Yam Suf

Til eru menn sem halda því fram, að engin fornleifafræðileg sönnun sé til fyrir því að Ísraelsþjóðin hafi verið þrælar í Egyptalandi. Vissulega er ekki um auðugan garð að gresja. En þessi afneitun er farin að nálgast trúarbrögð, ekki ósvipað því þegar sumir fornleifafræðingar á Íslandi afneita rituðum heimildum og aðrir vilja helst finna bein Egils Skallagrímssonar með grafskeið í einni hendi og Eglu í hinni. Þar eru öfgar á báðum vígstöðvum. Fornleifafræði er ekki grein sem er hentug til að sanna eitt eða neitt í einum grænum hvelli. Ef menn læra fornleifafræði með þeim hugsunarhætti, læra þeir röng fræði, eða eru jafnvel ekki fræðilega þenkjandi manneskjur. Fréttamennska væri ef til vill betra fag fyrir slíkt fólk, þá geta menn líka orðið forsetar með tíð og tíma.

Ég fékk snemma áhuga á dvöl Ísraelsþjóðarinnar í Egyptalandi. Faðir minn heitinn keypti handa mér fræðibækur um efnið í útlöndum og ég keypti allt sem ég fann í bókabúð Snæbjarnar. Þegar ég byrjaði í menntaskóla (MH), fór ég á fyrstu önn beint í hugmyndasögu (Sögu 15) sem Jón Hnefill Aðalsteinsson kenndi. Menn fóru venjulega ekki í þennan áfanga fyrr en undir lok náms síns i MH. Í Sögu 15 skrifaði ég fyrstu lengri ritgerð mína í menntaskóla og Jón gaf mér meira að segja einkunina A fyrir ritgerðina og áfangann, meðan flestir fengu C og B, því áhuginn var lítill hjá flestum á viðfangsefninu og tímarnir hjá Jóni hreint kaos og rugl. Ritgerð mín hét Dvöl Ísraelsmanna í Egyptalandi og á ég hana enn, sjá mynd neðst.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan ég skrifaði ritgerð mína um vandamálið varðandi brottför gyðinga úr Egyptalandi. Mig langaði um tíma að leggja stund á klassíska fornleifafræði og fornleifafræði Miðausturlanda, en svo varð ekki. Margir stunda þau fræði og mun ég ekki blanda mér háfræðilega í þau en vildi gjarna komast í uppgröft á Sinaískaga. 

Prófessor James K. Hoffmeier er í miklu uppáhaldi hjá mér, því aðferðafræði hans er skynsamleg, en ekki forstokkuð trú eins og hjá þeim sem trúa blint á orð biblíunnar og sjá Charlton Heston í hlutverki Móses og Yul Brynner í hlutverki Ramsesar - eða hjá fornleifafræðingum sem telja afneitun mikilvægari en leit og yfirlýsingar farsælli en ígrundun.

Það er langt frá því að ferð Móses og þjóðar hans yfir Sefhafið, Yam Suf (Supf), og aðrar upplýsingar um dvöl Ísraelsmanna í Egyptalandi standist ekki. Hlustið hér á mjög skemmtilegan fyrirlestur James K. Hoffmeier eða kynnið ykkur bækur hans um efnið. Fornleifafræði tekur tíma, eins og Hoffmeier bendir á, og er ekki hjálpargrein fyrir fólk sem vill finna hinn eina heilaga sannleika hér og nú eða afneita öllu. Það er enginn svo vís að hann geti gerð slíkt, þó sumir halda að þeir séu það.

Forsíða rigterðar minnar í MH haustið 1976

Athugasemdir

[FORNLEIFUR, 7.3.2012 kl. 10:09]

Jón Steinar, hvar ertu?

