Fiskur frá Íslandsmiðum í hollensku skipi ?

Jólanótt árið 1593 sukku 24 skip í aftaka suðvestanstormi við strendur Hollands á grynningum alræmdu við eyjuna Texel. Talið er að um 1050 sjómenn hafi farist þessa nótt. Eitt af þeim skipum sem fórust í þessu mikla óveðri var rannsakað af fornleifafræðingum á árunum 1987-1997. Verkefnið er hluti af miklu stærra verkefni neðansjávarfornleifafræðinga hjá stofnun fyrir neðansjávarfornleifafræði (ROB/NISA, sem í dag er hluti af Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) í Hollandi. Skipið sem hér greinir frá hefur fengið nafnið Scheurrak SO1. Það var stórt hollensk verslunarskip, 34 metrar að lengd og 8 metrar breytt. Skipið var byggt eftir 1571 samkvæmt trjáhringaaldursgreiningu.

Lestar skipsins voru fullar af korni frá Eystrasaltslöndum er það sökk, en einnig fundust í skipinu níu tunnur á efstu lest og þremur þeirra voru miklar leifar af fiski. Fiskur þessi hefur verið rannsakaður og er líklegt að þetta hafi verið skreið sem veidd og unnin í norðurhöfum og þá líklega við Íslandsstrendur.

Skreið 

Fornvistfræðingurinn Dick C. Brinkhuizen skrifaði árið 1994 merkilega grein, sem ég fékk eintak af hjá kollega mínum á Sjóminjasafninu í Amsterdam (Nederlands Scheepvaartsmuseum). Brinkhuizen kemst af þeirri niðurstöðu, að fiskurinn í tunnunum hafi mestmegnis verið þorskur (Gadus morhua), en einnig var þar að finna keilu (Brosme brosme) og löngu (Molva molva). Brinkhuizen telur að fiskurinn hafi verið matur áhafnarinnar. Sjáið einnig safn merkilegra forngripa sem fundust í skipsflakinu Scheuraak SO1 hér.

Fiskibeinin eru skorin/hafa skurðarmerkri á þann hátt að enginn vafi getur leikið á því að fiskurinn hafi verið verkaður sem skreið. Taldi Brinkhuizen líklegt vegna stærðar fisksins og tegundanna, að hann sé ættaður úr "norðurhluta Norðursjávar eða t.d. frá Íslandsströndum". Það síðasta er nokkru líklegra, vegna þess að skreiðarverkun var líklega erfið á svæðum við Norðursjó.

Leifar þeirrar skreiðar sem fannst í SO1 flakinu, er líklega það sem hér fyrr á öldum var kallaður Malflattur fiskur á Íslandi, eða plattfiskur á Hansaramáli eða stokkfiskur. Malflattur fiskur var einnig kallaður kviðflattur eða reithertur.              

Dökku svæðin eru þeir hlutar beinanna sem fundust í tunnunum og línurnar gefa til kynna hvar skorið hefur verið og hvernig. 

 

Þýska öldin (16. öldin) sem íslenskir sagnfræðingar kalla svo, var kannski ekki meira þýsk en nokkuð annað. Virðist sem Hollendingar/Niðurlendingar hafi í Hansasambandinu gert sig mjög heimakomna á Íslandi á 16. öldinni. Verslunin á þessum tíma í Hansasambandinu var alþjóðleg í vissum skilningi. Fiskinn gætu Hollendingar hafa keypt í Brimum, en alveg eins hafa sótt hann sjálfir.

Í dag er reyndar hægt að rannsaka hvaðan fiskur sem finnst við fornleifarannsóknir er uppruninn með DNA- rannsóknum. Hefur ritstjóri Fornleifs farið þess á leit við þá stofnun í Hollandi, sem sér um minjar frá SO1, að hún hafi samvinnu um rannsókn beinanna frá SO1 við íslenska fornleifa- og líffræðinga.

Kynning á skipinu á YouTube

 

Mynd efst: Tunnubotn og fiskibein úr SO1.

Ítarefni:

Brinkhizen, Dick C. 1994: "Some notes on fish remains from the late 16th century merchant vessel Scheuraak SO1": Offprint from: Fish Exploitation in the Past; Proceedings fo the seventh meeting of the ICAZ Fish Remains Working Group. Edited by W. van Neer. Annales du Musée Royal de l´Afrique Centrale, Sciences Zoologiques no 274, Trevuren, 197-205.

Lúðvík Kristjánsson: Skreiðarverkur. Íslenzkir Sjávarhættir 4, s. 310-316.

Vatnslitateikning eftir Allaert var Everdingen (ca. 1650). Teylers Museum Haarlem. Klikkið á myndina til að sjá hana stærri. Er þetta mynd frá Íslandsströndum?