Fornleifafræðingar urðu Íslendingar snemma

Nú þegar heimurinn, og aðallega Vesturheimurinn, er að sleppa sér vegna 1021 e. Kr. aldursgreiningar á spreki vestur á Nýfundnalandi, langar mig að nefna gagnrýni Kristjáns Eldjárns á Ingstad hjónunum sem þar hófu rannsóknir snemma á 7. áratug 20. aldar.

Kristjáni var boðið að vera með við rannsóknirnar. Hann gróf í rústir sem hann taldi lítið vera í ætt við vistarverur norrænna manna. Þetta særði greinilega sér í lagi frú Ingstad sem fór heim í fússi eftir að gagnrýni Kristjáns varð henni óbærileg.

Lampi úr talgusteini sem fannst í smiðju þeirri sem Kristján Eldjárn rannsakaði. Kristján taldi rústina ekki vera norræna rúst. Tálgusteinslampi frumbyggja bendir heldur ekki beint til þess. Gísli Gestsson horfir á, bak við endurskinsplötu sem hann notar til lýsingar við myndatökuna.

Kristján tjáði mér að "smiðja" sú sem hann rannsakaði hafi alls ekki verið norræn rúst. Hann var sömuleiðis ósáttur við hvernig Ingstad-hjónin birtu niðurstöður sínar um það. Kristján leyfði sér meira að segja að draga í efa uppbruna hringprjóns úr koparblöndu sem fannst eftir að hann dvaldi þar. Kristján gaf hálfpartinn í skyn við mig, að honum gæti hafa verið komið fyrir; Svo lítil var trú hans á Ingstad-hjónunum. 

Fyrr í dag greindi ég fjölfróðum vini mínu frá þessum efasemdum Eldjárns, sem ég skil, og þá kom 6. kafli Íslendingabókar, "bing" upp úr afar þróuðum heiladingli þessa ágæta vinar. Það eina sem segir um Grænland í Íslendingabók er á þessa leið:

6. Frá Grænlands byggð.

Land þat, er kallat er Grænland, fannst ok byggðist af Íslandi.

Eiríkr inn rauði hét maðr breiðfirzkr, er fór út heðan þangat ok nam þar land, er síðan er kallaðr Eiríksfjörðr. Hann gaf nafn landinu ok kallaði Grænland ok kvað menn þat mundu fýsa þangat farar, at landit ætti nafn gott. Þeir fundu þar manna vistir bæði austr ok vestr á landi ok keiplabrot ok steinsmíði þat, er af því má skilja, at þar hafði þess konar þjóð farit, er Vínland hefir byggt ok Grænlendingar kalla Skrælingja. En þat var, er hann tók byggva landit, fjórtán vetrum eða fimmtán fyrr en kristni kæmi hér á Ísland, at því er sá talaði fyr Þorkeli Gellissyni á Grænlandi, er sjálfr fylgði Eiríki inum rauða út.

Af þessum texta, eem fornleifafræðingar á L´Anse aux Meadows hafa ekki kunnað að nýta sér, sjáum við glögglega að (afi), leiðrétting: föðurbróðir Ara fróða hafði þetta eftir manni sem hafði verið með Eiríki Þorvaldssyni á Grænlandi, hvernig minjar eftir fumbyggja Vestan hafs hafi litið út og líkst þeim sem menn fundu á Grænlandi.

Afar líklegt er að frumbyggjar hafi búið þar sem nú kallast L´Anse aux Meadows, bæði fyrir og eftir veru norrænna manna þar.

Þess vegna er það ófært að ekki sé hægt að birta sæmilega vitsmunalega tilvitnun í gamla skýrslu frá 1979 um amboð það sem notað var til að höggva viðinn sem nú hefur verið greindur til 1021 e.Kr., bara vegna þess að ritstjórnarstefna Nature bannar að vitnað sé í rit sem ekki hafa verið gefin út.

Ég  leyfi mér einnig að undrast það að enginn þeirra "útlendinga" sem ritað hafa um L´Anse aux Meadows haf notað heimildina um Grænland í Íslendingabók. Það er grundvallarupplýsing sem sýnir að Norrænir menn á Grænlandi og Vínlandi vissu, að einhver hafði verið á undan þeim í "nýbyggðunum".  Kristján taldi, að kolan sem hann gróf upp í smiðju þeirri sem féll í hans hlut að rannsaka, væri gerð af inúítum eða indíánum.

