Monstrum Medievalis

Ekki var fyrr stöðvað ruglið með ólöglega torflistaverkið norðaustan við kór Skálholtsdómkirkju, en að annar miðaldahroði hefur sig á loft með miklum drunum, svo halda mætti að 1. apríl væri runninn í garð.

Icelandair og eitthvað dularfullt crew í samfloti við þá eru komnir á miðaldaruglubull. Þeir hafa líklega lesið of mikið eftir Dan Brown þegar þeir biðu of lengi í Leifsstöð. Það er vitaskuld rétt athugað hjá Icelandair, að ferðamenn erlendis sæki mjög í dómkirkjur miðalda. En þær eru frá miðöldum.

Það ferlíki sem menn vilja nú fara að reisa í Skálholti á hins vegar ekkert skylt við miðaldir. Þessi misskilningur byggir á teikningum sem skapaðar voru af teiknikennaranum og þjóðernisrómantíkernum Herði Ágústssyni, sem  ekki  var menntaður í miðaldafræðum. Hann skapaði t.d. „Þjóðveldisbæinn", sem á ekkert skylt við rústirnar á Stöng, sem hann byggði hugsýn sína á. Í Þjóðveldisbænum eru steinsteyptir veggir og plastdúkur í þekju.

Oftúlkun á hleðslum sem skráðar voru við fornleifarannsóknir í Skálholti leiddi suma til að álykta að dómkirkjan hefði þar verið stærst um 50 metrar að lengd. Sú túlkun er óskhyggja ein. Þar að auki hefur teiknari Icelandair, sem ég tel mig vita hver sé,  gert vont verra. Engin miðaldakirkja lítur út eins og þetta ljóta flugvélaskýli með kjallara og með samfelldum steindum gluggum efst undir þaki háskipsins. Eru prestar á Íslandi svo sögulausir og vitlausir að þeir kaupi þetta rugl? Hafa þeir ekki skoðað miðaldakirkjur á ferðum sínum erlendis?

Þessi horror slær tollbúð Árna Johnsen alveg út! Svona verkefni eru auðvitað hugarórar frá því fyrir hrun. Þá urðu Icelandair og arkitektinn þeirra hái nefnilega of seinir að komast í loftpeninga í vösum gjafmildra útrásarvíkinga, en núna er víst komnir peningar í kassann hjá Icelandair, og vilja menn greinilega að kirkjan greiði restina sem aflátspeninga.

En mest af öllu eru svona brjálaðar hugmyndir birtingarmynd þess að sumt fólk á Íslandi vill ekki sætta sig við látlausa sögu lands síns, þar sem mannanna verk lifðu ekki í þúsund ár, þótt andans verk væru sterk. Íslendingar, sem skammast sín fyrir sögu sína, stunda sögufölsun eins og þá sem Icelandair og ónafngreindir aðilar vilja nú hella sér út í.

Ég hvet Icelandair til þess að styrkja heldur fornleifarannsóknir í stað þess að borga fyrir Disneykirkju í Skálholti.

Fyrir neðan allar hellur

 

Fyrirhuguð bygging Þorláksbúðar í Skálholti er einkennilegt mál, sem sýnir að menn lifa kannski á öðrum tíma en umheimurinn. Framkvæmdin hefur verið kynnt eins og verið væri reisa eftirgerð af miðaldarkirkju frá tímum Þorláks helga. Svo fer fjarri. Þorláksbúð var upphaflega byggð árið 1527 og hefur ekkert með 12. öldina að gera. Hún var byggð eftir bruna Árnakirkju árið 1527, og þá sem bráðabirgðaskýli yfir messuhald, búð eða kapella eins og húsið kallaðist í heimildum og fékk hún síðar nafnið Þorláksbúð.

Árni Kanelás Johnsen þingmaður, sem hefur verið stórtækur í endurgerðunum, segir að Gunnari Bjarnasyni smíðameistara Þorláksbúðar hinnar nýju hafi verið brugðið þegar skyndilega á lokastigi verksins hafið komið gagnrýni á verkefnið:

Honum varð ekki svefnsamt um nóttina eftir smíðar daglangt, en síðla nætur dró hann miða úr Mannakornum sínum, tilvitnunum í Biblíuna, og eftir það sofnaði hann vært.

