Heljarskinn - asískt útlit eða stökkbreyting ?

Stundum verður manni um og ó er maður sér útlendinga (og jafnvel Íslendinga) hamast í fornbókmenntum okkar líkt og væru þær heilagur sannleikur og einhvers konar sagnfræðirit á tag-selv-smurbrauðsborði norrænna fræða.

Þetta á vitaskuld ekki við um flesta útlenska sérfræðinga sem eru hið besta fólk sem kann þó margt listina að skjalla Íslendinga. En inn á milli leynist einn og einn grillumakari. Einmitt þeim tekst oft nokkuð vel upp í að koma að stað trú á hindurvitnum, þó svo eigi að heita að við séum komin svo langt fram á veginn, brott frá bókstafstrú 19. aldar og þjóðernisrembingi sjálfstæðisbaráttunnar. Ekki batnar ástandið þegar einstaka Íslendingur fer síðan að trúa rugli fólks sem vart getur talið læst á forna texta, íslenska eða norræna, eða búa sjálfir til ævintýri og sögur til næsta bæjar (urban myths).

Á safni einu í Noregi, nánar tiltekið að Avaldsnesi (sem fengið hefur nafn sitt frá Augvaldi sagnakonungi) á eyjunni Körmt (sem Norðmenn kalla Karmøy) nærri bænum Haugsundi í Noregi, er greint frá íslenska landnámsmanninum Geirmundi Heljarskinni .

Við gestum, sem þangað koma, blasir við myndin hér að ofan. Hún á að sýna Geirmund og tvíburabróður hans Hámund á unga aldri. Sömuleiðis sýnir hún rauðhærðan mann, Hjörr Hálfsson, konungsættar frá Rogalandi, sem samkvæmt öðru bullukollurugli, Islendingabok.is , er forfaðir minn. Hins vegar er í Íslendingabók upplýst að kona Hjörs Hálfssonar sé óþekkt. Þar hefur forsvarsmönnum ættfræðigrunnsins brugðist bogalistin. Formóðir mín er nefnilega greinilega nefnd til sögunnar í fornum ritum og hét hún Ljúfvina. Furða ég mig mjög á því, af hverju hana má ekki nefna í gagnagrunni Islendingabok.is, en grunar mig vitaskuld að fordómar og fáfræði séu líklegasta skýringin eins og fyrri daginn.

Rauðhærði forfaðir minn (skv ofanstæðri hugmyndateikningu), hann Hjörr, var víst það sem í dag er kallað "Pussy Grabber". Hann herjaði á saklausar konur konur Bjarmalands, sem liggur norðaustur af Skandínavíu. Þar tók hann einfaldlega verðandi konu sína, hana Ljúfvinu, herfangi, áður en hann gerðist landnámsmaður á Íslandi.

Ljúfvina var líklega eins og fólk var flest á Bjarmalandi - af samójeðsku bergi brotin og líklega mongólóíð í útliti. Gaman væri að fá skýringu á því af hverju hún er strikuð út í opinberri ættartölu minni. Ekkert hef ég á móti því að vera komin af prinsessunni Ljúfvinu frá Bjarmalandi.

Heldur ruddaleg "bónorðsför" forföður míns til Bjarmalands bar ávöxt og eignuðust þau Ljúfvina og Hjörr tvíburasynina Geirmund og Hámund sem fengu báðir viðurnefnið Heljarskinn vegna eins konar útlitsgalla sem þeir fæddust með.

Á fyrrnefndu safni á Augvaldsnesi er því haldið fram (með tilvísun í Ísleskan fræðimann) að Heljarskinn þýði svört/dökk húð, og er það sagt skýra útlit og nafn tvíburabræðranna og sér í lagi "asískt" útlit þeirra! Þetta kom m.a. fram á Stöð 2 í vetur sem leið og selja menn á Stöðinni það ekki dýrara en þeir keyptu og hafa að hluta til úr skáldsögu eftir íslenska doktorinn, Bergsvein Birgisson, sem búsettur er í Björgvin í Noregi. Hann tók sig til fyrir fáeinum árum og skrifaði skáldsögu, eins konar Geirmundar sögu Heljarskinns. En fyrir utan þann nútímaskáldskap, sem ekkert kemur málum við, og er að öllu leyti fantasía dr. Bergsveins sjálfs, er Geirmundur aðeins nefndur að einhverju ráði í Landnámabók og Geirmundar þætti Heljarskinns. Við lestur frumheimildanna um þennan forföður minn kemur eftirfarandi í ljós:

Fæddir Geirmundr ok Hámundr heljarskinn.

