Af DNA-ævintýrum og rangfærslum Gísla Pálssonar

Árið 2014 kom út bók Gísla Pálssonar fyrrverandi prófessors við HÍ, sem ber heitið Hans Jónatan, maðurinn sem stal sjálfum sér. Síðan hefur bókin verið gefin út á ensku, dönsku og síðast á frönsku, enda er efnið vitaskuld áhugavert.

Þegar bókin kom út á íslensku, reyndi ég þegar að verða mér út um eintak, þar sem ég hef lengi haft áhuga á sögu svartra manna á Íslandi (þið finnið lesefni um það hér á vinstri spássíu Fornleifs).

Þar fyrir utan hef ég rýnt í skrif Gísla síðan hann vann með prófessor Paul Durrenberger, bandarískum félagsmannfræðingi sem var fyrst og fremst sérfræðingur í Tælandi og Melanesíu. Durrenberger las eitt sinni kilju með Íslendingasögu í flugvél og sneri sér þá að mannfræðirannsóknum á Íslandi í kjölfarið – en með afar misjöfnum árangri. Eftir að Gísli fór út fyrir sitt svið og gerðist mikill áhugamaður um DNA-rannsóknir hef ég líka fylgst með úr fjarska. Ég hef hér áður á Fornleifi lýst gagnrýni minni á vinnubrögð Gísla á síðastnefndu sviðinu (sjá hér).

Þegar vinur minn í Reykjavík heyrði af þessum brennandi áhuga mínum á bókinni, keypti hann hana þegar í stað og gaf mér nokkrum dögum síðar er hann heimsótti mig í Danmörku. Ég hnaut þegar um ýmsar villur í bókinni og undraðist síðar að þær hefðu ekki verið leiðréttar þegar bókin var gefin út á öðrum tungumálum.

Fyrirlestur Gísla Pálssonar í Kaupmannahöfn 2015

Þar sem sögusvið bókarinnar um Hans Jónatan er m.a. Kaupmannahöfn, hélt Gísli Pálsson erindi um innihald bókarinnar í Kaupmannahöfn í janúar 2015 á málstefnu í tengslum við ágæta sýningu sem þar var haldin um efni sem ég hef síðan einnig skrifað viðbætur um atriði sem sýninguna og sýningarskrá vantaði (sjá hér).

Erindi sitt í janúar 2015 kallarði Gísli Pálsson "Homo Islandicus: Black and white”. Það var flutt í húsakynnum Nordatlantens Brygge á Kristjánshöfn í Kaupmannahöfn. Ég fór til að hlusta, en endaði með því að gagnrýna Gísla fyrir villur og rangfærslur sem fram kom í sýningatexta sýningarinnar sem hann fjallaði um að hluta til. 

Því miður komst ég ekki að til að ræða nýju bókina um Hans Jónatan við Gísla. Ung dönsk kona sem stýrði málþinginu, og sem ég tel næsta öruggt að hafi einhverju sinni verið nemandi Gísla á Íslandi, reyndi eftir bestu getu að þagga niður í mér. Gagnrýni var ekki vel séð í þeim dagskrárlið sem kölluð var umræða. Það var því dulítið íslenskur fræðibragur yfir pakkhúsinu á Christianshavn þann daginn.

Fyrirlestur Gísla í Reykjavík

Gagnrýni var greinilega heldur ekki vel séð, þegar Gísli Pálsson (GP)hélt erindi um bók sína um Hans Jónatan í stórborginni Reykjavík. Eftir fyrirlesturinn reis upp prófessor Gísli Gunnarsson (GG) sagnfræðingur, og benti á villur í bók Gísla Pálssonar um Hans Jónatan.

GP vitnar t.d. á bls. 190-91 í bókina Ættir Austfirðinga, þegar hann birtir lýsingu á sonarsyni Hans Jónatans, Lúðvík Lúðvíkssyni á Karlstöðum á Berufjarðarströnd. Úr sal benti GG GP á þá staðreynd, að tilvísunin væri röng hjá nafna sínum; GG greindi frá því að lýsinguna á Lúðvík væri alls ekki að finna í verkinu Ættir Austfirðinga og að GP hefði sótt tilvitnunina um Lúðvík á Ættarvef afkomenda Hans Jónatans. Þó að á ættarvefnum stæði skýrum stöfum: "Höfundur þessarar lýsingar er Gísli Sigurðsson, bóndi og kennari að Krossgerði, Berufjarðarströnd" hliðraði GP af einhverjum ástæðum staðreyndum og sagði að lýsingin á Lúðvík væri komin úr verki þar sem hana er ekki að finna. Það eru vægast sagt furðuleg vinnubrögð í bók sem ekki telur fleiri en 292 tilvitnanir í 267 blaðsíðna bók.

GG er reyndar dóttursonur Gísla Sigurðssonar, og lét GG Ættarvefnum upplýsinguna sem GP misnotaði í té.

Gísli Gunnarsson átti einnig í stökustu erfiðleikum með að rekja garnirnar úr Gísla á fundinum, því nokkrir úr klappliði nemanda GP og aðrir vildarmenn höfðu í frammi hávær mótmæli við öllum efasemdum sem fram komu í sambandi við bókina. GP stóð í pontu fastur í þeim ósannindum að frásögnin væri komin úr Ættum Austfirðinga. GG gerði hins vegar síðar grein fyrir þessi villuráfi GP í tímaritinu SÖGU 2015:2. Orðrétt segir þar:

"Í aðaltexta er sagt að tiltekin ummæli (á bls. 190-191 í bókinni séu fengin úr bókinni ÆTTIR AUSTFIRÐINGA. Þetta þótti mér undarlegt og leit því í tilvísanaskrá bókarinnar. Þar er sagt að ummælin séu af ÆTTARVEF HANS JÓNATANS...Þar, (á ættarvefnum) stendur skýrum stöfum: "Frásögn þessi er eftir Gísla Sigurðsson, bónda og kennara á Krossgerði. Hún fékkst frá dóttursyni hans, Gísla Gunnarssyni"".

Nýlega hélt GP því ósmeykur fram á Facebook GG, að GG vildi kveðið hafa þá Lilju sem hann sjálfur orti með útgáfu bókarinnar um Hans Jónatan. Gaf GP í skyn að GG væri að öfundast út í verk sitt. Þetta voru heldur klén viðbrögð við gangrýni sem GG hafði hreyft aftur við í tilefni að sýningu leikinnar heimildarmyndar um Hans Jónatan í Sjónvarpinu (RÚV).

Ég er persónulega viss um að GG hefði, sem ábyrgur og virtur sagnfræðingur, gert hluta af því efni sem bókin inniheldur betur skil en GP gerði. Í bók GP eru einfaldlega of margar villur til að taka verkið alvarlega. Nú verða sumar þeirra útlistaðar:

Getur GP lesið frumheimildir?

Ljósm. V.Ö.Vilhjálmsson

Í bók sinni Hans Jónatan: Maðurinn sem stal sjálfum sér, er GP með mynd af því sem hann kallar skírnarvottorð Hans Jonathans. Það er rangt; Um er að ræða kirkjubók Lúterska safnaðarins í Christiansted á Sanct Croix 1780-1794, sem varðveittar eru í Ríkisskjalasafninu (Rigsarkivet) í Kaupmannahöfn, sem GP kallar ranglega "Þjóðskjalasafn".

Ógreinileg svarthvít mynd í lítilli stærð á bls. 31 í bók Gísla er vitaskuld ekki skírnarvottorð, heldur mynd af blaðsíðu í kirkjubók. Rétt heiti kirkjubókarinnar sem ber að vitna í er: Den Evangeliske Menighed på Sankt Croix: Enesteministerialbog for evangelisk menighed på Skt. Croix. GP kann því greinilega ekki listina að vitna rétt í heimildir. Það rýrir mjög verk hans.

Ekki er nóg með að rangt sé vitnað í kirkjubókina, GP les einnig textann ranglega og færir í stílinn. Á óljósri ljósmynd sem hann birtir á bls. 31, þýðir hann orðið Faddere sem Votta.  Það er frekar ónákvæm þýðing. Fadder er skírnarvottur. Skírnarvottar Hans Jónatans voru Herra og frú Testmann og Hr. Delgart, sem Gísli les sem Delpach.

Hvað á prófessor sem ekki getur lesið frumheimildir sér til gagns að vera að vasast í ritheimildum frá 18. öld?  Aldrei voru til neinir Delpach á Sankt Croix, fæðingaeyju Hans Jónatans, en Delgart voru meðlimir safnaðarins. Í kirkjubókinni stendur greinilega Delgart. Þó texti kirkjubókarinnar sé að mestu rétt túlkaður í vandaðri bók blaðamannsins Alex Frank Larsens, Slavernes Slægt (2008), tekst GP ekki að nýta sér það, þó sú bók hafi verið honum kunnug.

Höfundur þessa pistils tók sér sjálfur ferð fyrir hendur til að lesa frumskjalið sem varðveitt er í Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn og tók af því ljósmyndir til að fá betri sýn á blaðsíðuna í kirkjubókinni.

GP heldur því fram, að að á "skírnarvottorðinu" sem hann hefur greinilega ekki haft á milli handanna sé hægt að lesa eftirfarandi (Ég hef leyft mér að setja inn rauða bókstafi þegar GP fer með fleipur):

"Hinn 20. júní, annan mánudag eftir trinitatis. Skírt hér í kirkjunni 1 óskilgetið múlattabarn, nefnt Hans Jónatan,  móðirin [hans] er negrakonan Regína sem tilheyrir General Major Schimmelmann. [og]  Föður ekki getið skriflega en hermt er að hann sé ritarinn."

Ef Gísli Pálsson hefði getað lesið skjöl þessa tíma sér til gagns, hefði hann líklega frekar lesið þetta:

Den 20de Juni 2den Søndag  efter Trin. døbt her i Kirken -/ et  uægte mulatte-Barn, kald.. Hans Jonathan. Hans Moder var Negerinden Regina, tilhører Gen: Major Schimmelmann, og Fader blev ingen skriftlig ud[lagt?], men erindrer mundtlig sagt at være Secretairen.

Þýðingin á íslensku ætti því frekar að hljóða þannig:

Hinn 20. júní., annan sunnudag eftir Trin[itatis]. Skírt hér i kirkjunni - /  óskilgetið Múlattabarn,  kallað Hans Jonathan. Móðir hans var negrakonan Regina, sem tilheyrir Generalmajor Schimmelmann, og faðir var enginn til [greindur??] skriflega, en [mig] minnir að það hafi verið sagt munnlega að væri ritarinn.

Á grundvelli þessarar frekar óljósu og bjöguðu dönsku í kirkjubókarfærslunni, má ef til vill álykta að ritarinn væri upphaflega þýskumælandi.

Þó GP hafi ekki getað nýtt sér frumheimildir til hlítar, ætlar GP, lítið fær á rithendur 18. aldar, að leita að afkomanda ritarans sem Gísli færir rök fyrir að hafi verið maður að nafni Hans Gram. Það á ekki að gerast með heimildaleit, heldur með aðstoð beinagrindar Hans Benjamin Burch Grams, sonar Hans ritara, sem GP telur að hægt sé að finna í kirkjugarði einum í Brooklyn í New York.

Næsta ævintýri Gísla Pálssonar: Leitin af Hans  Benjamin Burch Gram í kirkjugarðinum

Óbifandi ofurtrú GP á DNA-greiningum á nú að leysa spurninguna um faðerni Hans Jónatans, þrælsins sem flýði úr ömurlegri vist í Kaupmannahöfn og settist að á Íslandi árið 1802. 

Áður var Hans Jónatan talinn vera sonur Schimmelmanns, eiganda síns, en GP er eiginlega búinn að afskrifa generamajorinn, því "alhvítir" afkomendur Schimmelmanns í Danmörku, vilja ekki gefa Gísla sýni úr sér svo hægt verði að rannsaka skyldleikann með því að bera niðjar Schimmelmanns saman við genamengi afkomenda Hans Jónatans á Íslandi. Þriðja ættin, Moltke, sem gæti ef til vill feðrað Hans Jónatan, er af einhverjum óskýrðum ástæðum ekki svo mikið til umræðu lengur, því GP hefur fengið þá flugu í höfuðið að enginn annar en ritarinn, sem tilgreindur er óbeint í ofangreindri kirkjubók, komi til greina.

Við lestur fréttar á mbl.is sem og fréttar á dönsku sjónvarpsstöðinni TV2 sá ég að bandarísk kona, Kirsten Pflomm að nafni, sem telur sig vera afkomanda Hans Jónatans, vilji láta grafa upp bein Hans Benjamin Burch Grams upp í kirkjugarði í Brooklyn.

