Móbergslöndin Ísland og Ítalía

Þótt móberg sé algengasta bergtegund Íslands, og að sögn Haraldar Sigurðssonar jarðeðlisfræðings - hvorki meira né minna en steinn steinanna á grjóthólmanum Íslandi - hefur því aldrei verið gert jafnt hátt undir höfði á Íslandi eins og á t.d. Ítalíu. Sumir Ítalir elska móbergið sitt ekkert síður en marmarann, og á ég ekki erfitt með að skilja það.

Móberg eða tuff (á ítölsku tufo / tofus á latínu) geta verið mismunandi bergmyndanir. Íslenska móbergið er myndað rétt undir vatni eða ís og er svokölluð Palagónít bergmyndum. Það sem fólk kallar túf (túff) erlendis er hins vegar sjaldnast palagónít líkt og íslenska móbergið. Ég ætla þó ekki að sökkva mér djúpt í gerðarfræði mismunandi móbergs, en bið fólk sjálft um að lesa um hinar mismunandi gerðir móbergs í heiminum sem eru gerð ágæt skil hér.

Móbergið á Ítalíu hefur alltaf heillað mig, síðan að ég sá það fyrst í Róm og við Sorrentó-flóa á 8. áratug síðustu aldar, og þótti um margt minna á sumt íslenskt berg. Það hefur á ákveðnum svæðum mikið notað til bygginga, enda sterkara en það íslenska og umbreytt 300 - 600.000 ára berg. Á Ítalíu eru til að minnsta kosti átta "tegundir/gerðir" móbergs sem notað er í byggingar (sjá hér). Það kemur frá mismunandi svæðum og hefur móbergið oft mismunandi lit, allt frá gráum og grænbrúnum yfir í ljósari vikurliti og mórauða liti. Það gráa inniheldur smærri korn af öðru efni, en það brúna getur verið mjög gróft. Túffið hefur verið notað sem byggingarefni síðan á dögum Etrúra (sem sumir kalla Etrúska) á 7. öld f.Kr., og er enn notað til viðhalds eldri bygginga.

Horft yfir móbergsbæinn Cori úr rúmlega 480 m. hæð. Cori er eldir en Róm.

Í fjallaþorpinu Cori di Latina í Lazio í Lepini-fjöllum suðaustur af Róm, hefur mikið verið byggt úr þessu mjúka og létta efni, sem hægt er að forma auðveldlega og jafnvel saga þá til. Það finnst í miklum mæli á svæðinu kringum bæinn.

Cori varð til sem bær fyrr en Róm og síðar bjó Rómaraðallinn hér í fjöllunum á sumrin, til að komast burtu frá mývargi og öðru pestarfé sem hrjáði hann niður á sléttunum. Þeir byggðu sumarhús sín úr kalksteini og móbergi en fluttu einnig hingað hinn fínasta marmara sem þeir reistu með hof og virðulegri byggingar. Í Róm er hins vegar einnig hægt að sjá fjölda rústa húsa sem byggð hafa verið úr móbergi, sem er alls staðar að finna í sumum hæðum borgarinnar. Góð dæmi um byggingar í Róm til forna, þar sem notast var við móberg, er hluti af Colosseum og Portúnusarhofi.

Portúnusarhof í Róm

Veggur Serviusar Tulliusar sem byggður var umhverfis Rómarborg á 4. öld f.Kr. Múrinn var hlaðinn úr tilhöggnum móbergsbjörgum. Hér er brot af honum nærri aðalbrautastöðinni, Termini í Róm.

Palatino-hæð í Róm er að miklum hluta mynduð úr móbergi og mörg hús í Róm voru hlaðin úr móbergi. Oft hafa menn þó pússað yfir þessa steina í veggjum, en dyraumgjörðir meðan að skreytingar hafa verið látnar halda sér. En í hofum og húsum í Pompeii, Herculaneum og t.d. í Cori standa veggir það menn hafa hlaðið litla ferninga af móbergi í tígulmynstur svo unun er á að horfa, t.d í Polux og Castor hofinu í Cori. Í seinni tíma byggingum t.d. frá endurreisnartímanum var hið mjúka móberg einnig notað og stendur sig enn vel. Húsið sem ég bý í í Cori hefur kjarna frá miðöldum en að hefur verið byggt mikið við húsið. Ýmis efniviður hefur verið notaður, en greinilegt er að móberg og kalksteinn eru algengasta efnið. Gatan Via della Repubblica efst í Cori, er lögð með basaltsteinferningum og í miðju götunnar er 20 sm. renna úr kalksteinshnullungum.

