Fornleifafræði í dag (Monty Python)

 

Íslensk fornleifafræði er líklega ekki alveg eins ruglingsleg og fornleifafræði félaganna í Monty Python.

Myndin hér fyrir neðan er af dr. Bjarna F. Einarssyni. Hún sýnir ekki fornleifafræðing með stæla. Bjarni er líklega hæsti fornleifafræðingur landsins og víðsýnn eftir því. Hér er hans gáfumannahaus tæpum 7 metrum fyrir óhreyfðum jarðlögum á Stöng í Þjórsárdal, þar sem hann hjálpaði mér dyggilega eitt sumarið. Lengi verður eins góðs grafara og hans leitað. Hjá mér vann þó lögfræðingur og sagnfræðingur sem var betri, en enga stæla nú... Þetta atriði Monty Pythons er líka einstaklega raunsætt.

Beðið eftir Skussaráðuneytinu

Það eru ekki bara skussar í embættisverki ESB, sbr. færslu bloggvinar míns Vilhjálms Arnar Vilhjálmssonar í gær. Á Íslandi er til nóg af þeim. Það er ekki bara ráðuneyti Hönnu Birnu sem hefur lokaða rifunni og sem engin svör veitir. Við stöndum frammi fyrir ríkisstjórn sem ætlar sér að valta yfir allar reglur og lög.

Í byrjun apríl skrifaði ég skrifstofustjóra Menningararfsskrifstofu Forsætisráðuneytisins til að fá ósköp einfaldar upplýsingar um starfsemi þeirrar skrifstofu. Ég hef enn ekki fengið svör. Jú, nú veit ég reyndar að skrifstofan er búin að endurskíra Þjóðmenningarhúsið. Safnahúsið á að sýna valin verk frá t.d. Náttúruminjasafni Íslands sem skrifstofustjóri Menningararfskrifstofu forsætisráðherra slátraði fyrir fáeinum árum.

Getur verið að skrifstofustjórinn, sem var ráðinn að þessari nýju skrifstofu viti ekki hvað hún hefur verið að gera sl. 5. mánuði. Eða er hún svo mikil með sig að hún telji sig geta brotið lög með því að svara ekki þessari fyrirspurn frá 3. apríl 2010 sem ég ítrekaði þann 9. apríl. sl.

"Sæl Margrét,

ég hef án árangurs, t.d. hér; http://www.forsaetisraduneyti.is/leit?q=Skrifstofa+Menningararfs, leitað að markmiðslýsingu, skilgreiningu og starfslýsingu fyrir Skrifstofu Menningararfs í Forsætisráðuneytinu. Værir þú ekki til í að senda mér allt það sem ákveðið hefur verið um tilurð og rekstur þessarar skrifstofu ráðuneytisins.

Ég sá á vefsíðu Forsætisráðuneytisins, að Hildur Jónsdóttir er sérfræðingur á deildinni. Ég tel næsta öruggt að hér sé komin sama konan sem hafði samband við mig út af Ikea vörulistum sem hún þýddi fyrir margt löngu, og sem stundaði nám um tíma í Árósum. Hver er sérfræðiþekking Hildar Jónsdóttur hvað varðar menningararf?

virðingarfyllst,

Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, ph.d.
atvinnulaus fornleifafræðingur
Danmörku"

"The Simmonian Museum"

Nú fer ég að skilja sitt af hverju. Menningararfskontór Simma var svo upptekin í að búa til skyndilistasafn við Hverfisgötuna fyrir haustið að hann gat ekki svarað því hvað skrifstofan starfar. 

Hefði ekki verið viturlegra, þegar Hús íslenskra fræða fær ekki að rísa, að nota þetta góða gamla hús fyrir sýningu á handritaarfinum? Í stað þess er búið til skyndibitasafn með geirfugli, róðukrossum og skruddum í belg og biðu. Mini Simmonian safnið við Hverfisgötu, gjöriðisovel! Það breytist auðvitað ekkert við að gefa gömlum kassa nýtt nafn. Ráðuneyti verða að svara bréfum.