En það læðist nú að manni sá grunur að Eiríkur prófastur og magister Helgi séu líka farnir að aðstoða prófessor Gísla. Pflomm, sem á yngri árum starfaði fyrir Bill Clinton og Pentagon, en býr nú og vinnur í Kaupmannahöfn, ætlar með Gísla að freista þess að ná beinum Hans Benjamíns úr fjöldagröf í Brooklyn.

Hans Burch Gram (1786-1840) var sonur Hans Grams ritara organista og tónskálds, sem GP telur að sé sá ritari sem gefið er í skyn að hafi verið faðirinn í kirkjubókinni. Eftir árin í Christiansted settist Hans Gram að í Boston. Þar er sonur hans, Hans Burch Gram, sem GP langar að grafa upp. Sonurinn er talinn vera fyrsti homópatinn í Bandaríkjunum. Hann lést árið 1840 í mikilli fátækt.

Ég rannsakað málið betur í bandarískum gögnum og get hér upplýst að Hans Burch Gram var ekki upphaflega borinn til grafar í Greenwood-kirkjugarði í Brooklyn (sjá t.d. hér).

Þetta kemur einnig vel fram á bls. 180-81 í bók GG, þar sem Gísli vitnar ekki fyllilega í heimild sína og er mest upptekinn af áhuga manna á hauskúpu Hans Burch Gram, er meint bein hans voru flutt. Hann var upphaflega greftraður í St. Mark´s Burial Ground, milli 11. og 12. strætis í New York City.

Hinn 4. september 1862, eða 22 árum eftir dauða Hans Burch Grams lét vinur hans og nemandi John Franklin Gray grafa upp jarðneskar leifar Hans, sem lágu undir minnismerki eða grafsteini (sjá lýsingu  í bók Thomas Lindsey Bradfords um bandaríska hómópata, hér bls, 295). Leifarnar voru fluttar í grafreit Gray ættarinnar í Green-Wood Cemetery í Brooklyn án steins. Reyndar voru allar aðrar grafir í St. Mark´s Burial Ground fluttar til The Evergreens Cemetery árið 1864, sem er á öðrum stað í Brooklyn, 8 km austur af Green-Wood kirkjugarði. Miklu síðar en 1862 var svo settur nýr steinn ofan á hið nýja leiði Hans Burch Gram. Þar undir vill Gísli samkvæmt fréttamiðlum leita hálfbróður Hans Jónatans. Er Bein hans voru flutt frá Manhattan ályktuðu menn að hár hans í gröfinni væru svart. Það hafði ekki verið svart í lifanda lífi heldur rauðleitt.

Kort frá 1852 sem sýnir staðsegningu St. Mark´s Cemetery á Manhattan. Þar var hugsanlegur hálfbróðir Hans Jónatans borinn til grafar. 1862 voru bein hans flutt.

Teikningar af Hans Burch Gram í lifanda lífi. Hann var með kastaníurautt hár upplýsa heimildir, en var orðin svarthærður í gröfinni. Var þetta maðurinn með svarta hárið sem grafinn var upp í St. Mark´s kirkjugarði á Manhattan? Svart hár getur orðið rauðleitt eftir dauðan, en ekki öfugt.

Hvaða öryggi er fyrir því að rétt bein hafi verið tekin á Manhattan og að grafsteinn hafi verið lagður á rétt leiði? Því má GP gjarnan svara við tækifæri, því líklega vill hann ekki gera það á opinberum fundum.

Öll þessi fyrirhugaða og umfangsmikla líkleit er vitaskuld ekki sú sennilegasta til að gera sér vonir um "match", sem sýnt gæti skyldleika. Eyðing erfðaefnis getur verið umtalsverð við beinaflutninga. Svo er sú spurning opin, hvort grafin hafi verið upp rétt bein í Mark´s Burial Ground eða legsteinninn settur síðar yfir rétt leiði í Green-Wood. Stundum færast legsteinar líka til sökum rasks við aðrar greftranir. Með svo miklu óvissu ætlar bandaríks kona búsett í Kaupmannahöfn að hjálpa sérfræðingnum auðtrúa á Íslandi að finna hálfbróður Hans Jónatans, þrælsins sem settist að á Íslandi. Velkominn í heystakkinn sagði nálin.

En ef GP langar í líkkrukk í New York með meintum afkomanda Hans Jonathans, byggir það á enn einni veilu GP við að kynna sér ekki nógu vel heimildir og fara ekki fyllilega rétt með. Í því felst kannski aðferðafræði félagsmannfræðinga? Af hverju greini Gísli ekki frá því í bók sinni að svarthærður maður í gröf hafi verið rauðhærður í lifanda lífi. Ég kann ekki að meta slík vinnubrögð.

Er Gísli Pálsson upphafsmaður tilgátunnar um að Hans Gram sé faðir Hans Jónatans?

Samkvæmt bók Gísla er þetta alfarið hans hugmynd. En er það nú rétt? Alex Frank Larsen sem skrifaði bókina Slavernes Slægt (2008) um danska þræla, m.a. um Hans Jónatan, og gerði síðan fjóra mjög góða samnefnda sjónvarpsþætti, segir mér allt aðra sögu.

Hann upplýsir, að Svend E. Holsoe mannfræðiprófessor í Bandaríkjunum (1939-2017) hafi verið fyrstur til að stinga upp á Hans Gram og segja GP frá þessari skoðun sinni á fundi í Bandaríkjunum þar sem viðstödd var kollega GP sem Rannveig heitir. Larsen er fullviss um að það var Svend E. Holsoe sem átti hugmyndina. GP gerir því miður ekki grein frá þessu og gerir hugmyndina að sinni. Maður sem ætlað að leita að beinum í kirkjugarði í Brooklyn og sem ekki veit að þau hafa áður verið greftruð á Manhattan vílir greinilega engu fyrir sér.  

GP vitnar á einum stað í bók sinni í Holsoe, á eftir þesum orðum: ”Þótt kirkjubækur fari ekki alltaf með rétt mál og margar ástæður geti verið fyrir því að skrásetjarinn beini sjónum manna annað, geta líka verið gildar ástæður fyrir því að taka eigi fullyrðingar þeirra bókstaflega”. Þetta kemur fram í tölvupósti frá Holsoe til Gísla dags. 22. ágúst 2013. Kannski skýrir þessi póstur Holsoe forsögu málsins.

Hins vegar er það nú svo, og staðreynd, að á þeim tímum sem um er að ræða voru um 8-10% allra manna rangfeðraðir, sama hvað stendur í kirkjubókum.

Fyrri ævintýri Gísla Pálssonar með DNA og upprunaleit

GP hefur á síðari árum orðið eins konar átorítet á sviði DNA- rannsókna, þótt ljóst sé við lestur að þekking hans á því efni sé harla lítil og mestmegnis komin frá samstarfsmönnum hans hjá Íslenskri Erfðagreiningu.

Ekki er það þó svo, að Gísli Pálsson hafi ávallt verið eins glaður yfir niðurstöðum úr DNA raðgreiningum og hann er nú orðið.

Eitt sinn gerði hann út á tilgátur Vilhjálms Stefánssonar landkönnuðar og ætlaði sér að sanna þær með DNA greiningum.  Fékk hann til þess fúlgur úr opinberum sjóðum og notaði óspart af sínum akademíska tíma í málið - sem var ekkert annað en della runnin undan grillufangaratilgátum Vilhjálms Stefánssonar og dansks samtímamanns hans.

Vilhjálmur Stefánsson greindi um 1922 frá inúítum með ljóst hár á meðal inúíta Virginíu-eyju nyrst í Kanada. Lítið var um sönnunargögn. Vilhjálmur ljósmyndaði ekki alltaf til að færa uppgötvunum sínum fyllilegar sannanir. Vilhjálmur taldi þessi einkenni inúítanna ljósu væru til komin vegna blöndunar við Evrópumenn, sér í lagi við norræna menn frá Grænlandi. 

Gísli Pálsson gekk í lið með nemanda sínum úr félagsmannfræði, Agnary Helgasyni, sem farinn var að stunda DNA rannsóknir fyrir Íslenska Erfðagreiningu, eftir að hann hafði áður gagnrýnt deCode/ÍE harðlega. Ætlun GP var að sannreyna tilátu Vilhjálms, en ævintýri það endaði með því að inúítar á eyjunni voru úrskurðaðir hreinir inúítar og óblandaðir. Þannig fór um DNA show-ferð þá, sem var vitaskuld skemmtun frekar en fræði.

Þess má svo geta, svo að menn haldi ekki að GP sé einn um að trúa kjaftæði, að það var ekki Vilhjálmur Stefánsson sem fyrstur velti fyrir sér ljóshærðum eða koparhærðum inúítum (skv. skilgreiningu Vilhjálms) á slóðum. Hugmyndina fékk Vilhjálmur frá dönskum hvalfangara og ævintýramanni sem Christian Klengenberg hét. 

Þegar Gísli kynnti niðurstöður raðgreiningarinnar á inúítunum, var ekkert minnst á upphaflegan tilgang með rannsókninni. En þegar upp var staðið og engin gen Grænlendinga fundust í fólki á Virginíu-eyju, hélt GP því fram að Vilhjálmur hefði væntanlega búið til söguna til að ná í styrki.

Fyrrverandi nemandi Gísla, Agnar Helgason hjá ÍE, lét það hins vegar flakka á blaðamannafundi þegar niðurstöðurnar voru kynntar, að áframhaldandi samanburðarrannsóknir á inúítum á Grænlandi og Virginíu-eyju "could reveal a new chapters in the history of humanity". - Ekki meira né minna. 

Hinn merka kafla í sögu mannkyns, sem boðaður var, hef ég þó enn ekki séð.

Er ekki löngu kominn tími fyrir Agnar að segja okkur frá þessum frábæru niðurstöðum sem hann vænti árið 2003, eða var þetta kannski bara beita fyrir umsókn sem hann hafði í bígerð til að hala nokkrum milljónum inn með?

Ég bíð enn, því þetta verður að útskýra betur …

Uppruni forfeðra Hans Jónatans

Samkvæmt nýlegri grein í hinu virta tímariti Nature eftir hóp erfðafræðinga þmt starfsmenn Íslenskrar Erfðagreiningar, sem rannsakað hafa afrískan uppruna afkomenda Hans Jónatans, með því að raðgreina íslenska afkomendur hans, er því slegið föstu að þeir séu upprunnir í Benin, Nígeríu eða Kamerún. 

Reyndar kemur sá fjölþætti uppruni örlítið á óvart, því nokkuð vel var vitað, hvaðan Danir sóttu þræla sína, sem þeir fluttu til Vesturindíu. Það vill svo til að allar þrælasölustöðvar Dana eru þekktar og þaulrannsakaðar. Allar voru verslunarstöðvar og þrælamiðstöðvar Dana í núverandi Ghana. Bærinn Kumais í Norðurhluta Ghana var hins vegar miðstöð þrælaverslunarinnar. Ashanti-fólkið sem þar réði ríkum hneppti nágranna sína í ánauð, stundum í samfloti við arabíska þrælasala. Frá Kumais voru þrælar seldir til verslunarstöðva við ströndina. En ekki voru þrælar á mörkuðum í Ghana sóttir til Benin, Nígeríu eða Kamerún.

Afkomendur Hans Jónatans. Myndin fengin að láni á Ættarvef Hans Jónatans.

Að uppruni áa Hans Jónatans sé nú heimfærður upp á önnur landssvæði fjarri Ghana, sem sum eru í þúsunda kílómetra fjarlægð frá Ghana, sýnir nokkuð vel að DNA-rannsóknir eru enn á unglingabólustiginu, þar sem getgátur ráða ferðinni. Það brennur einnig við að þeir sem stunda þessa etnogenetísku rannsóknir með DNA nútímamanna, skauti hratt yfir sagnfræðilegar staðreyndir og almenna vitneskju. 

Þar að auki upplýsir greinin í Nature, að engir Afríkumenn eða afkomendur þeirra hafi skilað sér inn í erfðamengi Íslendinga fyrir komu Hans Jónatans og telur hópurinn það sömuleiðis víst að afrískt genamengi þeirra 182 einstaklinga sem deCode hefur greint, og sem sem fæddir voru 1880-1930 og sem komnir eru af Hans Jónatan eigi ekkert skylt við þá 320 einstaklinga sem deCode hefur gert raðgreiningar á, sem fæddir eru eftir 1930 og eru einnig með "afrískar" genotýpur. Síðari hópurinn er væntanlega helst kominn út af fólki sem eru afkomendur fólks frá Norður-Afríku, bandarískra hermanna og hugsanlega einhverra sem ekki hafa hugmynd um "afrískan" uppruna sinn fyrr en þeir fá að vita að haplotýpa (setröð eða einlitna arfgerð) þeirra sé óvenjuleg fyrir Íslendinga. Þetta síðastnefnda er vissulega áhugavert, en kemur ekki á óvart.

