Villi afi

Ég átti tvo afa sem báru hver sína gerðina af hinu keisaralega nafni Vilhjálmur, Vilhelm á Íslandi og Willem í Hollandi. Ekki er því að furða að ég hafi orðið að heita Vilhjálmur, svona til að halda áfram hinni keisaralegu hefð. Ég kynntist aldrei afa mínum í Hollandi (sjá hér og hér), en Villi afi á Íslandi var minn besti vinur og hjálparhella. Í námi nutu menn oft aðstoðar LÍN, en ég hafði bæði LÍN og afa og ömmu, Sigríði Berthu Þórðardóttur, sem endalaust gáfu mér höfðinglegar gjafir og aðstoðuðu mig fjárhagslega og aðra á allan mögulegan hátt af sparnaði sínum frá langri vinnuævi. Villi afi var afar örlátur maður og nutu margir góðs af því.

Ekki var óalgengt fyrr á tímum að tveir ungir menn færu saman til ljósmyndarans og létu eilífa sig eins og ungu mennirnir hér að ofan gerðu. Stundum héldust menn í hendur eða innilega utan um hvern annan. Sá tími var liðinn þegar þessi mynd var tekin. Skrítið fólk í nútímanum leggur svo eitthvað annað í það í dag en menn gerðu þá. Langt er seilst eins og við vitum.

Árið 1996 var haldin sýning á ljósmyndum Jón Kaldals í tilefni af aldarafmæli hans. Myndirnar voru sýndar í Nýlistasafninu. Móður minni og ömmu var sagt að þar héngi mynd af afa mínum, mynd sem þær höfðu aldrei séð. Myndin bar númerið 2303.

Sýnir hún tvo unga menn í sínu fínasta pússi með newsboy - eight piece húfur úr tweed, en slíkar húfur eru oft ranglega greindar sem sixpensarar á Íslandi, en það er allt önnur húfa eins og reyndir húfu- og hattamenn eins og ég vita.

Eftir að afi minn lést árið 1993, fékk ég þessa mynd hjá Ívari Brynjólfssyni ljósmyndara og samstarfsmanni á Þjóðminjasafni Íslands og gaf ömmu minni, sem setti hana í gylltan ramma og settu upp í stofu sinni á Hringbrautinni í Reykjavík. Ég fékk svo myndina eftir lát ömmu minnar, og hangir hún jafnan fyrir framan mig við skrifborðið mitt, því myndin af afa minnir mig á son minn Ruben.

Afi minn, Vilhelm  [Árni Ingimar] Kristinsson er sá lágvaxni til hægri á myndinni. Hinn unga manninn, með hið háaðalborna skagfirska andlit, kunni amma mín sæmileg deili á en ég var búinn að gleyma nafninu fyrr í ár þegar mér datt í hug að skrifa nokkur orð um myndina. Hann mun hafa siglt til Ameríku að því er amma sagði mér. Hann hafði viljað fá afa með sér til Ameríku og þeir höfðu verið á sjó saman.

Nýlega hafði ég samband við Ingu Láru Baldvinsdóttur deildarstjóra ljósmyndasafns Þjóðminjasafnsins, til að spyrjast fyrir um nafn mannsins með afa á ljósmynd Kaldals. Nafn hins hávaxnari er það eina sem skráð er við myndina í safni Kaldals. Inga Lára upplýsti nafnið: Þorvaldur Ögmundsson.

Þorvaldur var sonur Ögmundar Sigurðssonar skólameistara í Flensborgarskóla í Hafnarfirði og var myndin tekin þar. Þess vegna spurðu Inga Lára mig fyrr í ár (2016), hvort afi minn hafði verið í Flensborg. Þar gekk hann aldrei. En félagarnir á myndinni voru komnir langt yfir skólaaldur og stunduðu sjóinn saman. Afi leit alla tíð mjög unglega út og fór ekki að grána á vöngum fyrr en seint á áttræðisaldri og hann hélt ljósum háralit vel fram á nýræðisaldur. Réttara sagt, hann afi varð aldrei almennilega gráhærður.

Afi og vinur hans Þorvaldur voru á togurum fyrir norðan á Siglufirði og Akureyri, afi mest sem hjálparkokkur eða kokkur. Þeir félagar hafa hafa líklega nýtt sér tækifærið og setið fyrir þegar Kaldal var á annað borð í Flensborgarskóla að taka myndir af nemendum þar.

Þorvaldur, sem var stúdent frá Menntaskólanum í Reykjavík, fluttist til Bandaríkjanna. Afi með sitt barnaskólapróf stofnaði hins vegar fjölskyldu í Reykjavík. Þorvaldur hélt sig við sjóinn og var sjómaður á togurum frá Boston með öðrum Íslendingum. Í miklu óveðri þann 8 febrúar 1933 tók hann út af togaranum Fordham og drukknaði. Greint var frá sorglegum dauðdaga hans í Lögbergi þ. 3. marz 1933.

Myndir geta sagt margt og gefið ástæður til rannsókna. En þær segja alls ekki allt. Ef menn hefðu viljað vita meira um afa Villa, sem síðar á ævinni var vatnsvörður við Reykjavíkurhöfn, hefðu þeir átt að mæta í jarðarför afa í Fríkirkjunni. Þeir hefðu ekki komist inn, því það var fullt fram í fordyri. Þá fyrst áttaði ég mig á því hvað marga vini afi hafði átt.

Við voru afar ólíkir, en það skapaði hina góðu vináttu. Afi hafði alltaf viljað ganga menntaveginn, en hafði ekki ráð á því. Hann lifði sig því inn í velgegni afkomenda sinna á andlegu brautinni. Eftir að afi komst á eftirlaun vann hann í yfir áratug hjá RÚV sem sendisveinn, en útvarpið notaði gamla, vinalega karla til þess verks og krakka á sumrin. Það þótti honum góð vinna og ég naut einnig góðs af því, því afi útvegaði mér alltaf sumarvinnu, annað hvort hjá útvarpinu á Skúlagötu og síðar hjá Reykjavíkurhöfn.

Afi var á yngri árum prýðisgóður íþróttamaður og hef ég greint frá því áður. Hann var í fimleikahópi ÍR og sýndir Kristjáni X konungi fimi sína, er kóngur kom í heimsókn árið 1921. Enn meira er hægt að fræðast um afa minn, því hann hefur náð þeim heiðri að verða eins konar safngripur á Þjóðminjasafni Íslands, fyrir utan listagóða mynd Kaldals. Afi var einn af heimildamönnum þjóðháttadeildar um líf krakkann í Skuggahverfinu í byrjun 20. aldar. Hér má lesa um það. Lýsingar af sýna hans eðli. Hann var diplómat og talaði sjaldan illa um aðra og krati var hann lengur en flestir á 20. öldinni í Reykjavík. Hálfsystir hans, eldri, í Danmörku, Sigríður Sigurjónsdóttir Jensen, náði nú einnig því takmarki að verða lengst skráði félagi i Socialdemokratiet í Danmörku. Vitaskuld þurfi Íslending til að hækka meðalaldur krata í Danmörku all verulega. Tante Sigga varð 101 árs gömul og ávallt hress alveg fram í dauðann. Það er svo önnur saga.

Hér lýkur þessum þætti af afa mínum með hið keisaralega nafn og sína höfðinglegu lund.

Hreinritað í Cori, Latina á Ítalíu í ágúst 2016.

Vilhelm Kristinsson í Aþenu árið 1966 (sjá hér).