Kristján með heimamanni, G. Decker að nafni.

Af hverju eru fornleifafræðingarnir sem rannsaka norræna búsetu í Vesturheimi svo illa að sér um ritheimildir?

Það næsta sem Birgitta Wallace, sem tók við keflinu eftir Ingstad-hjónin, hefur komið umræðum um ritheimildir er í þessari grein, sem birt var í tímaritinu Journal of the North Atlantic. Þar talar Wallace um Íslendingabók, en virðist þó ekki hafa gluggað í hana, því þá hefði hún vafalítið uppgötvað fyrrnefndan texta, sem skýrt getur af hverju Kristján Eldjárn var fúll og taldi sig vera að grafa í minjar frumbyggja, og að verið væri að túlka niðurstöður úr byggð sem menn úr mismunandi menningarheimum byggðu á stuttu tímabili og bjuggu því í húskynnum hvors annars.

Vegna þess búsetumyndurs er líklega mjög erfitt að segja til um hver hefur höggvið með meintri jarnöxi sem men telja að hafi verið notuð til að fella viðinn - sér í lagi þegar hið virta tímarit Nature leyfir ekki að sýndar séu fyrir því sannanir,  (vegna þess að heimildin hefur ekki verið gefin út).

En þegar fornleifafræðingar sem stjórnað hafa rannsóknum á L´Anse aux Meadows þekkja t.d. ekki Íslendingabók, er kannski ekki að furða að fleiri spurningar hafi vaknað en þau svör sem meint greining til 1021 er talin gefa. Ártalið 1021 fyrir byggð norrænna  manna á L´Anse aux Meadows ætti ekki að koma neinum á óvænt, þó svo að fávís heimur eftirapa valdi vart vatni um þessar mundir yfir árstalinu 1021.

Kaþólskur prestur, síra MacCormack, yfir hausamótunum á Gísla Gestssyni.

Verða rannsóknarprófessorar við HÍ ekki að kunna að lesa?

"Grein­ar­höf­und­ar byggja ár­talið á rann­sókn á trjá­hringj­um í timbr­inu sem notað var í hús­in á staðnum. Gísli seg­ir rann­sókn­ina hjálpa til við túlk­un hinna fornu ís­lensku rit­heim­ilda um Vín­lands­ferðirn­ar."

Lítum aðeins á sýnin sem greind voru. Mynd af viðinum er hér efst. Hvers konar byggingartimbur er þetta eiginlega? Þenkjandi menn þurfa að leita lengi eftir eðlilegum fólki sem reisir eitthvað úr þessu spreki. Greinilegt er að Gísli Sigurðsson hefur ekki haft fyrir því að lesa greinina, sem ég fjallaði um á gagnrýninn hátt hér á blogginu í gær. 

Rannsóknarprófessor við HÍ á auðvitað ekki að láta leiða sig í gönur af lélegum fræðimönnum erlendis og enn síður af snarrugluðum blaðamönnum sem ekki stíga í vitið.

Viðbót 26.10. 2021

Grein­ar­höf­und­ar byggja ár­talið á rann­sókn á trjá­hringj­um í timbr­inu á staðnum. Gísli seg­ir rann­sókn­ina hjálpa til við túlk­un hinna fornu ís­lensku rit­heim­ilda um Vín­lands­ferðirn­ar.

Haldið þið ekki að Mbl. sé búið að breyta frétt sinni sem þessi athugasemd var gerð við þann 22. október sl. Málsgreinin efst sem ég "copýpeistaði" um daginn er orðin töluvert öðruvísi. Er verið að hjálpa Gísla Sigurðssyni með þannig vinnubrögðum. Hve oft breytir Morgunblaðið fréttum á þennan hátt?

Hér má svo sjá vinnubrögðin enn betur, því í prentaðri frétt á baksíðu Morgunblaðsins 22.10.2021 stendur það sem upphaflega stóð á netfréttinni.

Þetta er vandamál. Netritstjórar fjölmiðla eiga ekki að stunda ritskoðun og breytingar á þennan hátt.

Rannsókn fellur vel að fyrri vitneskju

Þegar "vísindin" ofmetnast og fjölmiðlarnir lepja vitleysuna upp og gera hana ívið verri

Viðarsýni frá vitatrjálausum stað?

