Pabbi og hundurinn hans, sem ég man ekki hvað hét

Eftir að afi minn og amma í Hollandi fluttu frá íbúð við Waterlooplein í Amsterdam, þar sem nú stendur borgaróperan í Amsterdam, og löngu fyrr hafði verið síki sem hét Leprosengracht (Holdsveikrasíki), héldu þau með einkasoninn rauðhærða út í sveitasælu í Noord-Amsterdam, þangað sem maður tók ferju í þá daga.

Úti í hættulegri "hálfnáttúrunni" þótti ömmu minni nauðsynlegt að fá sér hund. Afi minn henti gaman að ósk hennar og vali á hundi. Fenginn var blakkur hundur af kyni belgískra lögregluhunda (Malinois). Þetta var afgamalt og góðlátleg grey og engir lögreglustælar eftir í honum, og eins víst að honum hafi aldrei verið sigað á nokkurn mann. Amma mín vildi fá hundinn, þar sem sígaunar (Sinti frekar en Roma) voru með búðir úti á velli þar skammt hjá, þar sem áður höfðu verið æfingabúðir knattspyrnuliðsins AJAX, sem upphaflega var að mestu knattspyrnulið gyðinga.

Föður mínum, sem nýlega varð 99 ára á himninum, þótti afar vænt um hvutta, og var aldrei banginn við sígauna og lék sér með börnum þeirra og borðaði hjá þeim broddgelti sem steiktir höfðu verið í leirhjúpi. Þá uppskrift hafði ég heyrt um löngu áður en ég las um hana í smásögu eftir Thomas eða Heinrich Mann í Menntaskólanum við Hamrahlíð.

Ég man ekki lengur hvað hvutti þessi hét - en einhvern tímann sagði faðir minn mér það. Líklegt þykir mér að Hvutti hafi ekki verið hreinræktaður Rassenhund og þessi góðlátlega skepna gerði víst aldrei sígaunum mein og hefur líklegast hvorki verið sígaunahundur né snati löggunnar í Hollandi.

Þegar Imba ritaði Hr. Tzipi Livni árið 2009

Í færslu í gær (26.7.20255) greindi ég frá afburðarugluðu bréfi Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar til Netanyahus árið 2014.

Snemma í janúar árið 2009 ritaði Ingibjörg Sólrún Gísladóttir enn fjarstæðukenndara bréf til Tzipi Livni utanríkisráðherra Ísrael. Um það ritaði ég hinu blogginu mínu Enfant Terrible (PostDoc.blog.is): 

Nokkur umræða hefur verið á Íslandi um fordæmingu utanríkisráðherra á Ísrael og greinilegan ágreining um þá fordæmingu í Utanríkismálanefnd Alþingis og ríkisstjórninni. Ég hef ritað mínar skoðanir um það mál nýlega.

Þar sem fordæming á Ísrael var rædd á Íslandi, taldi ég víst að slík fordæming hefði verið send til Ísrael, og hafði áhuga á því að athuga það. Rétt eftir áramót hafði ég samband við ísraelsk yfirvöld og spurðist fyrir um það, hvort þau hefðu fengið bréf frá íslensku ríkisstjórninni. Ég fékk þau svör, að bréf hefði komið frá íslenska utanríkisráðherranum, sem ég hef nú fengið í hendur. Bréfið er skrifað af ISG og Grétu Gunnarsdóttur sviðsstjóra (gg) á gamlársdag. Utanríkisráðherra Ísraels er titluð sem Mr. (Hr.), en annars lítur út fyrir að bréfið hafi verið skrifað af edrú starfsmönnum. 

Ég hef margoft reynt að fá bréf þetta frá Utanríkisráðuneytinu, en þar var mér tjáð, að það gæti ég ekki fengið, að það væri ekki venjan að gefa „Pétri og Páli" út í bæ slíkar upplýsingar. Það er greinilega betra aðgengi fyrir almenning og gegnsæi í Ísrael en á Íslandi. Í Ísrael get ég fengið bréfið, en ekki á Íslandi.

Talsmaður ráðherra, Kristrún Heimisdóttir, tjáði mér í morgun í síma, að bréfið hefði verið lagt fram í ríkisstjórn, og að það hafi verið greint frá því í íslenskum fjölmiðlum. Það hefur því miður farið fram hjá mér. En Kristrún sagðist reyndar sjálf vitna til þess í Fréttablaðinu í dag og hvet ég menn til að lesa hvað hún skrifar. Eftir mjög uppbyggilegt viðtal við Kristrúnu Heimisdóttur, sem kann diplómatíuna betur en sumir kollegar hennar sem ég hef rætt við í ráðuneytinu, spurði hún mig m.a. hvort ég starfaði fyrir Ísraelsmenn. Hún tjáði mér í lokin, að vel gæti verið að ráðuneytið setti nú bréfið á vefsíðu ráðuneytisins. Ég set því innihald bréfsins á bloggið mitt. Sjá neðar.

Það vekur sértaklega athygli mína að Utanríkisráðherra Íslands hvetur Ísraelsmenn til að samþykkja ESB tillögur. Ísland er ekki í ESB - ekki enn. 

Svo virðist sem ráðherra tali fyrir hönd landsmanna sinna: feelings..."widely shared and expressed by my fellow Icelanders".

Mér finnst þetta bréf vera stórmerkilegt. Hvernig getur utanríkisráðherra Íslenska lýðveldisins sent bréf til annarra landa án samráðs við alla ríkisstjórnina í svo alvarlegu máli? Ekki hefur utanríkisráðherra Íslendinga og forverar hennar stundað slík bréfaskrif til aðila í öðrum deilum, svo mér sé kunnugt um. Hvað fær Ingibjörgu Sólrúnu til að sýna erjum Ísraels og Palestínu meiri áhuga en öðrum stríðum og erjum í heiminum?  

