Líkþrái biskupinn í Skálholti

Jón

nokkur var biskup í Skálholti frá 1406 til 1413. Afar lítið er vitað um þennan Jón, nema að hann var hinn fjórði meðal Jóna (Jóhannesa) á biskupsstóli í Skálholti. Í síðari heimildum var hann oft nefndur Jón danski. Hann var einn af fyrstu dönsku embættismönnunum á Íslandi. Áður en þessi Jón hneppti Skálholtsstól hafði hann verið ábóti í Munkalífi í Björgvin, sem var eitt ríkasta klaustur Noregs. Þegar Jón var kominn til Íslands reið hann vísitasíu norður um land, þar sem honum var vel  tekið. Mikið meira en þetta er nú ekki vitað um blessaðan Jón.

Við vitum einnig, að Jón hefur líklega ekki gengið heill til skógar, og væntanlega hefur hann því verið sendur til Íslands til að deyja drottni sínum með Íslendingum. Hann var holdsveikur og dó á biskupsstóli árið 1413. Í páfabréfi frá 24. júlí 1413, sem Jóhannes XXIII páfi ritaði biskupinum í Lýbíku (Lübeck), er meginefnið veikindi Jóns biskups á Íslandi. Páfi bað biskupinn í Lübeck um að grennslast fyrir um hvort presturinn Árni Ólafsson, sem síðar varð biskup í Skálholti, væri nothæfur til að hafa andlega og veraldlega forsjá með  „þeim söfnuði á úthafseyju , sem mælt sé að fyrirfinnist á enda veraldar" Samkvæmt bréfi páfa var Jón yfirkominn af sjúkdómnum, og hold hans og bein hrundu af fótum og höndum.

Förum nú hratt yfir sögu. Árið 1879 fundu menn innsiglisstimpil í jörðu í Árósi í Danmörku. Innsiglisstimpillin hafði tilheyrt Jóni biskupi í Skálholti. Á innsiglinu mátti lesa þetta:  

 + SIGILLU: IohIS: [DEI:GRA:EPIS] COPI:SCALOT

Enginn Íslendingur frétti af þessu innsigli áður en ég gerði það skömmu eftir að ég hóf nám í fornleifarfræði við háskólann í Árósi árið 1980. Ég hafði samband við Kristján Eldjárn forseta Íslands og ritstjóra Árbókar Hins íslenzka Fornleifafélags, (þegar enn var stíll var yfir því riti), og hann hvatti mig umsvifalaust til að skrifa grein um innsiglið, sem má lesa hér.

Eftir langa og lærða skýringu á því hvaða Jón hefði getað átt innsiglið, komst ég að þeirri niðurstöðu að innsiglisstimpill þessi  hefði tilheyrt Jóni hinum fjórða í Skálholti og að hann hefði líklega verið að ættinni Finkenow.  Ættmaður Jóns, Nikulás (Niels), hafði verið erkibiskup í Niðarósi. Niels var illa þokkaður af Norðmönnum. Rændi hann dýrgripum kirkjunnar þegar hann hvarf frá Niðarósi. Upphaflega var þessi Finkenow fjölskylda komin sunnan úr Þýskalandi til Danmerkur.

Síðar hef ég hallast meira að þeirri skoðun, sem ég viðra aðeins í greininni, að líklegast hafi þessi stimpill verið gerður af óprúttnum náungum sem ætluðu sér að misnota nafn Jóns Skálholtsbiskups í Danmörku. Líkþráir menn eru oft misnotaðir.

Nýlega fann ég, í gömlum pappírum, möppu með gögnum sem ég vinsaði að mér þegar ég skrifaði  mína fyrstu grein í fornleifafræðinni. Þar var líka að finna þetta bréf frá dr. Kristjáni Eldjárn, sem ég varð þeirrar ánægju aðnjótandi að kynnast. Hann bauð mér þrisvar sinnum heim til sín í morgunkaffi snemma á sunnudagsmorgnum þegar ég var á Íslandi yfir sumarmánuðina. Hann útvegaði mér einnig vinnu við fornleifauppgröft með einu símtali. Hann hvatti mig til að rita tvær fyrstu greinar mína fyrir Árbók Fornleifafélagsins og til þess að sækja um fjármagn til að hefja fornleifarannsóknir í Þjórsárdal.

Áður birt hér 30.7.2009, birt hér stytt með betrumbætum.

Spegilmynd innsiglisstimpilsins

SKALK

 

Kristján Eldjárn, fornfræðinemi, síðar forseti Íslenska Lýðveldisins

Allir áhugamenn um fornleifafræði og sögu þekkja danska ritið SKALK, sem kemur út í Danmörku og hefur komið þar út síðan 1957. Þó ritið, sem aðallega segir frá fornleifarannsóknum og sagnfræðilegu efni, sé lítið í sniðum, þá inniheldur það heilmikinn fróðleik fyrir lærða sem leika, og er gott yfirlit yfir það sem er að gerast í danskri fornleifafræði sem og í öðrum löndum. SKALK kemur út sex sinnum á ári.

Ritið er líka óhemjuvinsælt og hefur nú 17.000 áskrifendur og marga þeirra í útlandinu. Aðeins 11 áskrifendur voru á Íslandi þegar síðast var talið.

Ég er eini Íslendingurinn, fyrir utan Kristján Eldjárn, sem hefur ritað um íslenska fornleifafræði í þetta rit. (1) Kristján skrifaði um rannsóknir á Bergþórshvoli. (2) Kristján Eldjárn hefur einnig verið myndefni í ritinu, sem bronsaldarmaðurinn frá Muldbjerg. (3) Kristján þótti hafa vaxtarlagið í að smeygja sér í eftirlíkingar búnings bronsaldarmanns, þegar hann var við nám í Danmörku á 4. tug síðustu aldar.

Tilvitnanir 

(1) Skalk 1994:4 

(2) Skalk 1959:4, 19-26.

(3) Skalk 1971:5, 13.

Merki Þjóðminjasafns Íslands