Aðeins ein grafskeið

Nú er ekki annað að gera en að bíða þolinmóður eftir því að GP og Kirsten Pflomm grafi upp tvígrafin bein Hans Burch Grams í Brooklyn. Þangað til fæ ég mér rólegur marga kaffibolla, sem við getum líka þakkað henni Afríku líkt og ágætt genamengi Hans Jónatans. Ég þakka tryggum áhangendum Fornleifs fyrir lesturinn að sinni, ef einhver hefur náð alla leið hingað. Það er í sjálfu sér afrek. Kannski ætti maður að raðgreina slíkt afreksfólk.

Ritstjórn Fornleifs gefur ávallt bókum sem rýnt er í stafrænar grafskeiðar. Ég er hræddur um að aðeins ein slitin grafskeið sé við hæfi fyrir bókina Hans Jónatan, Maðurinn sem stal sjálfum sér. Grafskeið þá verður örugglega ekki hægt að nota til að grafa upp Hans Burch Gram.

* Viðbót 25.1.2019: Ritdóm prófessors Ulrik Langens á bók GP í Weekendavisen,7. apríl 2017, er hægt að sjá hér

Out of Africa - or Eurasia

Hér fer Fornleifur mjög langt aftur í tímavél sinni til að kynna niðurstöðu íslensk vísindamanns í Lundi. Eldra getur það vart orðið. Þetta er jafnvel óþægilega fornt fyrir Fornleif, þó hann kalli ekki allt ömmu sína í forneskjunni.

Haldið skal aftur til þess tíma er sum okkar urðum eldklár og þenkjandi: sapiens sapiens, meðan aðrir héldu áfram að vera bara sapiens, og jafnvel hálfgerðir imbecilles, eða imbar og "silly".

Laglegi pilturinn, á myndinni hér fyrir ofan, er ekki mjög ósvipaður sumum af þeim knattspyrnuhetjum sem berjast í Rússlandi þessa dagana. Þá er ég ekki að velta fyrir mér hve útiteknir þeir eru (litinn þori ég ekki einu sinni að nefna). Þessi kappi, sem var ekki hávaxnari en 12 ára íslenskur krakki, er framkallaður á grundvelli hauskúpu sem er um tveggja milljón ára gömul og sýnir Homo erectus, forföður þeirra mannskepna, sem brugðu undir sig betri fætinum fyrir ca. 2 milljónum árum síðan: Þessi manntegund sem voru eðalmenni frá Afríku sem gengu upprétt, tók meðvitaða ákvörðun eins og Bjarni F. Einarsson fornleifafræðingur myndi kalla það. Þeir höfðu slitið barnsskónum í nokkur milljóna ára áður en þeir héldu í mikla langferð norður á bóginn. Ekki miklu síðar en fyrir um það bil 1,8 milljónum árum, var erectus-ættin búin að dreifa sér um það sem síðar var kallað Evrópa og Asía.

Homo Sapiens Sapiens, þrútinn um augun af allt of miklum hugsunum og ákvörðunartökum

Karlinn hér fyrir ofan var hins vega yngri og var hann nokkuð glúrnari en forfeður hans sem flykktust norður á bóginn. Hann er afkomandi þess á efri myndinni. Þessi mynd er gerð eftir beinaleifum manns sem mun hafa verið uppi fyrir um 150.000 árum síðan; Og nokkurn veginn þannig litu fyrstu forfeður okkar einnig út, þegar við af tegundinni homo sapiens sapiens byrjuðum að greinast að fullu frá Homo sapiens Neanderthalensis, fyrir meira en 500.000 árum síðan, einhvers staðar í Evrasíu.

Íslenskur vísindamaður, Úlfur Árnason, prófessor emerítus í sameindarþróunarfræði í Lundi, greindi frá þeim skilnaði fyrir tveimur ári síðan í áhugaverðri grein tímaritinu Gene, á mjög sannfærandi hátt. En fyrst fyrir 150.000 árum, eða þar um bil (þetta er ekki svo nöje), hafi homo sapiens sapiens snúið til Afríku frá Evrasíu. Þannig að skilja, að fyrstu viti bornu mannverurnar sem bjuggu í Afríku komu frá Evrópu og Asíu. 

Þetta eru ugglaust ekki allir eftir að éta hrátt og eins hratt og niðurstöður í þróunarfræði mannsins og erfðafræði breytast, gæti sú kenning þegar verið orðin úreld án þess að ég vissi það - en ég hef ekki haft spurnir af neinu nýrra. 

En ef fyrstu fullvita Afríkumennirnir voru "Evrópumenn" (frá svæðum núverandi ESB) eða "Asíubúar", mætti til gamans segja í anda ESB-keisarans Merkels, að þeir Afríkumenn sem nú leita til Evrópu í miklum mæli, sér og sínum til þæginda, séu bara að snúa aftur til síns heima. Tyggið á því, sem haldið í hreinum nasisma ykkar að Íslendingar séu óflekkuð "þjóð" (sjá t.d. þetta rugl). 

Ég heyrði fyrst um fræðileg afrek Úlfs Árnasonar frá uppeldisföður hans Gils Guðmundssyni, sem ég hitti oftar en einu sinni í flugvélum á leið til Íslands á 9. áratugi og ræddi við hann á Kastrup flugvelli. Þá var Úlfur Árnason að vinna við erfðafræði hvala, þar sem hann hefur unnið mikið og þarft starf.

Mér þykir grein Úlfs Árnasonar, Out of Africa hypothesis and the ancestry of recent humans: Cherchez la femme (et l´homme) (sjá einnig þessa frásögn í öðru riti) mun merkilegri en það sem Íslensk Erfðagreining er að gera; T.d. það skemmdaverk að þeir fengu að  bora í tennur 97 íslenskra kumlverja sem hvíla á Þjóðminjasafninu og raðgreina efnið úr tanntökunni til að fá tölfræðilega óhaldbæra niðurstöðu sem ekki segir neitt marktækt (sjá hér), um leið og eldri rannsóknir með öðrum aðferðum sem ekki reiða sig á hið heilaga efni DNA, sameindina Deoxyribonukleinsýru, er hunsaðar.

Jú, það urðu greinilega ekki allir sapiens sapiens í einum grænum hvelli. Stundum held ég að langt sé í að allir nútímamenn geti státað sig af þessu tegundaheiti, t.d. ekki forseti Bandaríkjanna, en í honum held ég þó frekar að hafi orðið stökkbreyting, sem valdið hefur alvarlegri heilaskerðingu. Hugsið ykkur: Allt þetta erfiði við kynbætur í gegnum hundruð þúsundir ára til einskis.

Heljarskinn - asískt útlit eða stökkbreyting ?

Stundum verður manni um og ó er maður sér útlendinga (og jafnvel Íslendinga) hamast í fornbókmenntum okkar líkt og væru þær heilagur sannleikur og einhvers konar sagnfræðirit á tag-selv-smurbrauðsborði norrænna fræða.

Þetta á vitaskuld ekki við um flesta útlenska sérfræðinga sem eru hið besta fólk sem kann þó margt listina að skjalla Íslendinga. En inn á milli leynist einn og einn grillumakari. Einmitt þeim tekst oft nokkuð vel upp í að koma að stað trú á hindurvitnum, þó svo eigi að heita að við séum komin svo langt fram á veginn, brott frá bókstafstrú 19. aldar og þjóðernisrembingi sjálfstæðisbaráttunnar. Ekki batnar ástandið þegar einstaka Íslendingur fer síðan að trúa rugli fólks sem vart getur talið læst á forna texta, íslenska eða norræna, eða búa sjálfir til ævintýri og sögur til næsta bæjar (urban myths).

Á safni einu í Noregi, nánar tiltekið að Avaldsnesi (sem fengið hefur nafn sitt frá Augvaldi sagnakonungi) á eyjunni Körmt (sem Norðmenn kalla Karmøy) nærri bænum Haugsundi í Noregi, er greint frá íslenska landnámsmanninum Geirmundi Heljarskinni .

Við gestum, sem þangað koma, blasir við myndin hér að ofan. Hún á að sýna Geirmund og tvíburabróður hans Hámund á unga aldri. Sömuleiðis sýnir hún rauðhærðan mann, Hjörr Hálfsson, konungsættar frá Rogalandi, sem samkvæmt öðru bullukollurugli, Islendingabok.is , er forfaðir minn. Hins vegar er í Íslendingabók upplýst að kona Hjörs Hálfssonar sé óþekkt. Þar hefur forsvarsmönnum ættfræðigrunnsins brugðist bogalistin. Formóðir mín er nefnilega greinilega nefnd til sögunnar í fornum ritum og hét hún Ljúfvina. Furða ég mig mjög á því, af hverju hana má ekki nefna í gagnagrunni Islendingabok.is, en grunar mig vitaskuld að fordómar og fáfræði séu líklegasta skýringin eins og fyrri daginn.

Rauðhærði forfaðir minn (skv ofanstæðri hugmyndateikningu), hann Hjörr, var víst það sem í dag er kallað "Pussy Grabber". Hann herjaði á saklausar konur konur Bjarmalands, sem liggur norðaustur af Skandínavíu. Þar tók hann einfaldlega verðandi konu sína, hana Ljúfvinu, herfangi, áður en hann gerðist landnámsmaður á Íslandi.

Ljúfvina var líklega eins og fólk var flest á Bjarmalandi - af samójeðsku bergi brotin og líklega mongólóíð í útliti. Gaman væri að fá skýringu á því af hverju hún er strikuð út í opinberri ættartölu minni. Ekkert hef ég á móti því að vera komin af prinsessunni Ljúfvinu frá Bjarmalandi.

Heldur ruddaleg "bónorðsför" forföður míns til Bjarmalands bar ávöxt og eignuðust þau Ljúfvina og Hjörr tvíburasynina Geirmund og Hámund sem fengu báðir viðurnefnið Heljarskinn vegna eins konar útlitsgalla sem þeir fæddust með.

Á fyrrnefndu safni á Augvaldsnesi er því haldið fram (með tilvísun í Ísleskan fræðimann) að Heljarskinn þýði svört/dökk húð, og er það sagt skýra útlit og nafn tvíburabræðranna og sér í lagi "asískt" útlit þeirra! Þetta kom m.a. fram á Stöð 2 í vetur sem leið og selja menn á Stöðinni það ekki dýrara en þeir keyptu og hafa að hluta til úr skáldsögu eftir íslenska doktorinn, Bergsvein Birgisson, sem búsettur er í Björgvin í Noregi. Hann tók sig til fyrir fáeinum árum og skrifaði skáldsögu, eins konar Geirmundar sögu Heljarskinns. En fyrir utan þann nútímaskáldskap, sem ekkert kemur málum við, og er að öllu leyti fantasía dr. Bergsveins sjálfs, er Geirmundur aðeins nefndur að einhverju ráði í Landnámabók og Geirmundar þætti Heljarskinns. Við lestur frumheimildanna um þennan forföður minn kemur eftirfarandi í ljós:

Fæddir Geirmundr ok Hámundr heljarskinn.

Geirmundr heljarskinn var sonr Hjörs konungs Hálfssonar, er Hálfsrekkar eru við kenndir, Hjörleifssonar konungs. Annarr sonr Hjörs konungs var Hámundr, er enn var kallaðr heljarskinn. Þeir váru tvíburar.
   En þessi er frásögn til þess, at þeir váru heljarskinn kallaðir, at þat var í þann tíma, er Hjörr konungr skyldi sækja konungastefnu, at dróttning var eigi heil, ok varð hon léttari, meðan konungr var ór landi, ok fæddi hon tvá sveina. Þeir váru báðir ákafliga miklir vöxtum ok báðir furðuliga ljótir ásýnis, en þó réð því stærstu um ófríðleika þeira á at sjá, at engi maðr þóttist sét hafa dökkra skinn en á þessum sveinum var. Dróttning felldi lítinn hug til sveinanna, ok sýndist henni þeir óástúðligir. Loðhöttr hét þræll sá, er þar var fyrir stjórn annarra þræla. Þessi þræll var kvángaðr, ok ól kona hans son jafnframt því sem dróttning varð léttari. Ok þessi sveinn var svá undarliga fagr, er þrælskonan átti, at dróttning þóttist ekki lýti sjá á sveininum, ok sýndist henni nú þessi sveinn ástúðligri en sínir sveinar. Síðan ræðir dróttning til kaups um sveinana við ambáttina. En ambáttinni sýndist svá sem dróttningu, at henni þótti sinn sonr tíguligri, en þorði þó eigi at synja at kaupa við dróttningu um sveinana. Ok tekr dróttning við ambáttarsyni ok lætr nafn gefa ok kallar sveininn Leif, ok segir dróttning þenna svein sinn son. En ambáttin tekr við þeim dróttningarsonum, ok fæðast þeir upp í hálmi sem önnur þrælabörn, þar til þeir váru þrévetrir. En Leifr leikr á lófum ok hefir virðing, sem ván var, at konungsbarn mundi hafa.
   En svá sem aldr færist á sveinana alla jafnt saman, þá guggnar Leifr, en þeir Hámundr ok Geirmundr gangast við því meir sem þeir eru ellri, ok bregzt því meir hverr til síns ætternis.