Nú færa fréttaveitur um heim allan okkur feiknin öll af fréttum af grein eftir nokkra vísindamenn, sem greint hafa viðarsýni frá L´Anse aux Meadows á Nýfundnalandi.

Vísindamennirnir segja okkur frá því í grein í Nature hvernig þeir hafa komist að þeirri niðurstöðu að trén sem sýnin eru úr, hafi verið fellt árið 1021.  Sumar fyrirsagnirnar eru í þeim dúr að nýju rannsóknirnar hafi staðfest Grænlendinga Sögu, Grænlendingaþátt og aðrar heimildir (sjá t.d. Ólaf Halldórsson  1978: Grænland í Miðaldaritum. Sögufélagið)

Aðferðafræði hópsins sem ber ábyrgð á greininni í Nature, hefur látið AMS-kolefnisrannsóknarstofuna við háskólann í Groningen á Fríslandi (Hollandi), greina fyrir sig sýni, dreg ég ekki í efa. Hins vegar er ég ekki viss um að viðarsýnin sem hópurinn greindi séu yfirleitt tré frá L´anse aux Meadows. Þar sem ekki hafa vaxið tré til að byggja hús eða skip úr. Samkvæmt íslenskum ritheimildum frá 13. öld var það aðalástæðan fyrir brölti norrænna manna á Vínlandi og víðar. Á Nýfundnalandi þar sem sumir telja að Vínland hafi verið, vex hvorki vínviður né tré álitleg til bygginga húsa eða smíða skipa.

RUVið hefur slegist í hóp þeirra lítt þenkjandi manna sem lofa greinina, þó það væri hið auðveldasta mál fyrir meðalgreindan snáp að fara í saumana henni.

Fyrir greiningu viðarsýnanna þriggja sem rannsökuð hafa verið, hefur ekki verið greint saltinnihald í viðnum, sem gæti fljótlega sýnt, hvort hann hafi vaxið óáreittur á staðnum þar sem hann fannst eða í nánd við hann áður en hann var felldur árið 1021. 

Ef um rekavið er að ræða, sem er líklegast, er engin leið til þess að segja til um hvenær tréð var fellt, hve lengi það rak í sjónum og hvenær það var notað.

Mikil umræða hefur þegar orðið um grein þessa á FB North Atlantic Arhaeology, þar sem menn geta lesið skoðanir mínar. Í stutt máli eru þær þessar:

Saltinnihald viðarsýnisins sem greint hefur verið hefur verið áreiðanlega til 1021 e.Kr. hefur ekki verið mælt  Því vitum við ekki hvort um er að ræða tré frá L´Anse aux Meadows eða rekavið.

Ég er búinn að senda athugasemd mínar til Háskólans í Groningen og bíð svara. 

Þangað til tel ég ekki nokkurn fót fyrri því að mælingar frá Groningen hafi sannað ritheimildir frá 13. öld. Þær heimildir standa reyndar á ágætum grunni og hafa notið mikilla rannsókna. Við sem getur lesið heimildir á frummálinu og okkur til gagns, höfum lengi vitað hve Vestnorrænir menn voru upp á reka komnir og sumir áttu allt sitt undir honum.

Þess bera einnig að geta at Kristján Eldjárn var mjög efins um aldur rústa í L´Anse aux Meadows og let þær skoðanir sínar í ljós við mig er við ræddum saman. Hann greindi mér frá þeirri rúst sem hann rannsakaði sjálfur, sem hann taldi ekki vera eftir norræna menn. Kristján var glöggur maður, og ég ekki lengur í vafa um að hann hafi haft rétt fyrir sér um rúst þá. 

Sumir halda ekki vatni fyrir áreiðanleika The Guardians. Þeir telja þann bleðil til siðmenningar og kúltíveraðan mjög.

Ef fyrri 14C greiningar á efnivið frá L´anse aux Meadows eru teknar til endurskoðunar er mjög erfitt að færa fyrri því "vísindalegar" mælinganiðurstöður að Bjarni Herjólfsson, eða þeir bræður Leifur Heppni, Þorfinnur eða Þorsteinn Eiríkssynir hafi alið manninn á L´Anse aux Meadows.

Eftirfarandi lýsingar í Grænlendinga Sögu endurspegla alveg örugglega ekki landgæði á norðanverðu Nýfundnalandi, nema að heimshitnun hafi verið almenn um 1021 e.Kr.:

Nú sváfu þeir af þá nótt en um morguninn mælti Leifur við háseta sína: "Nú skal hafa tvennar sýslur fram og skal sinn dag hvort, lesa vínber eða höggva vínvið og fella mörkina svo að það verði farmur til skips míns."

