Ísland til sýnis í Tívolí árið 1905

Myndin hér að ofan ekki frá alþjóðaþingi baráttukvenna árið 1905. Hún er frá sýningu í Tívoli sumarið 1905 og snemma hausts það ár, sýningu sem fór fyrir brjóstið á sumum Íslendingum sem kölluðu hana skrælingjasýninguna.

Á sýningunni var ætlunin að sýna skemmtanaglöðum Dönum hvað var að gerast í nýlendum þeirra, sem og í Færeyjum og á Íslandi. Fullt nafn sýningarinnar var Dansk Koloniudstilling samt Udstilling fra Færøerne og Island.

Þó svo að sumir Íslendingar hafi á síðari árum verið að halda því fram á heimavettvangi sem og erlendis, en vegna algjörrar vanþekkingar eða vegna misskilning, að litið hafi verið á Ísland sem nýlendu (koloni) á þeim tíma sem sýningin var haldin, þá fer því víðs fjarri. Einnig hafa einstaka furðufuglar í stétt danskra sagnfræðinga, þ.m.t. Bo Lideggaard sem keppist við að skrifa sögu Danmörku að smekk og aðallega smekkleysu ákveðins flokks í Danmörku, verið að halda því fram að Grænland hefði aldrei verið nýlenda. Það er álíka mikil fjarstæða. Þetta eru skilningsslys, sem sýna vanþekkingu á sögu landanna og jafnvel erfiðleika við lestur.

Sýningin í Tívolí var ekkert freakshow, og það að setja Íslendinga og "kóloníurnar" saman var ekki gert með illum ásetningi. Það var fyrst og fremst viðleitni til menningarauka í skemmtigarðinum. En sýningin, og sér í lagið spyrðing Íslands við nýlendur fór fyrir brjóstið á mörgum og kallaði félagsskapur ungra Íslendinga í Kaupmannahöfn sýninguna eins og fyrr segir. Skrælingjasýninguna. 

Sá titill kom nú helst til af af fordómum Íslendinga, sem litu með fordómafullum augum samtímans á Grænlendinga sem undirmálsfólk eða og  vildu ekki vera undir sama þaki og þeir og negrar afkomendur þræla í Vestur-Indíaeyjum Dana. Íslendingar voru vitaskuld betri, að eigin sögn, og þeir meintu það.

Sýningin varð til að frumkvæði hinar margfrægu konu Emmu Gad sem lét margt til sín taka.  Hún reyndi að komast til móts við óskir Íslendinga fyrir þessa sýningu,  þegar hún sá að Íslendingar í Kaupmannahöfn móðguðust, og t.d. fengu Íslendingar að lokum sérskála vegna "sérstöðu" sinnar og nafn sýningarinnar sýnir ljóslega vandann við að setja Íslendinga með Grænlendingum og negrum á sýningu.  Slíkt gerir maður bara ekki, án þess að móðga hreinustu og bestu þjóð í heimi.

Myndin efst sýnir íslenska konu í peysufötum á sýningunni, ásamt færeyskri konu. Með þeim er frú Jensen, sem upphaflega var frá St Croix eyju, en sem hafði búið í Kaupmannahöfn og var gift Dana. Vel virðist fara á með þeim kynsystrum og vonandi hafa þær getað skeggrætt um allt á milli himins og jarðar án þess að láta lithaft og uppruna hafa áhrif á kynnin. Í sýningarbæklingum kveður við annan tón um konuna frá Vestur-indíum og hún er ekki kölluð frú Jensens heldur negerinden:

”forlang af Negerinden en Cocktail, Icecream soda eller anden let Forfriskning og de vil da, medens Solen spiller paa Golfens blaa Havflade og St. Thomas’ Tage drømme dem langt over Oceanet til de Smaaøer, der forhaabentlig en Gang igen skal kunne benævnes Vestindiens Perler.” 

Vart hefur verið hægt að krefjast slíks af íslensku sýningarkonunni, nema að það hafi verið til siðs að krefjast

"mysa, skyrhræringur og eyjabakstur i regnen i Reykjavík ved peysufatakællingen fra Hafnarstræti."

En þannig var nú ekki talað um íslenskar konur, enda var Ísland aldrei nýlenda, líkt og sumir halda þó enn á Íslandi.