Geirmundr heljarskinn var sonr Hjörs konungs Hálfssonar, er Hálfsrekkar eru við kenndir, Hjörleifssonar konungs. Annarr sonr Hjörs konungs var Hámundr, er enn var kallaðr heljarskinn. Þeir váru tvíburar.
   En þessi er frásögn til þess, at þeir váru heljarskinn kallaðir, at þat var í þann tíma, er Hjörr konungr skyldi sækja konungastefnu, at dróttning var eigi heil, ok varð hon léttari, meðan konungr var ór landi, ok fæddi hon tvá sveina. Þeir váru báðir ákafliga miklir vöxtum ok báðir furðuliga ljótir ásýnis, en þó réð því stærstu um ófríðleika þeira á at sjá, at engi maðr þóttist sét hafa dökkra skinn en á þessum sveinum var. Dróttning felldi lítinn hug til sveinanna, ok sýndist henni þeir óástúðligir. Loðhöttr hét þræll sá, er þar var fyrir stjórn annarra þræla. Þessi þræll var kvángaðr, ok ól kona hans son jafnframt því sem dróttning varð léttari. Ok þessi sveinn var svá undarliga fagr, er þrælskonan átti, at dróttning þóttist ekki lýti sjá á sveininum, ok sýndist henni nú þessi sveinn ástúðligri en sínir sveinar. Síðan ræðir dróttning til kaups um sveinana við ambáttina. En ambáttinni sýndist svá sem dróttningu, at henni þótti sinn sonr tíguligri, en þorði þó eigi at synja at kaupa við dróttningu um sveinana. Ok tekr dróttning við ambáttarsyni ok lætr nafn gefa ok kallar sveininn Leif, ok segir dróttning þenna svein sinn son. En ambáttin tekr við þeim dróttningarsonum, ok fæðast þeir upp í hálmi sem önnur þrælabörn, þar til þeir váru þrévetrir. En Leifr leikr á lófum ok hefir virðing, sem ván var, at konungsbarn mundi hafa.
   En svá sem aldr færist á sveinana alla jafnt saman, þá guggnar Leifr, en þeir Hámundr ok Geirmundr gangast við því meir sem þeir eru ellri, ok bregzt því meir hverr til síns ætternis.

Hér má glögglega sjá og skilja að

• Þeir bræður voru stærri en gengur og gerist með kornabörn
• Þeir voru sömuleiðis einstaklega dökkir eða á anna hátt ófrýnilegir, svo mjög að móðir þeirra vildi helst ekkert af þeim vita, þó svo að að hún eins og menn ætla í dag hafi einnig verið dekkri á hörund en Norðmenn enda komin af konungum á Bjarmalandi.,

Ef nokkur trúanlegur kjarni er í þessari frásögn, sem má lesa til enda hér, þá má furðu sæta að kona af asísku bergi brotin hafi fætt börn sem voru meiri af vöxtum en gerðist á meðal norskra kvenna, og sér í lagi þar sem þeir voru tvíburar, sem oft eru heldur rýrari í vexti en einburar.

Ef Ljúfvina hefur sjálf verið dekkri á brún og brá, líkt og listamaðurinn hefur túlkað hana á myndinni í safninu á Augvaldsnesi, þá má furðu sæta að börnin hafi orðið dekkri en hún sjálf, ef gengið er út frá því að faðirinn hafi verið rauðhærður ribbaldi með ljósa húð sem skaðbrenndist þegar hann beraði handleggina.

Að mínu viti hefur það litla sem við vitum um Geirmund forföður minn og fjölskyldu hans verið skrumskælt í myllu fræðimanna sem eru illa læsir eða illa haldnir að pólitískri rétthugsun nútímans.