Ég tel mig vita svarið, og vona að lesendur mínir gruni það líka.

 

MINISTER FOR FOREIGN AFFAIRS ICELAND

H.E. Mr. Tzipi Livni

Minister of Foreign Affairs of Israel

                                                                                                                    Reykjavík, 31 December 2008

                                                                                                                    UTN0812020V08.D.516

                                                                                                                                                 ISG/gg

 

Dear Tzipi [handritað]

During our discussions on various occasions I have expressed my strong belief that there is no military solution to the Israeli/Palestinian conflict and the importance Iceland attaches to respect for international humanitarian law and human rights. Accordingly, I can not but condemn the Israeli airstrikes on the Gaza Strip in the past few days, which are disproportionate and clearly contrary to international humanitarian law.

In no way do I condone the firing of rockets from Gaza in order to terrorise Israeli citizens, attacks which are also clearly in violation of international humanitarian law. As you will remember, I had the opportunity to visit Sdrot in 2007 and am well aware of the traumatizing effects of continuous rocket attacks on the civilian population. But a sustainable and enduring peace is the only way to ensure the security of all civilians in the region, Israelis and Palestinians alike. The present actions by Israel are likely to create an environment in the region which will make a just and sustainable peace even more difficult to achieve.

My feelings of horror and sadness regarding the consequences of the renewed Israeli military operations in Gaza are widely shared and expressed by my fellow Icelanders. I appeal urgently to you and the Israeli Government to accept the EU proposal on an immediate ceasefire. It is also essential to lift the blockade on Gaza and secure humanitarian agencies unrestricted and secure access. At the same time it is imperative to reactivate the Peace Process with a view to ending the occupation and reaching a solution providing for two States, Israel and Palestine, living side by side in peace within secure and recognized borders.

 Yours sincerely

Sign.

Ingibjörg Sólrún Gísladóttir

VIÐBÓT 13.1.2009

Í gærkvöld sendi ég tölvubréf til Utanríkisráðuneytisins og forsætisráðherra:

Til utanríkisráðherra

Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur

Virðulegi utanríkisráðherra,

Mig langar að  greina frá því, að ég hef ritað opinberlega um bréf yðar til utanríkisráðherra Ísraels frá 31.12.2009, sem ég las fyrst um í grein aðstoðarmanns þíns í Fréttablaðinu í morgun. Sjá: http://postdoc.blog.is/blog/postdoc/entry/769102/

Ég leyfi mér að lýsa furðu minni á hvatningu þinni til Ísraelsmanna til að samþykkja friðartillögur ESB. Íslendingar hafa ekki kosið um aðild að ESB og þú skýrir ekki frá því af hverju Íslendingar styðja þær tillögur. Hamas hefur hafnað tillögum ESB, eins og búast mátti við. Þeir eru í útrýmingarstríði gegn Ísrael og hafa verið það frá stofnun samtakanna.

Fyrst utanríkisráðherra notar sterkari orð um aðgerðir Ísraela í bréfi sínu til Ísraelskra yfirvalda, en þau sem hún notar í sama bréfi um aðgerðir Hamas í áraraðir, langar mig að benda virðulegum ráðherra á, að hvert einasta af þeim þúsundum flugskeyta Hamas, sem falla á svæði í  Ísrael sem eru jafnþéttbýl og Gaza, eru brot á alþjóðasáttmálum.

Í von um að friður megi ríkja fyrir botni Miðjarðarhafs, þrátt fyrir að margir Íslendingar hafi í áraraðir stundað ógeðfelldar samlíkingar á örlögum gyðinga í Síðari heimsstyrjöld við örlög íbúa Gaza, sem styðja hryðjuverkasamtök, sem hafa útrýmingu Ísraelríkis og gyðinga á stefnuskrá sinni.  Öfgafullar skoðanir Íslendinga skipta ef til vill ekki miklu máli fyrir heiminn, en þær eru vel þekktar.

Með bestu kveðjum,

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Fornleifafræðingur

[o.s.fr.]

Alvitur Andri sendi mér heillaóskir

Andri Snær stökk upp á nef sér í morgun, fyrir fótaferðatíma venjulegra Íslendinga - og kallaði mig bjána. Síðan, sá hann vonandi að hann var algjör asni, og eyddi hann athugasemdum sínum til mín og Hermanns Helgusonar náttúruljósmyndara. Þetta var fyrsta afmælisgjöfin sem ég fæ í ár og það fyrirfram, því það enfant terrible sem þetta skrifar verður ekki hálfsjötugt fyrr en á morgun. 

Andri hafði hellt sér yfir þekktan íslenskan ljósmyndara, sem tekið hafði mynd af sér, þar sem hann lallaði niður að kajak sínum gegnum kríumergð og það alveg löglega eftir kindaslóða. Andri Snær ætlaði að maðurinn á FB-myndbandi Hermanns Helgusonar væri útlendingur, enda talaði Hermann Helguson við kríurnar á ensku.

Maður skilur vel þóttann í hinum fljúgandi frændum Andra. Þótt Andri Snær fljúgi um allar jarðir og eyði náttúrunni í postulahlutverki sínu, líkt og hin sænska Gretta Túnberg, þá getur hann ekki heyrt þegar ameríkanska er menguð af íslensku. Það þykir mér slakt af slíkum heimsmanni. Algjör bjáni eins og ég get meira að segja séð það.

Nú, Andri háfjallasól sá kannski eftir því að menga myndskeið Hermanns Helgusonar og fjarlægði sig og falleg ummæli um mig, "bjánann", sem og dólgsleg skilaboð til ljósmyndarans. En myndskeiðið má sjá hér. Þar sem Andri bannaði mér einu sinni að nota fjölnota mynd af sér, set ég hér mynd af ljósmyndaranum "útlenska" sem Andri Snær réðst á eins og bandóð kría.

