Íslenskar súpermýs

 

Nýlega minntist ég á Åge Meyer Benedictsen. Langamma hans á Íslandi hét Jarþrúður Jónsdóttir og trúði því að íslenskar mýs gætu róið á kúadellum. Íslendingar trúa oft hvaða dellu sem er. Má til að mynda nefna Kínverja nokkurn sem vill verða keisari uppi á öræfum og dellunni í íslenskum fjármálafurstum áður en allt hrundi á Fróni. Ég reyndist sannspár í færslu minni um þá í frásögninni um súpermýsnar íslensku, sem fyrst birtist 6.11.2007.

---

Dr. Ebenezer Henderson, Skotinn sem gerðist prestur í Danmörku og dreifði biblíum út um allt, velti líka fyrir sér veraldlegum fyrirbærum. Hann velti fyrir sér íslenskum músum í ferðabók sinni frá Íslandi árið (1818). Þar skrifar hann á blaðsíðum 417-19 um athuganir Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar, sem fyrst komu út í Íslandslýsingu þeirra árið 1772. Rannsóknir þeirra bentu til þess að hagamýs söfnuðu berjum og öðru ætilegu á þurrar kúadellur, sem þær svo roguðust með niður að næsta læk, hoppuðu um borð og stýrðu dellunni með halanum, þangað til þær voru komnar heilu og höldnu á áfangastað.

Hr. Hooker, sem einnig ferðaðist á Íslandi, henti gaman af þessari vitleysu hjá Eggerti og Bjarna og segir okkur að sérhver viti borinn Íslendingur hlægi af þessari upplýsingu Eggerts og Bjarna.

En Henderson var trúmaður og hann tilkynnti lesendum sínum með mikilli andargift í bók sinni Iceland: Or the  Journal of A Residence in the Island during the Years 1814 and 1815:

"Having been apprised of the doubts that were entertained on this subject, before setting out on my second excursion, I made a point of the account, and I am happy in being able to say, that it is now established as an important fact in natural history, by the testimony of two eye-witnesses of unquestionable veracity, the clergyman of Brjamslæk, and Madame Benedictson of Stickesholm, both of whom assured me that they had seen the expedition performed repeatedly".

 Ebenezer Henderson hafði mikil áhrif á skeggtísku Össurar Skarphéðinssonar

Madame Bendediktsson, sem hét Jarþrúður Jónsdóttir (og var kona Boga Benediktssonar faktors og fræðimanns) hafði á sínum yngri árum haft möguleikann á því eina kvöldstund, að virða fyrir sér mýs við strönd lítils stöðuvatns, og sjá hvernig litlu dýrin léku listir sínar sem ferjumenn. Maddaman greindi einnig frá því að mýsnar hefðu notað þurra sveppi sem töskur.

Annað hvort hefur frú Jarþrúður sjálf verið á sveppum þetta sumar, eða að hún hafi verið berdreymin í meira lagi og hefur máski séð fyrir sér Íslendinga árið 2007 fyrir utan Bónusverslun, en ekki getað sett þá sýn í samhengi - ekki trúað sínum eigin draumum.

Þetta athæfi íslenskra músa þótti enn svo merkilegt árið 1832, að alþýðufræðararnir hjá Penny Magazine sögðu frá þessu og bættu við myndinni af íslenskum músum á siglingu.

Nú er vandamálið bara, að ég veit ekki hvort þetta er rétt eða rangt. Ég hef aldrei fylgst með músum. Geta íslenskar mýs siglt á kúadellum og hafa þær yfirleitt leyfi til þess? Sumir íslenskir fjármálasnillingar geta greinilega siglt á hvaða dellu sem er og er þeim trúað fram í rauðan dauðann.

Merki Þjóðminjasafns Íslands

 

Skotið yfir markið á Skriðuklaustri

 

Mér sýnist að Steinunni Kristjánsdóttur fornleifafræðingi hafi enn einu sinni brugðist bogalistin. Staðhæfingagleði og ímyndunarafl hennar í fjölmiðlum hefur á undanförnum árum verið mjög frjótt og alltaf vakið þó nokkra athygli innan fræðigreinarinnar. En margt af því sem hún hefur greint frá í fjölmiðlum, þegar það var vertíð á fornleifarannsóknir í gúrkutíð fjölmiðlanna á sumrin, hefur þó alls ekki reynst á rökum reist þegar betur var að gáð.

