sagđi mér eitt sinn frá ţessu fćđi sínu um tíma af mikilli ánćgju.

Buchenwald_Children_90250

Ungur gyđingadrengur sem bjargađ var af bandamönnum. Sá litli naut vafalaust góđs af íslenskri síld og argentínskri nautakćfu ţegar hann losnađi út úr Buchenwald-búđunum.

Áđur óţekkt ljósmynd kemur í leitirnar

Myndin efst sýnir ţá stund er lýđveldiđ Ísland fćrđi sína fyrstu "fórn" til alţjóđasamfélagsins í nauđ. Myndin, sem er blađaljósmynd, en virđist samkvćmt Newspapers.com aldrei hafa birst í nokkru blađi í Bandaríkjunum.

Fornleifur keypti nýlega frummyndina í Bandaríkjunum. Hún er tekin ţann 13. október 1944 er Thor Thors sendiherra Íslands í Washington fćrđi framkvćmdastjóra UNRRA ávísun upp á 200.000 Bandaríkjadali til starfsemi UNRRA. Međfylgjandi texti fylgdi myndinni:

W 739870........................  NEW YORK BUREAU

NEW REPUBLIC FIRST TO PAY UNRRA EXPENSES WASHINGTON, D.C. -- THE MINISTER FORM ICELAND´S FIRST REPUBLIC, MR: THOR THORS (RIGHT), PRESENTS A CHECK FOR $200,000  TO DIRECTOR GENERAL HERBERT H. LEHMAN COMPLETING ICELAND´S OPERATING CONTRIBUTION TO UNRRA. THIS NEW REPUBLIC WAS THE FIRST MEMBER COUNTRY OF THE UNITED NATIONS TO MAKE A PAYMENT TO UNRRA. ON JANUARY 14, THE GOVENMENT OF ICELAND PRESENTED UNRRA WITH A CHECK OF $50,000 TOWARDS OPERATING EXPENCES AND SUBSEQUENTLY MADE PAYMENT IN FULL FOR ITS SHARE OF ADMINISTRATIVE EXPENSES.

BU MGS LON CAN

CREDIT LINE. (ACME.)             10/13/44               (RM)

Back Lehman & Thors b

Eftir-ţankar um síld handa hrjáđum ţjóđum

Sú saga sem hér hefur veriđ sögđ af sölu síldar til neyđarhjálparstarfs áriđ 1943 er nokkuđ frábrugđin ţví hjálparstarfi sem fram fer sums stađar í heiminum í dag, ţótt enn grćđi margir á eymd annarra.

UNRRA var skammlíft framtak og ţar sligađi spilling , einkum í ţeirri deild sem sá um starfiđ í Asíu, sem og stjórnleysi líkt og hjá mörgum stofnunum SŢ, enda greinilega ekki eins mikill áhugi á ađ hjálpa gyđingum og öđrum flóttamönnum í Evrópu á sama hátt og sú hjálp sem nú hefur veriđ veitt Palestínuaröbum í tćpa 7 áratugi gegnum UNRWA, en ţađ er allt önnur saga og fjallar hún ekki um ađ auđgast á eymd annarra, heldur hvernig hjálparstarf getur orđiđ ađ iđnađi međ spillingu og hryđjuverkamennsku í ofanálag.

Ef markađir á Gaza, sem eru stútfullir af vörum keyptum fyrir styrktar- og gjafafé, eru rannsakađir, finnur mađur óendanleg mikinn mat, en ef til vill vekur ţađ ekki furđu ţegar haft er í huga ađ ađ Plestínumenn eru helsta gćluverkefni SŢ. Á blómlegum mörkuđum Gasa finnur mađur ţó ekki saltsíld frá Íslandi eđa corned beef, og 80 % allra sem ţar búa eru međ sykursýki á alvarlegu stigi. Hjálp til nauđstaddra getur ţví miđur fariđ úr böndunum ţegar ákveđinn hópur er umbunađur á kostnađ allra annarra sem kryddađ er međ hatri í garđ annars ríkis. UNRWA hefur nú starfađ í 68 ár án ţess ađ nokkur helför hafi átt sér stađ. UNRRA starfađi hins vegar ađeins í nokkur ár og átti ađ hjálpa öllum hrjáđum, hmt gyđingum, en var formlega lokađ áriđ 1949. Erum viđ ađ horfa á misjafnar áherslur, eđa er hatur margra "sameinađra ţjóđa" í garđ gyđinga einfaldlega endalaust?