Hann fékk tilvitnun úr 9. kafla Fyrra Konungabréfs þar sem segir að þegar Salómon hafði lokið við að byggja musteri Drottins vitraðist Drottinn honum í annað sinn og sagði (3. vers): „Ég hef heyrt bæn þína og grátbeiðni, sem þú barst fram fyrir mig. Ég hefi helgað þetta hús, sem þú hefur reist, með því læt ég nafn mitt búa þar að eilífu og augu mín og hjarta skulu dvelja þar alla daga."

Jeremíah minn, hallelúja og ammen, svo Gunnar Bjarnason, sem reyndar er afar fær smiður og hagur, smíðar á vegum Drottins. Gerði hann það líka þegar hann smíðaði ævintýrakirkjuna í Þjórsárdal? Það var endurgerð kirkju á Stöng, sem ég rannsakaði sem fornleifafræðingur, sjá hér, hér, hér og sér í lagi hér, en sem arkitektinn Hjörleifur Stefánsson, með smiðinn Gunnar Björnsson í hirð sinni, ákvað að skrumskæla. Ég var útilokaður frá endurgerðinni og kirkja sú sem reist var er ein stór vitleysa frá upphafi til enda. Ég hef aldrei lagt blessun mína yfir hana, þó ég viti mest um þessa kirkju, og er árangurinn í raun draumórar eins manns, Hjörleifs Stefánssonar, sem oft hefur verið frekar stórtækur í endurgerðunum sínum, stórum sem smáum, sjá dæmi um það hér. Ekki var mér heldur boðið til vígslu Þjóðveldiskirkjunnar í Búrfelli og sárnaði mér það auðvitað mjög.

Ég get gefið yfirsmiðnum og þess vegna fyrrverandi forsætisráðherra og þeim sem borguðu fyrir kirkjuskömmina í Búrfelli tilvitnun í sálma og orðskviði við hæfi, um svik og pretti. En ég leggst ekki svo lágt að leggja nafn Drottins míns við hégóma - og Þorláksbúð er heldur ekkert annað en hégómi.

Sannast sagna, þá finnast mér komnar of margar endurgerðir og "tilgátubyggingar" á Íslandi. Ísland verður með þessu áframhaldi eitt stórt "fornminja-Disneyland". Betur hefði ef til vill tekist til, ef fornleifafræðingar hefðu getað liðsinnt áhugamönnum um þessar byggingar í stað arkitekta. 

Ef menn vilja endilega reisa "Þorláksbúð", væri við hæfi að gera það fjarri steinsteypukirkjunni, og búa með tíð og tíma til „Skálholt Theme-Park", (Fornleifasafnið í Skálholti), reisa þar t.d. hina stóru miðaldakirkju, sem Hörður heitinn Ágústsson teiknaði, reyndar allt of háa, enda var hann þjóðernisrómantíker af gamla skólanum. En það væri hægt að lækka bygginguna og spara efnivið. En öll svona verkefni eru auðvitað draumórar, þótt stundum geti verið gaman af þeim.

Af myndinni að ofan má ætla, að landnámsskjólukerlingin af mjólkurfernunum hér forðum sé enn í tísku.

Ítarefni: les hér.

Herminjar

Herminjar hafa því miður ekki fengið verðskuldaða athygli á Íslandi. Á fundi þjóðminjavarða Norðurlandanna sem haldinn var í Borgarnesi árið 1995 lýsti Þór Magnússon því blákaldur yfir, að á Íslandi væru engar áhugaverðar herminjar, þegar þjóðminjaverðir hinna Norðurlandanna voru að ræða það sem dagsskrárlið. Íslenskir fornleifafræðingar hafa þó á síðari árum samviskulega skráð herminjar og rústir frá veru Breta og Bandaríkjamanna. Svo er líka alltaf verið að tala um Herminjasafn. 

Hér skal hins vegar sögð saga af "forngrip", sem enn er ekki 100 ára, en sem segir samt mikla og merkilega sögu. 