Fyrir nokkrum árum hélt Steinunn Kristjánsdóttir því fram, að fundist hefðu bein tveggja grænlenskra kvenna, (inúíta), sem hefðu verið í meðferð á Skriðuklaustri. En á Skriðu var spítali eins og oft tíðkaðist í sumum klaustrum á miðöldum og síðar. Úr því dómadagsrugli spunnust alls kyns vangaveltur og ævintýri. Erlendur nemi í mannfræði, sem greinilega var ekki með nóga reynslu, greindi beinin svona glannalega og stjórnandi uppgraftarins gleypti það hrátt. Þekktur, danskur mannfræðingur sem ég benti á frétt Sjónvarps um beinin, gat út frá myndunum einum í henni haldið því fram við mig, að þau væru örugglega ekki af grænlendingum (ínúítum). Síðan hefur heyrst lítið til systranna frá Kúlusúk, sem um tíma var talið að hefðu geispað golunni á annálaðri klíník austur á landi. Ekki fór eins mikið fyrir leiðréttingum í fjölmiðlum eins og fyrir stórfréttum um Grænlendingana.

Í fyrra hélt Steinunn því fram, að maður með einkenni "fílamannsins" hefði dáið á Skriðuklaustri. Hún blandaði þar illilega saman tveimur sjúkdómum. Sjá frekar hér.

Gula örin bendir á holrúm í oddi "oddsins". Slík holrúm er út í hött á örvaroddi fyrir lásboga. Kannski eru menn á Skriðuklaustri á því að áður óþekkt tegund af dum-dum oddum hafi verið fundnir upp á Íslandi.

 

Nú er kominn nýr sumarreifari frá Skriðuklaustri. Greint var frá honum í fréttum Sjónvarps nýlega. Oddur af ör úr lásboga hefur nú fundist þar, að sögn, og sveinar biskups hafa ekki meira né minna verið að skjóta með lásboga á Skriðuklaustri. Þessi vangavelta kemur af því að ungur kandídat frá Svíþjóð segir að amboð sem fannst í rústunum í sumar hafi verið örvaroddur fyrir lásboga frá 16. öld.

Aldrei hef ég séð þessa gerð að lásbogaörvaroddum áður, en tel mig sem sérfræðing í fornleifum miðalda þó nokkuð vel inni í þeim gerðum sem þekkjast á Norðuröndum og Evrópu frá 12. fram á 16. öld til að geta sagt að gripurinn sé ekki örvaroddur. Gripurinn, sem fannst á Skriðuklaustri, er úr bronsi og er það nær óþekkt að lásbogaörvaroddar hafi verið gerðir úr því efni á þeim tíma sem hann hefur verið notaður, því það er einfaldlega of létt fyrir þann kraft sem boginn býður upp á. Svo er „oddurinn" ekki steyptur. Hann er holur að innan (sjá mynd) og ójafn, og virðist vera úr rúllaðri samanhamraðri málmþynnu (sjá mynd hér neðar). Ef þetta væri lásbogaoddur væri vart líklegt að hann hæfði marks og heldur ekki með ör úr viði sem var með ferhyrnt  þversnið og hvöss horn, eins og viðarbúturinn í kopargripnum bendir til.  Slík ör leikur alls ekki að stjórn.

Hér sést hin hlið "oddsins" og er greinilega ekki um steyptan grip að ræða. Oddurinn er holur. Ljósmyndin efst er af heimasíðu Skriðuklausturs, og sýnir hún gjörla að oddurinn er holur að innan (dum dum oddur?) og að "örin" er ferstrend.

 

Á Austurglugganum, agl.is, er greint svo frá:

"Steinunn telur nær öruggt að vopnið sé ættað frá sveinum Skálholtsbiskups frekar en bræðrunum á Klaustri.

„ Veraldlegir höfðingjar og biskupar áttu vopnabúr og voru með verði, sem kölluðust sveinar. Það eru til heimildis um bardaga á þessum tíma sem þeir lentu í. Það er ekki vitað til þess að klaustrin hafi sérstaklega átt vopnabúr og það er ekkert sem bendir til þess að slíkt búr hafi verið hér eða bræðurnir átt vopn. Líklega hafa biskupssveinarnir komið hingað og tapað vopnum sínum með einhverjum hætti en það eru heimildir um að Skálholtsbiskups hafi oft verið hér á ferð.""

Svei mér er ég hræddur um að sveinum biskups sé kennt um of mikið á Skriðuklaustri og séu allir saklausir af þessum skörungi. Sveinn var reyndar orð sem notað var í þessu samhengi fyrir þjóna biskups og var bein þýðing orðinu puer, (ft.-i  á latínu, sem eiginlega þýðir drengur eða sveinn, og hefur það orð alltaf verið notað um þjóna heldri manna), sem ég tel líklega hafi verið amboð til að ota í eitthvað annað en andstæðinga sína. Kannski hefur þetta verið bakklóra ábóta? En þessi gripur getur ekki með neinu góðu móti talist vera vopn.

 

Hettir þú einhvern á Skriðu, Oddur?

Jhaaaaá, Svein.