[Mofi, 7.3.2012 kl. 13:04]

Ég þakka fyrir mig, skemmtilegur og fræðandi fyrirlestur.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 7.3.2012 kl. 13:27]

Mér hefur lengi þótt alveg ljóst að Ísraelsmenn hafi verið hluti af og/eða leifar Hyksos- manna sem höfðu ráðist inn í Egyptaland og náð völdunum um skeið, (sbr. Jósef). Hagur þessara innflytjenda þrengdist mjög eftir að innfæddir náðu aftur völdum, en á dögum átjándu konungsættarinnar er alls ekki ólíklegt að afkomendur hinna gömlu valdaræningja hafi beinlínis verið þrælkaðir. Þá kemur til sögunnar villutrúarfaróinn Akenaton (Eknaton). Hann fann upp eingyðistrúna og vildi gera út af við alla hina fjöldamörgu guði Egypta og setja í staðinn einn guð, Aton. Það er alls ekki ólíklegt að afkomendur Hyksos- manna hafi flykkst um hinn nýja átrúnað, en honum var útrýmt af hörku þegar nýr faraó, hinn frægi unglingur Tutankamon (sem hét upprunalega Tutankaton) tók við. Flótti Ísraelsmanna frá Egyptalandi sýnist standa í sambandi við skipulegar ofsóknir gegn fylgismönnum Atons sem þá hófust. Foringi flóttamannanna, Móses hefur nær örugglega verið Egypti, eins og nafnið bendir til. Móses mun þýða „sonur“ (t.d. Tut- moses eða Ra- móses, þ.e. Ramses, sonur Ra). Mér datt þetta sjálfum í hug fyrir mörgum árum, en sá seinna, að enginn minni maður en sjálfur Sigmund Freud hafði fengið sömu hugmynd sem ungur maður, þ.e. áður en lagðist í kynóra. Stundum er látið sem Ramsess II hafi hrakið Ísraelsmenn úr landi. Hann var þó uppi um hundrað árum síðar og faraóinn sem elti Móses hefur trúlega verið Tutankamon eða einhver nánustu eftirkomenda hans, t.d. Hóremheb.

[Brynjólfur Þorvarðsson, 7.3.2012 kl. 21:09]

Sæll Fornleifur

Þetta er óneitanlega skemmtilegur fyrirlestur en ég get nú ekki séð að það komi neitt nýtt fram sem breyti þeirri útbreiddu skoðun fornleifafræðinga að exodus hafi aldrei átt sér stað. Það sem fyrir mér gerði útslagið var bók William G. Dever, "Who Were the Early Israelites and Where Did They Come from?" frá 2003. Dever er án efa fremstur fornleifafræðinga á þessu sviði og hann er í engum vafa. Það er reyndar merkilegt að Hoffmeier skuli ekki minnast á hann.

Annars er ýmislegt sem ég hef að athuga við fyrirlesturinn hjá Hoffmeier. Hann er í sjálfu sér alveg með það á hreinu að fornleifafræðin sannar engan veginn exodus en hann vill meina að hún afsanni hann ekki heldur. Hann nefnir, í inngangi að umfjöllun um landfræðilega lýsingu flóttans, að t.d. Finkelstein hafi haldið því fram að landfræðileg lýsing Mósebóka bendi til ritunar á 6. öld, og að Finkelstein hafi étið þetta hrátt upp eftir öðrum.

Mér vitanlega var Finkelstein að tala um landfræðilega lýsingu á innrásinni í fyrirheitna landið og færir fyrir því góð rök að margt sem þar er talið upp hafi ekki verið til fyrr en á 8. og 7. öld. Hann kemst að þeirri niðurstöðu að 7. öldin eigi best við, kringum valdatíma Jósía, ekki sú 6. eins og Hoffmeier heldur fram.

Hoffmeier gerir síðan mikið úr Ramesses og að borgin hafi verið til, byggð um 1270 og yfirgefin 200 árum síðar og því sé undarlegt ef höfundar 7. eða 6. aldar hafi vitað af henni. En Hoffmeier nefnir ekki að borgin (sem reyndar hét Pi-Ramesses), sem vissulega var höfuðborg fram á 11. öld og síðan flutt og endurskírð Tanis, var endurreist á 10. öld af Seshonq og núna nefnd ... Ramesses. Það nafn þekkist aðeins úr tekstum eftir 1000, á meðan Hoffmeier heldur því fram að Ramesses sé ekki nefnt í tekstum eftir 1070! Og að landbúnaður hafi verið stundaður á borgarstæðinu í yfir 3000 ár!