Sjá einnig fyrri færslu um málið: Menningararfspizzan

Þjóðmenningarhúsið verður Safnahúsið

Menningararfspizzan

Fornleifur hefur tvisvar sinnum beðið um skilgreiningu á störfum og tilgangi Menningararfsskrifstofu forsætisráðuneytisins. Líklega er ekkert slíkt til, því engin fæ ég svör. Þá er vitanlega kolólöglegt að veita ekki svör innan ákveðins tímafrests, jafnvel þótt menningararfsskrifstofan sé orðin hluti af pizzustað.

Það telst til tíðinda, að vestrænt ríki færi menningararf þjóðar sinnar sem málaflokk beint undir forsætisráðherra eða álíka valdapersónu. Slíkt er víst þekkt í Afríkuríkjum og menningararfurinn heyrði líka beint undir Foringjann í Berlín, sem safnaði menningararfinum í stórsafn sitt þegar hann var hættur að mála gömul hús. Við vitum hvernig það fór. Ekki ætla ég að saka Sigmund Davíð um neitt slíkt, eða uppnefna hann og svína hann til eins og fólk gerir í athugasemdum á DV, Silfri Egils og í pistlum Illuga Jökulssonar. En Sigmundur og pizza eru óneitanlega orðnir óaðskiljanlegir hlutir, svo ég leyfi mér að bíta aðeins í pizzuna án þess að vera með ónot um persónu forsætisráðherrans. Hann skiptir mig engu máli. Ég hef áhyggjur á menningararfinum og rannsóknum á honum.

Sumir fornleifafræðingar hafa lítið annað gert síðan 1997 en að kæra mann og annan í Menntamálaráðuneytinu. Tel ég næsta öruggt að starfsmönnum menntamálaráðuneytisins sé létt að vera lausir við slík mál. Nú þegar skrifstofa í forsætisráðuneytinu er orðin að veruleika, hefur þessi vandasama stétt sett klögumálin á ís, því sumir hafa væntanlega beðið átektar til að sjá hvort að Sigmundur Davíð var himnasending eður ei.

Hinn heimsþekkti fornleifafræðingur Indiana Jones efast um að hægt sé að baka menningararfspizzur.

Hvernig stendur á því, að í ráðuneyti, þar sem málaflokkar eru leystir á fljótan hátt a la Pizza pronto, að deildastjóri menningararfsskrifstofu Framsóknarflokksins geti ekki svarað einfaldri spurningu um áleggið á pizzunni í deildinni? Svo vekur það vissulega einnig undran Fornleifs, að "blaðamaður" sem starfað hefur fyrir Ikea við að þýða katalóga og síðar með jafnréttismál í ráðuneytum mismunandi ríkisstjórna er nú orðinn fulltrúi í menningararfsskrifstofu forsætisráðuneytisins. Vitanlega veit ég að það þarf ekki sérfræðinga til að baka pizzur, en það er samt betra. En er öllu jafnrétti uppfyllt þegar gammall karlkyns fornleifafræðingur fær engin svör frá menningararfsskrifstofu forsætisráðuneytisins við einfaldri spurningu um botninn í menningararfspizzunni?

Mig, glorsoltinn fornleifafræðing, langar að sjá rökin fyrir stofnun þessarar deildar í ráðuneytinu. Með þekkingu mína á störfum deildastjórans, Margrétar Hallgrímsdóttur, sem nú er í fríi sem þjóðminjavörður, tel ég víst að Menningararfsskrifstofan sé megrunarráðgjöf frekar en deep pan pizza með hvítlauksbrauði og 4 lítra kóki og kokkteilsósu. Með þekkingu mína á því hvernig Margrét útrýmdi Náttúruminjasafni Íslands í tíð síðustu ríkisstjórnar, með glæsilegri aðkomu Össurar Skarphéðinssonar og Jóns Gunnars Ottóssonar, þá grunar Fornleif að lítið verði um pizzusendingar til menningararfsins meðan hún vinnu í bakaríinu.