Eins og sjá má hér í þætti Stöðvar 2 er mýtan farin að snúast víða.

Þess vegna leyfi ég mér í vinsemd að benda fólki á að til er önnur skýring á heljarskinni tvíburanna Geirmundar og Hámundar.

 

Heljarskinn = cutis laxa

Ef þeir sem tóku sér það bessaleyfi að skrifa um hinn hörundsdökka og "asíska" Geirmund Heljarskinn, hefðu beitt rökhugsun hefðu þeir líklega leitað að öðrum skýringum á sögunni. Til er heilkenni (sem oftast nær eru stökkbreyting) í ýmsum birtingarmyndum sem bera samheitið Cutis laxa (laus húð). Oftast erfa menn þessa kvilla vegna stökkbreytinga á X-kynlitningum.

Börn með Cutis laxa

Helstu einkenni þeirra sem erfa þennan sjúkdóm, á því stigi að það aftrar þeim ekki á annan hátt en útlitsins vegna, er mikil umframhúð. Fólk með sjúkdóminn er oftar dekkra á hörund en skyldmenni þeirra sem ekki hafa heilkennin. Í verri tilfellum geta menn átt við kvilla í liðum og limum að stríða, sem jafnvel getur hindrað gang og hreyfigetu. Sjúkdómurinn getur einnig leitt til alvarlegra afbrigðileika í líffærum. Einnig er til sjúkdómur sem ber heitið Cutis verticis gyrata og sem lýsir sér í miklum húðfellingum á höfuðleðri manna.

Hér, hér , hér og hér geta menn sem áhuga hafa á cutis laxa, sem er samheiti heilkenna sem oftast erfast, lesið meira um heilkennin.

Geirmundur Heljarskinn og Hámundur bróðir hans voru drengir sem voru miklir af vöxtum, dekkri en foreldrarnir og höfðu mikla húð og hold umfram það sem eðlilegt gat talist. Útlit þeirra ögraði fegurðarmati foreldra þeirra. Kannski hefur Geirmundur forfaðir minn og margra annarra Íslendinga í æsku verið eins útlítandi og Michelin-maðurinn?

En eru Íslendingar tilbúnir að taka því að forfaðir þeirra með viðurnefnið Heljarskinn hafi verið með stökkbreytingu (mutation) sem veldur cutis laxa, utan þess að vera asískir?

Líklegast er auðveldara að lesa óþarflega í kringum það sem í raun og veru stendur um hann í fornum ritum og álykta, að hann hafi verið dökkur á húð og hár og því eins konar Asíumaður eins og móðir hans - ekki ósvipaður börnum taílenskra kvenna á Íslandi og í Noregi.

En hafði Ljúfvina einhverja ástæðu til að leggja fæð á drengina sína fyrir að líkjast sér og hafa sama litarhaft og hún? Varla. "Ljótleikinn" sem olli fráhvarfi hennar frá börnum sínum var líklega annars eðlis.

Það sem gerst hefur í nýrri sögu um Geirmund Heljarskinn og á veggmálverki á safni í Noregi eru selektívur skilningur og hlutlægar skýringar sem eru því miður vandamál víðar í fræðunum en á Íslandi. Það er svo enn verra, þegar menn fara að trúa ruglinu og jafnvel ruglinu í sjálfum sér (sjá hér).

V.Ö.V.

Skylt efni: Finnar á Íslandi

Hinar blautu miðaldir

Mér hefur sýnst að marga fornleifafræðinga dreymi um að finna eitthvað dónalegt í jörðinni. Fáum verður þó af ósk sinni. Fornleifafræði virðist einnig höfða mjög til kynferðislegra vangavelta hjá sumu fólki. Einstaka sinnum heyrir maður af uppgröftrum sem voru hálfgerðar orgíur. Aldrei hef ég lent í slíkum háska.