Hér má glögglega sjá og skilja að

• Þeir bræður voru stærri en gengur og gerist með kornabörn
• Þeir voru sömuleiðis einstaklega dökkir eða á anna hátt ófrýnilegir, svo mjög að móðir þeirra vildi helst ekkert af þeim vita, þó svo að að hún eins og menn ætla í dag hafi einnig verið dekkri á hörund en Norðmenn enda komin af konungum á Bjarmalandi.,

Ef nokkur trúanlegur kjarni er í þessari frásögn, sem má lesa til enda hér, þá má furðu sæta að kona af asísku bergi brotin hafi fætt börn sem voru meiri af vöxtum en gerðist á meðal norskra kvenna, og sér í lagi þar sem þeir voru tvíburar, sem oft eru heldur rýrari í vexti en einburar.

Ef Ljúfvina hefur sjálf verið dekkri á brún og brá, líkt og listamaðurinn hefur túlkað hana á myndinni í safninu á Augvaldsnesi, þá má furðu sæta að börnin hafi orðið dekkri en hún sjálf, ef gengið er út frá því að faðirinn hafi verið rauðhærður ribbaldi með ljósa húð sem skaðbrenndist þegar hann beraði handleggina.

Að mínu viti hefur það litla sem við vitum um Geirmund forföður minn og fjölskyldu hans verið skrumskælt í myllu fræðimanna sem eru illa læsir eða illa haldnir að pólitískri rétthugsun nútímans.

Eins og sjá má hér í þætti Stöðvar 2 er mýtan farin að snúast víða.

Þess vegna leyfi ég mér í vinsemd að benda fólki á að til er önnur skýring á heljarskinni tvíburanna Geirmundar og Hámundar.

 

Heljarskinn = cutis laxa

Ef þeir sem tóku sér það bessaleyfi að skrifa um hinn hörundsdökka og "asíska" Geirmund Heljarskinn, hefðu beitt rökhugsun hefðu þeir líklega leitað að öðrum skýringum á sögunni. Til er heilkenni (sem oftast nær eru stökkbreyting) í ýmsum birtingarmyndum sem bera samheitið Cutis laxa (laus húð). Oftast erfa menn þessa kvilla vegna stökkbreytinga á X-kynlitningum.

Börn með Cutis laxa

Helstu einkenni þeirra sem erfa þennan sjúkdóm, á því stigi að það aftrar þeim ekki á annan hátt en útlitsins vegna, er mikil umframhúð. Fólk með sjúkdóminn er oftar dekkra á hörund en skyldmenni þeirra sem ekki hafa heilkennin. Í verri tilfellum geta menn átt við kvilla í liðum og limum að stríða, sem jafnvel getur hindrað gang og hreyfigetu. Sjúkdómurinn getur einnig leitt til alvarlegra afbrigðileika í líffærum. Einnig er til sjúkdómur sem ber heitið Cutis verticis gyrata og sem lýsir sér í miklum húðfellingum á höfuðleðri manna.

Hér, hér , hér og hér geta menn sem áhuga hafa á cutis laxa, sem er samheiti heilkenna sem oftast erfast, lesið meira um heilkennin.

Geirmundur Heljarskinn og Hámundur bróðir hans voru drengir sem voru miklir af vöxtum, dekkri en foreldrarnir og höfðu mikla húð og hold umfram það sem eðlilegt gat talist. Útlit þeirra ögraði fegurðarmati foreldra þeirra. Kannski hefur Geirmundur forfaðir minn og margra annarra Íslendinga í æsku verið eins útlítandi og Michelin-maðurinn?

En eru Íslendingar tilbúnir að taka því að forfaðir þeirra með viðurnefnið Heljarskinn hafi verið með stökkbreytingu (mutation) sem veldur cutis laxa, utan þess að vera asískir?

Líklegast er auðveldara að lesa óþarflega í kringum það sem í raun og veru stendur um hann í fornum ritum og álykta, að hann hafi verið dökkur á húð og hár og því eins konar Asíumaður eins og móðir hans - ekki ósvipaður börnum taílenskra kvenna á Íslandi og í Noregi.

En hafði Ljúfvina einhverja ástæðu til að leggja fæð á drengina sína fyrir að líkjast sér og hafa sama litarhaft og hún? Varla. "Ljótleikinn" sem olli fráhvarfi hennar frá börnum sínum var líklega annars eðlis.

Það sem gerst hefur í nýrri sögu um Geirmund Heljarskinn og á veggmálverki á safni í Noregi eru selektívur skilningur og hlutlægar skýringar sem eru því miður vandamál víðar í fræðunum en á Íslandi. Það er svo enn verra, þegar menn fara að trúa ruglinu og jafnvel ruglinu í sjálfum sér (sjá hér).

V.Ö.V.

Skylt efni: Finnar á Íslandi

Birtingarmynd spillingarinnar

Nýlega skrifaði Fornleifur um undarlega hluti sem gerast á efstu hæðum Þjóðminjasafnsins og hjá spilltum öflum í Háskóla Íslands, sjá  hér, hér, hér.   Ein af hetjunum í þeim frásögnum sést hér koma í afmæli velunnara síns.

Var þetta allt skrifað löngu áður en forsætisráðherrann á myndinni hér fyrir ofan sagði af sér. Það var nú alveg nóg ástæða fyrir ráðherra að gera það í kjölfar greina Fornleifs, frekar en að bíða hópfýluferðarinnar til Panama og að lenda í svaðinu hjá Süddeutsche Zeitung og víðar.

Myndin var tekin af ljósmyndara Morgunblaðsins í afmælisveislu fyrrverandi forsætis-ráðherra. Hún segir mikið, ef ekki allt. Hvað ætli hafi verið í rammanum sem þjóðminjavörður afhenti Sigmundi Davíð?

Konan sem varð á milli aðalleikendanna getur líklegast ekkert gert að því. C'est la vie!

Er skutlur flugu í þyrlu

Líkt og sumir karlmenn leita ólmir að náttúrumyndum í sveittum og lösnum tölvum sínum, leitar Fornleifur starfsmaður minn uppi myndir af gömlum dísum sem komust í úrslit fegurðarsamkeppna um það leyti sem hann var sjálfur upp á sitt besta. Það góða við þetta hobbý hans er að sjaldan fylgir vírus svo gömlum snótum. Langt er á milli góðra funda, en nýskeð rakst hann á eina slíka mynd í Hollandi.

Þar sem Fornleifur fermdist í tvíhnepptum jakka, er mat hans á kvenlíkamanum mjög gamaldags, en þó afar klassískt. Hann leggur meiri áherslu á gott andlit en t.d. afturendann. Snyrtilegur klæðaburður og t.d. heiðgular maxíkápur telur Fornleifur meðal þess fremsta sem konur geta skartað. En allt klæðir rós, eins og Danir segja og allar konur eru fallegar á sinn hátt (svo vil ég ekki að einhverjir helv. femínistar fari að nöldra hér um gripasýningar og karlrembu).

Hátt klof er Fornleifi ekki að fyrirstöðu. Brjóstmálið skal ekki vera í stærra lagi enda karlinn sjálfur með innfallin brjóstkassa og heilinn skal vera fallegri á konum og betur stilltur en hoppandi ORA-baunin sem Fornleifur og aðrir menn eru oftast með í heila stað.

Myndin sem m.a. birtist í hollenska (frísneska) blaðinu Friese Koerier og víðar, og jafnvel allt vestur á Hollensku Antillaeyjum, í blaðinu Amigoe di Curacau, sýnir nokkrar yngismeyjar sem voru að spóka sig á haustmánuðum árið 1957. Þær voru að sýna föt á tískusýningu sem fimm fyrirtæki í Hollandi stóðu fyrir í Zandvoort, margrómuðum strandbæ vestur af Amsterdam. 

Ungfrú Rúna

Vitað er að lengst til vinstri stendur ungfrú Rúna Brynjólfsdóttir frá Íslandi sem lenti í öðru sæti í einni af Íslandskeppnunum sem haldnar voru árið 1957. Við hlið hennar er mademoiselle Monique Lambert frá Frakklandi sem hafði orðið 2. í Miss France fyrr á árinu 1957 og önnur á Miss Europe í Helsinki árið 1955. Næst kemur engin önnur en Miss World '56, Petra Schurmann frá Þýskalandi (sem andaðist 2010 eftir glæsilegan feril). Þvínæst kemur Corine Rottschäfer frá Hollandi, með klórlitað hárið, sem varð Miss Evrópa (og síðar Miss World árið 1959). Og loks lengst til hægri Ungfrú Belgía '56, Madeleine Hotelet. Yngismeyjarnar voru þarna á þyrluflugvelli í Rotterdam. Þær eru sumar að bíða eftir því að komast í fyrsta þyrluflug ævi sinnar. Miss Belgía virðist vera eitthvað lasin, en  kannski var hún bara flughrædd?

 

Hér er merk kvikmynd frá Miss World keppninni í Lundúnum árið árið 1957, sem Fornleifur fann á FB Heiðars Jónssonar snyrtis. Hvar annars staðar? Heiðar er örugglega álíka slakur í fornleifafræði og Fornleifur er í make-uppinu, en báðir kunna þeir hins vegar að meta góðan og skarpan prófíl. Á fréttaskotinu frá Lyceum árið 1957 sést þokkadísin Rúna Brynjólfs frá Íslandi þar sem hún gengur læðugang í Lundúnum. Sumir þurftu að setja upp kíkinn til að fatta fegurð íslenskra kvenna, nema að það hefi verið til að sjá smáatriðin. Rúna upplýsti að áhugamál hennar væru "to travel farther and to speak more languages". Það var nú meira en en Miss Finnland gerði, en hún vann Miss World titilinn árið 1957. Hún talaði aðeins finnsku, rúmmennsku og slatta í  reykmerkjamállýskum, en var einnig sæmilega góð í gufu.

Rúna hafði gott göngulag

Hvar ætli Rúna Brynjólfsdóttir sé niður komin í dag? Fornleifur gróf hana upp eins og allt annað. Hún býr í úthverfi í Columbus, Ohio, og heitir Runa B. Cobey. Í gamla góða Vísir upplýsti hún lesendur árið 1965 að hún hefði gifst manni, Herbert Todd Cobey að nafni. Hann var hvorki meira né minna en með háskólapróf í sögu frá Yale og Harvard og gæti því hæglega hafa orðið forseti. Hann var líka leikritahöfundur og gaf út vikublað, sem er vona álíka merkilegt og að vera með blogg í dag.

Í stað þess að skrifa leiðinlega doðranta um Civil War hafði hann ofan af fyrir fegurðardísinni sinni frá Íslandi með því að reka vélafyrirtæki, sem sérhæfði sig í alls konar vélum og farartækjum sem aðrir framleiddu ekki. Árið 1965 bjuggu þau hjón í Georgestown í Norðvesturhluta Washington D.C. Þótt Bertie sé nú löngu látinn er glæsileg kona eins og Rúna vart á lausu, svo jafnaldrar Fornleifs, og þeir sem eldri eru, eru vinsamlegast beðnir um að sitja á strák sínum og láta hana í friði. Dóttir Rúnu getur hins vegar hjálpað ykkur. Hún er sérfræðingur í slíku.

Rúna í Rotterdam

Svartir sjóliðar á Íslandi

Fornleifur er áhugamaður um sögu svarta mannsins á Íslandi og hefur gert sér far um að skrifa um hana í stað þess að fárast út af því hvaða orð maður notar um fólk sem er svo dökkt á hörund að ljósara fólk getur ekki tekið sér þau orð í munn.

Hér úti á vinstri vængnum má lesa eilítið um sögu svarta mannsins á Íslandi eftir ritstjóra Fornleifs. Það á við að hafa það til vinstri því þar í pólitíkinni ímynda margir sér, að þeir beri mesta virðingin fyrir minnihlutum og séu sérleyfishafar á réttar skoðanir og hugsanir. Það er nú vart að ég þori lengur að nota nokkuð orð um blökkumenn, því sama hvað maður skrifar, þá kemur oft kolruglað fólk, og segir mér að ekki megi maður nefna svarta með því orði sem ég nota; að maður sér kynþáttahatari ef maður noti eitthvað tiltekið vitameinlaust orð. Heyrt hef ég að svertingi, negri, svartur, blökkumaður, þeldökkur séu orðin algjör bannorð hjá háheilögu fólki, svo ekki sé nú talað um surt og blámenn. Mikill vandi er okkur á höndum, þegar málið fer að flækjast fyrir okkur.

