Landnám fyrir Landnám í Færeyjum - enn eina ferðina!

 

Í síðustu viku birti fréttastofa RÚV undarlega frétt af landnámi í Færeyjum fyrir "hefðbundið" og "viðtekið" landnám norrænna manna þar á 8. eða 9. öld. Halda mátti að útpóstar Rómarríkisins hefðu verið Þórshöfn eftir að hafa heyrt þessa frétt í Ríkisútvarpinu, sem var miðlað af fornleifafræðimenntuðum manni, Þorvaldi Friðrikssyni.

Búast má við að fréttin úr Færeyjum valdi fjaðrafoki á Íslandi, þar sem á Íslandi eru margir sem eru fullvissir um að landnám norrænna mann á Íslandi sé eintóm haugalygi. Margir trúa á byggð "kelta" og papa og ýmislegt annað, en hafa þó ekkert fyrir sér í því nema óbilandi trú, óljósar lýsingar og vafasamar frásagnir úr ritheimildum, sem ekki varpa ljósi á annað en að menn gætu hafa verið á ferðinni í Færeyjum, Grænlandi eða Íslandi, miklu fyrr en útrás norrænna manna á 9. öld. Þetta trúfólk vill að fornleifafræðingar grafi dýpra.

Fréttin um landnám á 4. öld í Færeyjum er reyndar ekki ný og var þegar sagt frá þessum aldursgreiningum á sýnum frá Sandi í Færeyjum þann 28. maí sl. í færeyska Sjónvarpinu, Kringvarpinu. Horfið og hlustið hér. Frásögnin í færeyska sjónvarpin er dálítið öðruvísi en það sem fréttamaður RÚV greindi okkur frá. Hvernig er hægt að brengla frásögn á þennan hátt?

Reyndar eru fréttir af snemmbúinni búsetu í Færeyjum, sem byggja á háum kolefnisaldursgreiningum ekki alveg nýjar af nálinni. Þessi grein frá 2000 sýnir að slíkar aldursgreiningar hafa sést áður, þó svo að öll sýnin séu ekki tekin úr búsetusamhengi. En hefur þeim verið stungið undir stól? Ég hef að minnsta kosti ekki séð neina málefnalega umræðu um málið síðan þá. Menn vita, að hafáhrif (Marine Radiocarbon Reservoir Effects) eru mikið í Færeyjum og því ættu óvænt háar aldursgreiningar ekki að koma mjög á óvart. Menn hafa rætt kolefnisaldursgreiningar í Færeyjum í þessari grein.

Niðurstöðurnar frá Færeyjum hafa enn ekki verið birtar í fræðiriti, og þegar ég hafði samband við gamlan vin minn Símun V. Arge, fornleifafræðing í Færeyjum, sem ég vann fyrir á Sandi í Færeyjum fyrir nær 21 ári síðan, þá kemur ýmislegt í ljós sem hefði verið áhugavert að fá að vita í færeyska sjónvarpinu í maí. Símun harmaði einnig við mig, að RÚV hafi birt fréttina án þess að hafa samband við sig. Það lýsir auðvitað RÚV í hnotskurn. Á RÚV eru mjög oft búnar til fréttir, í stað þess að segja þær, eins og eðlilegast mætti þykja.

´

Símun V. Arge fornleifafræðingur í Færeyjum

Símun V. Arge skrifaði mér í morgun, þegar ég innti hann eftir því hvort fundist hefðu fornleifar sem hægt er að aldursgreina. Hann segir m.a.: "Nej - der blev ikke fundet genstande eller strukturer med tilknytning til disse tidlige lag. Men de daterede bygkorn, der er forkullede, ligger altså i brændt tørvemuld, hvilket klart indikerer menneskelig aktivitet på stedet. Som sagt har vi ikke ønsket at gå ud med nogle tolkninger - vi bør fordøje dateringerne og tænke grundigt!

Símun skrifar einnig að féttin hafi ekki verið birt rétt hjá RÚV, og það hafi heldur ekki verið meiningin að fréttir af þessu skyldu vera komnar á kreik, nema hvað að hann hefur gefið Kringvarpinu í Færeyjum upplýsingar.  En fiskisagan flýgur hratt.

Væntanleg er fræðigrein um rannsóknina, sem gæti skýrt málið frekar og mun ég þá rita meira um þetta áhugaverða efni á Fornleif, hið nýja fornleifablogg. Ég tel, að best sé að halda tungunni í munninum og ég leyfi mér í nafni varkárninnar að vara við of mikilli kæti meðal keltómana og papista. Kolefnisaldursgreiningar á korni er miklum vandamálum bundnar, og mig grunar að sýnin, sem greind hafa verið í Glasgow, geti hafa verið menguð. Eins og Símun Arge segir: vi bør fordøje dateringerne og tænke grundigt!

Þar að auki verða menn líklega að spyrja sig, hvort ekki séu einhver vandamál varðandi túlkun kolefnisaldursgreininga í Norðuratlantshafi. Á Íslandi erum við t.d. að fá mjög mismunandi niðurstöður aldursgreininga úr eina og sama grafreitnum. Á Skeljastöðum í Þjórsárdal hafa mannabein í kristnum grafreit greinst með hefðbundnum kolefnisaldursgreininum til þess tíma sem búist var við, þ.e.a.s. til eftir 1000 e.Kr., en AMS-aldursgreiningar hafa gefið aldursgreiningar á beinum einstaklinga úr sama grafreitnum, sem sýna "landnám" fleiri hundruð árum fyrir 870 e.Kr.

Í Færeyjum hafa menn vitað um hinar háu niðurstöður, sem hafa komið úr kolefnisaldursgreiningum á sýnum, og því hlýtur það að undra, að greining sem þegar var gerð árið 2002 á koluðu byggi Sandi, hafi enn ekki verið birt og rædd. Sýnið þá var tekið af Ian Simpson við háskólann í Stirling og mun hafa sýnt aldursgreiningar frá 4. öld, líkt og sumar af nýjustu aldursgreiningunum frá þessum stað. En eru einhver áhrif sem valda "of háum" greiningum í Færeyjum? Ég held að enginn geti útilokað það á núverandi stigi.