Archaeology and Sex eru samt óumflýjanlega samtengd fyrirbæri. Þróuð hefur verið undirgrein fornleifafræðinnar, Gender Archaeology (kynjafornleifafræði), þar sem menn velta mikið fyrir sér, hvort Óðinn og Gunnar á Hlíðarenda hafi verið gay, eða Grettir hafi verið með lítinn lim. Kannski skýra tilurð þeirra fræða líka eskimóa og fílamennina sem  einstaka fornleifafræðingar hafa haldið sig finna, t.d. við bæ Gunnars Gunnarssonar nasista og skálds. Ef gumar hafa gaman af því, er það allt í lagi mín vegna, og örugglega þægilegasta aðferð til að komast hjá því að grafa og verða skítugir eins og aðrir fornleifafræðingar. Merkið hér að ofan, sem fannst í Bryggjuborg í Belgíu og er aldursgreint til tímabilsins 1375-1450, er einnig galopið fyrir túlkun. Hvað þarna á sér stað, geta kynjafræðingar líklega skýrt fyrir okkur. Kannski er þetta gleðiganga, en eins gæti allt hæglega bent til þess að ákveðin tegund af femínisma hafi verið iðkuð á miðöldum í Niðurlöndum?

Þegar ég hélt á sínum tíma til náms í fornleifafræði, lét ég löggilda túlka þýða stúdentsprófskírteini mitt yfir á dönsku, ensku og sænsku, enda sótti ég um að hefja nám í nokkrum löndum, til að hafa vaðið fyrir neðan mig. Sænski túlkurinn var sænsk kona í Reykjavík. Er ég sótti þýðingu hennar á prófskýrteini mínu heima hjá henni, vildi hún ræða fornleifafræði við mig, sér í lagi um frjósemisfallosa sem tíðkast höfðu í þeim hluta Svíþjóðar þar sem hún ólst upp. Ég var farinn að hugsa, að blessuð konan hefði ekki fengið alveg nægju sína af slíkum tólum, og var því feginn þegar karl hennar, lítill embættismaður með hatt, kom heim og öllu tali um typpi í sænsku Dölunum var snögglega hætt. Svíar hófu reyndar mjög snemma framleiðslu á limum. Litla myndin hér fyrir ofan er af lim úr hjartarhorni sem er frá steinöld. Limurinn er af veglegri stærð. Hún hefur greinilega líka skipt máli á Steinöld.

Böllurinn á Borg

Á Stóru-Borg undir Eyjafjöllum kom margt upp úr bæjarhólnum meðan að hann var rannsakaður af þjóðfræðingnum Mjöll Snæsdóttur og mörgum misjafnlega hörnuðum ungmennum sem nutu leiðsagnar hennar í votviðrasamri íslenskri fornleifafræði. Ég var einn þeirra. Stóra-Borg var eins og leikfangakista, svo mikið fannst þar af fornleifum, að við ungmennin sem unnu með Mjöll sátum fram á rauða nótt við að þvo og skrá forngripi, og það launalaust. Ég held að eini staðurinn, þar sem eitthvað dónalegt hafi komið úr jörðu á Íslandi, hafi verið á Stóru-Borg. Þar fannst eitt sinn spýta sem hafði verið tálguð svo lystarlega til að hún líktist því sem pent fólk kallar penis erectus eða reður með reisn. Tímasetningar fornminja á Stóru-Borg eru mjög á reiki, og gæti þetta typpi hafa verið yngra en frá miðöldum. Spýtan var mjög sívöl og "tidsløs" eins og Danir segja.

Því miður get ég ekki sýnt ykkur typpið og veit ekki hvort það er lengur til, nema á skráningarkorti Stóru-Borgar rannsóknarinnar. Mikið magn fornminja úr lífrænum efnum frá Stóru-Borg hefur eyðilagst eftir að það var komið á Þjóðminjasafnið. Forvörslu á gripunum var því miður ekki sinnt sem skyldi. Þjóðminjavörður hafði meiri áhuga á fornbílum.

Hvað þessi viðarphallos hefur verið notaður í, ætla ég ekki að velta frekar fyrir mér, en sumir starfsmenn rannsóknarinnar töldu öruggt að þetta væri svo kallaður dildó, eitt af hjálpartækjum ástarlífsins eins og það var síðar kallað í auglýsingum. Kannski var þetta dildó Önnu á Stóru-Borg? Kannski átti Hjálti við vandamál að stríða. Ef svo er, á aldursgreining til 16. aldar mjög vel við. Úr þessu verður það þó ekki sannreynt.

