Negrinn á fjölinni

 

Nýlega skrifaði mér gamall skólafélagi minn úr MH, sem ég hef ekki séð eða heyrt í síðan hann bauð mér í fisk og heimspekilega umræðu á Hard Rock Café í Kringlunni hér um árið. Hann spurði mig út í það hvað ég hafði fyrir mér í því að ein af vangamyndunum á fjöl Daða Dalaskalla í Þjóðminjasafninu væri "blámaður"*. Það var vitaskuld góð spurning og ég svara honum ekki fyrr en nú en að vel athuguðu máli. 

Sumarið 1999, nánar tiltekið 10. júlí, birtist síðari hluti greinar sem ég ritaði um þrælasala í Norðurhöfum. Þar var meðal annars greint frá Kólumbusi og íslenskum sveinum í Birstofu (Bristol) og leiðrétti eina af mörgum meinlokum í verkinu Saga Íslands. Þennan síðari hluta frásagnar minnar kallaði ég Fjöl Daða Dalaskalla. Greinin fjallar m.a. um útskorna eikarfjöl sem varðveitt er á Þjóðminjasafni Íslands og sem er greinilega frá síðari hluta 15. aldar, en talið er að Daði Arason, kallaður Dalaskalli, hafi átt og brúkað hana sem rúmfjöl. Daði verið uppi ca 1425-1502.

Fjölin er úr eik og að öllum líkindum frá Spáni eða Portúgal. Lesa má um hana hér  og hér

 

Svo svarað sé spurningu heimsspekingsins á Hard Rock, var ég auðvitað leiddur af skoðun þess sem upphaflega skrifaði um fjölina og taldi vangamyndina af blámanni*. þegar hún kom fyrst á Þjóðminjasafnið árið 1881. En að betur athuguðu máli í kjölfar spurningar skólafélaga míns, er ég enn pikkfastur á þeirri skoðun að listamaðurinn sem skar þessa fjöl hafi verið að skera út mynd af negra (svörtum Afríkumanni eða svokölluðum svertingja/ blámanni).

Allir þeir sérfræðingar sem ég hafði samband við á söfnum þegar ég skrifaði fyrst um fjölina voru líka á þeirri skoðun. Zigzag mynstrið í hári vangamyndarinnar tel ég að sé tilraun til að sýna stífhrokkið hár. Við sjáum því miður ekki hár hinna, betur klæddu mannanna, á vangamyndunum, en englarnir á hinni hlið fjalarinnar eru t.d. með liðað hár og ekki er það skorið út í neinni líkingu við hár hins meinta negra.

 

Negri Francis Drakes

Einhvern tíma á tímabilinu 1586-1588 gaf Elísabet I Englandsdrottning Sir Francis Drake verðmætan skartgrip, sem enn er til og er kallaður The Drake Jewel. Gripur þessi ber m.a. cameo-vangamynd úr lagskiptum sardonyx-agatsteini af negra og hvítum manni.

Steinninn hefur verið skorinn þannig að vangamynd negrans er skorinn í efsta lag steinsins og á bak við hann grillir í hvítan mann, sem skorinn er í hvítt lag steinsins. Á bakhlið skartsins er smámynd máluð af Elísabetu drottningu og neðan úr þessu stóra skreyti hangir stór og mikil perla. Til eru málverk af þrælasalanum Francis Drake frá lokum 16. aldar þar sem hann ber þennan skartgrip.

Skoðum steininn með negramyndinni. Uppruni hans og aldur er ekki þekktur og gæti hann hæglega verið eitthvað eldri en hinn mjög svo samsetti skartgripur sem Elísabet I gaf Francis Drake. En vangamyndinni á cemeo steininum svipar mjög til vangamyndarinnar á rúmfjöl Daða Dalaskalla. Hálslínið og hnúturinn eru af sama meiði og á húfulausa manninum á fjöl Daða Dalaskalla.

Hvort myndin sýnir afríkanskan höfðingja/konung eða þræl er svo annað mál. En hugsanlega er hér kominn einn af þeim konungum Afríku sem Portúgalar höfðu samskipti við í lok 15. aldar. Samskipti nýlenduþjóðanna einkenndust ekki alltaf af fordómum og gegndarlausri græðgi. Síðar, á 17 öld kom til dæmis sendiherra konungsins af Kongó, Don Miquel da Castro til Lissabon til að tala máli herra síns. Hann fór síðar til Brasilíu og Hollands og var hann málaður í Brasilíu og er málverkið að finna á Statens Museum for Kunst í Kaupmannahöfn.

*Vegna kjánalegrar pólitískrar rétthugsunar og almennrar hysteríu á Íslandi má nú orðið varla nota orðið negri eða blámaður. En ég sé að þessi orð eru enn í íslenskum orðabókum, án þess að þau séu útskýrð þar sem fordómar eða rasismi.

Ljósmyndirnar af fjölinni voru teknar af höfundi, en ekki Ívari Brynjólfssyni eins og ranglega var hermt í greininni í Morgunblaðinu forðum. Hann tók mynd af fjölinni í einu lagi sem ekki var notuð í greininni.

Ítarefni.

Sjá einnig pistla mína um sögu svarta mannsins á Íslandi; Svart fólk á Íslandi I, II og III.