Löngu áður en ég fæddist bjó karl faðir minn um tíma í Keflavík eða réttara sagt í Innri Njarðvík. Ekki var hann þó Suðurnesjamaður, en hann fékk ekki lán í banka nema að hann lofaði að reka nýstofnaða heildverslun sína í Keflavík en ekki í Reykjavík. Bankastjórinn, sem setti þær einkennilegu reglur, hafði eitt sinn verið í íslenska nasistaflokknum og honum leist víst ekkert á föður minn, sem ættaður var úr Niðurlöndum. 

Pabba líkaði dvölin í Innri Njarðvík og Keflavík vel. Tók hann herbergi og bílskúr á leigu en eyddi líka miklum tíma á Vellinum, enda átti hann þar marga vini með svipaðan bakgrunn og hann. Hann fór þó öðru hvoru í rútu til Reykjavíkur, því þar þurfti hann að skipa upp innflutninginum og koma honum í verslanir í Reykjavík.

Pabbi var svo tíður gestur á Keflavíkurflugvelli, eins konar Sloppy Joe, að hann fékk Fast Gestavegabréf Nr. 10. Vænti ég þess að Bjarni Ben og aðrir gestir á Vellinum hafi einnig átt Föst Gestavegabréf með enn lægri númerum en pabbi. Kannski á Björn Bjarnason enn skjöld föður síns og eins ánægjulegar minningar og ég frá Vellinum. Kannski á Björn Bjarna sjálfur svona skjöld? Oft hef ég velt fyrir mér, hvort konur þær sem kallaðar voru "Kanamellur" í "Ástandinu", hafi þurft að bera svona merki, þegar þær fóru á völlinn.

Síðar, þegar ég var ungur drengur, 1968-1974, kom ég mikið með pabba upp á Völl, stundum hálfsmánaðarlega. Það voru menningarlegar ferðir.

Mér er sérstaklega minnisstæð ein heimsókn. Við fórum þá með eldri manni, sem hét Schuster, sem vann á launaskrifstofu Vallarins, til að skoða rússneskar flutningavélar, sem leyft hafði verið að millilenda á Íslandi á leið til og frá Kúbu. Við komumst mjög nærri vélunum og viti menn, Rússarnir komu til okkar og voru hinir vinalegustu. Einn þeirra hafði greinilega gaman af börnum og gaf mér og öðrum dreng nokkur merki. Ég fékk t.d. litla brjóstnál með mynd af Lenín sem dreng. Ungliðaprjón þennan hélt ég mikið upp á og kenni honum oft um að ég gerðist sósíalisti um tíma. Ég notaði hann einnig sem vopn!: Í MH kenndi ungur stuðningsmaður Sjálfstæðisflokksins mér um að ég hefði rænt honum og fært hann suður í Straum með valdi ásamt öðrum. Hann ásakaði ýmsa um það sama, áður en hinir einu sönnu glæponar fundust. Ég tók þetta vitanlega stinnt upp og stakk Lenínprjóni mínum í rass fórnarlambs mannránsins. Síðar var þessi góði maður, sem ég stakk með Lenín, m.a. lögreglumaður á Seltjarnarnesi, frægur fyrir að sekta menn fyrir hraðaakstur, lögfræðingur og eigandi súludansstaðar, áður en hann var allur. Blessuð sé minning hans.

Ég finn ekki lengur Lenínnálina, en tel víst að ég hafi náð henni úr rassi fórnarlambs mannræningjanna. Var hún lítið notuð eftir það. Vegabréf pabba á Keflavíkurflugvöll geymi ég hins vegar eins og hvert annað erfðagóss, og mun það ganga í arf mann fram af manni, því aldrei veit maður hvenær maður hefur not fyrir slíkan skjöld.

Lenínnál, sem mun hafa verið svokallaður Oktyabryonok pinni fyrir ungliða, með blóði súludansstaðareiganda, er kannski ekki hinn kræsilegast minjagripur að halda í. Ef ég finn hann, gef ég hann frekar Þjóðminjasafninu, því hann tengist á óbeinan hátt einu furðulegasta glæpamáli sem upp kom á 8. áratug síðustu aldar, mannráni í Menntaskólanum við Hamrahlíð, en það er ekki fornleifamál.

Færsla þessi birtist áður hér og er nú örlítið betrumbætt.