Bjáninn þakkar háfjallasólinni vandaðar kveðjur.

Riddarasaga í tilefni aldarafmælis dr. Bjarna F. Einarssonar

Ljósmynd VÖV 2025

Menn gerast gamlir - og kerlingar hafa tekið öll völd. Það er af sem áður var, að riddarar riðu um héruð. Nú kafríða okkur aðeins kexruglaðar konur sem vilja selja okkur á fæti inn í ESB sem allra fyrst með kvennafalsi.

Nýlátinn kollega okkar Bjarna, kallaði Bjarna jafnan "riddara", enda Bjarni riddaralegur og góður drengur. Þess vegna er þessi færsla tileinkuð honum á þessu stórafmæli hans, en nákvæmur aldur Bjarna er ekki vel þekktur frekar en meginþorri þeirra minja sem hann grefur úr jörðu. Íslendingabók í Netsokkum  telur hann vera 70 ára gamlan í dag +/- 25 ár við öll frávik, svo þetta stemmir greinilega prýðilega. 

Nýlega heimsótti ég forleggjara minn, Søren Møller Christensen, sem einnig er mikill riddari og býr nú að hluta til á Suður-Fjóni. Søren rúntaði m.a. með mig á sætsýn og sýndi mér fasteignir og annað sem á áhuga hans allan. Hann sýndi mér einnig slot og hallir, þ.á.m. höllina Broholm sem eitt sinn var í eigu Sehestedsættarinnar. Broholm er líklega best þekkt vegna síðasta Sehestedsins þar, Jørgen Sehesteds, sem gerðist mikill nasisti og skrifaðist á við stór lítilemnni í Þýskalandi, líkt og bandóðar valdakonur á Íslandi gera í dag.

Broholm nærri Svendborg. Fornleifaskálinn er ljósa byggingin til vinstri á myndinni. 

Vegna nazístandsins missti æru og eitthvað af eignum eftir stríð. Stórnasistinn Reinhard Heydrich, sem Illugi Jökulsson ímyndaði sér að hefði leikið fótbolta á Melavellinum þegar hann kom hingað ungur á þýsku herskipi, var vinur Sehesteds-nasistans og heimssótti hann á góssið. Þegar Heydrich hafði verið ráðinn af dögum árið 1942, dvaldist ekkja hans á góssinu Broholm. 

Afi nasistans, Niels Frederik Bernhard Sehested var mikill forngripasafnari og teiknaði hann sjálfur og byggði fornminjaskála sem hann reisti við höllina sína, þar sem hann safnaði saman um það bil 60.000 forngripum, fyrst og fremst steinöxum stríðsóðra Dana, en einnig smælki frá síðari tímum.

Sendiherra Fornleifs rak strax augun í riddara steyptan úr bronsi, sem hefur verið skreyti á bíslagi á reiðtygjum. Sá sendisveinninn strax líkindi með riddaranum á Broholm og riddaranum á Valþjófstaðarhurðinni. Sjón er sögu ríkari. Riddarinn á Broholm er líklega álíka gamall og riddarinn á Valþjófsstað myndi ég ætla.

The Original Sin

Does the Original Sin really exist? Hardly, but sometimes one is in doubt. Children often pick up, learn, or are influenced by what is given to them, good or bad. It is a Biblical sin and not a genetic or hereditary one, originally referring to Christian (mis)interpretation of the story about Adam and Eve.

The blond boy in the picture grew up in a family of well known Danish Nazi Collaborators. He didn´t choose his parents. When he addressed the future with his Nazi arm-stretch and stern look, he was not finally formed as an individual - and certainly a poor, little victim of his parents extremes and surroundings.

Possibly in protest to the tarnished Nazi-legacy of his father and uncle, the boy understandably became a hardline left-wing active in his adulthood, thus distancing himself properly from the sins of the fathers, while being accepted by those who despised his family´s Nazi activities. 

This photograph, which was confiscatet by Danish Freedom Fighters, has been published by the Museum of Danish Resistance in Copenhagen. My friend, former History-lecturer Leif Rosenstock, who worked in the archive of the museum, once showed me this photo, and another one depicting a macabre Christmas tree of the Bryld Family, decorated with Danish and Nazi flags.

Later, when the innocent boy become a professor of History at a Danish University, he distanced himself as much as he could from the Nazi mistakes of his family. However, like many members of the Danish far Left, he had a common enemy with the Nazis in his family.  His choice of profession was even more problematic as his speciality was 20th century Danish history and WWII. 

The boy-historian finally retired, but the red and brown joint values didn´t.

As a fierce critic of the Jewish state, the professor once in a while gave people the feeling that he was still not healed from the trauma of his upbringing in an extreme Nazi-collaborator environment - nor his adult extreme left sympathies. Some people stick to their "values" to the very end.

In  2025, actually a couple of months ago, a possible mixture o childhood indoctrination and his "socialist" adulthood had a backflow, when he found the urge to attack a much younger colleague, a research archivist of the Danish National Archives in a Danish Daily, Kristeligt Dagblad (The Christian Daily). The former professor demanded in a letter to the director of the Danish National Archives that the the research activist should be fired for writing a critical review of the latest works of Ilan Pappe.   

Well known for screwing up basic historical practices and facts, Mr. Pappé is not a mainstream historian who follows objectivity or critical research methods, thus became the a popular puppet used by haters of Israel. Some of his flawed work were e.g. disclosed in Eliezer Tauber´s very thorough work on the myths of the Deir Yassin alleged Massacre (The Massacre that never was, 2021), which I recently bougt and read.

