Eldgosamyndir Sæmundar Hólm

 

Nú á tímum flýgur meistari Ómar Ragnarsson jafnan fyrstur yfir nýbrunnin hraun og landbrot og getur samtíminn lengi þakkað honum þau afrek, þótt sum þeirra jaðri jafnvel við lögbrot.

Á 18. öld var Sæmundur Magnússon Hólm, prestur, listamaður og altmúligmaður ein besta heimild okkar um eldsumbrot. Sæmundur var jafnvel svo góður, að han skrifaði bók, sem kom út á dönsku (Om Jord-Branden paa Island i Aaret 1783)  og þýsku  (Vom Erdbrande auf Island im Jahr 1783) um Skaftárelda, og það án þess að hafa séð eldana sjálfur. Reyndar var Sæmundur fæddur í Meðallandssveit og kannaðist því vel við alla staðhætti. Lýsingar hans á Skaftáreldum byggja þó eingöngu á rituðum frásögnum sem honum bárust til Kaupmannahafnar, þar sem hann dvaldist við nám á meðan á gosinu stóð.

Þótt áhugamenn um íslenska eldfjallasögu þekki flestir rit Sæmundar um Skaftáreldana 1783, þá kannast líklegast fæstir við litaðar pennateikningar hans af ýmsum íslenskum eldfjöllum og gosum þeirra. Sæmundur hófst greinilega allur á loft og teiknaði gos, sum hver sem hann hafði aldrei séð.  Hvað hefði þessi maður ekki getað gert hefði hann flogið FRÚ eins og Ómar. 

Myndir Sæmundar eru í dag geymdar á Konunglega Bókasafninu í Kaupmannahöfn og í fyrravor gerði í mér ferð á safnið til að skoða þær og fékk að ljósmynda án eldingarljósa. Nú á þessum síðustu gosvikum deili ég nokkrum af þessum lélegu ljósmyndum mínum með ykkur til að minnast meistara Sæmundar, sem var margt til lista lagt (eins og áður greinir; sjá hér og hér).

Af þessu má ef til vill sjá að Ármann Höskuldsson og  Magnús Tumi Guðmundsson komast ekki með tærnar þar sem Sæmundur hafði hælana. Sérhver öld rúmar nefnilega ekki marga háfleyga Íslendinga.

Efst er mynd af Kötlugjá svo af Heklu, Skaftáreldum, Trölladyngju og Súlu. Líklegt er að Sæmundur hafi séð gosið í Heklu árið 1766, þá sautján vetra, en 1755 var hann aðeins sex ára er Katla gaus, en hver veit, ef til vill hefur hann séð gosið. Takið eftir lýsingu hans á Kötlugosinu (efst). Jafnvel má sjá eldingar í gosmekkinum.

Eldingar yfir Eyjafjallajökli