Og þetta var ráðs tekið.

Svo er sagt að eftirbátur þeirra var fylltur af vínberjum.

Nú var hogginn farmur á skipið.

Og er vorar þá bjuggust þeir og sigldu burt og gaf Leifur nafn landinu eftir landkostum og kallaði Vínland, sigla nú síðan í haf og gaf þeim vel byri þar til er þeir sáu Grænland og fjöll undir jöklum.

***

Þá mælti Leifur við Þorvald: "Þú skalt fara með skip mitt bróðir ef þú vilt til Vínlands og vil eg þó að skipið fari áður eftir viði þeim er Þórir átti í skerinu."

***

Karlsefni lét fella viðu og telgja til skips síns og lagði viðinn á bjarg eitt til þurrkanar. Þeir höfðu öll gæði af landkostum þeim er þar voru, bæði af vínberjum og alls konar veiðum og gæðum.

Ljóst er að þau sýni sem notuð voru, eru greinilega ekki viður sem mótaður hefur verið af mannshendi og örugglega ekki það efni sem Eiríkssynir sóttust eftir. Lögun bútanna gæti vel bent til rekaviðar:

Á hávísindalegri rannsóknarstofu í Groningen hafa menn ekki tamið sér þann góða sið að setja mælikvarða á ljósmyndir.

Hitt er svo annað mál að hástemmdar greinar eins og sú í NATURE sem hér er til umræðu, er alveg tilvaldar til að opna samanklemmdar buddur sjóða. Listin að ljúga að sjóðafólki er vissulega hálfömurlegt vændi, en verður æ algengari og "mikilfengnari". Því miður situr sjaldnast sérlega vel hæft eða gagnrýnið fólk í stjórnum sjóða, svo margir komast upp með þá kauðalegu iðju að smyrja frekar þykku af sínum eigin hugdettum.

Sígaunarnir á Seyðisfirði

Árið 2017 birti Þjóðminjasafnið á heimasíðu sinni  bráðskemmtilega ljósmynd frá 1912, sem Björn Björnsson (1889-1977) tók. Björn var ungur verslunarmaður á Seyðisfirði sem kynntist ljósmyndun árið 1911.

Myndin var kynnt til sögunnar með titlinum Sígaunatjöldum tjaldað á Seyðisfirði (sjá nánar hér). Reyndar sjást líka þeir sem tjölduðu tjöldunum, sígaunarnir sem við i dag köllum frekar Roma eða Rómafólk. 

Þjóðminjasafnið upplýsti, að engar ritheimildir væru til um komu sígaunanna til Íslands árið 1912. Það er reyndar ekki alveg rétt. Heimildir um ferðir fjölskyldunnar á myndinni til Íslands eru til í Danmörku.

Á þetta benti fræðimaður við Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur, Sofiya Zahova, sem ég nefndi hér um daginn (sjá greinina hér á undan).

Zahova krifaði stutta grein um fjölskylduna Dimitri, Demetri eða einnig Demeter, sem kom til Íslands í afmælisriti til heiðurs Auði Hauksdóttur (sjá heimildaskrá neðst), en  Sofiya rannsakaði ekki heimildir í Danmörku.

Ég hafði hafði nýverið samband við þjóðfræðinginn Ditte Goldschmidt, sem er hálfsystir mannfræðings Karen Lisa Salamon, sem ég þekki. Ditte Goldschmidt hefur skriað mjög áhugaverða  bók um bréfaskriftir Roma-fjölskyldna í Danmörku fyrir síðara heimsstríð. Fjalla bókin að miklu leyti um þá fjölskyldu þá sem kom til Íslands. Bókin heitir Udenfor: En rejsende romafamilie. Forlaget Vinduet, København 2006.

Bók Ditte Goldschmidt er hafsjór af fróðleik um fyrstu Kalderash sígaunanna (sígaunar sem fyrst og fremst höfðust við í aldaraðir í Balkan-löndunum, áður en þeir fóru að færa sig um set á 19. öld), sem komu til Danmörku og þá miklu fordóma sem þeim mætti í Danmörku. 

