Nú fjölgar Þórshömrum ört : Kennslustund í fornleifafræði

Svo virðist sem að áður óþekkt bæjarrúst hafi fundist í Þjórsárdal. Hvort það er rúst sem áður hefur verið vitað um, skal ósagt látið, en ekki hefur verið gefinn upp staðsetning á hana opinberlega. Best er að hún fái frið.

Fréttir af fundi Þórshamarsins berast eins og eldur í sinu um heiminn allan. Nú síðast til Japan. Það er þó fyrst og fremst vegna þórshamarsins skornum úr sandsteini sem fannst er fornleifafræðingar fóru að róta á yfirborði rústarinnar sem hefur verið frekar stórt.

Flest rústanöfn í Þjórsárdal voru búin til og útskýrð/skírð og staðsett með mikilli óvissu á 19. og 20. öld, t.d. Brynjólfi Jónssyni og síðar af Jóhanni Briem og Gísla Gestssyni.  Þegar bæjarrúst sem nú er nákvæmlega staðsett, gangstætt því sem áður var, fær nafn núlifandi Þjórsdælinga og er kölluð Bergstaðir eftir Bergi Björnssyni á Skriðufelli, er það góð lausn í stað vangavelta um staðarnöfn sem 19. aldar menn og voru að velta fyrir sér.  Þess má geta að bróðir áhugafornleifafræðingsins Bergs, Björn Hrannar, vann eitt sinn við viðgerðir á Stöng með Víglundi Kristjánssyni hleðslumeistara og var hinn mesti dugnaðarforkur. Þeir bræður eru sannir Þjórsdælingar.

Ljóst er að þetta er rúst staðsett, svipað og margar aðrar rústir í dalnum, fremst við lítið fell. Hvort varðveisla rústarinnar er góð, er eftir að koma í ljós. Líklegt er a er mest allt upp blásið, rústað og runnið til. Kannski er einhver heillegur kjarni eftir undir uppblásturssprengdu yfirborðinu og því vert að rannsaka staðinn að hluta til til að sjá hvers kyns er.

Þórshamratal: Öxi var upphaflega Þórshamar

Ef fornleifafræðingarnir, sem nú vinna við fornminjaskráningu í Þjórsárdal fyrir sveitarfélagið þar, hefðu haft góða og almenna þekkingu á íslenskri fornleifafræði úr námi sínu í HÍ, vissu þeir, að Þórshamarinn eða Mjölnistáknið sem þeir fundu í  mannvistarleifum á bæjarhólnum sem Bergur Þór Björnsson fann, er ekki annar Þórshamarinn sem fundist hefur á Íslandi líkt og haldið var kinnroðalaust fram í frétt sjónvarpsins/RÚV.

Hann er sá fimmti og jafnvel sá sjötti. Með þessari grein er ekki ætlunin að fjölga Þórshömrum Íslands á innan við hálfum mánuði. Þeir eru einfaldlega fleiri en tveir! Greininni er aðeins ætlað að vera fræðsla fyrir fornleifafræðinga sem greinilega fengu ekki nægilega góða menntun við Háskóla Íslands eða úr öðrum menntastofnunum. Vonandi nýtist greinin einnig öðrum sem nenna að lesa hana.

1

Fyrsti Þórshamarinn sem fannst á Íslandi er ugglaust sá hamar sem sést á líkneskinu frá Eyrarlandi í fyrrv. Öngulsstaðarhreppi í Eyjafirði. Ég tel persónulega að líkneskið eigi að sýna Þór með Mjölni og sömuleiðis fjarstæðu að velta því fyrir sér, að þetta sé mynd af Kristi að kljúfa kross.

Eyrarlands Þór (Þjms. 10880). Ljósm. Þjóðminjasafn Íslands.

2

Annar Þórshamarinn sem fannst á Íslandi er líklegast blanda af krossi og Þórshamri. Það er krossinn frá Fossi í Ytrihreppi í Hrunamannahreppi, sem ég tel persónulega að sé kross frekar en hamarstákn, þó svo að hann sé seldur sem minjagripur í alls kyns forljótum afmyndunum um allan heim sem þórshamar. Þjóðminjasafnið kallar hann hins vegar enn Þórshamar og því ber að fylgja því safnið er heimahöfn krossins. Í sýningarbæklingi frá 1992-93 fyrir stórar Víkingasýningar sem haldnar voru í stórborgum Evrópu, benti ég fyrstur manna á að krossinn ætti sér hliðstæðu í Noregi (sjá hér).