Öllu líklegra tel ég, að áleggið á hjálparflatbökum til skuldsettra "fórnarlamba" eigin græðgi og óraunsæis verði m.a. sótt til þess sem skorið verður af í menningararfinum og menntakerfinu. Þau fáu grjúpán og sperðlar sem farið hefðu í aska menningararfsins í góðærum enda nú sem phoney baloney á pizzum menningarbakarans mikla. Þannig verður þetta meðan að fjármagni ríkisins verður hellt í kosningapizzur Framsóknarflokksins. Rýr hefur kosturinn hingað til verið, en óðal Simma bónda er ekkert menningaheimili, þótt hann kunni að baka pizza fiscale.

Oh Lord won't you buy me a Mercedes Benz

Þótt margir eigi erfitt með að trúa því, þá hef ég átt og ekið Mercedes Benz. Já þið lesið rétt.

Ég fékk reyndar bílinn í 2. ára afmælisgjöf frá afa mínum og ömmu, en afi hafði látið einhvern kunningja sinn á Fossunum kaupa bílinn fyrir sig í Þýskalandi. Ég var alls ekki barn sem benti á allt og fékk það. Ég fékk bara allt án þess að benda.

Eins og sjá má á myndinni var ég ekki lítið ánægður með kaggann. Þetta var smækkuð mynd af Benz 190 SL, en fótstiginn útgáfa. Á þessum eðalvagni, sem var póstkassarauður, voru ljós og stefnuljós og flauta. Þetta var rammþýsk framleiðsla frá FERBEDO (Ferdinand Bethäuser GmbH & Co.) verksmiðjunum i Fürth, sem enn eru í leikfangaframleiðslu.

Ekki man ég beint eftir því er ég fékk tryllitækið, en ég man samt vel eftir þessu farartæki sem flutti með mér úr Vesturbænum í austurhluta borgarinnar, þegar foreldrar mínir keyptu hús þar þegar ég var á 4. ári. Í götunni vakti tryllitækið strax mikla athygli hjá yngri sem eldri drengjum. Þá voru reyndar ljós og flauta og ýmislegt annað úr lagi gengi, því það leyndist dálítill bifvélvirki í mér á fyrstu æviárum mínum. Ég var algjör ökufantur. Mér var ýtt um götur af stærri drengjum, sem fengu svo í staðinn að ærslast að vild í bílnum úti í götu, sem þá hafði ekki einu sinni verið malbikuð. Bíllinn missti því fljótt fyrri fegurð sína og varð algjör drusla.

Einhverju sinni tók afi bílinn aftur og hann var gefinn fátækum dreng í Höfðahverfi. Ég sá stundum eftir Benzanum, en ég var fyrir löngu vaxinn upp úr bílnum og bíladellunni, sem ég hef aldrei síðan fengið. Ég vona að einhver hafi haft af honum eins mikla ánægju og ég.

Það er nú alveg á hvínandi bremsunni að þessi gripur geti verið til umtals hér á Fornleifi. En sams konar vagnar, sem tilheyrðu þægum drengjum sem líklega bjuggu allir við malbikaðar götur, hafa farið fyrir þó nokkuð fé á stórum uppboðum uppboðshúsa á síðari árum. En alltaf hefur mér þótt undarleg börn sem ekki léku sér eða leyfðu öðrum að leika sér af fallegum leikföngum sínum og bíða þangað til þau verða 50 ára og fara með gullin sín á uppboð.

Vel getur hugsast, að þegar ég vinn í Lottó, muni ég kaupa mér svona bíl til að aka inn í barndóminn á.

Ég lýk þessari nostalgíu með þessari bæn Janis Joplins og ykkar sem aldrei hafið átt Benz eins og ég og Jón Ásgeir.

Mikilvæg verðmæti

Fornleifur er sammála Guðrúnu Nordal. Þegar handritin byrjuðu að koma heim á sínum tíma, hafði í flýti verið reist frekar léleg bygging, sem er í dag er lítið meira varið í en flekablokk í Grafarvogi. Þeir sem biðu eftir handritunum bjuggust við meiru.