Miðaldabyggingar hlaðnar úr móbergi í Cori í Lazio.

Þetta röndótta hús er hlaðið úr Lazio-móbergi og kalksteini hér frá svæðinu umhverfis Cori - og er nú til sölu.

Gömul gluggaumgjörð innan í enn eldri dyraumjörð. Efnið er Lazio móberg.

Á Stóru Borg undir Eyjafjöllum, sem vitaskuld er ekki neitt síðri menningarbæli en Róm, var móberg notað í hleðslur. Oftast nær óunnið, en í einni byggingunni man ég eftir 6 eða 8 steinum tilhöggnum og strýtumynduðum, sem voru eins konar hornsteinar í byggingunni innanverðri. Ég tók margar myndir af þessum steinum, sem Mjöll Snæsdóttir hefur fengið til úrvinnslu, og get ég því ekki sýnt ykkur þær. Vitaskuld var húsið teiknað og mælt eftir öllum kúnstarinnar reglum, en ég hef enn ekki séð þessa listavel tilhöggnu steina birta í bók eða ritlingi og veit ekki hvort þeim var bjargað á safnið í Skógum.

Vart er þó hægt að byggja hof eða turna úr íslensku móbergi eins og menn gera á Ítalíu, t.d. eins og turninn (hér yfir) ofar á Via della Repubblica í bænum Cori. Turninn var var reistur í fornum stíl við kirkju sem byggð var eftir síðara heimsstríð, í stað kirkju postulanna Péturs og Páls ofar í bænum. Kirkjuskip þeirrar kirkju hrundi ofan á 40 kirkjugesti árið 1944 er bandamenn skutu á bæinn í þeirri trú að yfirmenn þýska hersins feldu sig eða héldu fund í kirkjunni. Allir kirkjugestir létust nema einn drengur, sem missti annan fótlegginn. En kirkjuturninn og Herkúleshofið við suðurmúr kirkjunnar stóðst sprengjuna og er turninn einnig að einhverjum hluta til byggður úr móbergi í bland við kalkstein, marmara og basalti.

En ef móbergið íslenska fær að hvíla sig og umbreytast í 300.000-600.000 ár til viðbótar er kannski hægt að tala um endurreisnarhús úr þessu þjóðarbergi okkar, sem mér finnst nú fallegra en margt sem íslenska þjóðin er annars kennd við. Spurningin er bara, hvort Íslendingar hafi þolinmæði að bíða svo lengi eða hvort æðri máttarvöld haldi Íslendinga út í allan þann tíma. Varla.

Kjallaragluggi með umgjörð úr móbergi á lítilli höll frá 17. öld í neðri hluta Cori. Efsta myndin sýnir hleðslu í hofi Pollux og Castors í Cori. Dyrabúnaður á húsi í efri hluta Cori, sem að hluta til er frá miðöldum. Það er í mikilli niðurníðslu en ég gæti vel hugsað mér að festa kaup á því hefði ég til þess fjármagn (veit þó ekkert um verðið eða hvort það er til sölu en ekki hefur verið búið í því í um 40 ár) eða þolinmæði gegn skriffinnum Ítalíu. Einhverjir fór í gang með viðgerðir á einhverju stigi, en gáfust upp. Yfir dyrunum er lágmynd af Maríu og Kristi.

Sums staðar hafa menn nýtt sér allt mögulegt byggingarefni. Allt var endurnýtt.

Fínustu hallir endurreisnartímans voru einnig byggðar úr því efni sem fyrir hendi var og skreyttar með gömlum súlum sem stundum var rænt úr rómverskum rústum í nágrenninu. Palazzo Riozzi-Fasanella í Cori er frá 16. öld.

Hleðsla úr móbergi frá miðöldum ofan á risavöxnum björgum úr kalksteini/marmara sem eru frá því á annari öld fyrir okkar tímatal.

Rómverskur veggur í Cori hlaðinn úr móbergi í Opus reticulatum.