Ljósm. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

3

Þriðji hamarinn, sem er úr silfri, fannst í bátskumli í Vatnsdal í Patreksfirði, og hef ég m.a. gert honum skil í grein í hinni góðu bók Gersemar og Þarfaþing sem Þjóðminjasafnið gaf út árið 1994 (sjá hér). Gripurinn er án nokkurs vafa Þórshamar.

Ljósmynd Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

4

Fjórði þórshamarinn sem fundist hefur, fannst á Stöng í Þjórsárdal árið 1992. Hann var skorinn út á enda beinprjóns og fannst í fyllingu grafar frá 11. öld og gæti hæglega hafa komist í hana úr gólfi byggingar sem var á Stöng, sem byggð var skömmu eftir landnám í lok 9. aldar.

Gröfin sem prjónninn fannst í var grafin í gegnum gólfið á þeirri byggingu (sjá grunnteikningu hér fyrir neðan). Upphaflega túlkaði ég hamarinn sem öxi, þótt samstarfsamaður minn einn hefði haft það á orði að prjónninn hafi upphaflega rétt eins geta verið þórshamarlíki. Hamarinn er skorinn út sem höfuð á beinprjóni. Greinilegt var að prjónninn hefði í öndverðu getað hafa orðið fyrir hnjaski þannig að af honum brotnaði og hann leit upp frá því út sem öxi.

Beinprjónn sem fannst á Stöng í Þjórsárdal árið 1992 og sem upphaflega hefur haft form Þórshamars. Prjónsbrotið var 6 sm langt er það fannst, en hefur styst nokkuð við forvörslu. Ljósmynd Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson.

Eftir fund Mjölnis á Bergsstöðum, er ég nú orðinn fullviss í minni sök varðandi prjóninn sem fannst á Stöng 1992. Höfuð prjónsins var að því er ég hélt með axarlagi. En nú verð ég að breyta um skoðun. Það var brotinn Þórshamar sem fannst á Stöng. Form beinprjónsins frá Stöng, utan þess sem á vantar, er ekki alveg eins og annarra Þórshamra frá sama tíma á Norðurlöndum, en aftur á móti nákvæmlega það sama og Þórshamarsins frá Bergstöðum.

Best er heldur ekki að gleyma því að ég minntist á möguleikann á því að prjónninn sem fannst á Stöng hefði upphaflega verið Þórshamar í grein sem ég skrifaði fyrir hið víðlesna danska tímarit Skalk árið 1996 (sjá hér).

Prjónninn fannst í fyllingu grafarinnar sem gefinn hefur verið blár litur á þessari teikningu. Hann er vafalaust ættaður úr gólfi rústar sem merkt er með C á teikningunni, sem var hús byggt um 900. Ofan á það hús var reist smiðja (B) og ofan á smiðjunni var byggð kirkja (A) sem hefur verið fjarlægð að hálfu til að rannsaka hluta smiðjunnar.Til gamans gert.

5

Fimmti þórshamarinn er nú nýlega kominn undir hendur fólks með hvíta hanska. Einnig var ranglega hermt í frétt á RÚV, að þetta væri eini þekkti þórshamarinn sem skorinn hefur verið í stein.

Hann er skorinn úr steini. Þórshamar hefur einnig fundist ristur í stein á Grænlandi (sjá neðar) og Þórshamrar hafa til forna einnig verið skornir úr rafi, sem er steingert efni. Einn slíkur hefur t.d. fundist í Hedeby (Haithabu) ásamt mynd af Þórshamri sem hefur verið ristur í stein (kléberg). Kannski er þessi fáfræði um Þórshamra lélegri kennslu í HÍ að kenna?

Bergsstaðahamarinn. Ljósm. RÚV

Þórshamrar fundnir í Hedeby í Slésvík.

6

Ef til vill er sjötti íslenski þórshamarinn kominn í leitirnar. Ég hafði í vikunni samband við Berg Þór Björnsson varðandi fund hans á rústinni í Þjórsárdal, sem er ekki langt frá Reykholti í Þjórsárdal, sem nú ber nafn hans. Hann sagði mér frá fólki frá Selfossi sem hafði fundið þórshamar við rústina í Sandártungu, sem var rannsökuð af vanefnum árið 1939.  Hún er austur af bænum Ásólfsstöðum.(Reyndar hefur sorphaugur við rúsina verið rannsakaður nýlega og telur Gavin Lucas einn af kennurunum við HÍ í fornleifafræði að íbúar í Sandártungu hafi ekki verið eins miklir kotungar og Kristján Eldjárn hélt. Sandártunga fór fyrst í eyði á 17. öld).