Hér eru tvær furðugóðar myndir af svörtum  mönnum sem komu við á Íslandi. Sú efri er tekin árið 1957 í Hveragerði og eru þetta foringjaefni frá Kongó úr sjóher Belgíu. Hattamerki þeirra sýnir að þeir hafa tilheyrt þeim hluta sjóhersins Belgíu sem hafði aðsetur í Kongó.  Kragamerki sýna að þeir voru "officer candidates"  (undirforingjaefni).

Offiserarnir þeldökku komu hingað á belgísku herskipi og var faðir minn oft leiðsögumaður fyrir áhafnir belgískra og hollenskra NATÓ-skipa. Það var einmitt í einni slíkri ferð, að pabbi sagði áhöfninni að setja vasaklútana sína í hverinn Grýtu í Hveragerði, sem stundum er kölluð Grýla. Svo var sett grænsápa í gatið. Andstætt því sem oft hafði gerst áður, þegar faðir minn lék þennan leik, komu engir hreinir vasaklútar. Það koma alls engir vasaklútar upp í næstu gosum. Menn gátu vitaskuld ekki beðið endalaust eftir snýtuklútum sínum, svo lagt var að stað án nýþveginna vasaklúta. Skömmu síðar munu tugir klúta hafa legið allt í kringum Grýtu og voru þeir jafnvel bundnir saman a hornunum.

Líklega hefur Kongómönnum þótt gaman og heimilislegt í bananalundi Hvergerðinga. Gaman væri að vita hvað foringjaefnið með myndavélina hefur tekið af myndum á Íslandi - hvað hefur honum þótt áhugavert að ljósmynda í því landi sem honum hefur ugglaus þótt álíka framandi og hvítbleikum íslendingi þætti allt í Kongó? Ef þessir menn eru á lífi, eru þeir líklega komnir fram á níræðisaldurinn.

Neðri myndin er hins vegar eins og sjá má tekin í Bankastræti. Nánar tiltekið fyrir utan Bankastræti 3. Þar sem vikublaðið Fálkinn hafði til húsa. Myndin, sem sýnir dáta af bandarísku skipi sem kom við í Reykjavík í síðara heimsstríði, er sennilegast tekin af Svavari Hjaltested ritstjóra, en hann mun síðar hafa lánað hana Gunnari M. Magnúss sem ætlaði að nota hana í bókarverk sitt "Virkið í norðri". Hvort myndi birtist í bókinni veit ég þó ekki.

Ljósmyndin af matrósunum birtist hins vegar ekki í Fálkanum. Að lokum lenti myndin á Þjóðminjasafninu og kom úr búi Gunnars. M. Magnúss. Vafalaust eru flestir mannanna á myndinni löngu látnir - og nei, þetta er ekki hann Morgan Freeman þarna fyrir miðju.

The Queen of Iceland

Ungur gyðingur frá Bronx, Milton Beck að nafni, var sumarið 1941 sendur til Íslands til að þjóna landi sínu með US Air Corps. Slík vist nærri norðurpólnum var erfið fyrir unga menn, og sér í lagi þá sem voru eins ákaflega ástfangnir og Milton. Nei, Milton leit ekkert á eftir "íslenska stúlka" eins og aðrir dátar. Á Íslandi hugsaði hann dagana langa um hana Idu sína Horowitz heima í Bronx.

Ida Horowitz var ung og efnileg stúlka sem Milton hafði deitað heima í New York, áður en Oncle Sam sendi hann norður í Ballarhaf. Í New York vann hann við að aka trukkum og á Íslandi hefur hann líkast til haldið því áfram. Meðan hann var fjarri góðu gamni pakkaði hún bindum í bindaverksmiðju.

Eins og góðum dáta sæmir, hafði hann mynd af henni uppi við á eins konar altari við rúmstæði sitt, meðan aðrir félagar hans voru með myndir af einhverjum ómerkilegum ljóskum og gjálífiskvendum á veggnum við kojuna sinn í bröggunum.

Síðla árs 1942 fengu einhverjir pörupiltanna á ritstjórn The White Falcon, blaðs Bandaríkjahers á Íslandi, þá hugmynd, að efna til keppni sem þeir kölluðu Command Sweatheart Hermenn Bandaríkjahers á Íslandi gátu sent inn ljós mynd af ástinni sinni, kærustu eða konu til að keppa um titilinn. Félagar Miltons læddust í helgustu vé hans og fengu lánaða mynd af Idu Horowitz og sendu hana í keppnina. Og viti menn, Ida vann titilinn enda íturfögur yngismey.

The White Falcon greindi frá þessum sigri í nokkrum klausum.

En böggull fylgir oft skammrifi. Frægðin fór víða og einnig heimilisfang Idu, sem var því miður birt í fjölda dagblaða í Bandaríkjunum.

Hlaut Ida mikið ónæði af þessari vegsemd og tign og eitt af vandræðum hennar voru þau ógrynni af bréfum, kortum og jafnvel pökkum sem bárust heim í litla íbúð hennar, þar sem hún bjó með móður sinni, hinni fátæku saumakonu Gussie. Bónorð og tilboð bárust stúlkunni frá nær gjörvöllum herafla Bandaríkjanna. Bréf voru borin í sekkjum heim til gyðjunnar og hún fékk einnig titilinn "the Queen of Iceland". Menn báðu hana um ljósmynd og eiginhandaráritun, ef hún vildi ekki giftast þeim.

Vitaskuld var Milton miður sín út af þessu og eyddi meirihluta þeirra tveggja ára sem hann dvaldi á Íslandi í að hugsa um að Ida hefði kannski tekið tilboði einhvers riddara á hvítum kadiljáki.

Milton kvæntist Idu árið 1943

Nei, Ida var Milt sínum trú og er Milton kom heim og 1943 í apríl létu þau rabbína pússa sig saman í íbúð foreldra hans. Var sagt frá því sérstaklega í blöðunum, svona aðallega til þess  að koma í veg fyrir meira bréfastand frá mönnum á biðilsbuxunum. Ida var farin að draga mátt úr herafla BNA á Íslandi og víðar með fegurð sinni. "Maybe after I´m married they´ll stop" sagði hún með vonarneistann í augunum við New York Evening Post árið 1943 (myndin af hjónakornunum efst birtist í New York Evening Post árið 1943).

Smátt og smátt hættu bréfin að berast Idu í Bronx. Milton og Ida héldu síðan út í lífið, og fer greinilega engum sögum af lífi þeirra eftir þetta ...nema að mig grunar að þau hafi flust til Florida í ellinni og að þar hafi Milton fengið slag fyrir sitt afbrýðissama hjarta um 1985 er Ida dansaði tvisvar sinnum við Chuck Leibowitz, en eins tel ég víst að Ida hafi stundað bingó og taí chi þangað til hún sameinaðist Milton sínum aftur í sjöunda himni. En ég veit auðvitað ekki neitt um það.

Þau gætu þess vegna verið enn á lífi. Þá gefa þau sig fram, ef þau googla sig og uppgötva að þau eru orðin að friðuðum fornleifum á Fornleifi.

Menningarferð til Lundar

Í dag fór ég einn í drossíuferð til Lundar í Svíþjóð á bláa Skódanum okkar. Ég skildi fjölskylduna hreinlega eftir heima. Tilgangurinn með ferðinni var menningarleg vorgleði. Ætlun mín var að kaupa nýja bók um sænska viðskiptajöfra í Póllandi í síðari heimsstyrjöld, sem ég fann svo ekki. Ég ætlaði líka að skoða safn, sem ég og gerði.

Ég fékk hins vega dálítið viðbótarupplevelsi fyrir utan kaffi og sushi. Á Tegnérstorgi var húllumhæ, og sá ég fljótt á fánunum að þarna var einhvers konar gay-pride hátíð. Þarna voru allskyns samtök með sölu, meira að segja hýrir sósíaldemókratar og Animal-rights hópar, sem kannski vill hleypa hýrum svínum út úr stíunum. Ekki þorði ég þó að vera svo írónískur við þetta unga fólk og spyrja hvort dýr gætu verið gay eða kratar svín?

Þarna í miðjum hópi litskrúðugra pilta og lesbía sem voru verr klæddar en ég, var ég örugglega svona svaka heteró eða bara púkó, eins og einn gamall nágranni minn á Íslandi, hann Andri, kallaði mig þegar á 8. aldursári, að einhverju var kastað í fótlegginn á mér. "Áái, helvítis". Þetta var sárt.

Bláa typpið og svarti rasstappinn

Ég leit niður og uppgötva mér til mikillar undrunar að bláu gervityppi hefur verið hent í löppina á mér. Mér steinbrá, en uppgötvaði að ungar og glaðlegar lesbíur voru að æfa typpaskotfimi.

Ég tók typpið upp. "Það var minna en mitt" upplýsti ég algjörlega húmorslausar lesbíurnar, en ein sem mig grunar að hafi bara verið bí, upplýsti mig þá á skánsku, eitthvað í þá veru að stærðin, storleken, skipti ekki máli. Ég jánkaði því föðurlega. Enda minn ekki mikið stærri en sá blái. Mér var þá boðið í typpakast, en var svo square að ég afþakkaði það vingjarnlega - Maður veit ekki hvar þessi limir hafa verið.

Ég spurðu einnig konurnar, hvað þetta svarta væri á miðjum vellinum (sjá efst). Þær litu á mig eins og ég væri frá annarri pláhnetu og sögðu "det heter arsplög"   - "Jåvist", sagði ég bara og fór.

Nú er það ekki að skilja, að ég sé eins og Gylfi Ægisson, þegar ég sé samkynhneigða. Gagnstætt Gylfa er ég svo heppinn að þeir eru fyrir löngu hættir að gefa mér undir fótinn, svo ég þarf ekki að binda hnút á þarminn eins og sumir karlar gera í nærveru homma.

Þó var þarna myndalegasti klæðaskiptingur í kúrekstígvélum með afar ljóta hárkollu. Ekki ósvipaður JR í Dallas, en rauðhærður. Ekki var laust við að hann sendi mér hýrt augnaráð, enda ég ekki ólíkur Roy Rogers, þegar hann var upp á sitt besta.

Vinir Palestínu

Jæja, ég yfirgaf þennan skemmtilega minnihluta, öll typpin og rasstappann, og hélt niður á Stortorget í leit minni að góðri bókabúð. Þar var nýlokið annarri uppákomu hinseginfólks.

En aðrir minnihlutar biðu eftir að komast að. Stór barnahljómsveit sagaði fiðlur, en þar nærri stóð brátt þessi föngulegi 5 manna hópur stuðningsmanna Palestínu. Dálítið steinrunnið lið að mínu mati. Þetta var eins og að vera á Sergelstorgi í Stokkhólmi. Minnihlutahópar í biðröðum. En allt samt mjög sænskt, sett og alvarlegt og tímasetningar pössuðu. Eins og biðröð við salerni.

Hélt ég síðan upp á Clemenstorget og keypti gamla prentmynd af Skagen á 15 krónur af skrankonu frá austur-Evrópu. Skömmu síðar sá ég bókaútgefandann (minn) Søren Møller Christensen á Vandkunsten ásamt konu sinni koma akandi fyrir horn í svarta Volvoinum sínum í leit að ódýru bílastæði. Hann hefur líklega leitað í allan dag og er enn að, því í Lundi kostar greinilega að leggja, nær hvar sem er í bænum. Hann sá mig ekki, en fær brátt skeyti og sms frá Säpo um að hann hafi sést við menningarnjósnir í Lundi í dag, samkvæmt áreiðanlegum upplýsingum frá Mossad.

Þannig leið þá þessi dagur. Bíð ég nú eftir því að háma í mig ljúffengan danskan og hýran hanakjúkling, sem aldrei var hleypt út, en var líklega glaður þangað til hann kom undir fallöxina og sagði gaggagaggagóóó... eftir að hafa heyrt bæn á arabísku. Það verður að taka tillit til allra minnihluta. Gleymum því ekki!

Á Kulturen sá ég kraftaverk. Ísraelski fáninn í Lundi.

Landnámskonur Íslands voru ekki kynlífsþrælar frá Bretlandseyjum!

Nýjar rannsóknir Eriku Hagelberg prófessors í Osló og samstarfshóps hennar sýna greinilega, að íslenskar landnámskonur voru ekki sóttar af norskum körlum til Bretlandseyja, gagnstætt því sem DNA rannsóknir á vegum Íslenskrar Erfðagreiningar (deCODE) hafa talið okkur trú um í 14 ár (sjá hér). 

Hluti af sjálfstæðisbaráttu Íslendinga var leit af þjóðar- og /þjóðernisímynd, sem féll að kröfunni um fullveldi og sambandsslit frá Danmörku. Hinn íslenski "Kelti" varð þess vegna til á 20. öld sem hluti af þjóðarbyggingu (nation building) Íslendinga. Sumir fundu hjá sér þörf til að skapa þjóðarímynd og þjóðerni sem var allur öðruvísi en það sem maður sá í Skandínavíu, og sér í lagi Danmörku. Þannig var leitað til frásagna af írskum konungaafkomendum í Íslendingasögum og öðrum heimildum. Í stað norrænna konunga var nú reynt að skýra nýfundin séreinkenni Íslendinga með áhrifum frá landnámsmönnum af göfugum ættum sem jafnvel voru konungabörn frá Írlandi, þótt þeir hefðu komið sem þrælar og ambáttir til Íslands.

