Víkingar mæltu sér mót í Óðinsvéum 3. maí 2023

Í gær ók ég alla leið til Óðinsvéa, þar sem ég með tveggja daga fyrirvar fyrirvara skráði mig á ráðstefnu í háskólanum Syddansk Universitet (SDU) - sem enn má kalla Odense Universitet. Að finna tiltekinn ráðstefnusal á háskólanum í Óðinsvéum, er álíka og að verða villtur í völundarhúsi. Það tók mig drykklanga stund að finna salarkynnin O100, en ég kom sem betur fer tímanlega eftir langan gang eftir ranghölum aðal lærdómseturs Fjóns.

Í gær var haldin Þverfagleg Víkingaráðstefna. Þær hafa verið haldnar í 40 ár á mismunandi stöðum þó með hléi í farsóttum. Ég fór á nokkrar þessara ráðstefna er ég var stúdent í Árósum forðum, en svo hef ég gert langt hlé þangað til í gær, og ég varð ekki fyrir vonbrigðum. Else Roesdahl, fyrrverandi prófessor minn í við Miðaldafornleifafræðideildina við Árósaháskóla, og einn af frumkvöðlum þverfaglegu ráðstefnanna um Víkinga flutti yfirlitsfyrirlestur, svo ég gat ekki látið mig vanta.

Landsýn Greer Jarrets

Ég varð ekki fyrir vonbrigðum. Þarna voru flutt góð erindi. Sérlega naut ég þess að heyra um rannsóknir Greer Jarrets sem stundar rannsóknir við háskólann í Lundi. Hann hefur ásamt nokkrum aðstoðarmönnum í norskum ættæringi sem sver sig í ætt við skip víkingaaldar rannsakað strandferðir manna við Noregsstrendur á Víkingaöld; Til dæmis hvaða aðferðir menn höfðu við siglingar, t.d. siglingar eftir landsýn (landkenningu) og aðrar aðferðir. Greer tjáði mér að hann væri að hefja rannsóknir sínar á því hvað segir um slíkt í íslenskum miðaldabókmenntum.

Snekkjufræði

Michael Lerche Nielsen lektor við Hafnaráskóla flutti afar áhugaverðan fyrirlestur um örnefni í Danmörku sem hafa forliðina Snekker- og Snekke, og sem sum geta vísað til "snekkja" sem sum skip á víkingaöld voru kölluð. En nöfnin geta tengst svo mörgu öðru líkt og Lerche Nielsen benti á.

Þar sem faðir minn var geymdur á Fríslandi í síðara stríði hjá þremur mismunandi fjölskyldum, kom nafnið á bænum Sneek upp í höfði mér. Á frísnesku mun sneek vera staður sem skagar fram eða er hærri umhverfið. Það fær mann til að hugsa um Snekkerhøjer í Danmörku, sem lektor Lerche Nielsen greindi frá, sem vart hafa nokkuð með herskip danskra víkinga að gera. En hver veit, kannski dregur Sneek nafn sitt af þeim snekkjum sem Egill Skallagrímsson og aðrir ribbaldar sigldu á til Fríslands, þar sem Egill forfaðir framdi grimmdarleg fjöldamorð. Löngu síðar flutti faðir minn inn King-piparmyntur til Íslands, en þær eru framleiddar í Sneek og eru vissulega heimsfrægar í Hollandi. Nú er King-verksmiðjan því miður komin á hendur sænskra sykurvíkinga hjá fyrirtæki sem ber hið frekar ókræsilega nafni Cloetta. 

 

Fjársjóðir í Fæsted

Að öðrum ólöstuðum var afar áhugavert að heyra Lars Grundvad (Museet Sønderskov i Vejen kommune) segja frá rannsóknum sínum á stórfenglegum sjóðum og byggingarleifum sem fundist hafa í Fæsted á Suður-Jótlandi. Gripirnir sem fundist hafa í Fæsted (HBV 1498) koma margir víða að. Grundvald sýndi okku m.a. bjöllu frá Bretlandseyjum, þó jafnmargar slíkar bjöllur hafi fundist á Íslandi og Bretlandseyjum (sjá t.d hér og hér), voru þær nú líklega ekki framleiddar á Fróni. Nú er ein, frá 10. öld fundin í Fæsted og stækkar nú útbreiðslusvæði bjallnanna.

Fyrirlestur Else Roesdahl

Lokapunktinn setti svo the Grand lady of Viking studies Else Roesdahl sem m.a. sagði gestum sögu þverfaglegu Víkingaráðstefnanna, en hafði einnig kafla um rannsóknir sínar á Bamberg skríninu sem varðveitt er í Bayerisches Nationalmuseum í München.

Nú vara ég landsmenn mína strax við að reyna að gera skrínið íslenskt, líkt og sumir þeirra hafa reynt með taflmennina á British Museum, sem forðum fundust á Ljóðey (Lewis í Orkneyjum). Skrínið er ekki kassi fyrir taflmenn - eða er það það? Það verður einhver bið á því að hægt verði að gera DNA rannsóknir á rostungstönninni í Bamberg-skríninu vegna fræðilegs stirðleika í Þýskalandi. Þær gætu sýnt af hvaða stofni rostungurinn var. En þangað til verður skrínið aldanskt, í Mammen-stíl (sem ber nafn Mammen sem er staður 10 km, eða svo austan við Viborg (Véborg) og - ekki síst vegna þess að fyrir nokkrum árum fundust leifar álíka skríns í jörðu við Haldum kirkju ca. 20 km. NV af Árósi (sjá hér). Skrín þessi verða því seint tekin frá Dönum, þó eitt þeirra sé því miður hálfgerður niðursetningur í München.  

Þess ber að geta, að álíka skrín, sem í laginu eins og skáli var eitt sinn til í kirkjunni í Cammin í Pommern. Skrínið hvarf því miður í síðari heimsstyrjöld Menn telja líklegt að það hafi verið sama skrínið og Snorri Sturluson segir frá að Eiríkur Sveinsson Danakonungur/Erik Ejergod (d. 1103) hafi gefið Sigurði Jórsalafara Noregskonungi (d. 1130) sem gaf það kirkjunni í Kungshälla (Kóngshellu) austan Málmhauga (Malmö) á Skáni. Því var síðan rænt af Vindum árið 1939 sem gerðu strandhögg á Skáni og varðveittu þeir það í dómkirkjunni Kamién í núverandi Póllandi. Hvernig Snorri vissi þetta allt, er svo annað mál - en Íslendingar eru, eins og allir vita, ávallt með nefið niður í hvers manns koppi.

Ein af mörgum afsteypum af Cammin-skríninu, þessi er í Oslo.

The male strip finale

Rúsínan í pylsuendanum á þessari góðu ráðstefnu var eins konar male-strip-finale ungs fornleifafræðings, er tók þátt í ráðstefnunni. Hann var hvattur til að sýna ráðstefnugestum hve steindur hann er um kroppinn (sjá mynd efst). Hann brá sér því úr kyrtli sínum og gaf gestum "én på Bambergskrinet".

Já, þannig eiga auðvitað allar ráðstefnur að vera. Ég hef leyft mér að setja bláa velsæmisræmu yfir rassskoruna á manninum með flúrið. Þar var hvort sem ekkert fornfræðilegt að sjá og hann á örugglega eftir að þakka mér það góðviljaverk. Það er Else Roesdahl, sem klappar módelinu lof í lófa. Henni voru einnig þökkuð góð störf gegnum árin.

Ég þakka svo fyrir mig og er farinn að hlakka til næstu þverfaglegu Víkingaráðstefnu.