Hafði ég samband við Ragnheiði Gló Gylfadóttur fornleifafræðing sem vinnur við fornleifaskráningu í Þjórsárdal á vegum einkafyrirtækisins Fornleifastofnunar Íslands. Ragnheiður sendi mér þessar upplýsingar um fundinn frá Sandártungu er ég hafði samband við hana:

"Ég fékk þennan grip í hendurnar fyrir viku. Og hann er ekki líkur öðrum þórshömrum sem ég þekki. Ég er enn að skoða hann, hann er mjög lítill og mögulega hægt að tengja hann við börn á einhvern hátt. En ég er að skoða gripinn og túlkunin gæti breyst í því ferli."

Það verður spennandi og fræðandi að sjá hvað kemur út úr rannsóknarferli Ragnheiðar Glóar Gylfadóttur við að greina meintan Þórshamar úr Sandártungu. Þann hamar hef ég ekki enn séð.

Kljásteinn úr klébergi sem á hefur verið ristur Þórshamar. Gripurinn fannst við fornleifarannsóknir í Brattahlíð. Ljósm. NM, København.

Þess ber að geta að aldursgreining með Þórshömrum er annmörkum háð. Menn voru til að mynda að krota Þórshamra á hluti eftir árið 1000 e. Kr. á Grænlandi. Við rannsóknir í Bratthlíð á 7. áratugnum fundu fornleifafræðingarnir kljástein úr tálgusteini (klébergi) sem á hafði verið krotaður Þórshamar. Annað hvort hefur listamaðurinn í Brattahlíð verið að krota hamar sem hann vildi smíða sér, eða að einhvern íbúa Brattahlíðar, sem flestir voru orðnir kristnir að því að talið er, hefur lengst eftir gömlu goðunum sínum, heima á gamla landinu (Íslandi). Tel ég síðari möguleikann líklegri en þann fyrri.
 
Því miður er prjónninn frá Stöng í dag ekki lengur eins og hann var árið 1993, er ég fann hann og ljósmyndaði hann áður en hann var afhentur til forvörslu. Hann er t.d. orðinn styttri en hann var er hann fannst. Hann var enn í kæliskáp á þáverandi forvörslustofu safnsins árið 1996 er mér var bolað úr starfi á Þjóðminjasafninu. Síðar, bæði 2004 og 2011, bað ég um ljósmyndir af prjóninum sem við fundum á Stöng, og fékk loks senda afar lélega mynd, sem ég get ekki notað til neins, því hún er ekki í nægilega góðum gæðum til að birta hana. Best er ekki að sakast við forverðina, þeir gerðu bara það besta sem þeir gátu á illa reknu safni. Mynd af af prjóninum frá Stöng hefur enn ekki birst á Sarpi (sarpur.is).

Efnið í Þórshamrinum frá Bergsstöðum

Þrjú sandsteinsbrot úr skálum eða kerjum, sem fundust í yngsta skálanum á Stöng árið 1983 og 1992. Brotin á efrimyndinni heyra saman. Lengra brotið lengst er 9,4 sm. Brotið á neðri myndinni fannst árið 1992 vestan við kirkjuna á Stöng kantbrot af skal/keri og er um 4.4 sm að lengd. Ljósmyndir Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson

Efnið, þ.e.a.s. sandsteinninn í Þórshamrinum frá Bergsstöðum, sýnist mér sömuleiðis vera það sama og í skál einni mikilli sem fannst í búrinu á Stöng árið 1939.

Skál eða bolli úr fínkornóttu móbergi sem fannst í búrinu á Stöng árið 1939. Mesta þvermál bollans er 38,5 sm og hæðin er 14 sm. Myndin er úr bókinni Forntida Gårdar i Island frá 1943.

Þrjú brot úr grýtum úr svipuðu efni fundust við fornleifarannsóknir á Stöng árið 1983 og 1984. 