To stress his disgust for a critical view on Pappé, the old professor, once so childishly copycating his parents by hailing Hitler in the living-room, added injury to insult, by wrongly accusing the archivist of having in a book, published some twenty years ago, incorrectly reported on the former Danish Firm Kampsax´ wartime collaboration with the British Iran based forces, Paiforce, in 1941. That was a rather unique and positive collaboration available to one Danish firm, when most of them - and possibly understandably - were more involved in Nazi collaboration, using slave-labourers, among them Jews, to cut costs. This has of course also been well documented by the historian under attack. Recently he supported his case with solid sources kept in the Danish National Archives.  However, Kampsax was, despite the one-off venture in Iran, mostly engaged in Nazi Collaboration during WWII (see here ad notam in anotationibus 26-28).

Further completely baseless accusations by history professor emeritus Claus Bryld, aiming at having historian Steen Andersen sacked from his position at the Danish National Archives due to his none-hateful attitude to Israel, have also been thwarted by solid facts published by Andersen.

Modern left-wing-hate toward the State of Israel, might possibly be a kind the Perpetual and Original Sin, and certainly the sister of extreme right-wing hatred of Jews and other minorities.

Going to such length as to defame a younger colleague, who obviously has a greater knowledge of the Nazi occupation of Denmark than some of his elder, is sadly not that new a phenomenon among the "ivy league" of Danish history research.

Danish Kampsax´ activities in Iran didn´t save the world from 46 year of the Horrors of the "Iran Revolution". Instead of depicting an Iranian religious hanging, I chose to have Bob Dylan sing this song about the favourite hate objects of idots in East and West,North and South. But if you don´t believe in the cruelty of Iran religious terror, seek and you will find - but don´t let it kill you now.

Til hamingju með afmælið pabbi minn

Í gær átti Anna Frank afmæli, en faðir minn hefði orðið 99 ára í dag. Hann dó árið 1994, að mínu mati um aldur fram. 

Þrátt fyrir styttra líf en hann hafði dreymt um, leið honum vel á Íslandi, að eigin sögn. Það sem hann hafði lifað af í Hollandi gaf honum mikinn lífsvilja, en góðærið og stríðterturnar á Íslandi, sem ekki tíðkuðust í Hollandi gerðu að lokum út af við föður minn. Holland áranna eftir stríð fékk enga Marshall-hjálp, gagnstætt því sem Íslendingar og frændur þeirra Þjóðverjar gerðu. Ísland var því Gósenland í samanburði við Holland, en nammið og matar-æðið á Íslandi gerði að lokum út af við föður minn. Viljastyrkurinn veikist við íslenskt bakkelsi. Það er margsannað.

Margt hefði þó getað stytt líf hans enn fyrr. Hrein heppni varð til þess að svo varð ekki. Árið 1942 flýði pabbi með föður sínum um miðja nótt í útgöngubanni á Batavus-reiðhjólum. Förinni var heitið frá den Haag til Amsterdam, þar sem stúdentasamtök og hjálparsamtök anabaptista (Mennoníta)) komu honum til Fríslands. Á Fríslandi var hann falinn/í vist hjá þremur fjölskyldum, m.a. fjölskyldu sem bar nafnið Bethlehem.

Það var nærri því búið að handtaka þá feðga á Damrak í Amsterdam þegar afi minn, sem nýbúin var að missa vinnuna í innandríkisráðuneytinu, sem hafði skrifstofur í Buitenhof í den Haag, setti pabba á bát sem sigldi til einhvers bæjar á nyrðri hluta Zaanlands. Þaðan ferjaði svo annar bátur börn og unglinga yfir til Fríslands, þar sem þeim var loks dreift á ný heimili sín. 

Hurð skall einnig nærri hælum, þegar hollenska nasistalöggan, svarta löggan svo kallaða, kom og ætlaði að sækja pabba og ömmu, en nágrannakona, frú Kroon, bjargaði þeim (sjá frásögn hér). 

En áfram var vegið að föður mínum eftir dauða hans. Sendiherrafrú íslensk í Kaupmannahöfn tókst að að gera föður minn að Vestfirðingi í veislu hjá gyðingum í Kaupmannahöfn. Að vera Vestfirðingur er vitaskuld ekki það versta sem hugsast getur.

Sendiherrafrúin keypti óhemjumikið glingur af frú Hartogssohn í verslun þeirrar síðarnefndu í miðborg Kaupmannahafnar. Ég þekki konuna, gyðing, og sér í lagi mann hennar vel og ritaði merkar greinar með honum, þangað til að honum þótti ég of rauður - síðar varð hann helsti stuðningsmaður Trumps í Danmörku. Hann ber reyndar annað nafn en spúsa hans. Eitt sinn, þegar þessi vinur minn var orðið í nöp við mig, þá var mér tilkynnt af þessum meðhöfundi mínum, að faðir minn væri alíslenskur og að íslenska sendiherrafrú þekkti fólkið mitt sem væri frá Norðvesturíslandi. Þar með var faðir minn í einu kvöldboði orðinn faðir Vilhjálms Hraðskreiða lögmanns. Gyðingafjölskyldan stendur víst enn í þeirri trú að ég sé að Vestan. Þar tókst Helförin og baktalið svo sannarlega vel.

Í hjarta Amsterdam, þar sem faðir minn bjó tæp tvö fyrstu ár lífs síns á nýjum hluta Waterlooplein, þar sem löngu fyrr hét Leprozengracht (Holdsveikrasíki), handan við hornið á gamla Waterlotorginu þar sem alla tíð hafði verið markaðstorg gyðinga. Þegar faðir minn fæddist var Holdsveikrasíkið einnig orðið að Waterlooplein. Langafi minn (sjá hér) átti hús og verkstæði í Rozenstraat og bauð þeim að búa, en amma mín þoldi ekki tengdaföður sinn allt of vel, svo það var afþakkað. Miklu fyrr höfðu forfeður afa míns búið í Vlooienburg skammt frá húsi sem meitari Rembrandt var með á lágri leigu.