Israel Finkelstein sem ég nefndi áðan er einn fremsti fornleifafræðingur Ísraelsmanna og það er ekki síst hann sem hefur fært heim bestu vísbendingarnar um að innrás í Kanaansland, líkt og Biblían lýsir, hafi ekki átt sér stað. Ísraelar hafa gengið allt aðgengilegt landsvæði fram og til baka í hálfa öld (með svipuðum aðferðum og Hoffmeier lýsir) og komist að þeirri niðurstöðu að Ísrael og Júdea hinar fornu (þ.e. hálendið, nokkurn veginn samsvarandi Vesturbakkanum í dag) hafi einfaldlega legið í auðn í lok bronsaldar, þegar innrásin átti að hafa átt sér stað, og byggjast fyrst upp á 11. og 10. öld með flutningum fólks frá láglendi Kanaan. Engin ummerki um innrás eða innflutning fólks annars staðar frá. Þegar dómaratími biblíunnar stóð sem hæst var landið tómt, samkvæmt fornleifafræðinni!

Svo má auðvitað geta þess að Egyptar réðu Kanaanslandi, voru með herstöðvar í Jeríkó, Gaza, Jaffa og víðar og stjórnuðu hálendinu beint og óbeint með hervaldi eins og Amarna bréfin sýna svo vel (frá tímum Iknatons sem Vilhjálmur nefnir hér að ofan). Merneptah, sem Hoffmeier nefnir, fór einmitt um allt Kanaansland á 13. öld til að halda liðinu í skefjum. Það er ekki fyrr en undir lok 20. konungsættar að ítök Egypta hverfa af svæðinu, enda er hnignun alls staðar á þeim tíma, m.a. affólkun hálendisins í Kanaan eins og ég nefndi.

Hins vegar þótti mér einstaklega spennandi að sjá virkin og endursköpun landslags á Hórus veginum, ég náði ekki alveg hvernig Hoffmeier tímasetti þau til Seti I eða Ramses II en það er varla mikilvægt. Textinn sem hann er að tala um í Biblíunni sýnist mér þó miklu frekar benda til þess að Filistear voru virkir andstæðingar Ísraela á fyrri hluta járnaldar eða fram að tilkomu Assýríumanna en voru ekki komnir til Gaza fyrr en á 11. öld og gátu þess vegna ekki verið fyrirstaða exodus.

Allt í allt gat ég ekki séð að Hoffmeier sýni nokkuð annað en að erlendir stríðsfangar voru þrælkaðir í Egyptalandi (eins og stríðsfangar allstaðar á öllum tímum) (reyndar var mér dáldið illa við rasiskar skilgreiningar á útlendingum, undirstétt Egypta gæti allt eins verið blönduð íbúum nágrannalanda án þess að þurfa að skilgreina þá sem útlendinga), að ýmis nöfn úr Biblíunni eigi sér raunverulegar hliðstæður (sem kemur engum á óvart, fólk ferðaðist og vegna aðstæðna var Egyptaland oft aflögufært um mat þegar þurrkur var annars staðar - og öfugt) og að höfundar Biblíunnar hafi haft sér fyrirmyndir í þjóðsögum og ýmis konar þekkingu lærðra manna. Hið síðarnefnda er nokkuð sem oft gleymist. Menntaelíta fornaldar var ekki stór og ekki mikið til af lesefni, fjarlægðir voru ekki miklar og Egyptaland óneitanlega nálægasta miðstöð hámenningar. Af hverju ættu höfundar Biblíunnar ekki að hafa getað heimsótt Egyptaland og jafnvel kynnt sér sögu og menningu Egypta, hvort sem það nú var á 7, öld eða 3. öld.

Allt í allt finnst mér Hoffmeier vera meira í hlutverki þess sem predikar fyrir sannfærða, til að styrkja sína trú og þeirra.

En engu að síður var fyrirlesturinn skemmtilegur og klukkutímanum vel varið!