Óháð fundi priapos erecto á Stóru Borg, var oft mjög kátt í tjaldi grafara á hólnum norðan við bæjarhólinn sem rannsakaður var. Á hólnum var á hverju sumri reist gamalt vegavinnutjald. Inni í því flugu margar blautar sögur yfir samlokum, kaffi og kleinum, en aldrei þegar gestir komu í tjaldið. Þá kom yfir menn grafarþögn og frómur helgiblær. Bestar voru sögurnar í miklum rigningum, og af þeim var nóg undir Eyjafjöllum. Mjöll var meistari í slíkum sögum og var fyrir vikið á tímabili kölluð "gamla pervertan".

Fótafrár fallus, sem ber konukríli sem ýtir á undan sér litlum sætum fallusum (tittlingum) í hjólbörum. Merkið fannst í Vlaardingen í Hollandi. Aldursgreining 1375-1450. Hvað var fólk eiginlega að hugsa á þessum tíma? Líklegast um það sama og í dag. Svona minjagripi ætti nú Reðurstofan að hafa í verslun sinni.

Klámfengin merki og tákn

Fyrir þá fornleifafræðinga og aðra sem sakna dónalegra fornleifafunda, og til að bæta fyrir reðurmissinn á Stóru Borg birti ég hér lesendum mínum og öðrum klám og blautlegheit frá miðöldum. Mest af því er frá Hollandi, þar sem slíkt hefur ávallt þótt sjálfsagður hlutur. Hollendingar kalla ekki allt ömmu sína.

Mikið er hún vígreif þessi "pussy Royale". Sumir myndu álykta þetta helgan stað.

Meðan að menn steyptu lítil pílagrímsmerki úr blý og  tinblöndum, sem pílagrímar gátu keypt sér til jarteikna þess að þeir hefðu heimsótt helgan stað eða kirkju, var einnig á 14. og 15. öld frekar blómleg framleiðsla á alls kyns merkjum sem sýndu reður, punghausa, píkur og pílagrímapussur í alls kyns stellingum. Það merkilega við hin síðarnefndu merki er, að sumir telja jafnvel að þau hafi verið afhent fólki af kirkjunnar mönnum.

Mín kenning er sú, að meðan að "miðaldaklám" var allt "verklegt" og í höndunum á Hollendingum, þá var það allt í munninum á Íslendingum - eða þangað til að Íslendingar reistu voldugasta fallusinn í heiminum á Skólavörðuholtinu.

Þreyttur kóngur. Vængina skilur maður og krónuna, en bjallan er líklegast til að tilkynna að lókurinn sé orðinn linur, eða að hann sé að koma nærri Helgustöðum.

Er hér verið að gefa í skyn, hvað pílagrímar hugsa mest um og leita að á ferðum sínum?

Ítarefni um "dónaleg" teikn á miðöldum:

• Fyrst skal nefnd grein hollenska keramíksérfræðingsins Sebastiaans Ostkamps, sem ég þekki lítillega. Ekki þarf annað en að googla Ostkaamp og vulva eða Ostkamp og penis, þá finna menn þessa skemmtilegu grein: Ostkamp, S., 2009. The world upside down. Secular badges and the iconography of the Late Medieval Period: ordinary pins with multiple meanings, Journal of Archaeology in the Low Countries 1.2, 107-125.  Einnig má finna greinina hér og hér.

• Þessi grein sem einnig birtist árið 2009 og er eftir danska konu Ann Marie Rasmussen, sem er Lektor við Duke University í N-Karólínu, er mjög áhugaverð og lýsir mest miðaldabókmenntum þýskum með órum um reður og sköp. Áhugavert!

• Svo er til ágætis bók, eða réttara sagt greinasafn, um efnið: Nicola McDonald (Ed.) 2006 Medieval obscenities. Boydell & Brewer Ltd. Hér er hana að finna Google Books.

Mikið safn miðaldadónaskapar er til í Vatíkaninu í Róm, en það er ekki til sýnis nema fyrir útvalda.