Þar sem afi minn og amma bjuggu, á nýjum hluta Waterlooplein, var miklu síðar byggð konsert- og óperuhöll Amsterdam, kölluð Stopera (Staatsopera) og nú er víst búin að fá nafnabreytingu í Nationale Opera & Ballet - líklegast svo að Hollendingar gleymi sem fyrst vandalismanum sem unninn var á svæði gamla gyðingahverfisins í Amsterdam eftir að Þjóðverjar höfðu rústað flestum byggingum þar. Samkvæmt nákvæmum mælingum hefði íbúð afa míns og ömmu verið nærri miðju aðalsviðinu í hinni forljótu óperubyggingu. 

Síðan fluttu hjónin Willem og Elisheeva (Elísabet) með sinn einkason út í hálfgera sveitasælu til Norður Amsterdam, sem var eyja sem menn tóku litla ferju til að komast út í, en nú fer maður þar yfir með neðanjarðarlest á svipstundu. Síðar, á 4. áratug aldarinnar, fékk afi minn vinnu í innanríkisráðuneytinu í den Haag, í deild sem sá um landvinninga Hollendinga í Ijsselmeer.

Þegar faðir minn kom til Íslands var hann á leiðinni til Kansas með Grínkort (Green Card) upp á vasann, en hann ákvað fljótt að vera um kyrrt á Íslandi. Honum leist betur á unga konu, sem hafði verið pennavinur hans, en sléttur Kansas. 

Það þurfti því mikið til að koma pabba fyrir kattarnef, en góða lífið á Íslandi er eins og vitað er hættulegt fyrir menn með veikt erfðamengi, og hefur drepið margan góðan dreng.    

Á 100 ára árstíð pabba að ári ætla ég að fara á óperu, Simon Boccanegra eftir Verdi, á sviðinu þar sem faðir minn fæddist svona cirka. Síðan skal haldið að húsinu þeirra í Norður-Amsterdam og minnst æfingavallar Ajax sem þá var þar og sígaunanna sem faðir minn lék sér í óþökk ömmu minnar. Síðan skal haldið á góðan indónesískan veitingastað, þótt Jakarta í Amsterdam sé ekki lengur til, en á 8. áratug síðustu aldar þekktu þjónarnir ömmu mína, sem þeir höfðu þjónað þar fyrir stríð. Síðan skal haldið til den Haag og heimsótt þau þrjú hús sem fjölskyldan bjó í, og að lokum farið til Fríslands og heimsótt það býli við ströndina, þar sem faðir minn bjó hjá Doopbsgezinde-fjölskyldunni Bethlehem. Ég lofa að haga mér ekki á Fríslandi eins og Egill Skallagrímsson gerði forðum.

Þess má geta að pabbi var líklega fyrsti kaupmaðurinn með framandi innflytjendavöru á Íslandi. Áður en hann hóf að flytja inn krydd sem engin þekkti, var mest framandi vara sem maður gat fundið gamlar og skrælþurrar kúrenur. Hann flutti inn krydd og seldi hinar rómuðu kryddhyllur grimmt (sjá hér) og sekkjavöru fyrir NLFÍ. Meðal þess sem honum þótti skemmtilegast að flytja inn voru indónesísk krydd og matvara frá fyrirtækinu Conimex í Baarn skammt frá Hilversum. Verksmiðju Conimex heimsótti ég eitt sinn með karlinum og þar var tekið vel á móti manni.

 

Mestmegnis voru það Hollendingar búsettir á Íslandi, eða Íslendingar sem höfðu verið í námi í Hollandi sem keyptu Indónesíukryddin. Þegar faðir minn gerðist of veikur til að reka heildverslun sína, Amsterdam, óskaði Skúli Þorvaldsson í Síld og Fisk eftir leyfi til að taka við umboðinu, sem faðir minn veitti honum góðfúslega. Nú er Conimex orðið að þrælakistu Unilever risasamsteypunnar. Ég næ í mín indónesísku krydd, þegar ég kem stundum við í Hollandi.

Lambert van Haven á dós

Byggingameistari fyrsta hluta Kirkju Vors Frelsara í Kaupmannahöfn, n.t. á Kristjánshöfn, var ættaður frá Hollandi. 

Meistari sá hét Lambert van Haven (ættarnafnið borið fram fan Hafen), stæðilegur og rauðhærður arkitekt, sem alist hafði upp að mestu í Björgvin í Noregi. Lambert van Haven skildi margt annað eftir sig í Danmörku en þessa merku kirkju sína, sem Danir hafa ekki alveg áttað sig á að eigi náinn "ættingja" í Amsterdam.

Hins vegar vita margir ölþambarar, að lítið brugghús á Ámakri (Amager Bryghus) bruggaði fyrir nokkrum árum síðan ágætan bjór sem ber á dósinni gamanmynd af byggingameistaranum í nútímabúningi með húðflúr á handleggjum. Því miður hafa þeir engin áform um að brugga meiri Lambert að sinni.

Ég er sannast sagna ekki mikið fyrir bjór, en hef smakkað þennan og fram borið. Er hann í minningunni ágætur, og vissulega ekkert í líkingu við það sull sem Lambert drakk á sinni tíð. 

Fyrir um mánuði síðan, þegar ég var að hreinsa skápa í eldhúsinu, fann ég gamla Lambert van Haven bjórdós sem er kominn á tíma og farin að bólgna lítillega. Nú þegar ég er búinn að hella úr henni í vaskinn, langar mig að minna á að elsta myndin sem til er af kirkju van Havens á Kristjánshöfn má finna á merkri altaristöflu í kirkjunni að Miklaholti (Eyja- og Miklaholtshreppi). Hægt er að lesa altaristöfluna hér á Fornleifi og einnig í tímaritinu VIND nr. 41 árið 2021

Skál fyrir því og lífinu - og Lamba heitnum úr Höfnum.