[Jón Steinar Ragnarsson, 8.3.2012 kl. 05:35]

Þú kannt sannarlega að snúa faðirvorinu upp á fjandann Fornleifur. Var hann Villi nú að klaga mig? Segir mig vera í afneitun!

James Hoffenheimer von Daneken er eðlilega í uppáhaldi hjá þér að því að hann er að prédíka fyrir kórinn. Þeir í biblíubeltinu kunna sannarlega að meta það líka.   Ályktanasteypiflug hans er eiginlega broslegt. Ég er ekki að segja að þeir hafi ekki verið þarna, ef þeir voru þa þjóð á meintum tíma. Ég get heldur ekki fullyrt um það hvort þeir voru þarna frekar enþú og Hoffenheimer. Það er bara nákvæmlega ekkert sem bendir til þess annað en óskhyggja og ályktanahrap.

 Ég er búinn að segja mitt í þessu á bloggi Villa og bíð eftir lausnarorðinu. Hvað er það sem sýnir að þjóð að nafni Israel hafi verið í Egyptalandi. Rahmses var svo uppi á 14. öld f.kr. svo þá voru þessir meintu þrælar löngu farnir elsku vinur. Löngu, löngu, löngu...

Það þýðir ekki að hringla með tímann svona að vild til að sveigja niðurstöðurnar að eigin geðþótta. Þetta veistu Fornleifur og hefur skammast í öðrum fyrir það sama.

Þú telur væntanlega að Hómerskviður séu dagsönn sagnfræði fyrst þeir fundu Tróju?  

Lestu svo Mósebækur aftur og segðu mér hvort þú trúir þessu án þess að depla augum. 

[Jón Steinar Ragnarsson, 8.3.2012 kl. 05:44]

Enn Davíð....Enginn Abraham...Enginn Salomón...Engin Jeríkó með voldugum veggjum...ekkert.  Það stendur ekki steinn yfir steini Fornleifur minn. En þú mátt trúa.  Trún er þversögn þess að vita.

[FORNLEIFUR, 8.3.2012 kl. 08:49]

Sæll Brynjólfur Þorvarðarson. Mér sýnist að þú hafir líklega lesið þér betur til um biblíufornleifar en ég hef, og ert tilbúinn að hefja nám við hvaða háskóla sem er í greininni, cum laude.

William Dever er nú langt frá því að vera mínímalsiti í biblíufornleifafræðinni og hefur hann á síðari árum endurskoðað afstöðu sína. Hann hefur reyndar unnið með mjög fáa uppgrefti, en notað þá til mikilla yfirlýsinga. Aldnir erki-minimalistar eins og Israel Finkelstein og Philip Davies, eru sama marki brenndir. Aðferðafræðin er líka  frekar minimalistískt. Úr mjög brotakenndu efni eru settar fram álíka yfirlýsingar og hjá verstu trúarfornleifafræðingunum.  Þess vegna þykir mér maður eins og Hoffmeier skynsamur. Hann telur sig ekki geta afsannað dvölina í Egyptalandi með "vöntun" á fornleifum.

Vöntun á fornleifum til að staðfesta aðra heimild er vitanlega ekki sönnun þess að þær séu ekki að finna. Líkindi fyrir því að þau munu finnast eru mikil, að mínu mati, en kannski ekki  í bráð þegar Bræðralagið fer að stjórna Egyptalandi. Myndir af ónafngreindum útlendingum  í Egyptalandi frá sama tíma og gyðingar áttu að vera í Egyptalandi eru líka góð líkindi, sérstaklega í ljósi þess að gyðingar voru þeir einu sem skrásettu dvöl sína í Egyptalandi.  Auðvitað getur sú dvöl bara verið afrakstur góðra „sagnfræðinga“ sem skrifuðu biblíuna.

Ég fæ ekki séð að vöntun á veggmynd, þar sem stendur „Gyðingur í Egyptalandi“, sé sönnun eins eða neins í þessum efnum og veit ekki betur en að minimalistinn Israel Finkelstein haldi Seder með fjölskyldu sinni á Páskum til að minnast brottfararinnar frá Egyptalandi, meðan hann sýnir minimal viðleitni til að leita í stað þess að afneita, og það oft á grundvelli mjög lítilla rannsókna, og frekar undir mottóinu „ekkert hefur fundist“. En fornleifafræðin í Ísrael er ekki mjög gömul grein frekar en ríkið Ísrael.