Mér sýnist einna helst að konurnar séu að hlæja að látunum í fylliröftunum í Skrælingafélaginu.

Ef menn vilja lesa sér meira til um þessa sérstæðu sýningu og um skoðanir íslenskra eilífðarstúdenta sem drukku ótæpt Bakkusi til samlætis, og sjálfsagt til að deyfa særðar og smánaðar þjóðernistilfinningar sínar, er ágætt efni um hana hér í vefsíðu um Emmu Gad eða í góðri grein um Skrælingjafélagið eftir Margréti Jónasdóttur sagnfræðing í Lesbók Morgunblaðsins. Hér má síðan lesa sýningarskrána fyrir sýninguna í Tívoli árið 1905.

Athugasemdir

[Gunnar Heiðarsson, 1.4.2018 kl. 20:07]

Við höldum svipaðar sýningar hér á landi, síðast fyrir tæpu ári síðan.

Íslendingar af erlendum uppruna koma þar saman og sýna okkur hvernig mat þeir eru aldir upp við að éta, hvernig fatnaði það klæðist í heimalandinu og bara svona yfirleitt hvernig líf þeirra var meðan það bjó utan Íslands. Fyrir margann landann er þetta framandi.

Þessar sýningar á fólki af erlendum uppruna, hér á landi, eru yfirleitt kostaðar af stjórnvöldum, bæði landsstjórninni og sveitarstjórnum og því vel í ætt við sýninguna forðum í Tívolí. 

Í dag kallast þetta fjölþjóðamenning, en kannski munu afkomendur þessa fólks hneykslast á þessum sýningum eftir eitt hundrað ár.

Kveðja

[FORNLEIFUR, 2.4.2018 kl. 03:11]

Rétt hjá þér Gunnar, ég rakst á eina slíka hér um árið og gladdist en það var skrúðganga á sólskinsdegi og eitthvað smáræði í ráðhúsinu. Fjallaði um fjölbreytileikann. Kannski var það ætlun Emmu Gad, en Skrælingjafélagsmenn voru í öngum sínum yfir fjölbreytileika Sjá: https://postdoc.blog.is/blog/postdoc/entry/1055791/

[Guðmundur Jónsson, 2.4.2018 kl. 13:56]

Þetta er spurning um markmið. Markmið Dana eru og voru að vera vel liðnir meðal "vina" sem eiga auðlyndir,  það er viðskipaleg klókt. Markið þeirra er líka að hafa eins mikið af auðlyndunum af þeim og hægt er án þess að þeir fatti það. Íslendingar vita margir í dag að megin örsök örbyggðar í landinu eftir kristintöku var skattheimta /arðrán frá meginlandinu. Grænlendingar eru ekki svo heppnir. Þar í landi eru danskir kennarar enn að reyna að kenna Grænlensku mælandi börnum dönsku svo að það sé hægt að "kenna" þeim hvað Danir eru góðir við Grænlendinga. Grænlendingar skulda dönum stórfé í dönskum krónum fyrir tæknilega aðstoð þeirra við dönskukennslu á liðinni öld, hvernig eiga Grænlendinga að borga, selspik er víst ekki gild mynt í danskebank. Færeyingar eru í skárri stöðu í dag. Danir lánuð þeim fyrst danskar krónur til til að kenna dönsku eins og á Grænlandi en Færeyingar vor farnir að sjá í gegn um það um miðja síðustu öld, á seinnihluta síðustu aldar olli þetta kreppu í Færeyjum og skinsamir Færeyingar vita í dag að dönsku lánin voru Dönum að kostnaðarlausu en  Færeyingarnir sem skulduð þau eru margir enn að borga. Í dag eru Færeyingar að mestu hættir að láta Dani arðræna sig, um 100 árum á eftir íslendingum.

En Danir eru enn að á Grænlandi.

Til að skilja þetta þarf skilning á hvað fiat peningar eruhttps://www.youtube.com/watch?v=U8Yn5jT8Hyc

[Þorvaldur Sigurðsson (IP-tala skráð) 4.4.2018 kl. 16:35]

Uppkaflega átti nafn sýningarinnar einfaldlega að vera: Dansk koloniudstilling. Og þar átti Ísland að vera með sem kólonía. Má um þetta lesa hjá Guðjóni Fr. 2005 bls. 410 og áfram.

[FORNLEIFUR, 7.4.2018 kl. 18:19]

Þorvaldur, það kemur líka fram hjá Margréti Jónasdóttur. Nefnir Guðjón Fr. grein hennar?

[FORNLEIFUR, 8.4.2018 kl. 18:59]

Lestu síðan Sósíaldemókratann til að sjá að Guðjón Friðriksson hefur ekki á réttu að standa:

"Social-Demokraten, 16. december 1904.

Næste Sommer skal der afholdes en saakaldt Koloniudstilling i Tivoli, omfattende saavel Vestindien og Grønland som Færøerne og Island.

Udstillingskomiteen er sammensat af de fineste Navne, men Livet og Sjælen i det hele er Fru Emma Gad, der ogsaa har bevæget fire Islændere – nemlig den islandske Minister, de to islandske Universitetslærere, Doktorerne Gudmundsen og Jonsson samt de herværende isl. Grosserer – til at indtræde i Komiteen. Udstillingens Hovedformaal skal være at vække Interesse for de nævnte Statsdele, dens Biformaal at dække et Underskud i Kunstflidsforeningen. – Kronprinsessen er Udstillingens Protektrice; men alligevel er det mærkelige hændet, at den herværende islandske Studenterforening offentlig har udtalt “sin Beklagelse over Islands Deltagelse i en Udstilling under denne Form og over den Mangel paa patriotisk Takt, som er udvist af de Islændere, der har lovet deres Medvirkning”, ligesom Foreningen har benyttet Lejligheden til at protestere mod Benævnelsen Koloni eller Biland, som her i Danmark jævnlig bruges om Island.

Hvorfor fremkommer denne Protest?
Er det ikke en Ære for det lille islandske Folk, at de findes værdig til at fremvises for Nordens Athenere, det københavnske Tivolipublikum? Er ikke Udstillingen netop et glædeligt Vidnesbyrd om den vaagnende Interesse for den trefarvede Treenighed: Negre, Eskimoer og Islændere? Tilmed har Udstillingskomiteen vist Islændere og Færinger den sjældne Hensynsfuldhed at lade Udstillingen føre Navnet: “Dansk Koloniudstilling samt Udstilling for Island og Færøerne”. Hvorfor protesterer saa de utaknemlige islandske Studenter?

Vi Islændere ræsonerer som saa:
Selv om vi kun er et lille Folk og en “uadskillelig Del af den danske Stat”, saa er vi dog kulturelt set et selvstændigt Folk. Vi har i omtrent 800 Aar haft en selvstændig Literatur, og vort Sprog er det ældste Kultursprog i Norden, endog et af de ældste i Evropa. Heraf drager vi den Slutning, at Nordens Folk ikke er tre, men fire, idet vi gaar ud fra, at ikke den fuldstændige politiske Uafhængighed, men den sproglige og kulturelle er afgørende i saa Henseende. Kulturelt og sprogligt skylder Norge og Danmark langt mere end vi; politisk har Norge gennem Tiderne været i høj Grad afhængig baade af Danmark og Sverig. Alligevel er der ingen, som benægter Nordmændenes selvstændige Nationalitet, medens Island endnu trods sin forholdsvis selvstændige Stilling i Staten og trods hele sin vældige Indsats i Nordens Kulturliv, i danske Aviser og Bøger til Stadighed fører den flotte Titel: dansk Biland!

Ærlig talt: Vi Islændere synes ikke, at dette geraader de Danske til synderlig Ære. Den danske Stat er, som bekendt, ikke blandt de største, saa at de næppe kan tænkes at være uoverkommeligt for de højtkultiverede Danske af vide nogenlunde Besked om en saa vigtig Del af Staten som Island. Landet har dog spillet en vis Rolle i Nordens Historie, og ingen tør vel benægte, at det islandske Folk endnu har nogen Betydning.

