Til minningar um Lionel Cohen og Meyer Bubis

Síðari heimsstyrjöld er einnig hluti af Íslandssögunni, þótt sumum láti sér fátt um finnast. Þetta er brot af ljósmynd sem tekin var í Reykjavík 12. október 1940. Maðurinn á myndinni féll í Frakklandi sumarið 1942.

Árið 1994 birtist hópmyndin hér fyrir neðan í Jewish Chronicle á Englandi. Ég hafði beðið blaðið um að birta hana í von um að einhverjir þekktu þá sem sitja fyrir á hópmyndinni. Sigurður Guðmundsson ljósmyndari tók myndirnar og aðrar af gyðingunum í Gúttó á Friðþægingardeginum (Jom Kippur) í Reykjavík haustið 1940. Ég fékk bréf frá nokkrum þátttakendum og ættingjum þeirra hermanna sem lifðu síðar heimsstyrjöld af.

Einn þeirra sem ritaði mér var Maurice Kaye i Bournemouth á Englandi, sem sagðist vera maðurinn í miðröð lengst til vinstri með hönd mannsins fyrir ofan á öxl sér. Hann skrifaði að hanni hefði verið leikfimiskennari herdeildar sinnar í Reykjavík.

Ég stóð síðan í þeirri trú að þetta væri Maurice Kaye og sami maðurinn sem einnig sést á myndinni efst, og hef ég upplýst þetta í greinum sem ég hef skrifað um fyrstu samkomu gyðinga á Íslandi.

Í ágúst 2014 sá ég, að haldið var upp á 80 ára brúkaupsafmæli Maurice Kayes og konu hans Helen. Flest helstu blöð og fjölmiðlar Englands greindu frá þessum merka áfanga í lífi samlyndra hjón (sjá t.d. hér). Þar birtist brúðkaupsmynd af þeim hjónum frá 1934 og sannast sagna fannst mér hann ekkert líkur manninum á myndinni frá Reykjavík, sem hann sagðist vera. Maðurinn á myndunum í Gúttó er heldur ekki Maurice Kaye. Síðan kom ég fyrir stuttu síðan algjörlega fyrir tilviljun inn á bloggi Ellin Bessner, og sá þá hvers eðlis var.

Tvær efri myndirnar eru af Lionel Cohen, en neðsta myndin er af Maurice Kaye er hann kvæntist í Lundúnum árið 1934. Maurice var bláeygur er fjölmiðlar greindu frá 80 ára brúðkaupsafmæli hans árið 2014. Maðurinn sem hann telur sig vera á myndinni frá 1940 var svarteygur og í raun ekkert líkur Maurice Kaye.

Maðurinn á myndinni efst, sem tók þátt í Jom Kippur samkomunni í Reykjavík 1940, var Lionel Cohen, Kanadamaður frá Toronto, f. 12. apríl 1912. Hann kom til Íslands sem óbreyttur hermaður með The Royal Regiment of Canada. Árið 1942, þann 19. ágúst, féll hann aðeins 31 árs að aldri við Dieppe í Frakklandi og er greftraður í grafreit í Dieppe Canadian War Cemetery, Hautot-sur-Mer (sjá hér og hér). Hann var kvæntur Rose, síðar Richmond (1913-2005).

Hvar var þá Maurice Kaye?

Nú er ég viss um að myndin er alls ekki af Maurice Kaye sem enn býr í Bournemouth á Englandi 104 ára að aldri, heldur af Lionel Cohen. En við nánari athugun á þeim mönnum sem áður hafa ekki verið greindir af sjálfum sér eða ættingjum tel ég ljóst að leikfimisþjálfarinn Maurice Kaye standi hugsanlega efst í hægri röð við hliðina á Kurt Zeisel, sem á afkomendur á Íslandi. Maurice Kaye gæti þó hafa misminnt og hafa verið með við síðara tækifæri. Kaye sagði árið 2014 við fjölmiðla, að hann hafi verið tvö ára á Íslandi og hafi verið íþróttaþjálfari, og að hann hafi verið sendur til Íslands eftir að hafa slegið mann í andlitið vegna andgyðinglegra ummæla. Hann sagðist hafa verið var dæmdur af herrétti til að fara til Íslands.

Meyer Bubis

Annar Kanadamaður frá Toronto, sem reyndar var fæddur í Bandaríkjunum, var Meyer Bubis (f. 1914). Hann féll sömuleiðis í Frakklandi. Hans var saknað eftir átökin við Dieptte 19. águst 1942 var talinn af herstjórninni þann 1. nóvember árið 1942. Hann kom einnig til Íslands í júní 1940 og tók þátt í Jom Kippur-föstunni það ár. Hér ofar er mynd af honum á Íslandi og úr minningarbók um fallna kanadíska hermenn.

Meyer Bubis fékk hópmynd frá Jom Kippur samkomunni í Gúttó hjá Sigurði Guðmundssyni ljósmyndara og sendi myndina föður sínum Salómon í Toronto og skrifaði aftan á myndina:

"Pop, This is the first time in the history of Iceland that such a service has been held, Meyer. P.s. Take care of this for me, please. B66596 Pvt. M. Bubis, Royal Regiments Canada."

Ljósmynd Meyer Bubis sem hann sendi föður sínum í Toronto. Tæpum tveimur árum síðar féll Meyer Bubis í hinni misheppnuðu árás við Dieppe. Ontario Jewish Archives. Ljósm. Sigurður Guðmundsson. [Þetta er ekki sama "skotið"/ramminn og myndin ofar]

Lionel Cohen og Meyer Bubis