Fornleifafræðin hefur eitt element fram yfir margar aðrar fræðigreina. Hlutir, sem við vissum ekkert um og gátum ekki ímyndað okkur út frá fyrri þekkingu eða skoðunum, geta fundist og breytt skoðunum manna á einni nóttu. Við vitum ekki allt eins og Finkelsteinarnir frá Grodno eða áhugaafneitarafornleifafræðingurinn Jón Stein‘ar á Sigló. Fornleifur skal vera fyrstur til að viðurkenna að hann veit ekkert í sinn haus, en hann þolir ekki öfgar út af engu í fornleifafræði. Yfirlýsingar út í bláinn.

Þess vegna þykir mér fyrirlestur Hoffmeiers góður. Hoffmeier, og t.d. Yosef Garfienkel, eru fornleifafræðingar sem skoða alla möguleika og hefur Davies m.a. snúist í andstöðu við Finkelstein eftir að niðurstöður Garfienkel um  borgríkið Khirbet Qeiyafa hafa birst og bendir Davies nú á að það sé möguleiki að Júdeuríki hafi vel geta verið til löngu áður en að Finkelstein og aðrir segja að það hafi fyrst orðið til og það mest með hjálp argumenta e silentio. Þetta var bara eitt dæmi.  Á svæðum eins og Ísrael, þar sem margir menningarstraumar og þjóðir hafa farið um er hætt við að svona sinnaskipti eigi eftir að verða fleiri.

En þar sem þetta blog var upphafalega skrifað vegna óskaplega einkennilegra yfirlýsinga Jóns Steinars hér: http://www.postdoc.blog.is/blog/postdoc/entry/1226952/ þar sem Jón bölvar Passíusálmunum fyrir gyðingahatur um leið og hann afneitar biblíunni og tilvist gyðinga með "fornleifafræði", þá skal ég viðurkenna að ég hefði frekar átt að skrifa að engar fornleifar sönnuðu veru gyðinga í Egyptalandi, frekar en svo margra annarra þjóðarbrota. En svo óheppilega vill til að gyðingar skrifuðu um dvöl sína en þurfa samt að sætta sig við að henni sé afneitað, meðan allar þær þjóðir sem GT nefnir eru teknar meira en trúarlegar (GT er gott sagnfræðirit).

Faðir minn sem dálítið kom að smekklegri minjagripaframleiðslu sagði alltaf, að það hefði verið betra ef Gyðingar hefðu tekið með sér minjagripi frá dvölinni í Egyptalandi, en best ef þeir hefðu selt minjagripi í Egyptalandi.

Leitið og þið munuð finna, eins og konan mín vís segir þegar ég finn ekki einn sokkinn minn.

[Hjálmtýr V Heiðdal, 8.3.2012 kl. 10:02]

Mér sýnist að Brynjólfur og Jón Steinar séu búnir að segja það sem segja þarf Villi/Fornleifur um þetta útspil þitt. Hoffmeier trúir Biblíunni og hann tekur kúrsinn þaðan. Og hann viðurkennir að „we have no archaeological proof of Exodus“ - en heldur áfram að fabúlera. Þegar hann minnist á Merneptah steininn þá segir hann að á hann sé letrað „Israel“. En hið rétta er að þar er skráð „Isrir“ og menn hafa túlkað það sem Israel. Hann ruglar sína áheyrendur með þessu - og fleiru.