Á Íslandi er ţađ hatur mjög rammt hjá mörgum, en helst á međal barna og barnabarna íslenskra nasista og vel efnađra sveitamanna sem heilluđust ađ ţýskri menningu. Kannski erfist ţetta einkennilega hatur? Hóflausar greiđslur til UNRWA, eđa t.d. hiđ glćpsamlega milljarđaflćđi til SŢ sem m.a. endađi í vösum hryđjuverkasamtaka ţegar Ingibjörg Sólrún Gísladóttir var ađ reyna ađ koma Íslandi í Öryggisráđ SŢ til ţess eins ađ taka ţátt í einhljóma haturskórnum gagnvart Ísrael. Slík fjárlát leiđa ekki til viđskiptabitlinga fyrir Ísland, heldur ađeins til fljótari ađstođar viđ hryđjuverkasamtök og skálmöld í heiminum.

Ekki er ég ađ mćla međ ţví ađ hjálparstarf sé háđ viđskiptahagsmunum sem skapast geta er styrjöldum lýkur. En er eđlilegt ađ lítil ţjóđ sem vart hefur ađra auđlind en fiskinn umhverfis landiđ ţeirra, og hefur ekki ráđ á almennilegu heilbrigđiskerfi og ţjónustu viđ aldrađa sé ađ greiđa stórfé til Palestínuaraba, sem virđast auđgast langum meira en Íslendingar á ţví ađ heyja stríđ? Menn geta svarađ ţví fyrir sjálfa sig. Fornleifur óskar sannast sagna ekki eftir ţví ađ fá heimsóknir öfgakenndra barna og barnabarna íslenskra nasista, og ţađan af síđur ruglađra sósíalista sem telja stuđning viđ árásir á vestrćn ţjóđfélög og lýđrćđi vera sniđuga lausn á vanda heimsins. 

Gyđingar í Austur-Evrópu og víđar hafa ávallt lifađ á saltsíld, sem var ódýr matur fyrir fátćklinga Evrópu. Enn kaupa gyđingar síld frá Íslandi, kannski međ ţađ í huga ađ íslensk síld bjargađi mörgum ţeirra sem lifđu af helförina.

Myndin hér neđst er úr verkinu Silfur Hafsins - Gull Íslands frá 2007 og sýnir heittrúađan gyđing frá Bandaríkjunum ađ blessa síld í plasttunnum á Neskaupsstađ. Kona hans horfir á. Ég get mćlt međ blessađri síld frá Íslandi, sem ég hef borđa mikiđ af í Ísrael og eitt sinn var međ bođiđ í dýrindis, íslenska ţorskhnakka í mötuneyti Bar Ilan háskólans utan viđ Tel Aviv. Ţegar ég spurđi kokkana hvađan fiskurinn vćri upprunninn sýndu ţeir mér pakkningarnar. Ţar var kominn íslenskur fiskur í umbúđum fyrir Bandaríkjamarkađ.

Blessađa síldin í Ísrael er ekki eyđilögđ af sykri eins og pćkilsíldin og gaffalbitarnir sem seldir eru á Íslandi. Hér um áriđ var framleiđslan á íslenskum gaffalbitunum til Rússa svo léleg, ađ síldin gerjađist í of miklum sykri og leystist hreinlega upp í lélegri olíu sem notuđ var til ađ hella á dósirnar. Rússarnir fundu lítiđ annađ en lýsi og hreistur í dósunum og kvörtuđu sáran. Síldin ţeirra var vitaskuld ekki blessuđ í bak og fyrir.

Kannski vćri ráđ fyrir Íslendinga ađ minnka sykurmagniđ í krydd- og lauksíld sinni og blessa hana til reynslu. Ţegar meiri sykur er í kryddsíld en í gosdrykkjum er vitaskuld eitthvađ mikiđ ađ ţeim sem borđa slíka sykursíld og allir kostir síldarinnar foknir út í veđur og vind í allri sykuređjunni.

Síld002

           Ljósm. Ágúst Blöndal Björnsson.

Ýmsar áhugaverđar heimildir um síldarsöluna til UNRRA:

Morgunblađiđ laugardaginn 4.11. 1944

Ţjóđviljinn ţriđjudaginn 7. 11. 1944

Mjölnir á Siglufirđi miđvikudaginn 11.11.1944

Verkamađurinn laugardaginn 18.11.1944

Morgunblađiđ sunnudaginn 31.12.1944


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband