Hallærisplanið

Fornleifssafn á þessa ljósmynd, sem tekin var af nokkuð merkum, sænskum ljósmyndara, Hans Malmberg (d. 1977). Myndin er af konum gangandi um bílastæði í fimbulkulda á Ingólfstorgi. Ljósmyndin er frá byrjun 6. áratugar síðustu aldar.

Samkvæmt stimpli The Daily Telegraph aftan á myndinni, er myndin stimpluð í febrúar 1957. Stimpillinn er þó töluvert yngri en myndin, sem The Daily Telegraph keypti af Camera Press Ltd. í Russell Court / Coram Street (sem er víst þar sem heitir Bloombury í West End). 

Þegar myndin hér fyrir ofan var tekin, hét torgið enn Hótel Íslandsplan. Nú er þarna Ingólfstorg og allt mikið breytt. Mogginn, sem vaktaði yfir "Hallærinu" úr höll sinni er meira að segja fokinn eitthvert langt útí móa.

Ljósmyndarinn Hans Henry Malmberg gaf árið 1951 út bók um Ísland - með aðkomu Helga P. Briems sendiráðsnauts sem forðum í Þýskalandi nasismans varnaði því að gyðingar frá Kiel, sem vildu flýja, kæmust til Íslands - "vegna þess að þeir vorum með dýra hringa á fingrum" að sögn Helga.

Í bókinni, sem gefin var út af Nordisk Rotogravyr í Stokkhólmi, birtist minni gerð af myndinni hér efst á bls. 122.

Hans Henry Malmberg var um tíma kvæntur íslenskri konu, Margréti Guðmundsdóttur (1928-2010). Margrét var fróm Kvennaskólastúlka af Ránargötunni og síðar flugfreyja hjá Flugfélaginu.

í Svíþjóð vann Margrét hjá SAS. Þess má einnig geta, að Margrét vann fyrstu verðlaun í alheimskeppni flugfreyja í Lundúnum árið 1950 og geri aðrar betur. Flugfreyjurnar með kleinuhringinn negldan í hnakkann, sem í dag þröngva sér eða hristast eins og beinakerlingar gegnum ganga Icelandair-véla, gætu örugglega hafa lært ýmislegt af Margréti heitinni. Reyndar hafa flugfreyjur nútímans miklu minna pláss til að athafna sig á en Margrét og stöllur hennar fyrir 60-70 árum síðan. Minningargrein um Margréti í Morgunblaðinu (sjá Timarit.is) upplýsir að hún hafi síðar starfað við verslunarstörf í Stokkhólmi, en svo dreif hún sig í nám og gerðist leikskólakennari í Stokkhólmi.

Aftur í Kvosina. Löngu síðar, er lúðalegir smurolíuapar úr Kópavogi, eða alla leið ofan af Skipaskaga, hófu komur sínar til Reykjavíkur, breyttist nafnið á torginu vitanlega í Hallærisplanið. Annað var ekki mögulegt í stöðunni.

Fornleifur kynntist Hallærisplaninu (Hótel Íslands og Ingólfstorgi) á annan hátt, en ef til vill mun betur en sum ungmenni sem voru sólgnari í brennivín og smurolíu í nóttinni en ég. Ég man fyrst eftir torginu þegar maður fékk sem barn ís í Dairy Queen búðinni, eða fór í Geysi. Afi keypti oft með kaffinu í Björnsbakaríi fyrir kaffistofu sína í Hafnarhúsinu (sem ég skrifa brátt um) og amma vann á Thorvaldsens Basar. Ég fór með pabba á Moggann með prentmót fyrir auglýsingar eða til að heimsækja hinn samkynhneigða Rotterdam-gyðing Ringelberg í Rósinni í Vesturveri. Rósin var síðan flutt um set yfir götuna, þar sem áður hafði verið heildverslun Árna Ingólfssonar. Ég fór stundum með mömmu til að kaupa nótur í Vesturveri og stundum var komið við hjá skrýtna Magga? (held ég hann hafi verið kallaður) í tóbaks og sælgætisversluninni Þöll í Veltusundi. Þar sporðrenndi maður pylsum og skolaði þeim niður með Spur, Póló, Canada Dry eða öðrum framandi drykkjum sem héldu tannlæknum Reykjavíkur við efnið.

Þöll varð svo að hallærissjoppunni Halló árið 1980, en þangað kom ég kannski tvisvar, enda formlega fluttur af klakanum. Síðar held ég að þessi staður hafi m.a. fengið heitið Texas. Oft tók ég strætó við Ingólfstorg, t.d. þegar ég hafði sankað að mér bókum hjá Snæbirni og ég vann einnig í Hafnarhúsinu við hreingerningar eitt sumar. Mér þótti ekki sérlega kræsilegt að hefja tilhugalíf á þessum slóðum í miðju landnámi Ingólfs , líkt og þeir sem sóttu í Hallærisplanið, enda heilluðu rúntar mig ekki og ég átti mér ekki þá heitustu ósk að eignast bíl, og tók ég bílpróf aftökuseint. Eftir 1980, er ég flutti af landi brott, kom ég afar sjaldan á Ingólfstorg.

Þegar ég minnist á þetta, er ég kannski frekar að hugsa um fólk sem safnaðist saman á torginu til að sýna öðrum kaggana sína og til að fara rúntinn og á óvissukelerí, sem í dag myndi vart gefa minna en 2 ár fyrir nauðgun og líklega MeToo brennimerki á ennið og níðgrein eftir Illuga Jökuls í ofanálag. Tímarnir breytast og mennirnir með.

Til er ágæt FB-síða, þar sem Hallærisplaninu eru gerð skil af fólki sem dvaldi þar löngum (en þó mest megnis í nóttinni). Sumir tóku sem betur fór ágætar ljósmyndir á ekta myndavélar, og þær myndir er hægt að stúdera. Ég þekki mjög sjaldan þá sem eru á þeim myndum. Af því má kannski álykta, að ég hafi verið betri borgara barn, en ég er ekki svo viss. Við erum bara á mismunandi þrepum (þjóðfélagsstigans) og gerum álíka lítið gagn öllsömul.