Bókin byggir að stórum hluta á safni kennarans og fræðimannsins Johan Miskow (1862 -1937)sem tók ástfóstri við þetta utangarðsfólk sem landar hans fjölargir hötuðust út af fordómum og hefð, frekar en þekkingu á einstaklingunum.

Danir settu lög til höfuðs sígaunum árið 1875 (sem var hluti af Lov om Tilsynet med Fremmede og Rejsende) sem setti blátt bann við að "tatarar" og aðrir útlendingar, sem stunduðu vinnu án fastrar búsetu, fengju leyfi til koma til eða dvelja í Danmörku.

Ruva og Babi Demitri og barn þeirra í Rold-skógi árið ca. 1910. Aalborg Stadsarkiv, B41481.

Fjölskyldan Demetri kom frá Íslandi árið 1911

Vorið 1911 kom sígaunafjölskyldan Demitri frá Íslandi til Danmörku. Á Íslandi er sagt að hún hafi selt og keypt hross. Reyndar hafði fjölskyldan ekki ókunn í Danmörku, því henni var vísað úr landi árið 1909, er hún hélt sig við bæinn Randers á Austur-Jótlandi.

Vorið 1911, þegar Demitris koma frá Íslandi halda þau sig á markaðssvæðinu Halvrimmen nærri Brovst á Norður-Jótlandi þar sem hún seldi hesta frá Íslandi. Þar kynnist hinn mjög fordómalausi Johann Miskow fjölskyldunni og brá sér í för með þeim í 14 daga til að kynnast lífi þeirra (í stað þess að stýrast af orðrómi).

Fjölskyldan sest að í bænum Aabybro og kaupir sér hús sem kostaði 2050 kr. og borgar 750 kr. í fyrstu greiðslu.

Um haustið 1911 er fjölskyldan aftur á faraldsfæti samkvæmt Miskow og heldur til Íslands og hefur þar vetursetu, ef rétt er að ljósmyndin af þeim á Íslandi sé frá 1912, líkt og haldið er fram. Demitri fjölskyldan hafði greinlega áhuga á íslensku hrossunum. En önnur ástæða var þó líklegri fyrir því að þau hörfuðu úr landi, og sú var að dönsk yfirvöld hófu strax að reyna að koma fjölskyldunni úr landi. 

Til er bréf til Friðriks 8. Danakonungs, dags. 17/11 1911, sem Rebekka Demeter undirritar og sem Johan Miskow, hjálparhella fjölskyldunnar hefur vafalaust hjálpað henni að rita.

Rebekka var eins konar ættmóðir fjölskyldunnar, en maður hennar andaðist í Randers árið 1909.  ún hefur hugsanlega dvaldist í húsinu í Aabybro veturinn 1911-12, meðan að aðrir fjölskyldumeðlimir fóru til Íslands.

Mynd tekin 1911 eða 1912 i Aabybro. Frá vinstri: Ruva Demetri, systir hans Sofi, og bróðir Wenzel (sitjandi á jörðinni), Rebekka sú með pípuna, móðir þeirra systkina, Bersiko bróðir Ruva  og Margunna kona hans. Dansk Folkemindesamling, bnr 3863, Safn Johans Miskows;  Nationalmuseet neg. 88669.

Bréfið er hér í þýðingu minni:

Til Hans Hátignar

Friðriks hins áttunda, konungs.

Undirrituð, Rebekka Demeter f. Edes, leyfir sér hér með að biðja Hans Hátign um geta haldið áfram að búa hér í landinu, þar sem við höfum nú í vetrarbyrjun fengið skipun um brottflutning frá eign okkar, og við skiljum ekki ástæðuna - Ég hef nú, fyrir utan nokkurra ára hléa, ferðast hingað á hestamarkaði í 22 ár. Eiginmaður minn var hrossakaupmaður, og er hann andaðist fyrir tveimur árum síðan, var hann borinn til grafar í Randers hef ég haldið áfram hestakaupum ásamt uppeldissyni og börnum mínum, en fjögur þeirra eru fædd hér í landi. Ég hef fest kaup á eign í Aabybro, þar sem tekið hefur verið á móti okkur og allir íbúarnir hafa undirritað sig með heimilisfangi okkur til stuðnings. Ég sé mér fært að greiða skatta og synir mínir munu með tímanum verða hermenn. -

Ég er á engan hátt sígaunakona. Faðir minn var Magyari [ungverji] og hét Edes og ég er fædd í Ungaverjalandi - - Ég hef aldregi ferðast með sígaunalest og óska aðeins eftir því að búa áfram í næði með börnum mínum þar sem við erum nú, því hér er gott að vera. Ég er undir yðar vernd sett.