Det er denne Opfattelse af Islands Stilling i Norden, der ligger til Grund for de islandske Studenters Protest mod bemeldte Udstilling. Vi tillader os at spørge: Hvilken Bemyndigelse har den Første den Bedste til at arrangere en islandsk Udstilling? Er den nogen andre end os selv, der har Ret til at bestemme, om vi overhovedet skal afholde en Udstilling eller ikke? Hvad mon de Danske vilde sige, hvis en eller anden tysk Dame hittede paa at lave en dansk Udstilling i Berlin, lad os sige med det Formaal at dække et Underskud i en privat Forening? Maaske vil Komiteen her indvende, at ogsaa højtstaaende Islændere har lovet deres Medvirken ved Udstillingen; men om dem gælder akkurat det samme som om Komiteen i dens Helhed: Ingen af dem har den fjærneste Bemyndigelse til at optræde paa Islands Vegne i en saadan Sag.

Endvidere: Hvorfor skal Island udstille sammen med Eskimoer og Negre? Mon det er Meningen derved at indgyde Københavnerne og de talrige udenlandske Turister, der om Sommeren færdes i Tivoli, Respekt for Islands Nutidskultur? Det forlyder endog, at der skal fremvises en islandsk Familie sammen med en vestindisk og en grønlandsk. Mon Fru Gad allerede har sikret sig de Islændere som skal udstilles? Det turde være tvivlsomt, om de ikke betakker sig for Æren!

Og hvilken Garanti har vi saa for, at denne Udstilling blot tilnærmelsesvis vil repræsentere Islands Kultur i Nutiden? Absolut ingen! Der er før bleven afholdt islandske Udstillinger her i København, arrangeret af Danske; de har alle, med en enkelt Undtagelse, været et Vrængbillede, en Karikatur af Nutidens Island, idet de næsten alle har gaaet ud paa at fremvise Island som et Kuriosum, en Antikvitet. Sligt vil vi ikke længere finde os i, og derfor har vi protesteret. Hvis vi en Gang skulde føle Trang til at udstille vore Seværdigheder, saa vil vi gøre det selv; thi vi er de eneste, som har Ret til det, og de eneste, som kan gøre det paa en fyldestgørende Maade.
Islandsk Student.

Den islandske Studenterforening og den islandske Forening havde i Onsdags Aftes sammenkaldt til et Møde i Myginds Lokaler, hvor henved et Par Hundrede Islændere var komne til Stede, og hvor man behandlede Spørgsmaalet om Udstillingen i Tivoli.

Pastor Hafstein Pjetursson dirigerede, og med 96 mod 3 Stemmer vedtoges det at protestere mod den paatænkte Udstilling for Islands Vedkommende".

[Þorvaldur Sigurðsson (IP-tala skráð) 9.4.2018 kl. 21:32]

Já. Nei, ég held að Guuðjón hafi rétt fyrir sér. Hann vitnar í viðtal við Emmu Gad í Politiken í nóvember 1904 þar sem þetta mun koma fram. Í kjölfar þess viðtals hljóp hundurinn í Íslendingana. En nú hef ég ekki aðgang að timarit.dk, eða hvað hann nú heitir sá ágæti vefur, svo ég get ekki séð þetta sjálfur. Guðjón vitnar reyndar líka í Margréti. En í því sem þú tilfærir má allt eins lesa hneykslun Stórdanans á Ýslendingum sem ekki séu ánægðir þótt nafnið sé nú ekki bara nýlendusýning. Og svo má ekki gleyma því sem Sósíaldemókratinn saggði: „Foreningen har benyttet Lejligheden til at protestere mod Benævnelsen Koloni eller Biland, som her i Danmark jævnlig bruges om Island.“

En fróðlegt væri ef þú hefðir aðgang að Pólitíkinni að sjá þetta viðtal við frú Gad.

[FORNLEIFUR, 10.4.2018 kl. 06:48]

Sæll Þorvaldur, Aðgangur að dagblöðum er öðruvísi í Danmörku en á Íslandi. Danir þurfa að hylja svo mörg "lík" að almenningi er gert erfitt fyrir. Ertu með nákvæma dagssetningu dagsetningu? Þá get ég rennt á Konungalega bókasafnið næst þegar ég er í nágrenninu og athugað hvað Emma skrifar.

[Þorvaldur S (IP-tala skráð) 10.4.2018 kl. 08:53]

Nei, því er nú fjandans verr, ég veit ekki hvenær rætt var við kellinguna. En ég sá að Politiken er með stafrænt safn, en til þess að komast þar inn þurfa menn að vera áskrifendur. Gott væri að vita hvers þú verður vísari.