[FORNLEIFUR, 8.3.2012 kl. 12:37]

Ég hef heyrt fólk með svipaðar skoðanir og þú Týri, sem heldur því fram að það sé afkomendur Filistea og eru þetta svo kallaðir Palestínumenn. Hef þó ekki séð nein fornleifafræðileg rök. Kannski stendur eitthvað veggjunum í Abu Simbel. Finkelstein-fræði falla alltaf vel að málstað þínum, sama hvort það er Norman eða Israel.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 8.3.2012 kl. 13:50]

Mér finnst einkennilegt þetta tal um Ramses II, sem virðist eingöngu byggjast á því hvað hann er frægur, byggði mikið og lifði lengi. Flóttann frá Egyptalandi ætti að dagsetja um hundrað árum fyrir hans daga í kjölfar Akenatons. Sá skrýtni faraó setti fram fyrstu hreinu eingyðistrúarbrögðin sem vitað er um og það er ótrúlegt annað en Móses hafi verið fylgismaður hans. Má vel vera að hann hafi verið einn af sonum eða frændum Akenatons, sem hafi viljað halda fast í hina nýju trú. Þegar Hóremheb tók við af þeim Tutankamon og Ay hófust gífurlega umfangsmiklar trúarbragðaofsóknir gegn fylgismönnum hins eina guðs, Atons. Hin nýja höfuðborg, sem Akenaton hafði byggt var yfirgefin og nafn villutrúarfarósins þurrkað út úr áletrunum hvarvetna. Mikið hefur gengið á og það er alls ekki ólíklegt að eingyðistrúarmenn, að miklu leyti útlendir þrælar sem upprunalega höfðu borist með Hyksos- mönnum til landsins hafi þarna flúið land undir forystu Mósesar.

[Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson, 9.3.2012 kl. 14:47]

Má vera, má vera, nafni. Fornleifafræðin er ung grein. Maður getur vart fylgst með því sem er að gerast í Tutankamon fræðum, hvert skipti sem er mynd um hann eða Akenaton á National Geographic, Discovery eða BBC er búið að hnekkja allri fyrri vitneskju, jafnvel með leyfi the supreme yfirfornleifafræðingsins á Egyptalandi,  El Hawassi, eða hvað hann nú heitir.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 10.3.2012 kl. 14:45]

Tutankhamon var mjög ómerkilegur faraó, en hann lifði á einstaklega viðburðaríkum tímum. Það er mjög merkilegt að einmitt gröf hans skuli vera hin eina, sem varðveist hefur ósnortin að kalla eftir öll þessi ár. Mikið af blaðrinu í kringum hann tengist bandarískum svertingjum, sem vilja eigna sér hann í nafni „Black Pride“. Forn- Egyptar voru þó alls ekki svartir, heldur aðeins dökkleitir hvítir menn eins og íbúar Norður- Afríku eru enn í dag.

[Brynjólfur Þorvarðsson, 13.3.2012 kl. 20:22]

Sæll aftur Fornleifur, mér tókst að týna slóðinni og var ekki búinn að sjá svarið frá þér fyrr en núna rétt áðan.

Persónulega finnst mér þetta allt mjög spennandi og mig myndi ekkert sárna þótt frásögn Biblíunnar yrði "staðfest" með einhverjum hætti. Það sem við höfum núna er auðvitað lítið annað en argumentum e silentio eins og þú bendir réttilega á.

Mig langaði aðeins að prjóna frekar út frá því sem Hjálmtýr nefnir varðandi Merneptah áletrunina. Orðið "Isrir" eða "I.si.ri.ar." eða "ysry·r/l" kemur fram í lýsingu á sigurför Mernatpah. Textinn hljóðar svo í lélegri þýðingu minni úr ensku: "Ekki einn Boganna níu lyftir höfði sínu: Tjehenu er að velli lögð, Hatti friðuð, Kanaan fangin í þjáningu fullri, Ashkelon sigruð, Gezer gripin, Yenoam að engu gerð; Israel er eydd, sæði hennar ónýtt, Hurru gerð ekkja Egyptum til handa. Sérhver flökkuþjóð til hvílu lögð."

Bogarnir níu eru greinilega hefðbundnir óvinir Egypta, sá níundi flökkuþjóðirnar en hinar átta eru nefndar á nafn. Tjehenu var í norðanverðri Líbýu, Hatti á við Hittíta í Sýrlandi norðanverðu og Anatólíu sunnanverðri, Ashkelon og Gezer eru borgir innan Kanaanslands, Ashkelon rétt norðan Gasa og Gezer mitt á milli Tel Aviv og Jerúsalem. Yenoam hefur mér vitanlega ekki verið staðsett, getgátur ná frá Hulah dalsins til uppsprettu Jórdanár og svæðisins handan Jórdanár. Allt er þetta á sömu slóðum, norðan eða austan Galíleuvatns. Hurru er svo nokkurn veginn það sama og Sýrland.