Yðar auðmjúk,

Rebekka Demeter

Aabybro þ. 17/11 - 1911

Rebekka med pípu í munninum

Allt kom fyrir ekkert. Fjölskyldan Demetri var flæmd úr landi árið 1913. Eitt dagblað skrifaði m.a.

"... Ræningjaflokkurinn hefur verið sendur úr landinu, og það ríkir aftur ró. Í Aaby hefur ekki sést neitt til sígaunanna í langan tíma, - ekki gátu þau dvalið lengi í húsi sínu, og það að halda því hreinu og huggulegu lá langt handan sjóndeildarhrings þeirra. Fólkið í Aaby, meira að segja þeir sem á sínum tíma undirrituðu beiðni um að veita ræningjaflokknum leyfi til að búa, munu vart finna fyrir sárum missi; þetta var fólk sem átti ekki við hér í landi og sem aldrei yrði eins og aðrir." 

Já, þungur var dómur Danans. En slíka Dani eigum við enn í vandræðum með. Hatrið drífur allar þeirra gerðir. Sams konar hatur sér maður hjá gyðingahöturum og múslímahöturum. 

Fjölskyldan hrökklaðist til Svíþjóðar og varð loks að selja húsið sitt Johanni Miskow. Eftir þann tíma er hægt að fylgjast með fjölskyldunni í Svíþjóð í bréfaskrifum hennar við Miskow. sem i dag eru varðveitt í safni hans í Dansk Folkemindesamling í Konunglegu Bókhlöðunni í Kaupmannahöfn. Bréfin spanna tímabilið 1913-1937. Ég mun glugga betur í þau síðar í mánuðinum.

Íslandsfararnir

Mynd Björns Björnssonar af sígaunum við tjald sitt á Seyðisfirði sýnir nokkra fjölskyldumeðlimi Demeter/Demetri fjölskyldunnar: karlmann, þrjár konur og tvær ungar stúlkur. 

Af myndinni efst og annarri ljósmynd (her fyrir framan; myndina sendi mér Sofiya Zahova), sem vafalítið er einnig tekin af Birni Björnssyni, og sem kemur úr safni breska kauphéðinsins Pike Ward, má ætla að mjög sennilegt sér, að karlinn á myndunum sé Ruva Demeter.

Ruva var á þeim árum kvæntur Babi. Systkini Ruva var eldri bróðir hans Bersiko, svo yngri bræður tveir, Johan og Wenzel, og systurnar Sofi og Rosa.

Ef menn vilja fræðast um afar flókna ættfræði Demeter fjölskyldunnar og Toikon (Taikon) fjölskyldunnar, sem voru meira eða minna skyldar, skal bent á hina góðu bók Ditte Goldschmidt og rannsóknir sænska þjóðfræðingsins Tillhagens (sjá heimildalista neðst).

Afkomendur og ættingjar fjölskyldannar, sem kom til Íslands í tvígang í byrjun 20. aldar, búa í dag í Svíþjóð og víðar, t.d. í Frakklandi og á Spáni. Svíar reyndust, eins og oft áður, lifa meira eftir boðorðunum tíu en nágrannarnir á flatneskunni, og sumir gera það jafnvel enn.

Þakkir

Kærar þakkir til Sofiyu Zahovu og Ditte Goldschmidt.

Heimildir

Goldschmidt, Ditte. Udenfor: En rejsende romafamilie. Forlaget Vinduet, København 2006.

Idem, Breve fra romaer i Skandinavien før 2. verdenskrig. Journalen, Lokal og kulturhistorisk tidsskrift Nr. 3, december 2006, 11-16. [Ritið Journalen er gefið út af Dansk Lokalhistorik Forening].

Tillhagen, C. -H.: "Gypsy Clans in Sweden", Journal of the Gypsy Lore Society, Third Series, Vol. XXVIII 1949 og Vol XXXIX 1950.

Zahova, Sofiya: The first records of Roma visiting Iceland. Í Magnússon Gísli (Ritstj.): Til Auðar: Afmælisrit til Auðar Hauksdóttur. Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur i erlendum tungumálum, Háskóla Íslands 2020, s. 72-84.