Hver var listmálarinn SÞ?

Fyrr á árinu spurði ég fjasbókarvini, hvort þeir vissu, hver hefði málað málverkið hér að ofan. Lítið var um svör.

Með vilja greindi ég ekki frá sögu málverksins, eða hvað það sýndi. Nú skal leyst frá skjóðunni í von um að einhver kveiki á perunni hvað varðar listamanninn.

Listaverkið er alíslenskt og er málað af SÞ. SÞ leigði kjallarakompu af afa og ömmu á Hringbraut á 4. áratugnum. SÞ málaði þarna vetrarmynd, útsýnið út í garðinn fyrir framan Hringbraut 76 í Verkó (Verkamannabústöðunum) sem nú er búið að steindrepa eftir viðgerðir sem fóru þar fram. Reynitrén, sem er enn hríslur á málverki SÞ, voru felld, steinveggurinn fyrir fram var mölvaður mélinu smærra, sem tók sinn tíma því steypan og bindingar í Verkó eru með ólíkindum góðar. Við viðgerðirnar voru einnig drepnar rósir afa og ömmu, sem þóttu svo fallegar, að greint var frá í dagblöðum. Sömuleiðis var myrt sjaldgæf klifurplanta sem faðir minn hafði með sér frá Hollandi og sem Ingólfur Davíðsson grasafræðingur mun hafa skrifað um. Á Íslandi er arkitektúr alt, en umhverfið er ekki svo mikilvægt og er því fórnað á altari arkitektadýrkunar.

Afi og amma gáfu mér þetta málverk, og hékk það síðar í frábærri íbúð sem ég og kona mín vorum með á leigu á Neshaganum á síðasta áratug 20. aldar. Nú er ég að íhuga nýjan ramma og viðeigandi stað á veggnum heima hjá mér í Danmörku.

Afi, Vilhelm Kristinsson (ekki fréttamaður), sem ég hef skrifað mikið um á blogginu, vegna þess að hann reyndist mér svo vel, sagði mér frá málaranum sem bjó í kompunni, á 4. áratugnum. Afa þótti málverkið svo fallegt, að hann keypti það af SÞ - eða tók það upp í leiguna. SÞ bjó í kompunni áður en gyðingurinn Hans Mann Jakobsson bjó þar eftir að hann missti annað auga sitt. Afa þótti málverkið svo fallegt, að hann keypti það af SÞ. Hans Mann Jakobssyni var hjálpað af afa og Þorsteini Steffensen (ekki leikara) sem bjó á hæðinni fyrir neðan afa og ömmu, ásamt indæliskonu sinni Guðrúnu, sem keðjureykti örlitla pípu með afar fúlu tóbaki. Í minningunni man ég mest eftir tóbakslyktinni, sem blandaðist við ilminn af signum fiski og öðru þjóðlegu ómeti. Guðrún var afar barngóð kerling og skemmtileg, og ég sat oft með ömmu í eldhúsinu hennar. 

En ég man ef til vill betur eftir síendurteknu ati sem hún stóð í við drykkjumann, sem ódrukkinn var þó hinn vænsti maður, sem bjó til vinstri á 1. hæðinni. Er hann var fullur var hann öðrum íbúum til mikils ama, en þó ekki eins og kona hans sem átti við önnur vandamál að stríða en drykkju. Þannig getur fátæktin leikið menn grátt, ef þið vissuð það ekki. Sá vínhneigði, Gunnar V.J., var óskilgetinn sýslumannsson, lærður járnsmiður, sem vann í saltfiski úti í "ættararfleifð" minni Örfirisey. En hugsanlega er hann minna þekktur sem afi kaupmannsins Jóns Geralds Sullenbergers sem kom nýlega við sögu á Íslandi, þegar hann vildi gefa verkamönnum og öðrum betri kjör í verslun sinni en einokunarklíkurnar gefa. Gunnar, afi Jóns Geralds Sullenbergers, sem afi sagði mér að hefði veið nasisti, braust inn á skrifstofu Kommúnista í Reykjavík ásamt nokkuð yngri Hauki Morthens og flýðu þeir í kjölfarið til Kaupmannahafnar. Nú, ekki meira um það. Best er að mála ekki of margar minningar.

Myndin eftir SÞ sýnir útsýnið úr kjallara fátækra Reykvíkinga á 4. áratugnum, og enn var ekki búið að reisa tvíbýlishúsin beint á móti við Hringbrautina. Það sem ég heillaðist af sem ungur var frábær hæfni málarans með pensilinn. Ég hef tekið ljósmyndina þannig að dýptin í pensilsförnum sjáist sem best. Hún minnir á vissan hátt á sumar myndir van Gogh, hvorki meira né minna.

Margir sem hafa séð myndina, án þess að vita nokkuð um hana, eru fullvissir um að franskur meistari hafi verið að verki. En þetta var "bara hann SÞ", sem ég veit því miður enn engin deili á. Getur einhver hjálpað mér með upplýsingar um SÞ?

Grímur Thomsen var "villt og undarleg vera" - Eins konar ritdómur

Árið 2022 kom út hjá Hinu íslenska Bókmenntafélagi afar merkilegt greinasafn um Grím Thomsen (1820-1896). Bókin ber titilinn Feiknstafir; Ráðgátan Grímur Thomsen, sem mér finnst reyndar lélegt heiti. Það þykir ritsjórunum Sveini Yngva Egilssyni og Þóri Óskarssyni líklegast ekki.

Guðni Th. Jóhannesson fyrrv. forseti ritaði prýðis formála og svo eru 14 mislangar, en mest heldur snubbóttar ritgjörðir um "ráðgátuna" miklu.