Ég heyrði um daginn, að ferðamannaiðnaðurinn hefði nýlega farið fram úr fiskveiðum og -vinnslu hvað varðar verðmætasköpun. Fólk verður að gera sér grein fyrir því, að þegar ríkisstjórnin telur sig hjálpa fólki með lánabyrðarnar, þá heggur hún á lífvænlega undirstöðu þeirrar menningar sem margir ferðalangar koma til að sjá. Peningarnir eru teknir frá menningararfleifðinni og settir í dalla fólks sem sumt var í græðgikasti er það setti sig í skuldir. Handritið og annar menningararfur eru mikilvægar grunnstoðir "ferðamannaiðnaðarins" sem hefur eina mestu verðmætasköpun í landinu. 

Skammtímavermir fyrir fólk, sem flest mun hvort sem ekki er kjósa ríkistjórnina aftur, veldur því að stóra menningarholan hennar Guðrúnar Nordal við Hótel Sögu (sjá hér) verður ekki fyllt með menningarmiðstöð fyrir ritaðan menningararf þjóðarinnar. En ef Íslendingar geta ekki sýnt það glæsilega sem þeir eru frægastir fyrir utan bankahruns og Bjarkar, og byggt upp nútímalegar sýningar á hinum ritaða arfi sem og á fornminjum, þá eykst ekki þessi blómlega verðmætasköpun sem nú keppir við fiskinn. Gestirnir sem færa peninga í búið þurfa í staðinn að horfa niður í stóra gryfju við Hótel Sögu, holu þar sem átti að rísa Hús Íslenskra Fræða. Þar er nú stór ómenningarhylur.

Forsætisráðherra hefur eins og kunnugt er hertekið menningararfinn og ætlar að liggja á honum eins og Miðgarðsormurinn. En hann gerir ekkert að ráði fyrir arfinn. Fornleifafræðingar örvænta. Ráðherrann hefur látið smáskildinga af hendi rakna sem runnið hafa í framkvæmdir á gömlum húsum í kjördæmi hans. Greinilegt er að hann ætlar sér í sparnað á menningararfinum, sem nota á til þess að fjármagna kosningarloforðin. Þetta má einnig sjá á vali hans á embættismanni, Margréti Hallgrímsdóttur, sem var þjóðminjavörður fram til 1. febrúar. Menning er bara í munninum á Sigmundi.

Hvergi í löndum sem við líkjum okkur við, myndi kona með eins litla grunnmenntun og Margrét fá stöðu Þjóðminjavarðar. Hún hefur hins vegar sýnt frábæra takta í að spara, skera niður, reka fólk og loka öðrum söfnum. Margrét situr eins og Neró við hlið Miðgarðsormsins til þess að stjórna niðurrifi, og mikilvæg verðmæti "fuðra upp" í óvissunni og "gætu orðið að engu" eins og Guðrún Nordal orðar það.

Reyndar er ljótt að líkja Neró við Margréti, því nú vita menn að orðspor Nerós hefur verið svert af samtímamönnum hans og sagnfræðingum um aldaraðir. Hann var ekki einu sinni í Róm þegar borgin brann. En flestir muna ef til vill eftir því, að Guðrún Nordal sótti handrit í Þjóðmenningarhúsið, vegna þess að þessi óábyrgi þjóðminjaneró vildi ekki hafa næturvaktmann í húsinu (sjá hér). Færri vita að aðkomu hennar í lokun Náttúrminjasafns Íslands og er það hin ljótasta saga.

Neró og Sigmundur

 

Ef taka á Sigmund Davíð alvarlega og þennan rómaða "menningaráhuga" hans, verður að efla það hugvit og þær stofnanir sem margir ferðamenn hafa áhuga á. Margréti Hallgrímsdóttur hefur ekki tekist það, þótt hún hafi fengið nýtt safn upp í hendurnar eftir að Þór Magnússon var látinn fara fyrir áratuga skussahátt og óreiðu. Þjóðminjasafnið er enn statísk stofnun með storknaða sýningu, og er starfsólkið í fræðilega hlutanum fátt og ekki eins vel menntað og það ætti að vera. Þjóðminjasafnið er með ómögulega safnastefnu. Gæslufólk á ekki að vera í meirihluta starfsmanna á safni og kökubakstur í anddyrinu á ekki að vera helsti reksturinn, þótt kaka sé vissulega líka mikil menning. En það sýnir vel forgangsröðunina að skrifstofustjóri safnsins gengur í starf Margrétar á meðan hún er í sérverkefnum fyrir Sigmund.

