Hvítabjarnarorðan sem aldrei varð til

Á fjórða tug síðustu aldar sat danskur sendiráðstarfsmaður í  Reykjavík í frítíma sínum og velti fyrir sér, hvernig "Fálkaorða" Grænlendinga gæti litið út. Listræn kvöldstund sendiráðunautarins með litablýöntum barna sinna endaði í þessari tillögu: Hvítabjarnarorðunni af fyrstu gráðu.

Sendiráðsritarinn hét C.A.C. Brun. Hann var síðar eftir að hafa afgerandi áhrif á hve jákvætt Bandaríkjamenn litu á sambandsslitin árið 1944. Allt sem Íslendingar hafa hingað til haldið að BNA hafi leitt til leiðar fyrir Ísland 1941-1944, gerðist eingöngu vegna þess að BNA leituðu ráða hjá C.A.C. Brun sem gerðist sérlegur ráðunautur sendiráðsins í Washington í  málefnum Íslands, sem hann skildi manna best. Árið 1941 sigldi C.A.C. Brun með fjölskyldu sína á bandarísku birgðaskipi frá Reykjavík til Bandaríkjanna og gekk í þjónustu Henriks von Kauffmanns sendiherra í Washington D.C. Margt sem eignað hefur verið Kauffmann voru hugmyndir C.A.C. Bruns og annarra starfsmanna danska sendiráðsins í Washington. Kauffmann fékk allan heiðurinn í ritum lélegs dansks sagnfræðings.

Sendiráð Dana í Washington leit Bandaríkjastjórn á sem starfandi ríkisstjórn Dana í hinum frjálsa heimi, meðan að Danmörk var undir oki nasismans. Von Kauffmann hafði sýnt í verki áhuga sinn á sjálfstæði Íslendinga er Vilhjálmur Finsen var ráðinn til að sinna Íslenskum málum í danska sendiráðinu í Osló er Kauffmann var þar sendiherra á 4. áratug síðustu aldar.

Hugdetta Bruns að orðu fyrir Grænlendinga var í raun hið besta mál, þótt að hann væri greinilega ekki neinn stór listamaður. En það var þó ekki fyrr en löngu síðar að Grænlendingar fengu útbúnar orður til að næla í gott fólk.

Grænlendingar eru enn ekki sjálfstæð þjóð, en hafa svo kallað Selvstyre (frá og með 2009). Mektarmenn á Grænlandi, hafa nú sína eigin orðu sem kallast Nersornaat (sjá hér). Það er peningur sem hangir í lítilli fléttu fyrir menn og slaufu fyrir konur. Á peningnum er mynd af standandi Hvítabirni. Peningur þessi hefur verið sleginn í tveimur málmum, gulli (I. gráða) og silfri (II. gráða) og varð orðan að veruleika árið 1989 eftir að Danadrottning hafði heimilað grænlenskar orðuveitingar.

Enn eru þó Dannebrogsorðan og aðrar konunglegar orður hengdar á Grænlendinga.

Ég veit aðeins um einn Íslending sem fengið hefur fengið Nersornaat úr gulli og það er fyrrv. forseti vor Hr. Ólafur Ragnar Grímsson, sem veitt var orðan árið 2016; og um leið lýst sem ekta víkingi (sjá hér) sem hann er nú líklega inn við beinið sá mikli öðlingur.

Ólafur Víkingur er ekki ósvipaður Hvítabirni í jakkafötum. Hér sést hann nældur með Nersornaat árið 2016.

Sannast sagna þá teiknaði Brun tillögu sína (sjá efst) í gamni til að gera grín að félögum sínum í utanríkisþjónustunni sem voru oft mjög sólgnir í medalíur. Ekki síst var tillagan hugsuð handa frænda Brun, Eske Brun (1904-1987), sem var landsfógeti á Grænlandi á 4. áratug síðustu aldar og á stríðsárunum. Í dönsk lög var færð sú ákvörðun að landsfógeti Grænlands myndi stýra landinu á styrjaldarárum. Eske Brun var því æðsti danski embættismaðurinn á Grænlandi í síðari heimstyrjöld.

C.A.C. Brun taldi, þrátt fyrir að teikningin af Grænlandsorðunni væri gerð í gamni, alls ekki óeðlilegt að Grænlendingar fengu slíka orðu, þó þeir væru undir danskri stjórn. Jú, fyrst Íslendingar hefðu slíka medalíu, af hverju ekki nágrannar þeirra Grænlendingar? Hvort Brun hefur kynnt þessa skoðun sín öðrum en frænda sínum Eske Brun sem var landfógeti á Grænlandi í síðara stríði veit ég ekki, en hér er í fyrsta sinn opinberlega sagt frá orðuhugmyndum þessa frábæra manns, C.A.C. Brun sem var Íslandi stór hjálparhella og hafði meir áhrif á sjálfstæði Íslendinga en ýmsir sjálfstæðismenn ímynda sér. Allt sem Kaninn gerði fyrir Ísland, voru hugmyndir og ráðleggingar sem þeir fengu frá C.A.C. Brun. 

Meira mun verða sagt frá C.A.C. Brun síðar, en nú leita ég allra leiða ásamt Kristjáni Sveinssyni sagnfræðingi að fjármögnunarleiðum til að ljúka skrifum á bók um Brun byggða á dagbókum hans frá 1925-52, frá því að hann var diplómatískur léttadrengur í Shanghai þar til að hann varð sendiherra í nokkrum löndum og einn af ráðuneytisstjórum danska utanríkisráðuneytisins.

Sjá enn fremur eftirfarandi hlekki í grein þar sem C.A.C. Brun kemur við sögu: hér , hér.

Athugasemdir

[Magnús Sigurðsson, 9.3.2025 kl. 08:40]

Takk fyrir fágætan fróðleik Fornleifur, -mig undrar ekki að fraukan Fedriksen skjálfi á beinunum vegna Grænlands eftir að hafa lesið þetta.