Síðustu hreindýrin á Suðvesturlandi

Man einhver lesenda Fornleifs eftir því að hafa heyrt ættingja sína segja frá hreindýrum þeim sem kúrðu á Hengilssvæðinu fram til 1930? Kannski vill svo vel til að
einhver eigi í fórum sínum ljósmyndir af síðustu dýrunum, eða t.d. málverk.

Síðast hreindýrið Suðvestanlands var fangað skömmu fyrir 1930 á Bolavöllum sunnan við Húsmúlarétt, nærri Kolviðarhól.

Myndin, steinprentið, hér af ofan af hreindýrum sem urðu á leið leiðangursmanna Gaimards milli Reykjavíkur og Þingvalla er að finna í stór verki Paul Gaimards um Ísland frá 1838. Ég man ekki eftir því að nokkur hafi notað þessa mynd í bækur eða greinar um íslensk hreindýr. En þarna eru þau nú blessuð, svört á hvítu.

Hvar eru hreindýrin nákvæmlega stödd á myndinni í verki Gaimards? Kannast einhver við kennileiti á steinprenti Jolys og Bayots eftir teikningu meistara Auguste Mayers?

Skepnur á Austurvelli, dren og tómt tóbak í sjávarspendýrum

Aldrei er góð vísa of oft kveðin. Margoft hef ég bent grafandi kollegum mínum á Íslandi á að varast blaðamenn, og ávallt að fara fram á að fá að lesa það yfir sem þeir ætla sér að skrifa; Jafnvel biðja um að sjá greinina áður en hún birtist. Best er að hafa uppgröftinn sem lengst frá byggðu bóli, þangað sem blaðamenn ná ekki.

Í frétt, sem ber fyrirsögnina Blómlegt mannlíf við landnám á mbl.is, sem fjallar um rannsókir á Landssímareitnum svokallaða, má finna myndina hér að ofan og í myndatexta er sagt að þetta séu Ýmsir mun­ir gerðir úr sjáv­ar­spen­dýr­um sem voru notaðir við segla­gerð. Ljósmyndin var, eins og sést, aðsend. Eitthvað hefur týnst og tapast í sendingu, því ekki eru þessir gripir frá landnámsöld eða þeim miklu skipulagstíma sem ræddur er í greininni. Þetta eru krítarpípubrot frá 18. öld og ef til vill einnig þeirri 19.

En ekki er aðeins við blessaðan blaðamanninn að sakast. Fornleifafræðingurinn, Vala Garðarsdóttir, upplýsir að fundist hafi "rónaglar" og tengir þá við bátasmíðar við tjörnina. Kannski er það einum og mikið óskhyggja og fantasía? Menn verða að "halda hestum sínum".

Rónaglar voru naglar, sem hnoðaðir voru, kölluðust einnig hnoðsaumur, hnoðnaglar eða rósaumur. Þeir finnast t.d. í bátskumlum, og eru þá úr bát sem þar var settur og sem haugbúinn lá í. En rónaglar hafa fundist í flestum uppgröftum á Íslandi, einnig á stöðum þar sem engir bátar voru, langt inni í landi og tugi kílómetra frá sjó og vatni. Rónaglar voru boltar og saumur síns tíma, þá er Húsasmiðjan, Byko og Bauhaus voru ekki til. Ég efast ekkert um að viðgerðir hafi farið fram á bátum og skipum í hinni fornu vík, en bátsaumur einn og sér sannar það á engan hátt.

Svo er talað um "dren". Ég finn það orð ekki í mínum fjölmörgu orðabókum. Væntanlega er átt við það sem á ensku er kallað drain, og sem getur verið harla margt, eða dræn á dönsku. Er ekki bara best að kalla slíkt fyrirbæri rennu eða afhlaup.

"Brunn­arn­ir á þess­um tíma þjónaði bæði þeim til­gangi að taka við því vatni sem kom og síðan til að vera fyr­ir skepn­ur sem hafa lík­lega verið á Aust­ur­velli.“

Svona setningu má vitaskuld ekki sleppa lausri af blaðamanni með langskólamenntun. Austurvöllur var ekki til á landnámsöld. Það er þó meira en rétt að skepnur hafi, jafnt fyrr sem síðar, verið á beit í og við Austurvöll. Verðlaunakýrnar sitja enn í steinfjósi einu við Alþingisreit. Öll nyt er úr þeim farin, en kusurnar mjólka sjálfum sér ofurlaun úr Auðhumblu þjóðarinnar, meðan þær baula um rollur sem urðu úti og sleikja Búra.

Þjóðarskútan er líklegast strönduð á tjarnarkambinum og engar viðgerðir virðast vera í gangi við Austurvöll. Það gamla er rifið niður. Mann halda vonandi rónni og negla þetta, svo allt fari ekki down the dren. Risahótelin munu sletta fitu úr steikarpottum sínum í seglin og svo réttist úr kútnum. Þetta verður að gera skipulega eins og skipulega landnámið á landnámsöld, sem sagt er svo skilmerkilega frá í greininni.

Blómlegt mannlíf við landnám