Steinsteypustöng með járni, gleri og tilheyrandi pyntingum

 

Á Stöng í Þjórsárdal vilja menn nú reisa steinsteypu- og glerhöll, þó svo að jarðfræði staðarins leyfi ekkert slíkt rask. 

Mörgum er örugglega í fersku minni er yfirmaður Fornleifarverndar Ríkisins, stofnunar sem verður lögð niður um áramótin, fékk alvarlegt fyrir-2008-æði árið 2009 og lýsti því yfir að endurbætur á rústunum við Stöng í Þjórsárdal myndu kosta 700.000.000 króna. Þið lesið rétt ágæta fólk. Kristín Huld Sigurðardóttir, sem komst að þessu á litlu minnisblaði, sem þurfti að knýja út úr henni með hjálp ráðuneyta, taldi að betrumbætur á Stöng myndu kosta 700 milljónir króna (lesið um málið hér á vinstri vængnum undir nálhúsinu frá Stöng).  

Þessi sama Kristín, sem í raun ber mesta ábyrgð á því að kofaskrípi, sem kennt er við Þorláksbúð, var reist í Skálholti, á sér nú þann draum heitastan að reisa virki úr steypu, járni og gleri. Það vill hún gera ofan á rústum á hól í Þjórsárdal, sem ekki ber neinn þunga vegna jarðfræðilegra þátta, sem hún hefur ekki einu sinni gert sé far um að rannsaka og upplýsa um í útboðsgögnum vegna samkeppni sem efnt var til lausnar á varðveislu fornminja á Stöng í Þjórsárdal.

Verðlaunasamkeppnin 

Kristín Sigurðardóttir efndi til samkeppninnar í samvinnu við Arkitektafélag Íslands og Skeiða- og Gnúpverjahreppa. Tilkynning um samkeppnina var fyrir neðan allar hellur og sýnir að forstöðumaðurinn á Fornleifavernd Ríkisins getur ekki útbúið sómasamlegt pdf-skjal (sjá hér). Upplýsingar í samkeppnisgögnum voru ekki mikið betri: Léleg loftmynd og lélegar upplýsingar voru sendar þátttakendum. Vitnað var rangt í fornleifafræðinginn sem unnið hefur á Stöng í Þjórsárdal, sem er samt framför því áður hefur alls ekkert verið vitnað í skrif hans, þegar Fornleifastofnun Íslands vann með Stöng í Þjórsárdal.

Kristín bíður í partý 

Um daginn bauð Kristín Sigurðardóttir svo 300 manns í seremóníu á Háskólatorgi kl. á morgun, þriðjudaginn 6. nóvember kl. 16.00, þar sem þrjár hlutskörpustu tillögurnar í samkeppninni um Stöng verða kynntar.

Kristín Sigurðardóttir, sem aldrei hefur verið neitt ljón á nýja tækni, sendi öllum gestum boð með tölvupósti, þar sem hægt var að sjá alla boðsgesti í tölvupósti hennar og þar með einnig arkitekta og landslagsarkitekta sem boðið var til hátíðarinnar. Eiginlega var líka vel hægt að sjá einn sigurveraranna, þar sem öllum á stofunni http://www.basalt.is/ er boðið í partý Kristínar.

Með smáþekkingu á fyrri „verkum" fyrirtækisins Basalts hf. getur maður óttast að menn fýsi að klína  steinsteypugímaldi yfir rústirnar að Stöng, sem eru langt frá því að vera fullrannsakaðar.  Útboðshaldarar gleymdu því einnig hóllinn á Stöng er náttúrulegur hóll sem aðallega samanstendur að aðfokslögum, mannvistarlögum, mold og gjósku niður á minnsta kosti 7 metra dýpi.

Eðli jarðlaga á Stöng í Þjórsárdal 

Einn af þeim sem Kristín Sigurðardóttir bauð í veisluna er ég, þótt hún hafi ekkert samband haft við mig vegna þessa draumóraverkefnis síns. Ef hún hefði gert það, hefði ég getað sagt henni og öllum sem vildu vita sannleikann að Stangarbær og steinsteypa eiga ekki samleið. Á Stöng er ekki hægt að byggja stór og þungt mannvirki ofan á órannsakaðar rústirnar á Stöng í Þjórsárdal án þess að hakka niður viðkvæman hól sem samanstendur af mjög mjúkum jarðvegsefnum, þó aðallega af gjóskulögum, föllnum og aðfoknum. Undir allt að 3.5 metri að aðfokslögum (frá 1250-2012 e.Kr.) og mannvistarlögum, sem spanna tímabilið frá ca 900 til ca. 1250, eru moldar- og gjóskulög um 20-100 sm, þar undir er Heklugjóska (H3) 1-1,5 metrar að þykkt, þá taka við moldarlög og gjóskulög á víxl, og þar undir er H5 gjóskan, sem einnig er gífurlega þykkt gjóskulag. Stangarhóll er ekki klöpp eða hraunhóll, heldur hóll sem byggst hefur upp af gljúpum jarðlögum.

Þeir tveir aðilar, arkitekt í Frakklandi og landslagsarkitekt á Akureyri sem leituðu til mín, þar sem þeir kynntu sér að ég hef rannsakað fornleifar á Stöng, fengu þessa upplýsingu, en þeir unnu þó ekki til verðlauna með tillögur sína að léttum skýlum yfir rústirnar, því Krístínu Huld Sigurðardóttir dreymir um steypu, gler og járn, sem hún vill í draumum sínum hella ofan á órannsakaðar rústir í Þjórsárdal. Það er lögbrot og vandalismi, en lýsir hins vegar best hinum sanna íslenska draumi. Ást Íslendinga á steinssteypuhöllum er svo mikil, að þeir reisa þær hvar sem er, hvar sem er  og hvað sem það kostar af eyðileggingu og jafnvel án þess að til séu peningar til að byggja hallirnar. Það er ein birtingarmynd kreppunnar á Íslandi.

