Vanhæfni á Þjóðminjasafni, enn og aftur

Enn einu sinni sýnir Þjóðminjasafnið vanhæfni starfsmanna sinna opinberlega. Nú síðast voru það litlir fræðilegir burðir Lilju Árnadóttur sem landsmenn fengu sýnishorn af í fréttum ríkisfjölmiðilsins ótrúverðuga. Nýlega hreppti Lilja Árnadóttir rannsóknarstöðu í nafni Kristjáns Eldjárns fyrir framan nefið á 16 öðrum umsækjendum. Sú stöðuveiting átti sér stað eftir að Ástráður Erlendsson bókmenntafræðingur og forseti Hugvísindasviðs Háskóla Íslands gerðist skyndilega álitsgjafi í ráðningarmálum Þjóðminjasafnsins. Menn spyrja sig nú, hvaða vit prófessor Ástráður hafi yfirleitt á þess háttar. Svörin verða eins sauðaleg og fá og þegar þjóðminjavörður segir alþjóð að það sé í himnalagi að spara næturvarðmanninn yfir handritaarfinum í Þjóðmenningarhúsinu. Þetta er skammarlegt fyrir Þjóðminjasafnið.

Greinilega er það þó einhvers konar bókmenntafræði sem Lilja Árnadóttir stundar, því hún hafði greinilega ekki hundsvit á því sem hún talaði um fyrir framan alþjóð í 10-fréttum Sjónvarps í gær (16.10.2013; Sjá einnig hér) og slettir út þeirri ævintýralegu skoðun sína að sylgja ein, sem fannst í Borgarfirði, hafi verið borin af höfðingja.

Lilja Árnadóttir og forvörður með sylgju úr Húsafelli

Hringjan sem fannst í Húsafelli og sem "sérfræðingurinn" Lilja segir vera frá 13. öld og jafnvel frá 15. öld, til að hafa allan varann á, er skreytt með höfðaletri. Höfðaletur er íslensk leturgerð, stílfærðir höfuðbókstafir (svokallaðir majúsklar) 16. aldar, og eru þeir ekki þekktir fyrr en á 16. öld. Allt þvaður um 13. öld og að Snorri Sturluson hafi verið eigandi þessa grips er út í hött. Gripurinn er án vafa gerður á Íslandi. Það þekkjast fleiri málmgripir með slíku letri á Íslandi eða einhverju kroti sem líkist höfðaletri, og þar sem ekkert stendur að viti.

Þar að auki er þetta ekki nein venjuleg sylgja eða hringja sem fannst í Húsafelli, heldur skreyti af reiðtygjum, hugsanlega af hnakki eða söðli.

Höfðinginn, sem Lilja sér fyrir sér, hefur greinilega verið í leðurfötum.

 

Hjóllaga hringur er hnoðaður á þorninn.

Gripurinn uppfyllir ekki þau skilyrði sem venjulega sylgja eða hringja þarf að uppfylla. Á sylgjum, hringjum og hringlaga spennum er þorn (standur). Þorni spennunnar er stungið í gegnum eitthvað, t.d. auga á leðri eða í klæðnað/vefnað til að halda saman hlutum. Á þessari "sylgju" er það ekki hægt, því á það er negldur (hnoðaður) hjóllaga, flatur hringur ofan á þorninn, sem gerir að verkum, að ekki er hægt að stinga honum gegnum eitt eða neitt. Þetta er því næsta örugglega skrautsspenna af reiðtygjum og er líklega frá 16. öld og jafnvel þeirri 17.

Þetta ætti  "sérfræðingur" Þjóðminjasafnsins að vita. Lilja hefur reyndar tekið þátt í samnorrænu verkefni sem Norræna ráðherranefndin borgaði dýrum dómum og sem á sænsku kallaðist Föremålsnomenklatur för nordisk medeltid (og þegar fínt átti að heita upp á latínu Nomina Rerum Mediævalium) þar sem tekið var saman orðasafn á lausblaðaörkum fyrir heiti á forngripum frá miðöldum. Þetta verkefni gekk afar seinlega vegna skussaháttar sumra þátttakendanna í því, og voru áskrifendurnir sem borguðu vel fyrir þessi blöð farnir að kalla það Nordisk Valium. Lilja sem tók við verkefninu af Gísla Gestssyni safnverði var ein þeirra sem til vandræða var í þessu verkefni, skilaði illa af sér og undir lokin var mér greitt sérstaklega af verkefninu til að ljúka því sem hún hafði ekki haft tíma til að sinna. Á blaði um hringjur og spennur í þessu orðasafni, sem ég geng út frá því að Lilja þekki, kemur fram, hvernig sylgjur eru notaðar og hvað einstök atriði á sylgju heita. En aldrei hefur verið til sylgja, þar sem ekki var hægt að stinga þorninum í gegnum eitthvað (sjá hér á vef HÍ hvernig á að spenna belti).

Háskóli Íslands kennir mönnum að spenna beltisólar og nota sylgjur. Ef þorninn væri eins og á sylgjunni í Húsafelli á þessu belti, er víst að menn misstu niður um sig buxurnar. Ég geri mér í hugarlund að myndin sé líkast til af belti og sylgju Ástráðs Eysteinssonar, sem hann gleymdi á Þjóðminjasafninu.

Ástæðan fyrir því að leðurleifar finnast á þessari skrautsylgju, er að þorninum hefur verið stungið í gegnum leður og síðan hefur verið lokað fyrir frekari not með því að hnoða hjólið ofan á þorninn. 

Að Lilja Árnadóttir haldi að höfðingjar landsins hafi veið hross og gengið vel girtir með risavaxnar hrossasylgjur, er hins vegar ekki alveg út í hött.