Reyndar hafa einnig fundist á Stöng og víðar brot af írskum eða enskum sandsteini (Lithic Arenite) sem voru notaðir sem hverfisteinar og brýni. Þeir bera sama lit, en eru úr miklu harðari steini og innihalda kvarts-kristalla sem þessi steinn gerir ekki. Sandsteinninn í brýnunum og hverfisteinunum er miklu harðari og hentar ekki til þess að skorið sé í þá.

Ég leyfi mér því að halda að steintegundin í hamrinum sé úr nágranni fundarstaðarins og að efnið í hamrinum sé sandsteinsset sem steypst hefur inn í móberg við gos undir vatni eða ís. Líkt efni er t.d. í steinkistu Páls Biskups Jónssonar í Skálholti.


Þjórsárdalur var yfirgefinn í áföngum og lagðist ekki í eyði árið 1104

Þjórsárdalur á sér fullt af leyndarómum, sem almenningur virðist ekki hafa haft miklar spurnir af, þrátt fyrir mikið erfiði við að halda því í frammi. Ógurlegur ferðamannaiðnaðurinn sem nú tröllríður íslensku efnahagslífi á vissan hátt í að breiða gamlar dogmur úr. 

Í stuttu máli sagt þá fór dalurinn  ekki endanlega í eyði í miklu Heklugosi árið 1104.  Þetta sýndi ég fram með rannsóknum á aldri ýmissa forngripa sem fundist hafa á Stöng í Þjórsárdal, fjölda kolefnisaldursgreininga kolefnisaldursgreiningum og afstöðu gjóskulaga á 9. áratug síðustu aldar. Síðan hafa aðrir fornleifafræðingar og jarðfræðingar komist að sömu niðurstöðu og ég en um leið reynt að rúa höfund þessarar greinar heiðrinum fyrir þessari tilgátu minni um áframhaldandi byggð í Þjórsárdal eftir eldgosið 1104, sem á sínum tíma var vægast sagt ekki öllum um geð (sjá hér, hér og hér).

Sumir bæir á Þjórsárdalssvæðinu fóru í eyði fyrir 1104, aðrir eftir gosið og enn aðrir, líkt og Stöng, rúmum 100 árum eftir að gosið átti sér stað. Staðsetning bæjanna hafði mikið að segja um hvort byggð lagðist af í gosinu 1104 eða ekki. Uppblástur í hluta dalsins var engu síðra vandamál fyrir frumbyggjana þar en eldgosin.

Annar leyndadómur Þjórsárdals er að íbúar í dalnum á mismunandi tímum voru harla náskyldir hvorum öðru, og voru það greinilega þegar í Noregi. Þetta kom árið 1993 fram við mannfræðirannsóknir dr. Hans Christians Petersen (sem nú er prófessor við Syddansk Universitet) í verkefni sem við unnum saman að. Miklar líkur er á því að íbúar dalsins hafi að verulegum hluta átt ættir að rekja til nyrðri hluta Noregs. Um það er hægt að lesa í ýmsum greinum hér á Fornleifi.

Í Þjórsárdal voru menn völundarsmiðir og það vekur furðu hve oft sömu gerðir af fornminjum finnast í dalnum með sama skreytinu (sjá hér). Margar rústanna í dalnum eru með sama lagi, hinu svo kallaða Stangarlagi, sem er þó hin yngsta gerð af skálum sem reistir voru í dalnum og líklega ekki fyrr en um og eftir 1100.

Athugasemdir

[Jón Steinar Ragnarsson, 21.10.2018 kl. 10:58]

Er þetta "L" (lögur) úr fúþarkinu sem er rist þarna í miðju sandsteinskrossins? Kannski bara leyfar einhverrar skreytingar. Það er eitthvað meira þarna hægra megin.

Eyrarlandslíkneskið hefur mér alltaf fundist dularfullt. Ég skar það út í nokkrum stærðum sem voru steyptar í málm og eru enn í sölu hist og hér, að því að er best veit. Er þetta Þór? Er þetta hamar sem er þarna samtvinnaður skegginu? Ekki er það kross, enda meikar það enn síður sens.

Mér finnst listrænt frjálslyndi meistarans sem skar þetta og skáldagáfa teygja sig langt að sameina þessi tvö element þarna. Það er eitthvað bogið við þetta. Hann situr í stól sem sest greinilega, eða hasæti. Skrautskurður á víkingatimanum var oft mjög flæðandi og fallegur eins og í drekamyndum þar sem línur flæddu lengra og í alskona krúsidúllur. Geæti þetta merka skegg einfaldlega verið krúsidúllað skegg og þetta einhver konungur? Þegar stórt er spurt....

