Einn á kjammann II

Kjálkar eru ein af sérgreinum Fornleifs, enda eru kjálkaliðir Íslendinga þeir einu sem ekki eru hrjáðir af gigt og eymslum og oftast léttir og liðugir fram í rauðan dauðann og jafnvel lengur hjá sumum.

Brot úr kjamma forföður míns, sem talaði yfir sig, fannst nýlega við hellismunna í Misliya (Müsli?) í Ísrael. Greint var frá þessu í grein í Times of Israel í gær. Telja sérfræðingar að þar sé komið elsta dæmi um að menn hafi verið að rífa kjaft eftir að vitsmunaveran Homo Sapiens fór í ferðalag sitt frá Afríku. Brotið sem er úr efri kjálka er talið vera vera um 177.000 til 194.000 ára gamalt.

Ef það er rétt (og leyfist manni að efast að vanda) er ljóst að Ingólfur Sapiens hjá Útsýn í Eþíópíu fór með hópa fólks til Landsins Helga. Sapiens ættbálkur hómóanna í Afríku varð víst fyrst til í Eþíópíu fyrir um 160.000 til 200.000 árum síðan. Sapiens ættin hafði því vart verið til í meira en 17.000 ár, þegar en hún fór að álpast í utanlandsferðir. Eru sumir afkomendanna á leiðarlokum ferðarinnar (Íslandi) enn með ferðafiðringinn í genamenginu - og nú eru þeir sem urðu of seinir til fyrir um það bil 170.000 árum að leggja líf og limi sína í hættu til að komast norður á bóginn í kuldann og sæluna.

Engar holur, eða eins og sagt var í Golgata-auglýsingunni hér um árið "tannlæknirinn þurfti bara ekkert að bora".

Fyrri grein Fornleifs um kjálka.

Byltingarbifreiðin Moskvitch

Nei, Fornleifur er ekki hrokkinn upp af enn, Gleðilegt ár!

Fyrstu minningar yfirritstjóra Fornleifs af bifreiðum eru annars vegar af bílum afa míns, en hins vegar úr leigubílum Bifreiðastöðvar Steindórs, sem ilmuðu af Wunderbaum-kortum með myndum af léttklæddum blondínum í strápilsum með kókoshnetubrjóstahöld. Ég ók af og til í leigubíl með föður mínum og móður áður en þau festu kaup á eigin bíl, þó strætisvagnar SVR væru nú lengst af þarfasti þjónn fjölskyldunnar.

Faðir minn og móðir tóku ekki ökupróf fyrr en 1968, þegar foreldrar mínir keypti sér Cortínu. Faðir minn kom frá landi þar sem bílar þóttu ekki nauðsynlegir og hjól voru aðalfararskjótinn. Í hollenska hernum hafði honum ekki tekist betur til í bílprófi sem hann átti að taka, að hann bakkaði á og braut grindverk og lenti ofan í skurði, en þá var hann reyndar að taka próf á hertrukk. Því tel ég útilokað að hann hafi fengið ökuskírteini þá, og var hann settur í skrifstofustörf með hann gegndi herskyldu.

Moskvitch

Fyrsti fjölskyldubíllinn sem mér var ekið í svo ég viti til, var Moskvitch móðurafa míns, Vilhelms Kristinssonar. Hann átti tvo, Moskvitch M-402, þriggja gíra, sem hann keypti árið 1956 og Moskvitch M-407 (fjögurra gíra) sem hann keypti ca. 1962, þegar sú gerð kom fram.

Þetta voru frekar ódýrir bílar, en óþéttir og harðir, en þeir voru ágætir í vetrarhörkum, þegar annað á hjólum fraus. Þá komst þessi Síberíuchevy leiðar sinnar, hvert sem var. Veit ég lítið um viðhaldskostnað við þessa bíla, en afi hrósaði þeim miðað við enskar druslur sem hann átti síðar.

Moskvitchinn var eitthvað seldur á Bretlandseyjum og man ég eftir því að ég rakst á einn gamlan þegar ég bjó og stundaði nám í Durham 1988-89. Þess má geta að einnig var framleidd gerð sem kölluð var M-410 sem var með drif á öllum hjólum. Var hægt að nota hana sem dráttarvél.