Dr. Bjarni Einarsson fornleifafræðingur undirbýr teikningu á Stöng í Þjórsárdal árið 1993. Neðstu leifarnar á myndinni er á ca 3. mettra dýpi. Á 3,5 - 4 metra dýpt finnst óhreift H3 gjóskulag, en það má þó einnig sjá aðfokið ofan á rústum í formi gula lagsins, þar sem gjóskan úr þessu forsögulega gosi er blönduð mold sem bindur það.

Jarðvegur er mjög gljúpur á Stöng. Rústirnar standa á þykkum lögum að aðfoknum jarðlögum, gjóskulögum og mold. Borprufa sem gerð var árið 1986 fór niður á 7 metra dýpi án þess að klöpp væri náð.

 

Á Íslandi vilja menn pynta þá sem vara við eyðileggingu fornleifa 

Ég hef í mörg ár reynt að halda áfram rannsóknum á Stöng, en ekki tekist að fá fjármagn til þess. Þessu greindi ég þeim sem boðið var til að skála á Háskólatorgi næstkomandi þriðjudag og notaði mér, eins mikill dóni og ég er, boðslista Kristínar til þess. Meðkenndin var auðvitað mikil yfir áhyggjum mínum um steinsteypuhöll á Stöng.

Einn móttakanda, sem mig grunar að hafi einhvern tíma verið nemi í fornleifafræði, en sem ég þekki þó ekkert, skrifaði um hæl: 

"Ég hef ENGANN HELVÍTIS ÁHUGA á að lesa stakt orð sem frá þér kemur!!!  Reyndu að hætta að lifa í endalausri biturð og ömurleika og dreifa þessu á aðra sem gæti ekki verið meira sama!!  Ef ég fæ annan tölupóst frá þér þá SVER ÉG að ég á eftir að leita þig uppi og PYNTA!!"

 

Nú er aftur farið að pynta

Þannig eru nú hatrið, heiftin og viðbrögð sums fólks sem starfar við fornleifavörsluna. Það vill fyrir alla muni fá gler, járn og steypu ofna á hól sem ekki getur borið slík efni, eða skrípi eins Þorláksbúð. Hvað er eiginlega kennt í fornleifafræði í HÍ og á hvaða efnum eru nemarnir, þegar þeir segjast ætla að leita andmælendur draumóraverkefna uppi og pynta þá fyrir að segja skoðun sína af þekkingu?

Vilja menn láta reisa steinsteypuhallir ofan á einum af þekktustu rústum þjóðarinnar, sem ekki er lokið við að rannsaka, og sem ekki þola slíkar byggingar, eða vilja þeir fornleifavernd í landinu.

Viðgerðum á Stöng var hætt árið 1996 

Árangursríkum viðgerðum og úrbótum var skyndilega hætt á Stöng árið 1996, en þar sem þeim var ekki lokið hélt áfram að leka inn í rústina sem til sýnis er á Stöng. Ódýrasta og hagkvæmasta lausnin er að ljúka því verki. Sjá hér.

Menning er dýr, en óþarfi er að gera hana dýrari en nauðsyn krefur með því að klessa steinsteypu ofan á hana.

Er samkeppnin um Stöng liður í baráttu um nýja stöðu? 

Kristín Huld Sigurðardóttir er að mínu mati aðeins að þessu upphlaupi í dauðateygjum sínum sem framkvæmdastjóri Fornleifaverndar og vonar hún að Katrín Jakobsdóttir geri sig að yfirmanni á nýju apparati, Minjastofnun Íslands, sem á að stofna í stað Fornleifaverndar og Húsaverndar Ríkisins. Forstjóri Húsaverndar var með smá upphlaup um daginn, þar sem hann birti loks árskýrslu fyrir störf lítillar stofnunar sinnar 2011. Þar er hann með stóru orðin um Þorláksbúð, kannski aðeins og seint. En skaðinn í Skálholti var skeður með leyfi Fornleifaverndar fyrir Þorláksbúð, sem var ekkert annað en brot á þeim lögum sem Kristín Sigurðardótti átti að framfylgja

Mikið vona ég að hin annars málefnalega Katrín Jakobsdóttir í Menntmálaráðuneytinu, láti nú ekki femínókratíuna úr pólitíkinni ráða því hvern hún ræður í stöðu forstöðumanns nýrrar Minjastofnunar Íslands. Fólk sem leyfir byggingu sögufalsanna á rústum (Þorláksbúð) og vill láta reisa steinsteypuhallir ofan á fornleifum er einfaldlega ekki hæft til að stjórna slíkri stofnun, sama hvort að sá aðili sé kona eða maður.

Ég sé að félagsráðgjafi sækir um stöðu forstöðumanns Minjastofnunar Íslands. Kannski væri það ekki vondur kostur miðað við allar illdeilurnar og skálmöldina sem hefur ríkt milli sumra fornleifafræðinga á Íslandi, sér í lagi forstöðumanns Fornleifaverndar Ríkisins og fyrirtækisins Fornleifastofnunar Íslands. Fornleifastofnun Íslands, sem var, eins og menn sjá af mikilmennskubrjáluðu nafni fyrirtækisins,  stofnað, þegar hægt var að gera hvað sem var í íslensku þjóðfélagi.

Kannski er það enn hægt?