Árið 1993 buðu Samvinnuferðir-Landsýn Íslendingum heim til Dublin.

Með uppblómstrun þjóðrembulíkamsmannfræði 20. aldar jókst þessi áhugi til muna. Vantrúaðri menn kölluðu þetta Kelta- eða Írafár. Þeir sem töldu sig hafa séð ljósið hófu dauðaleit að hinum íslenska Kelta. Blóðflokkafræðin reyndist í árdaga geta bent til uppruna Íslendinga á Bretlandseyjum, frekar en í Skandínavíu. Allar slíkar vangaveltur voru loks skotnar niður. Það varð mörgum manninum erfitt að kyngja, og áfram héldu þeir hörðustu að leita "keltneskra", gelískra og írskra áhrifa frá Bretlandseyjum í fornbókmenntum okkar. Mestur hluti slíkra fræða var raus og langsóttur andskoti. Gætu minni í frásögnum, nöfn og annað vera áhrif sem alveg eins gætu hafa borist til landsins á tólftu öld frekar en á þeirri tíundu.

Sumir rauðhærðir menn á Íslandi töldu sig vera ekta "Kelta", þótt rauða hárið á Írlandi og í Skotlandi sé óalgengara en t.d. á Jótlandi og Noregi, og hefur að öllum líkindum að ákveðnu marki skilið eftir sig lit á Bretlandseyjum vegna veru norrænna manna þar á síðasta hluta Járnaldar. Rautt hár er reyndar ekki bara erfðaþáttur. En rauða hárið tóku menn mjög alvarlega. Einstaka menn snerust til kaþólskrar trúar vegna litarhafts síns og nýfundins skyldleika við írska konunga. Eitt sinn heyrði ég frásögn af íslenskum lækni, sem lifði sig svo innilega inn í gelískt eðli sitt að hann réðst á búfræðing og líffræðing á veitingastað í Reykjavík, vegna þess eins að líffræðingurinn hafði leyft sér í grein að benda á að val gæti hafa orðið í blóðflokkakerfinu ABO á Íslandi í tengslum við farsóttir, þannig að O blóðflokkurinn, sem lengi var tengdur "keltakenningum", hafi orðið algengur, þar sem fólk með A og AB blóðflokka dó frekar í ákveðnum farsóttum sem herjuðu á Íslandi. "Írski" Íslendingurinn var á síðasta áratug 20. aldar nærri því að syngja sitt síðasta vers.

En þá kom Kári O'Clone Stefánsson og deCODE til sögunnar. Ein af þessu ósögulegum staðreyndum. Þó svo að greindustu líffræðingar Íslands væru í upphafi margir mjög gagnrýnir á Íslenska Erfðagreiningu, þá lokkaði fjármagn, frægð sem meðhöfundaréttur að innihaldslausum greinum suma unga menn og lélega tölfræðinga inn í hirð Kára Stefánssonar. Einn þeirra var Agnar Helgason. Ég kynntist Agnari lítillega árið 1998 þegar við sóttum báðir mannfræðiráðstefnu í Kaupmannahöfn og héldum þar báðir erindi, og var hann ekki svo lítið gagnrýninn á keltafárið í íslenskum mannfræðirannsóknum. Skömmu síðar (2001) birti hann hins vegar, ásamt öðrum, greinar þar sem niðurstaða samanburðarrannsóknar á erfðamengi núlifandi Íslendinga var borðið saman við þær upplýsingar sem menn höfðu safnað annars staðar.

"Iceland goes Mitochondrial"

Það voru sér í lagi niðurstöður á hvatberum (mitókondríum) Íslendinga, sem vöktu athygli. Agnar Helgason og Kári Stefánsson, sem eru báðir menn afar norrænir að útliti og atgervi, svo notuð séu fornar og ófræðilegar skilgreiningar, töldu nú víst, að flestar konur sem komu til Íslands í öndverðu hefðu verið ættaðar frá Bretlandseyjum og hefðu ekki á neinn hátt verið skyldar "norskum" mönnum sínum. Með öðrum orðum sagt, áttum við nú að trúa því að kynhungraðir norskir karlar hefðu allir sem einn brugðið sér í einhvers konar kynlífsferð til Bretlandseyja til að ná sér í konur, sem þeir drógu svo með sér til Íslands, stundum sem ambáttir en einnig af eigin og frjálsum vilja. Síðan hófu þeir að framleiða Íslendinga.

Með þessari kenningu Agnars Helgasonar um kynlífstúrismann innbyggðan í hið heilaga Landnám, fundu menn sem voru haldnir miklu keltafári til endurreisnar. Ferðir til Dyflinnar og Glasgow færðust aftur í aukana. Á sumum varð hárið aftur rautt og menn fóru að spila keltneska tónlist á öldurhúsum Reykjavíkur. Lopapeysuvíkingar urðu nú æ óvinsælli og þegar Jón Páll sprakk undir lóðunum var The Icelandic Viking, risavaxinn, misloðinn og skyldleikaræktaður maður með offituvandamál, nærri bráðkvaddur þar sem hann var upphaflega skapaður: Á auglýsingastofunum í Reykjavík. Íslendingar brugðu sér nú á Hálandaleikana og í á Keflavíkurflugvelli heyrði mann stundum ölóða íslendingar segja frændum sínum á Bretlandseyjum frá þessum örugga skyldleika sem nú hefði verið staðfestur í rannsóknarstofum eins af "óskabörnum" íslensku þjóðarinnar. Keltnesk mynstur sáust nú á lopapeysum. Menn töluðu um að nú væri kominn tími til að hætta við alla skandínavískukennslu í skólum og hefja kennslu í River dance og haggisgerð í staðinn.

Niðurstaða Agnars og teymis hans hefur vakið mikla athygli á Íslandi sem og erlendis.  DeCode gat selt sig með þessari niðurstöðu og sjónvarpsefni frá Skandinavíu hvarf að mestu hjá RÚV. Hinn íslenski Kelti varð staðreynd. Allir töldu sig vita betur en t.d. þessi fornleifafræðingur, sem reyndi að benda mönnum á að ekkert í fornleifafræðinni eða hefðbundinni líkamsmannfræði gæti bent til þess sem Agnar og félagar hans héldu fram. DNA var framtíðin og það lá stundum við að menn héldu því að hin nýja, fagra veröld væri komin. Prófessor Gísli Pálson afreiddi alla aðra líkamsmannfræði nema DNA, sem nasisma.

Örfáir einstaklingar drógu eindregna niðurstöðu Agnars mjög í vafa og menn spurðu sig mjög hvert gott samanburðarefni Agnars var. Nær engar rannsóknir á erfðaefni einstaklinga frá þeim tíma sem landnámið átti sér stað var notað til samanburðar við hvatberana í frumum núlifandi Íslendinga.

Erika Hagelberg kemur til sögunnar

Nú er komin ný rannsókn, sem bráðvantaði, þegar kenningunni um keltnesku kynlífsþræla norsku víkinganna var fyrst sett fram. Prófessor Erika Hagelberg í Osló, sem mig minnir að hafi alist upp á Kúbu, hefur ásamt samstarfsfólki sínu rannsakað erfðaefni í beinum einstaklinga í gröfum í Noregi frá síðari hluta járnaldar og víkingaöld (söguöld). Með stærra samanburðarefni en Agnar hafði ásamt niðurstöðum hans, sem hann hefur látið í té, er nú ljóst að tilgátan eða réttara sagt alhæfingin um mikinn fjölda kvenna frá Bretlandseyjum meðal landnámsmann á Íslandi er fallin. Erika Hagelberg kom eitt sinn á ráðstefnu í Reykjavík sem Tannlæknafélagið bauð til, þar sem ég hélt einnig erindi. Það var árið 1995, löngu áður en Agnar var farinn að vinna með DNA. Þá varaði Hagelberg einmitt við ofurtrú á DNA rannsóknum og greindi frá hættum við mengun sýna af fornu DNA.

Með tilkomu rannsóknar Eriku Hagelbergs eru Landnáma og aðrar elstu ritheimildir okkar aftur orðnar áhugaverðar heimildir, skoði maður upplýsingar um uppruna landnámsmanna í þeim tölfræðilega. Það er auðvita ekki eina aðferðin frekar en DNA rannsóknir.

Niðurstöður Eriku Hagelberg (lesið einnig um þær hér í alþýðlegri skýringu) koma einnig mátulega heim og saman við niðurstöður Dr. Hans Christian Petersens, sem i samvinnu við mig rannsakaði og mældi elstu mannabeinin á Íslandi sem varðveitt eru á Þjóðminjasafni Íslands (sjá hér og hér). Mælingar á hlutföllum útlimabeina elstu Íslendinganna sýna í samanburði við mælingar á öðrum þjóðum frá þessum tímum, að landnámsmenn voru fyrst og fremst frá Noregi. 10-15% voru frá Bretlandseyjum og um það 10-15% voru að einhverju leyti og á stundum mjög svipaðir Sömum, frumbyggjum Skandinavíu.

Það ber að fagna rannsóknum Eriku Hagelberg og samstarfsmanna hennar. Þær er gott dæmi um hve skjótt veður geta skipast í lofti í erfðavísindunum. Aðalvandi þessarar greinar hefur lengi verið að menn hafa slegið of stórmannlega út tilgátum miðað við hvað litlar upplýsingar, lélega tölfræði og magurt samanburðarefni þeir höfðu undir höndum.

Nú þegar grein Agnars hefur verið gjaldfelld, og raðgreiningar hans orðnar lítils virði, er hinn káti íslenski Kelti á ný mestmegnis ímyndunarveiki misrauðhærðra manna og þeirra sem sem hafa gaman af að hlusta á Dubliners og að drekka Guinness á krá, kalla börnin sín Melkorku, Brján, Patrek eða Brendan eða eru í Whiskeyklúbbi og "draga" í keltapilsi (Kilti) án nærfata og horfa síðan á gamla skoska sjónvarpsþætti með Taggart þar sem hann tautaði í sífellu "mudder". En mikið er ég viss um, að mestur hluti slíkra Brjána og Helga Keltasona séu í raun afturhaldssamir Norðmenn innst inni við beinið.

Melkorka In Memoriam: Þannig sjá sumir Íslendingar hina konunglegu ambátt, Melkorku, sem nefnd er í Laxdælu. Mér finnst þessi vaxmynd af henni líkust norskri freyju með plokkaðar augnabrýr á botoxi. Flestar írskar konur eru dökkhærðar, jafnvel svarthærðar og grána fyrir þrítugt. Ég hef alltaf haldið að þær sem væru ljóshærðar og rauðhærðar á Írlandi væru afkomendur norrænna manna sem settust að á Írlandi. En hin rauðhærða stereótypa er vinsæl. Það er skrýtið þetta ör sem maður sér á hálsi Vax-Melkorku. Var hún viðbeinsbrotin blessunin, eða er þetta merki eftir kynlífsok norrænna fauta?

Ég er margoft búinn að lýsa gagnrýni skoðun minni og vantrú minni á tilgátu Agnars Helgasonar um kvenlegginn á Íslandi hér á Fornleifi. Síðast gerði ég það hér í nýlegri og forlangri grein sem var hörð gagnrýni á yfirreið Gísla Pálssonar félagsmannfræðings um ranghala íslenskrar líkamsmannfræði. Gísli hélt því ranglega og afar óheiðarlega fram, að íslensk líkamsmannfræði á 20. öld væri eins og hún lagði sig aukaafurð nasismans (þjóðernisstefnu). Það er einfaldlega ekki rétt. Hinn íslenski Kelti og DNA rannsóknirnar nútímans, þar sem menn álykta stórt án samanburðarefnis, er miklu frekar afurð öfgaþjóðernishyggju, ef nokkuð er.

Agnar Helgason, sem einnig hefur verið nemandi og samstarfsmaður Gísla Pálssonar, verður nú að skýra fyrir Íslendingum þann mun sem er á niðurstöðu hans og Eriku Hagelbergs. Það er mikill munur á, en vitaskuld er ekki við Agnar einn að sakast, þegar hann fór að telja öllum trú um að hinar fögru íslensku konur væru gelískar gellur. Hann vinnur með unga fræðigrein sem þróast mjög hratt og rannsókn og samanburður hans er barn síns tíma. Hann hafði svo að segja ekkert bitastætt samanburðarefni við rannsókn sína á nútímaíslending. Erfðaefni nútímaþjóðar er heldur ekki það besta til að rannsaka uppruna þjóða. Erfðaefni úr beinum frá fyrri tímum verður að rannsaka til að fá rétta mynd. Rannsókn Hagelbergs er örugglega heldur ekki það síðasta sem sagt verður um samsetningu landnámsmanna, en hún er skref í rétta átt.