Skemmtilegust þeirra greina sem ég hef þegar lesið, er grein Más Jónssonar um eyðsluklóna Grím Thomsen, sem sýnir að Thomsen var hinn versti spreðibassi, líkt og Íslendingar eru víst oft með fé annarra, og í tilfelli Gríms með fé foreldra sinna.

Hugsa menn til þess, hvernig magistersritgerð Gríms um Byron við Hafnarháskóla (útg. 1845) varð allt í einu gerð að doktorsritgerð, mörgum árum eftir að hann ritaði ritgerðina, þá gæti bruðl gullsmiðssonarins frá Bessastöðum, sem gerði móður sína enn veikari en hún var að upplagi, skýrt þann furðulega akademíska bitling. Doktorsnafnbót Gríms er hugsanlega hægt að skýra með undirborðsgreiðslum til fátækra prófessora. Hugsast getur að þeim gæti hafa þótt það bót fyrir orðspor deildar sinnar við háskólann að þar hefði setið maður og doktor, sem nú var mikilvirtur embættismaður í utanríkisþjónustunni.

Þar sem ég hafði áhuga á Grími og ævistarfi hans er ég var yngri, langaði mig mjög í ritið Feiknstafi um ráðgátuna Grím Thomsen. Hún varð varð mér fátækum kvistakademíker harla dýr eftir háan sendingakostnað og tollafár sænsks okurfyrirtækis, Postnord, sem tekist hefur að knésetja hið danska sendibréf, svo ekki sé talað um hin safaríku dönsku ástarbréf, og það að fullu. Finnst mér þess konar póstdráp (Postmord) nokkuð keimlíkt tollahefnd Trumpsins í Kananslandi, og endar slík græðgi gagnvart streymi þekkingar í algjörri menningarlegri fátækt, þar sem menn þurfa að hugsa sig þrisvar um áður en þeir kaupa sér bókstaf á pappír.

Aftast í þessu annars ágæta riti um Thomsen, er ritaskrá Gríms Thomsens (ritað Ritaskrá Gríms Thomsen án eignarfalls-essins í bókinni). Því miður er ósamræmi í tilvitnunum höfunda við ritalistann aftast. En nóg um það. Þetta er mjög áhugaverð bók, sem ég ætla að taka mér góðan tíma til að lesa spjaldanna á milli.

Áður en ég keypti bókina Feiknstafi, hafði eg farið á svokallaða hollenska útsölu hjá Fornbókaversluninni Vangsgaard í Kaupannahöfn og fundið ritdóma tvo eftir Grím, sem ekki eru þekktir á Íslandi eða á meðal höfunda Feiknstafa. Hollensk útsala er alv3g örugglega heldur ekki þekkt fyrirbæri á Íslandi, þar sem allt hækkar og jafnvel margra missera afgangar á margra ára gömlum lager. Hollensk útsala fer þannig fram, að á meðan hún stendur lækkar verðið um ákveðin % á eins vikna fresti. Í landi græðginnar er slík hagfræði væntanlega mjög mikil fjarstæða.

Fyrr í ár (2025) var var ég svo heppinn að koma við á hollenskri útsölu hins æruverðuga Vangsgaards Antikvariat, sem í ár hafði leigt sér búðarpláss í öngstrætinu Rosengården. Þegar ég kom inn í bráðabirgðabúðina, utan úr kuldanum, voru þar fyrir nokkrir sóðalegir gamlir menn að róta í gömlum hljómplötum og einn í siðlegu klámi. Ég hélt rakleitt að því sem gamalt var og án safaríkra líffæramynda.

Þar fann ég m.a. möppu eina sem seld var á skitnar 30 nútímakrónur (DKK). Mappan hafði tilheyrt einhverjum menningarvita sem safnaði því sem frú Frú Thomasine Gyllembourg (1773-1856), sonur hennar Johan Ludvig Heiberg (1791-1863) og kona hans Johanne Luise Heiberg (1812-1893) höfðu skrifað í tímarit og bæklinga. 

Upphaflega hét frú Gyllembourg, Thomsine  Christine Buntzen, en tók nafnið Heiberg er hún giftist hinum geðstirða P.A. Heiberg (1758-1841), sem að hluta til var af norskum ættum. Sökum móðgunar við hið úrkynjaða majestet Dana dagaði hann uppi í Frakklandi í útlegð sem hann var dæmdur í fyrir að segja of mikið af sannleika um kónginn og hans vitstola ætt.

Eftir skilnað við hinn landflótta Heiberg, giftist Thomasine sárafátækum sænskum baróni, sem færði henni ekkert annað en fínt og forfranskað ættarnafn. Hinn sænski Carl Fredrik Gyllembourg-Ehrensvärd, sem hafði leikið "smáhlutverk" við morðið á sænska konunginum Gústafi þriðja, var dæmdur í Svea Hofret til að missa æru, eignir og vera hálshöggvinn; en hæstiréttur mildaði dóminn niður í brottvísun úr landi og afsali á aðalstign og á öllum borgararéttindum. Carl Fredrik fékk  aldrei almennilegt embætti eða lífsviðurværi í Danmörku og geispaði golunni árið 1815, þá orðinn barróni. Thomasine, sem Íslendingar sumir muna eftir á dönskum 1000 króna peningaseðlum, og það fyrir síðustu seðlaútgáfu (mynd t.v.), braust fram sem rithöfundur komin á sextugsaldurinn. Ekki má þó rugla seðlinum með henni við mynd af tengdadóttur hennar, þ.e.  konu sonar hennar, Johan Ludvigs Heibergs, en hún hét Johanne L(o)uise Heiberg, sem var fædd inn í hálfgyðinglega fjölskyldu og sárafátækt sem Louise Pätges. Móðir hennar hafði borið ættarnöfnin Hirschhorn og Hartwig, og var hún að sögn að hluta til ættuð frá Hollandi, sem reyndar er rangt. Vangamynd Johanne Luise er enn um sinn að finna á einum af þeim 200 króna seðlunum dönsku sem enn eru í gyldi.