Orðið sem túlkað er sem Ísrael merkir þjóð eða ættflokkasamband, en ekki stað eða borg. Margir hafa orðið til að stinga upp á Jezreel dalnum og Jezreel borginni sem líklegum valkosti og ef maður hugsar til loka 13. aldar þá erum við hér í andarslitrum bronsaldarsamfélagsins á meðan hálendið, Ísrael framtíðar, er svo gott sem óbyggt og skógi vaxið. Merneptah nefnir Líbýumenn, Hittíta og þéttbýlustu landsvæði Kanaans og Sýrlands, einmitt helstu óvini Egypta í norðri auk flökkuþjóðanna.

Landgæðum Kanaanslands á Bronsöld er þannig háttað að helstu byggðarsvæði voru Gaza (Ashkelon), Sephala (Gezer), Jezreel dalurinn, Galíleuvatn og Hula dalurinn.

Nú dettur mér í hug að Jezreel hafi vel getað verið nafn á þjóðflokki sem bjó í og við Jezreel dalinn og átti sér höfuðvígi í Jezreel borg við norðurenda hálendis þess sem varð síðar heimkynni Ísraelsþjóðar. Engin ein borg í dalnum stendur uppúr og Galíleuvatn er í nokkuð beinu framhaldi af dalnum þótt yfir vatnaskil sé að fara. Merneptah sigrar þessa þjóð á leið sinni norður frá Gezer til Yenoam og áfram til Sýrlands (væntanlega svæðið kringum Damaskus, þ.e. Barada árdalinn). Þetta var allt á verslunarleiðinni milli Egypta og Mesópótamíu ef farin er strandleiðin og sérstaklega Jezreel dalurinn var eilíflega bitbein Egypta og valdhafa í Sýrlandi. Best mátti verjast árásum úr norðri við Har Megiddo við vestari enda dalsins og eilífar orrustur þar gáfu okkur nafnið á vinsælum útvarpsþætti.

Í kjölfar herferðarinnar sem kemur þegar bronsaldarsamfélagið á í verulegum erfiðleikum og fólksflutningar þeir eru að hefjast sem kenndir eru við innrás hafþjóða (sem Egyptar börðust við og lögðu Ugarit í rúst rétt um 1200) hrynur borgarsamfélagið og íbúar leita upp á hálendið en halda nafni sínu og verða, með tímanum, að Ísraelsmönnum. Ég sé á netinu að margir aðrir hugsa á svipuðum nótum, ég er ekki einn um að hafa offrjótt ímyndunarafl!

Allt í allt þykir mér þessi upprunasaga jafn líkleg og það sem biblíuritarar létu sér detta í hug 500 árum síðar. Uppskáldaðar upprunasögur eru algengar, besta dæmið finnst mér alltaf hvernig Magyarar fundu það út að þeir voru afkomendur Húna með þeirri afleiðingu að nágrannar þeirra nefndu nýunnið landsvæði þeirra Hunogorov upp á sínar slavnesku tungur. Magyarar tala Finn-Úgaríska tungu en mongólar vor líklega tyrkneskumælandi og voru horfnir löngu áður. Okkar eigin upprunasögur, með Ingólf og Hjörleif og ævintýri Ara eru annað dæmi.

Fortíðin er auðvitað ekki til, frekar en framtíðin. Hver kynslóð skapar sér sína sögu og í dag eru vantrysslingar eins og ég voða spenntir fyrir því að gera sem minnst úr Biblíunni. Kannski mun það verða ofaná hjá næstu kynslóðum, þróunin virðist alla vega vera í þá áttina. En í heimi fornleifafræðinnar þarf ekki nema einn slembifund til að gjörbylta öllum fyrri kenningum og hver skyldi það nú verða sem síðast hlær?