Hér má hlusta á Eriku Hagelberg flytja áhugaverðan fyrirlestur um þróun rannsókna á fornu DNA. Fyrir rúmum áratug varð Erika enn og aftur fræg sem konan sem sökkti Kon-Tiki. Hún sýndi með rannsókn á erfðaefni fram á að tilgátur Thors Heyerdals um uppruna fólks í Suður-Ameríku og á Páskaeyjum, ættu ekki við rök að styðjast.

Kristján Eldjárn hafði mikla óbeit á Kelta- og Írafári sumra Íslendinga. Hann hefði orðið ánægður að heyra um niðurstöður Hagelbergs og samstarfsmanna hennar. Eldjárn var mikill andstæðingur Íra- og Keltafársins meðal sumra manna á Íslandi, enda sá hann vitanlega að fornleifar studdu ekkert slíka þanka og tilgátur.  Brekán, grjúpán, Kjaran og Brekkan og önnur orð með "gelískar" rætur gætu hæglega hafa komið með þrælum sem Íslendingar náðu sér í á þrælamörkuðum Dyflinnar. Þeir einstaklingar sem þar fengust skýra hugsanlega ýmsa þætti sem má sjá í erfðamengi Íslendinga og við mælingar hlutfalla í útlimabeinum manna. Þeir þættir eru þó ekki nægilega afgerandi til þess að halda því fram að formæður Íslendinga hafi verið írskar og skoskar lassies. Það var tálsýn.

Good bye you sassy, Icelandic Landnam-Lassie

Mannfræðin er furðuleg grein, enda er maðurinn furðuskepna

Í dag, 15. nóvember 2014,opnaði í Kaupmannahöfn, nánar tiltekið á Nordatlantens Brygge, hin frábæra ljósmynda- og konceptlistsýning Museé Islandique, sem einnig var haldin fyrir fáeinum árum í Reykjavík, líkt og hinn framandi titill gæti ef til vill gefið til kynna.

Sýndar eru ljósmyndir, sem Ólöf Nordal listakona lét taka, af safni afsteypna sem gerðar voru af Íslendingum árið 1856. Ólöf uppgötvaði að þær væru til á El Museo Canario í Las Palmas á Gran Kanaríeyju, þangað sem þær höfðu í eina tíð verið keyptar af Musée de l'Homme í París. 

Dannebrogmaðurinn og stærðfræðingurinn með barnshjartað, Björn Gunnlaugsson, eins og Sigurður Guðmundsson málari sá hann árið 1959, og eins hann leit út er afsteypa var gerð af fasi hans árið 1856. Stór og þunglamaleg hönd Björns sést efst.

Björn Gunnlaugsson (1788-1876) í sólbaði í Las Palmas. Ljósmynd Gunnar Karlsson.

Afsteypurnar, sem voru gerðar árið 1856, voru teknar af mönnum í leiðangri Jérômes prins Napoleons, sem sótti landið heim. Jérôme var bróðursonur Naflajóns keisara. Afsteypa af að minnsta kosti einum Íslendingi hafði einnig verið gerð fyrir 1856, eða árið 1839, af leiðangri Gaimards til Íslands árið 1839. Hún er varðveitt á Mannfræðisafninu í París.

Bjarni Jónsson (Johnsen) rektor Lærða skólans (1809-1868). Ekki er laust við að það sé einhver Framsóknarsvipur á Bjarna, því fyrir utan rauða hárið er Bjarni ekki ósvipaður Guðna Ágústssyni stjórnmálamanni með hausverk í bland við Halldór Jónatansson fyrrverandi forstjóra Landsvirkjunar. Eða kannski eru Íslendingar bara einsleitur massi?

Á sýningunni eru einnig ljósmyndir af uppstillingum Ólafar af ýmsu rannsóknarefni sem Jens heitinn Ó.P. Pálsson (1926-2002) líkamsmannfræðingur lét eftir sig er hann lést i Þýskalandi árið 2002, og sem nú er varðveitt er í Háskóla Íslands. Ég missti af sýningunni í Reykjavík, og sá hana í fyrsta sinn í gær, þar sem mér hafði verið boðið til opinberrar opnunar sýningarinnar fyrir sérstaklega mikilvæga gesti.

Þetta er frábær sýning, sem ég mæli með að allir sjái, ef þeir eru staddir í Kaupmannahöfn eða nágrenni, eða ætla að skella sér í jólainnkaupin til Kaupmannahafnar.

Ljósmyndirnar eru líklegast áhrifameiri og dramatískari en ef frummyndirnar hefðu verið til sýnis í sýningaskápum. "Touch" listamannsins í ljósmyndunum færir áhorfandann nær viðfangsefninu en glerkassi safnamannsins og hinn upphaflegi gripur inni í honum.

Á sýningunni í Kaupmannahöfn, eru umfram sýninguna í Reykjavík, 3 ljósmyndir af 5 Grænlendingum sem aðstoðarmenn Napóleons prins gerðu eftir að þeir höfðu yfirgefið Ísland og komu við á Grænlandi. Mér þykja þær "myndir" fallegri en Íslendingamyndirnar, líkast til vegna þess að frumafsteypurnar eru litaðar og að Grænlendingarnir eru kannski fallegra fólk í mínum augum en Íslendingarnir sem afsteyptir voru.

Sýningunni í Reykjavík, og nú Kaupmannahöfn, fylgir áhugavert hefti, þar sem Æsa Sigurjónsdóttir listfræðingur skrifar mjög góða grein þar sem tekið er á viðfangsefninu út frá listfræðilegu sjónarhorni.

Grein Gísla Pálssonar um líkamsmannfræði

Sömuleiðis er í sýningarskránni grein eftir Gísla Pálsson mannfræðiprófessor við Háskóla Íslands, sem einnig birtist í lengri gerð í límariti Máls og Menningar árið 2012. Hún er frekar lauslegt yfirlit yfir líkamsmannfræði á Íslandi.

Í grein Gísla er því gert skóna, að íslensk líkamsmannfræði hafi haft tengsl við Þýskalands nasismans og eru í því sambandi nefndir til sögunnar Jens Pálsson og Eiður Kvaran.

Eiður Kvaran, sem ég hef ritað um hér á Fornleifi (sjá hér), og sem ég veit ef til vill meira um men flestir aðrir sem hafa verið að skrifa um hann, var vissulega nasisti, en hann var ekki líkamsmannfræðingur (hvorki það sem sumir kalla physical anthropolgist eða antropometríker), jafnvel þótt hann hefði sótt einhverja kúrsa hjá dularfullum "vísindamönnum" við þýska háskóla. Doktorsritgerð Kvarans var einnig afar léleg sagnfræðileg úttekt á íslenskum miðaldaritum, líklega meira í stíl við vangaveltur sem maður sér oft í nútíma menningarmannfræði, ef nokkuð skal segja.

Jens Pálsson vann vissulega með fólki sem hafði á yngri árum starfaði við háskóla í Þriðja ríkinu og stundaði kynþáttarannsóknir að hætti nasista, kynbótafræði, kynþáttafræði (Rassenkunde) og jafnvel rannsóknir á líkamsleifum fórnarlamba nasista úr fanga- og útrýmingarbúðum. Þar með sagt er ekki hægt að tengja Jens við nasisma. Margir aðrir en nasistar stunduðu sams konar rannsóknir og Jens Ó.P. Pálsson. Antropometría,(mælingar á lifandi fólki) Jens Pálssonar voru fræði sem voru samt miklu eldri en nasisminn í Þýskalandi, og engan þarf a furða að nasistar hafi heillast af henni. Með flokkun á fólki var komið tilvalið verkfæri til að lýsa þeim "óæðri kynstofnum" sem nasistar kenndu um ófarir Þjóðverja og hinna svo kölluðu "aría". En ekki er mér kunnugt um að Jens Ó.P. Pálsson hafi stundað neitt slíkt.

Brot úr ævistarfi Jens Ó.P. Pálssonar. Nærmynd af einni ljósmyndanna á sýningu Ólafar Nordal.

Greinin sem gleymdist

Mér til mikillar furðu sá ég strax, að prófessor Gísli Pálsson hefur í mjög götóttri yfirreið sinni yfir íslenska líkamsmannfræði, sem hann gefur mest lítið fyrir og stimplar allar rannsóknir á sviði antrópómetríu, sem eins konar nasisma og þjóðernisrembing, misst af riti, sem þannig er skráð á Gegni: Populations of the Nordic countries Human population biology from the present to the Mesolithic : proceedings of the Second Seminar of Nordic Physical Anthropology Lund 1990 / editors Elisabeth Iregren, Rune Liljekvist ; scientific advisors Jesper L. Boldsen, Elisabeth Iregren, Berit J. Sellevold ; [front drawing by Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson]. Lund : University of Lund, Institute of Archaeology and the Historical Museum, [1993].

Ég gaf Þjóðarbókhlöðu þetta rit og Þjóðminjasafni Íslands, þar sem ég starfaði á tímabili. En nú virðist sem það sé nú aðeins til á Þjóðminjasafninu en sé tröllum gefið í Þjóðarbókhlöðunni. Líklega var það svo mikið lesið af stúdentum að það eyddist upp að kili. Fyrir utan gamanmynd eftir mig á forsíðu bókarinnar, er reyndar lærð grein eftir mig í bókinni, sem hafði áhrif á feril Jens Ó.P. Pálssonar. Þessa grein mína hefur Gísli Pálsson því miður ekki þekkt.

Fyrsta opinbera gagnrýnin á íslenska líkamsmannfræði

Ég var fyrsti íslendingurinn sem opinberlega gagnrýndi Jens Ólaf Pál Pálsson (sjá hér). Þá sjaldan að hann hélt fyrirlestur komu fáir og hlustuðu, en í Lundi árið 1990 var 200 manna hópur. Okkur, tveimur Íslendingunum, hafði báðum veið boðið á ráðstefnuna í Lundi en hvorugur vissi að hinn myndi mæta. Ég var með gagnrýninn fyrirlestur, sem m.a. fjallaði um rannsóknir Jens, en Jens var með sömu tugguna sem hann hafði oft flutt á þýsku, en nú hélt hann fyrirlesturinn á eins konar ensku.

Áður en Jens hélt fyrirlestur sinn talaði ég við hann í fyrsta skipti. Ég þekkti hann aðeins af umtali fornleifafræðings sem ég vann fyrir. Hún lýsti Jens með glettnum sögum sem afar sérstæðum manni. Vissulega var hann það. En að mínu mati en íslensku þjóðfélagi og akademísku umhverfi fyrri tíma til hróss að það hafði "bás" fyrir menn eins og Jens, þó svo að fæstir vissu hvað hann væri að bauka, því ekki gaf Jens mikið út af greinum eða bókakyns. Það kom þó verulega á óvart að hann fékk prófessorsnafnbót árið 1995.

Jens flutti fyrirlestur sinn í Lundi og það var í einu orði sagt, slys.

Allt sem úr lagi gat farið, fór úr lagi. Myndaskyggnur, sem hann hafði með sér í Lundi, snéru rangt, komu í rangri röð ellegar voru svo ógreinilegar að enginn hafði ánægju af. Þar að auki átti fólk erfitt með að skilja allt sem Jens sagði vegna meðfædds málgalla hans. Til að kóróna allt, mismælti hann sig mikið í enskunni og ruglaðist á síðum og hafði týnt blaðsíðum i fyrirlestri sínum. Hann fór einnig fram yfir tíma sinn og bað um að fá að halda lokaorð síðar um daginn. Í salnum í Lundi voru menn farnir að flissa og ganga út.

Svo kom kaffihlé og ég fór til Jens og talaði við hann og aðrir komu þar að og spurðu nokkuð efins um þessa "kynstofna" í Noregi sem Jens heimfærði yfir á "týpur" á Íslandi. Jens taldi engan vafa á þessu og benti á, að hann hefði fundið allar "fenótýpur" á Íslandi í Noregi og á Bretlandseyjum. Svo benti hann á mig og tjáði sig um að hann gæti bent á hvaðan ég væri ættaður í Noregi. Þá hlógu menn. Og ég spurðu háðskur:"getur þú sagt mér hvar góssið mitt í Noregi er, því ég mun gera tilkall til þess við norsku krúnuna?" en bætti við spurningunni um hvort allir sem væru af sömu "týpu" og ég  í Noregi ættu föður frá Hollandi, sem ætti víða ættir að rekja eins og faðir minn. Þeir sem stóðu og töluðu þarna við okkur hlógu dátt. Hvort Jens varð leiður yfir þessu "fræðilega" afhroði í kaffihléinu, eða að hann hafi drabbast niður eftir að að hafa hlustað á fyrirlestur minn sem ég flutti síðar um morguninn, veit ég ekki.