Það voru einmitt bækur Tomasine Heiberg Gyllembourg, sem Grímur Thomsen gagnrýndi í tveimur árgöngum af Tidsskrift for Litteratur og Historie. Ritin voru Een i alle (útg. 1840, sem má lesa hér í heild sinni) og Nær og Fjærn (útg. 1841).

Skánir V.Ö. Vilhjálmsson 2025.

Ritdómarnir, sem ég fann á hollensku útsölunni hjá Vangsgaards fyrr í ár, voru gefin út hjá Reizels Forlag (sjá Een i Alle hér). Grímur var mjög dómharður í garð rithöfundarins og fór ekki eins blíðum orðum um ágæti verkanna og heimsspekingurinn Søren Kierkegaard gjörði árið 1846 í heilu bókarkorni: En literair Anmeldelse. To Tidsaldre, Novelle af forfatteren til "en Hverdagshistorie", udgiven af J.L Heiberg. Kbhv. Reitzel 1845, anmeldt af S. Kierkegaard. Kierkegaard var náttúrulega bölvað snobb.  Fyrrnefndir ritdómar Gríms er ekki finna í íslenskum bókaskrám.

Þótt ein af ráðgátunum í tengslum við Grím sé, hvort hann hafi yfirleitt haft líkamlegan áhuga á konum, þá viðgekkst hann son, sem mjög fjörug, og nærri því vergjörn norsk kona, Magdalene Thoresen (upphaflega Kragh; 1819-1893), undurfögur ásjóna hennar sem tryllti menn eins og Grím hér t.v.) kenndi honum í Kaupmannahöfn. En reyndar fyrst þegar drengurinn var kominn á fullorðinsár. Axel Peter Jensen hét meintur sonur Gríms, og dó ungur í Kína er hann var í danska flotanum.

Um samband sitt við Grím, skrifaði frú Thoresen (árið 1866) til Johanne Louise Heiberg tengdadóttur Thomasine (Heiberg) Gyllembourg, að hún hafi hitt Grím þegar hann var ungur í Kaupmannahöfn. Hann var árinu yngri en Magdalene. Hún skrifaði að hann væri en "vill, eiendommelig skikkelse, en naturkraft med en demonisk vilje, og at han gjorde henne gravid. Siden, kan hun fortelle, har hun grepet høyt og lavt for å mette den kjærlighetslengelsen som bare en som mann som han kan mette. Í ljósi fyrri skrifa frú Thoresen, þá hafði hún áður (1851) verið þeirrar skoðunar "at hun elsket ham mer enn han elsket henne." Svona safarík smáatriði vantar auðvitað tilfinnanlega í bók sem gerir Grím að ráðgátu.

 - Jamm og já. Kannski var Grímur karlinn bara bí eða fy, eða eitthvað annað sem menn merkja með bókstöfum í dag - og er mönnum, mannleysum og kynlegum kvistum því meiri ráðgáta en áður. Líklegast þykir mér þó, að Magdalenu inni norsku hugnaðist vel eyðslusemi íslenska stúdentsins frá Bessestadt. Örlæti og gjafir gera karla stundum meira "sexí" en þeir í raun og veru eru - en það er vitaskuld misjöfn kennd á meðal kvenna. En kynþokki hefur alltaf verið afar óþekkt stærð og misjafnlega greind af misjafnlega vel greindum konum. Hallast ég þó, sem algjör frístundagreinir með misantrópíska eiginleika, frekar að því að græðgin sér líbidóinu ávallt sterkari í mannverunni - hvers kyns sem hún er.

Fundur minn á greinum Gríms Thomsens á hollenskri útsölu hjá Vangsgaard, hefði komið sér vel, hefði útsalan farið fram fyrr. Fyrir bragðið er ritaskrá Thomsens í ritsafninu Feiknstafir snubbóttri en hún ætti að vera, en íslensk akademía lifir það örugglega af eins og margt annað sem hún er að afreka þessa dagana, þegar kynjafræði og kukl virðast hlaðin í alla skapaða hluti.

Grímur Thomsen, þessi merki maður, skildi hins vegar eftir sig meira en fróðustu og bestu menn héldu. Hvort hann var ráðgáta, er svo annað mál.

Þennan hefðu Hamas myrt

Rembrandt frá Rín skóp, og hefur þessi Jesús hans ugglaust verið portúgalskur gyðingur, en Rembrandt karlinn bjó einmitt á meðal þeirra í hverfi þeirra í Amsterdam. 

Er ég var ungur, fimmtán vetra eða svo, lék ég mér við að falsa Rembrandt. Ólafur forvörður hefði fljótlega komið upp um mig. Málverkinu lauk ég á tveimur dögum. Það tókst nú ekki alltof vel, sé ég í dag, enda bækur sem ég studdist við í lélegum gæðum og ég ekki orðinn eins góður og Rembi.

Nú, þegar ég er orðinn aðeins betri í tækninni og hægt er að skoða Rembubrand á netinu niður svörðinn, ætti ég kannski að leggjast í stórfalsanir á málverkum hans? Æi, líklegast ætti ég að sleppa slíkum kontrefætingi, því þessi náungi varð aldrei til nema vegna óska grikkja, rómverja og hins hatursfulla heims um að koma gyðingum fyrir kattarnef, og það vegna þess að þeir áttu að hafa drepið hið nýja goð. 

Vona ég að ég móðgi sem flesta með þeirri yfirlýsingu, enda eru þessar þjóðir enn að, og sömuleiðis ný mannkyn af alls kyns gerðum og afbrigðum - og fjölbreytileikinn verður æ meiri.