Sigmundur verður nú að sýna hinn mikla áhuga sinn fyrir öllu fornu og fallegu sem fyrst. Annars er ljóst að hann er bara áhugamaður um gerviantik eins og þá sem hægt er að kaupa í of dýrum skranbúðum. Það er ekki nóg að segja túristunum frá handritunum í rútunni, og miðað við staðnaða menningarmiðlun Þjóðminjasafnsins og svöðusárið hjá Bændahöllinni, þá er Sigmundur ekki í verðmætasköpun. Hann er bara að borga fyrir gömul kosningarloforð og gerir það á kostnað menningararfsins í landinu.

Mikilvæg verðmæti gætu orðið að engu

Kattarslagurinn um þjóðmenninguna og þjóðararfinn

Furðulegt var að sjá og heyra (og lesa), hvað mikið bar á milli í frásögnum forstöðumanna Þjóðminjasafnsins og Árnastofnunar á framtíð handritasýningarinnar í Þjóðmenningarhúsinu við Hverfisgötu, sem heyrir undir stjórn Þjóðminjasafns. Guðrún Nordal hefur nú tekið handritin heim í vel varið Árnavirki. Hún gerði það um helgina, þar sem ekki er tryggð viðsættanleg gæsla í Þjóðmenningarhúsinu.

Margréti Hallgrímsdóttir lætur sem að ekkert sé að, og eins og bruna- og innbústrygging á diskótekstaxta væri nægileg til að vernda þjóðararfinn. Bakkar hún ekki með það. Guðrún sýnir hins vegar ekkert kálfskinn fyrr en fyllt hefur verið í botnlausa Menningarholuna við Hótel Sögu. Margrét ætlar hins vegar að sýna Brennu-Njálssögu in originalis á næsta ári, en það er vitaskuld í óþökk Guðrúnar.

Hvor maddaman er frekust á eftir að koma í ljós. Guðrún vinnur eftir reglum (þó hún láti dagsbirtu gægjast inn í stofuna með prismakrónuna á Árnastofnun, en slík birta mun ekki vera góð fyrir handrit frekar en tröll), en Margrét virðist ávallt vinna eftir skipunum og að geðþótta, eins og hún væri á fullu í pólitík.

Margrét telur ekki ástæðu til að hafa sólarhringsvakt á menningararfinum. Ætli sé nokkur vakt á Þjóðminjasafni Íslands? Hún talaði í fréttum eins og hún hefði umboð frá hærri stöðum, og það hefur hún kannski. Kannski beint úr fornminjaráðuneytinu.

Margrét segir hér frá stórfelldum breytingum á Þjóðmenningarhúsinu á næsta ári. Er verið að berjast um peningana sem fara í þær? Vann Margrét yfir Guðrúnu í fyrstu lotu slagsins um menningarkrónur Sigmundar Davíðs ?

 

Fyrir allnokkrum árum fór ég og skoðaði nýjar sýningar Þjóðminjasafnsins. Þar uppgötvaði ég m.a. að það lak frekar mikið meðfram nokkrum gífurlega löngum gluggum í nýrri viðbyggingu, sem sett var á suðurgafl safnsins (undir yfirstjórn eiginmanns Guðrúnar Nordal). Ég tók eftir því að ung gæslukona gaf mér óhýrt auga, þar sem ég gerði mig líklegan til að ljósmynda lekann og fór að tala í eitthvað tæki. Tæpum tveimur mínútum síðar kom Margrét Hallgrímsdóttir út á tröppurnar. Hún þekkti mig greinilega ekki, enda ég með hatt og skegg, en var greinilega mikið niðri fyrir vegna þess að ég var að ljósmynda galla á nýlegri viðbyggingu hússins og spurði mig af hverju ég væri að ljósmynda gluggana. Ég gekk svo framhjá henni efst á tröppunum og lét þau orð falla að húsið læki. Margrét gerði sér alls ekki grein fyrir því hver ljósmyndarinn var því hún bauð mér fáeinum árum síðar, og það margoft, að skoða sýningarnar ókeypis þegar ég væri á landinu, þar sem hún taldi að ég hefði aldrei séð nýopnaða sýningu safnsins í endurbættum húsakynnum. Gaman væri hins vegar að sjá reikninga fyrir viðgerðum á nýjum gluggum í viðbyggingunni.