Ég kom inn á tilgangsleysi rannsókna eins og þeirra sem Jens stundaði, án þess að tengja það beint við nasisma og Þýskaland eins og aðrir hafa gert á mjög ómaklegan hátt. Jens lét sig hverfa af ráðstefnunni. Síðar um kvöldið tjáði Elisabet Iregren mannfræðingur, einn af umsjónamönnum ráðstefnunnar, mér að Jens hefði farið á hótel sitt og hefði drukkið. Hafði hann hringt i hana og verið í öngum sínum yfir fyrirlestri mínum, sem hann vildi svara í ráðstefnuritinu. Hún taldi það af og frá og bað hann um að senda sinn fyrirlestur. Ég varð leiður yfir því að heyra þetta og bauðst til að tala við Jens, en Iregren sagði mér ekki að hafa neinar áhyggjur. Jens sást ekki meira á ráðstefnunni, kom ekki á galla-kvöldverðinn í forngripasafninu Kulturen og sendi aldrei ritstjórum fyrirlestur sinn eða grein.

Jens, sá ég tvisvar sinnum í Reykjavík eftir þetta. Eitt sinn gengum við báðir á gangbraut við Suðurgötuna. Ég var að fara heim til mín á Neshagann. Þegar ég sé Jens, bý ég mig undir að kasta kveðju á hann. Þá snýr hann skyndilega af leið svona 5 metrum áður en við mætumst og nánast hleypur rakleitt þvert yfir götuna. Ég sá greinilega að Jens vildi ekkert af mér vita, og taldi best að láta hann þá lönd og leið. Annað skipti sneri hann upp á súluna í Björnsbakaríi á Hringbrautinni er ég reyndi að heilsa honum. Hann mundi greinilega eftir minni "týpu".

En á gagnrýni Gísla Pálssonar rétt á sér?

Það leiðist mér, þegar stórlax í samfélagsmannfræðinni í HÍ eins og Gísli Pálsson er, setur Jens Ó.P. Pálsson í sama bát og gamla nasista og skrifar:

"Mestalla tuttugustu öld, frá fyrstu rannsóknum Guðmundar Hannessonar og Eiðs S. Kvarans til loka ferils Jens Ó. P. Pálssonar, höfðu tengslin við Þýskaland sterk áhrif á líkamsmannfræði Íslendinga".

Þetta er of djúpt í árina tekið. Það rétta er, að Jens var að vinna við "rannsóknir" sem voru af svipuðum meiði og þær rannsóknir sem stundaðar voru í Þýskalandi nasismans. Jens er alls ekki hægt að spyrða við nasisma, þótt hann hafi unnið með Ilse Schwidetzky (1906-1997) sem hafði verið í hirð Egon Freiherr von Eickstedt sem var einn af þekktari kynþáttaspekúlöntum Hitler-Þýskalands. Hann gaf út tímaritið Zeitschrift für Rassenkunde. Því apparati kom Jens ekkert nálægt og ekkert úr mannvalskjaftæði þeirra fræða birtist í því litla sem Jens gaf út um ævina.

Maður fær á tilfinninguna að þjóðfélagsmannfræðingurinn Gísli Pálsson sé ekki alveg á þvi hvað líkamsmannfræði sé. Enn er stunduð líkamsmannfræði, sér í lagi mælingar á beinum, sem eru mun öruggari heimild um uppruna þjóða og þjóðflokkadreifingu en DNA-rannsóknir. Gísli heldur þessu fram í enskri gerð greinar sinnar:

"With the emergence of genetics in the 1940s, and the new genetics from the 1960s (Gísli Pálsson 2007), bones and and texts are more or less obsolete as a subject of study, doomed to give way to DNA (Sommer 2008). Only DNA, som say will permit researchers to grapple in any useful way with the history of humans. However, while the methods and theories of genetics and biological anthropology have proved productive and opened new perspectives, it is probable that, like older methods, they too will undergo change - not least in view of growing criticism of gene-centered discourse."

Þó síðasta vangaveltan í þessari setningu sé réttmæt, spyr maður sig hvað Gísli Pálsson hafi verið? Mælingar á fornum beinum (Ostemetría) hafa verið, og eru enn stundaðar, og veita miklar upplýsingar. DNA-niðurstöðum er hins vegar andmælt fáeinum árum eftir að "stórtíðindi" eru tilkynnt. Maður hefur ekki við að fylgjast með DNA-kenningum sem reynast rugl og misskilningur þegar upp er staðið.

Gísli afgreiðir mælingar á beinum sem liðna tíð. Hann minnir mig á bandaríska konu sem bandarískir kollegar mínir sögðu mér frá, sem alltaf stóð upp á ráðstefnum beinasérfræðinga og hrópaði "racist !", er hún heyrði að menn mældu bein, sama hvort það voru bein manna eða dýra. Líklega er Gísli bara of einangraður í menntaumhverfi sínu á Íslandi, þar sem enginn hefur stundað neitt á milli þeirrar "Dürkheimsku", "socialstrúkúralístísku" mannfræði sem hann vinnur með, og því litla sem Jens Pálsson áorkaði í úreldum og ónothæfum fræðum sínum.

Að halda því fram, sem Gísli Pálsson gerir, að fyrir hefði verið einhver sérstakur áhugi allra líkamsmannfræðinga á hreinleika Íslendinga og að halda að öll þessi mannbótastefna i líkamsmannfræðinni hafi átt rætur að rekja til Þýskalands er hreinn kjánaskapur, fáfræði og fordómar.

Kristian Emil Schreiner i Noregi, og síðar læknirinn Tage Kemp í Danmörku, eða Anders Retzius í Svíþjóð, voru allt vísindamenn sem höfðu sömu áhugamálin, sem var etnósentrísk mannfræði og "rassenkunde!. Þetta áhugamál, oftast með innbyggðan rasisma, var tímans tákn. Inn í þetta blandaðist gjarna mannhreinsunarstefna/mannkynbætur (eugenik). Í dag, þegar menn mæla útlimbein og bera þau saman við bein annarra manna, eru þeir ekki að reyna að sýna fram á gæði ákveðinna þjóða fram yfir aðrar. Þetta veit Gísli vonandi.

Ef menn hafa áhuga á að sjá hve heltekið samfélag menntamanna gat orðið af þeim ófögnuði get menn lesið stutt yfirlit yfir stofnun þá sem kölluð var Statens Institut för Rasbiologi í Svíþjóð.

Var Jens Pálsson gyðingahatari?

Það tel ég ólíklegt, en hann var haldinn sömu fordómum og margir Íslendingar eru enn í garð gyðinga. Í viðtali við Vikuna árið 1966, segir hann:

Einhvern veginn fannst mér Arabar og Gyðingar leiðinlegir þarna [Kaliforníu]. Þeir gátu aldrei á sárs höfði setið hvar sem þeir komu saman. Það var eins og þeir sæju aldrei önnur vandamál í heiminum en þeirra eigin. Ég minnti þá stundum á sameiginlegan uppruna en þeir urðu kindarlegir við. Um Gyðinga eina vil ég annars segja það að flestir þeirra sem ég hef kynnzt hafa verið ljóngáfaðir menn og lifandi í andanum en með vissri tortryggni og viðkvæmni skapa þeir vegg í kringum sig eins og ýmsir menn.

Já, margur heldur mig sig. Íslendingar eru t.d. heimsmeistarar í sjálfsmeðaumkvun og hafa á síðari tímum óspart líkt óförum sínum við Auschwitz og aðra álíka staði. Munið þið 2008? Ég man líka hegðan Jens gangvart mér. Hvekktur var hann, en gyðingahatari og nasisti? Varla. Hann var kynlegur kvistur í hinum akademíska heimi.

DNA-rannsóknir og The Brave new World?

Hins vegar leyfi ég mér að halda því fram, að vissar yfirlýsingar úr DNA rannsóknum nútímans á Íslandi og hin staurblinda umræða um hvort Íslendingar voru frá Bretlandseyjum eða Skandínavíu, sé álíka út í hött og nasísk misnotkun líkamsmannfræðinnar, þó svo að menn séu ekki að fegra "stofninn" nema í því auglýsingasjónarmiði þar sem básúnað er að íslendingar henti vel til rannsókna sem leyst gæti allan vanda sem herjar á þjóðir heims.

Íslendingurinn er orðinn að "guðinum" sem lokar öskju Pandóru. DNA á líka samkvæmt nýlegum íslenskum rannsóknum að sýna, að kvenþjóðin á Íslandi í öndverðu hafi fyrst og fremst komið frá Bretlandseyjum og karlar frá Skandinavíu. Það eru vafasamar niðurstöður og vart tel ég að þær munu standast með áframhaldandi rannsóknum. DNA-heimurinn mjög hverfull, ef menn hafa ekki enn tekið eftir því.

Að rannsaka erfðamengi Nútímaíslendinga til að tjá sig um uppruna þeirra er langtum langsóttari leið en að mæla hlutföll í t.d. lengd útlimabeina elstu Íslendinganna sem varðveitt eru í Þjóðminjasafninu.

Dr. Hans Christian Petersen (f. 1959) mældi í samstarfi við mig elstu bein á Þjóðminjasafni árið 1993. Hans, sem er virtur líffræðingur og líffræðitölfræðingur (biostatistiker) í Danmörku. Hann er prófessor við Syddansk Universitet (SDU) í Óðinsvéum. Í rannsókn sinni á Íslandi á varðveittum beinum elstu Íslendinganna í kumlum og grafreitum, sýndi hann fram á að flestir einstaklingarnir ættu ættir að rekja til Skandinavíu/Noregs (sjá hér).

Hans Christian Petersen sá með samanburðarmælingum sínum ákveðna prósentu fólks sem hlaut að koma frá Bretlandseyjum, bæði á meðal karla og kvenna. Hann færði einnig að því gild rök, að Íslendingar í öndverðu hafi verið blandaðir frumbyggjum Skandinavíu, Sömum. Mítókondríið (hvatberar??) í Íslendingum í dag sannar á engan hátt uppruna formæðra þeirra á Bretlandseyjum. Mælingar á útlimabeinum formæðra þeirra sýna hins vegar glögglega að ca. 15. % þeirra mælast líkt og konur á Bretlandseyjum á sama tíma. Þetta hlusta þeir DNA-sérfræðingar sem fóru á spenann hjá deCode/Íslenskri Erfðargreiningu ekki ár, eftir að hafa í upphafi "DNA-byltingarinnar" á Íslandi fyrst gagnrýnt fyrirtækið og framsetningu þess í DNA-sölumennskunni.

Enginn vafi leikur á að Samar, eða fólk blandað þeim, settust að á Íslandi, en samt hefur engum af fræðimönnunum fyrir og eftir hinn meinta "þýska tíma" í íslenskri líkamsmannfræði, dottið í hug að Samar væru meðal á þeirra. Þeir sem unnu með ritaða arfinn útilokuð þó ekkert um slíkt, enda er greint frá sömum og afkomendum þeira í Íslendingasögum.

Þjóðflutningamannfræðin í auglýsingaefni DNA-sölumannsins Kára Stefánssonar hefur heldur ekki gert ráð fyrir Sömum. Hverju veldur? Aðferðafræðileg skekkja, eða sú óniðurbrjótanlega skoðun margra kynslóða íslenskra fræðimanna að annað hvort séu þeir og þjóðin komnir af konungum í Noregi, eða konungum á Írlandi?

Samar, sem Svíinn Retzius niðurlægði, urðu fórnarlömb þessarar þjóðrembumannfræði í Noregi og Svíðþjóð. Með hjálp "líffræðilegra raka" svo sem að Samar væru ekki langhöfðar, voru þeir taldir óæðri Stórsvíum. Skyldu tilgátur Retziusar enn gerjast á meðal íslenskra fræðimanna, sem geta greinilega ekki hugsað sér að frumbyggjar Skandinavíu hafi verið á meðal landnámsmanna? Þeir finna ekkert DNA sem bendir til þess, en hafa þeir leita að því?  Eins og allir sem hafa flett sögubókum vita, þá er DNA-ið á landnámsöld ekki það sama og í dag. Viðkoma annarra en þeirra sem námu land, hlýtur að vera töluverð. Til þess eins að þjóðin úrkynjist ekki þarf meira en 3% "nýtt blóð" í einangraðn stofn manna. Á vondum degi dettur manni í hug að það hafi ekki alveg tekist, en ég tel þó svo vera.

Við vitum af öllum þeim hópum útlendinga sem höfðu samband við Íslendinga í gegnum aldirnar, og kannski sér í lagi við íslenskar konur. Þær bættu kynstofninn í frístundum sínum og hjáverkum, því þær sáu kannski hvert stefndi með afdalahátt og skyldleikaræktina.

LENGI LIFI ÍSLENSKA KONAN,

þótt menn hafi misskilið hvatberana í henni.