Moskvitchinn var framleiddur af MZMA verksmiðjunni í Moskvu. MZMA er skammstöfun fyrir Moskovsky Zavod Malolitrazhnykh Avtomobiley, sem á íslensku útleggst Smábílaverksmiðja Moskvuborgar. Moskvitch þýðir einfaldlega Moskvubúi.

Afi var enginn efnamaður, og alla tíð flokksbundinn Krati, sem jafnvel keypti Alþýðublaðið eftir að þá hvarf. Þó hann hefði haft ráð á dýrari bíl, mátti maður sem krati ekki berast á og mér er sagt að hann hafi átt þennan bíl með öðrum um tíma, en það tel ég nú frekar hafa verið Austin-bifreið sem afi átti fyrr með fjarskyldum frænda ömmu minnar. Sá maður varð frægur fyrir að koma of seint í 100 metra hlaup í keppni í tugþraut á Ólympíuleikunum árið 1936. Hann fékk að hlaupa einn, þrátt fyrir að hafa móðgað foringjann.

Ný gerð af Moskvitch var til sýnis í KR-heimilinu árið 1956

Afi sagði mér á sínum tíma, að hann hefði farið að skoða M-420 módelið af Moskvitch í KR heimilinu og séð þar áróðurskvikmynd um ágæti hans. Nokkrum dögum síðar festi hann kaup á eintaki og ekki sakaði að frændi hans (líklegast of fjarskyldur til þess að ég geti kallað hann frænda) átti Bifreiðar og Landbúnaðarvélar, sem fluttu inn þessa eðalkagga, en þá var B&L á Ægisgötu 10, þar sem kollega minn Bjarni F. Einarsson hefur lengi verið með Fornleifastofuna sína.

Mér þótti alltaf gott að aka með afa í Moskvitchinum, eða Mosaskítnum, eins og ég kallaði M-407 módelið, því ég man nú mest lítið eftir M-402 gerðinni. Eitt situr enn eftir í minningunni. En það var sérstök lyktin (en sumir kölluðu þetta fýlu) í Moskvitch, sem ég hef líka fundið í Volgum sem ekki var reykt í og Lödunni minni hér um árið, sem afi fjármagnaði að einhverju leyti. Hvernig þessi ilmur var búinn til veit ég ekki, en ég hef síðar kallað þetta byltingarilm.

Ég man eftir mörgum ferðum með afa og samstarfsmanni hans, Þórði, er ég fór með þeim á 7. áratugnum í skíðagöngur til heilsubótar uppi í Hveradal. Moskvitchinn komst allt (ef logið skal eins og Rússi), og man ég eftir því að afi var að draga frjálshyggjubíla í gang á Heiðinni, sem ekkert þoldu og dóu í vetrarhörkum.

Móðir mín þykist hér aka í Moskvitch M-402, sem bar númeraplötuna R 385, en það númer fékk hann þegar á 4. áratugnum er hann keypti sinn fyrsta bíl. Hægt er að stækka myndina með því að klikka á hana með músinni.

Myndin hér fyrir ofan er tekin stuttu eftir að afi keypti fyrsta Moskvitchinn sinn. Fjölskyldan fór í bíltúr upp að Rauðhólum og móðir mín fékk allranáðugast að prófa bílinn. Hefur líklega þótt öruggast að gera slíkt í Rauðhólum, þar sem yfirvöld sáu ekki til. Móðir mín situr við stýrið, en amma mín sýnist mér að sé hálfsmeyk í farþegasætinu. Faðir minnt tók myndina í vetrarhörkunni í Rauðhólum: Myndin er að mínu mati hálfgert meistarastykki og hefði sæmt sér vel sem auglýsing fyrir Moskvitch bíla og hefði vafalítið kætt fólk austan járntjaldsins, nú þegar það var farið að venjast því að vera laust við Stalín og framtíðin öll virtist ljósari en fyrr.

Stjarna allra bílanna í fjölskyldunni, og þar á meðal má nefna Austin, Skoda, Mercury Maverick, Wartburg, Honda, Skoda Fabia, Rolls Roys (?), Cortínur, Hyundai og líklega eitthvað japanskt rusl, er óneitanlega Moskvitcharnir hans afa. Það er einfaldlega ekki hægt að kaupa slíka bíla í dag... Þeir eru löngu komnir á söfn og því alls ekki úr vegi að nefna þá á Fornleifi.

Sjáið línurnar. En allt var þetta "design" stolið. Ljósmynd: Sergey Korovkin