Lengi var það svo, að minnst mátti tala um hrikalegt ástand byggingar Þjóðminjasafnsins og hvað þá endalausa óráðsíu í tíð Þórs Magnússonar. Eftir miklar og kostnaðarsamar lagfæringar og breytingar var þó mjög fljótt greinilegt, að húsið var enn ekki hæft undir sýningar á þjóðararfinum. Lengi hefur það verið svo á Íslandi, að mönnum þætti vænst um það sem nýtt var og sárast að missa það. Þjóðararfur sumra nær ekki út fyrir ást á steypu, járni, gleri og plasti í þjóðar-Hörpum og almúga-Kringlum.

Áhugi Guðrúnar Nordal á þvi að koma handritum sínum í Hús íslenskra Fræða, sem nú er stór hola sem Katrín Jakobsdóttir hóf gröft á rétt áður en hún hvarf úr embætti ráðherra, er líka skiljanlegur. Hafa ber í huga, að arkitektastofan Hornsteinar, sem rekin er af eiginmanni Guðrúnar Nordal hefur teiknað "fjöreggið" og mun sjá þar um hönnunarvinnu. Lag steinsteypunnar sver sig í ætt við kórinn á Þjóðminjasafninu sem ég skoðaði hriplekan skömmu eftir að sá bakhluti Þjóðminjasafnsins var vígður. En í holunni við Hótel Sögu er allt í stáli,

Við erum hér að tala um fólk sem er vant að fá allt sem það bendir á og sem gerir sér ekki grein fyrir að það gerðust voveiflegir hlutir á Íslandi árið 2008. Næturvakt í Þjóðmenningarhúsinu getur vart kostað mikið, meðan þjóðin er að safna í baukinn til að byggja enn einn minnisvarðann yfir arkitekta landsins. Margrét er nýbúinn að setja deildarstjóra á Þjóðminjasafninu í rannsóknarstöðu, meðan staða deildarstjórans er ekki auglýst. Ef ekki er verið að spara með því að setja starfsmenn safnsins í rannsóknarstöðu, þá ætti að vera til skildingur til að borga fyrir næturvakt.

 

Þjóðararfsuppgröftur í eyðsluvímu fyrir kosningar. Þetta er fínni tegund af fornleifafræði. Þarna yfir holunni á í framtíðinni að hýsa miklu merkilegri hluti en forngripina handan við Suðurgötuna. 

Hætt hefur verið við stærsta fornleifauppgröft landsins og lokað á 800 millur, sem ekki eru til.

Auðvitað er ekki í mál takandi, að ekki sé sólarhringsgæsla á handritaarfi þjóðarinnar í Þjóðmenningarhúsinu við Hverfisgötu. Þar hafa lengi ríkt mjög strangar reglur, og til dæmis hefur það verið vonlaust mál fyrir forstöðumenn hússins að ráða fjölskyldumeðlimi í hreingerningar. Nú er, sem sagt, líka bannað að hafa sólahringsvakt. Hvort þetta er kreppan, eða bara andleg kreppa hjá stjórnanda Þjóðminjasafni Íslands eða eiginhagsmunapot hjá Guðrúnu Nordal, læt ég lesendur mína sjálfa dæma. En vitaskuld á einnig að vera sólarhringsgæsla á menningararfinum í Þjóðminjasafni Íslands, því ekki er hann minna verður en bókfellið.