Stiklur úr sögu fornleifafræðinnar á Íslandi - 2. hluti

Í fyrstu stiklu Fornleifs þann 29. september sl. var farið inn á ráðningar fornleifafræðinga. Kom þá í ljós að stöðuveitingar í íslenskri fornleifafræði voru og eru enn vandasamar, og færslan fór líka fyrir brjóstið á sumum eins og sannleikurinn gerir oft.

Það er ekkert launungamál, að síðan að kennsla í fornleifafræði hófst við Háskóla Íslands hefur fjölgað mjög í stétt fornleifafræðinga á Íslandi. Verkefnum hefur að sama skapi fækkað eftir efnahagshrunið og nú er ekki lengur hægt að fá vinnu sem fornleifafræðingur ef maður er ekki með próf í greininni, og ef hún er annars vegar í boði, nema ef einhver vill verða prófessor í greininni, þá er valinn sagnfræðingur. Hér um árið var sumum mönnum þó stætt á að kalla sig fornleifafræðing, þó þeir væru það ekki, þangað til að í ljós kom að þeir höfðu ekki skrifað lokaritgerð í greininni (sjá hér og sér í lagi hér). Hvað yrði gert við mann sem kallaði sig lækni án þess að hafa til þess skilríki, menntun og þjálfun?

Stétt fornleifafræðinga er ekki lengur eins fámenn og þegar hin merka kona dr. Ólafía Einarsdóttir, sem var fyrsti fullmenntaði íslenski fornleifafræðingurinn, sótti um vinnu á Þjóðminjasafni Íslands. Þar sat Þjóðminjavörður, Kristján Eldjárn, sem strangt tiltekið var ekki fornleifafræðingur og sá til þess að hún yrði ekki að innanstokksmun á safninu eins og sumir á þeirri stofnun, sem reyndar höfðu engar forsendur til að starfa þar.   

Sjálfur Kristján Eldjárn þurfti nú líka að hafa fyrir því að fá sér vinnu í greininni í upphafi, eins og bréfið hér að neðan frá 1939 ber vott um, (hægt er að lesa það í heild með því að klikka nokkru sinnum á myndina eða að lesa bréf Kristjáns til Matthíasar Þórðarsonar þjóðminjavarðar hér). Fór svo að Eldjárn vann með danska arkitektinum og fornleifafræðingnum Aage Roussell í Þjórsárdal 1939 og gróf m.a. upp rústirnar á Stöng í Þjórsárdal, og sést hann hér á myndinni efst við þá iðju (myndin er í eigu ritstjóra Fornleifs). 

Þetta minnir mig nú á fyrstu vandræði mín við að fá vinnu við fornleifauppgröft. Faðir minn hitti Kristján Eldjárn fyrrverandi forseta að tilviljum vorið 1981 í banka í Reykjavík. Eldjárn vissi gegnum föður minn, sem ég hafði ekki hugmynd um að væri málkunnugur forsetanum, að ég var farinn að nema hin merku fræði, og spurði Eldjárn hvort ég væri kominn með sumarvinnu við fornleifarannsóknir. Mér hafði þá nýlega verið hafnað um starf sem ég sótti um við fornleifarannsóknirnar á Stóruborg undir Eyjafjöllum. Er Eldjárn heyrði það, gerði hann sér lítið fyrir og hringdi í Mjöll Snæsdóttur, sem í stað þess að ráða menntaskólakrakka og vini, réð mig fyrir orð Eldjárns. Mjöll hafði áður ráðið nema í greininni, en þeir höfðu af einhverjum ástæðum haft skamma viðdvöl á bæjarhólnum. Ég vann hjá Mjöll í tvö löng sumur, og Stóraborg var merkileg fornleifanáma.

Ég frétti síðar af þessari "fyrirgreiðslu" frá stjórnanda rannsóknarinnar, sem ekki gat neitað Kristjáni Eldjárn um greiða. Þannig var það nú að þessi sauðalegi piltur á myndinni hér að neðan komst í sína fyrstu fornleifarannsókn á Íslandi með hjálp Kristjáns Eldjárns, sem væntanlega hefur minnst sinna eigin vandræða við vinnuleit sumrin 1939 og 1940. Ekki ónýt vinnumiðlun það. Kristján bauð mér svo í mjög löng morgunkaffi á tveimur sunnudagsmorgnum það sumar og aftur vorið 1982. Um haustið það ár var sá merki maður allur.

Ritstjóri Fornleifs haustið 1981