Stúlkan frá Egtved

Stundum skilur maður einfaldlega ekki baun í tilganginum með sumum rannsóknum á fornleifum. Síðast fékk ég þá tilfinningu er ég heyrði í fréttum hér í Danaveldi um verkefni líffræðings nokkurs við Kaupmannahafnarháskóla. Hann DNA-greinir hár úr fólki frá bronsöld, sem fundist hafa í mýrum í Evrópu.

Líffræðingurinn, Morten Allentoft að nafni, safnar nú hárlokkum af mýrarlíkum, þ.e. fólki sem fórnað hefur verið, eða grafið, í mýrum í Þýskalandi, Póllandi. Oftast eru bein þessa einstaklinga alls ekki varðveitt, en húð og hár eru meira eða minna varðveitt og sömuleiðis fatnaður. Nú síðast fékk Allentoft lokk úr hári Egtved stúlkunnar, sem fannst í Egtved á Jótlandi árið 1921.

Egtved Nazi style

Stúlkan frá Egtved er talin einn merkasti fornleifafundur í Danmörku, þó svo að hún hafi ekki verið nema um 16-18 ára að því er fróðustu menn telja. Hún gaf upp öndina, blessunin, um 1357 f.Kr. Þá var hún sveipuð kýrfeldi og lögð í kistu sem var gerð úr eikarbol.

Kongelig Egtved

Tilgangurinn með DNA-rannsókninni á hárinu á bronsaldarfólki er sagður vera til þess að sjá, hvort einhver skyldleiki sé með þeim sem teknir hafa verið af lífi eða grafnir úti í mýri á bronsöld.

Back to the ´60s

Þegar ég las um þetta verkefni Allentofts og heyrði, var mér spurn: Telur maðurinn virkilega að hann gæti séð náinn skyldleika manna á milli, þótt þeir hvíli lúin bein eða hafi endað daga sína í mýri einhvers staðar í Evrópu?  Ég leitaði því betri upplýsinga en fjölmiðlar gáfu. Blaðamenn skilja ekki alltaf allt samhengið, þótt þeir vilji komast á þing og verða forsetar.

Gry Egtved

Kom þá ýmislegt í ljós, sem skýrði fyrir mér rannsóknina - og kannski ekki. Kristian Kristiansen, prófessor í fornleifafræði við háskólann í Göteborg ber ábyrgð á verkefninu. Hann langar að endurrita sögu bronsaldar - ekki meira né minna. Hann telur skoðun þá um bronsaldarsamfélagið í Norður-Evrópu, sem hingað til hefur verið við lýði, úrelda. Kristiansen sættir sig ekki lengur við þá túlkun kollega sinna, að bronsöld í Norðurevrópu hafi verið tími lítilla fólksflutninga og ferðalaga. Krisiansen, sem er Dani, telur þessu öðruvísi farið og telur að ýmsir fundir á síðustu árum sýni að mikil hreyfing hafi verið á fólki. Þetta telur  hann m.a. sig sjá í forngripunum.

Lone, akademikerpigen fra Egtved

 

Hann telur að DNA muni gefa svarið. Ég held ekki. Ég held að það sé þegar hægt að sýna fram á hve lítið skylt og blandað fólk í Danmörku, Svíþjóð, Pólandi og Þýskalandi var á bronsöld, með beinamælingum einum saman. Mikill staðbundinn munur í er keramík, en glæsigripir, sem gætu hafa borist um langa vegu sem verslunarvara, þurfa ekki endilega að sýna uppruna þess fólks sem þeir finnast hjá. Gripur frá Búlgaríu í Danmörku sýnir ekki endilega að einhverjir frá Búlgaríu hafi verið í Danmörku.

Kristiansen telur konuna geta hafa verið langförula, því að það er talið að konur hafi oft verið sóttar langt í burtu til að giftast, t.d. til þess að styrkja bönd milli stríðandi hópa. Því telur Kristiansen að DNA úr stúlkunni frá Egtved geti sýnt að hún hafi komið annars staðar frá á Jótlandi eða t.d.  frá Sjálandi. En á móti má spyrja, var mikill munur á erfðamengi fólks í austur og vestur Danmörku á þessum tíma? Til þess þarf auðvitað enn frekari DNA rannsóknir, en þær hafa ekki farið fram. Varðveitt bein eru líka af skornum skammti og beinamælingar (osteometria) er því erfið.

Av,er hun ikke fra Boring?

Því er oft þannig farið, að þótt gripur sem finnst á Norðurlöndunum, sem er greinilega kominn langt að, þá þýðir það ekki að fólkið sem átti hann hafi verið aðkomufólk úr fjarlægum löndum.

Nú er bara vonandi, að ekki komi í ljós að Egtved stúlkan var söngelskur drengur sem hafði gaman af blómum og að setja hár. En það þætti þeim í kynjafræðinni líklega afar kræsilegt.

Oldtidsfund, men skide sensuel, ikke? Lige efter Prof. Kristiansens hoved.

Ég er hins vegar viss um, að ef ég fengi lokk úr hári konu minnar, og sendi hann til Allentofts, þá myndi koma í ljós að þær væru nátengdar, enda er konan mín komin af svipuðum slóðum og Egtved stúlkan, og hefur sama fólkið búið þar lengi og talað einkennilegt tungumál.

Efst má sjá Flemming Kaul fornleifafræðing við Þjóðminjasafn Dana (tvífara Kristjáns IV) segja frá stúlkunni frá Egtved á makalausri densku (Danglish).