"Hamarinn" úr Vatnsdal virkar eins og snarredding. Höbum svipar að svo mörgu til nagla frá þessum tima. Svona nagla má meðal sjá í "grímunni" frægu frá Stóruborg. (Líklega var sú grima blökk á sínum tíma að mínu áliti.)

Menn hafa einfaldlega sveigt keng á þessa fornu einoghálftommu. Þá er spurning hvort þetta hefur gengt einhverjum öðrum tilgangi og praktískari.

Bara að velta vöngum upphátt. Oft er fornleifafræðin fljót að hrapa að þeim ályktunum að allt óskiljanlegt sé eitthvað ritúalistískt eða trúartengt. Þá einhver sýrkun sem engin þekkir til eða veit um lengur. Oft tröllaukin mannvirki sem meikar engan sens að menn hafi lagt alla þessa orku í. Kannski er þetta bara leti í fræðingunum og þeim haldist illa á rakhnífnum hans Occams. 

Víkingaguðirnir voru náttúruguðir tengdir afkomu fólks að mínu mati og tákn þeirra (ef einhver voru) borin sem lukkugripir í mesta lagi. Ég er efins um að nokkur dýrkun eða (kristileg) hystería og bænastagl hafi fylgt því. Svona stjörnumerkjahjátrú eins og við sjáum enn.

[FORNLEIFUR, 21.10.2018 kl. 12:10]

Þakka innlitið meistari Jón Steinar.

Ragneiður Gló segir að sérfræðingar (hverjir sem það eru) hafi hafnað því að á hamarinn séu ristar rúnir. Þetta gæti verið L, en líka einhver óregla í steininnum. Þetta er móberg og það rispast vel.

Eyrarlands Þór er mjög dularfullur, ég er sammála því. Við þekkjum hins vegar ýmsar myndir frá Norðurlöndum af sitjandi guðum, t.d. Frey, Iðunni og Freyju, og gott ef ekki er af Óðni æðstum goða. Ég skil vafa þinn varðandi Þór, en ég held þó að ekkert sé athugavert við að setja hann stílfræðilega í samhengi við víkingaöldina.

"Hamarinn" úr Vatnsdal er sannur hamar  af vel þekktri gerð Þórshamra og er miklu þynnri og minni en hóffjöður eða naglarnir frá Stóruborg. Hóffjöður var heldur ekki farið að nota á Íslandi þegar þessi Þórshamar var notaður.  Skeifulaus hross. Já, minn góði. Ég gleymdi kannski að segja að hann er úr silfri.

Gott er að velta vöngum upphátt og gagnrýni þín á fornleifafræðina er örugglega á margan hátt réttmæt, en trúartákn spiluðu reyndar stórt hlutverk á þessum tíma. Á víkingaöldu var stórframleiðsla á alls kyns glingri og trúartáknum, svo þú ert ekki fyrsti maðurinn í túristagripagerð. Krossinn og önnur kristin tákn voru einnig í hæsta máta borin sem lukkugripir. Mannskepnan breyttist held ég lítið við trúarbragðaskipti. Heldur ekki þegar hún gerðist með öllu trúlaus...

Það er gamalt fetish-gen í mannskepnunni sem líklegast hefur borist frá Afríku og loks til Íslands. Nú er evran fetish hjá sumum.

[FORNLEIFUR, 21.10.2018 kl. 12:18]

Hér færðu Óðin. Það er óðins manns æði að halda öðru fram.

[Þorvaldur S (IP-tala skráð) 21.10.2018 kl. 13:01]

Ekki ætla ég mér þá dul að vera á öndverðum meiði við Fornleif um fornleifar. Hins vegar ber ég nokkurt skyn á málfar og langar því til að árétta að það er gamalt, hefðbundið og gott að segja hluti skorna í stein, tré, birki, plast etc. ef þeir eru gerðir af því efni með hnífi. Gildir þá einu hvort um ræðir lágmynd eða líkan þrívítt. Því er ekkert athugavert við að halda því fram að meintur þórshamar sé skorinn í stein.

[FORNLEIFUR, 21.10.2018 kl. 13:54]

Bestu þakkir Þorvaldur. Kannski var danskan eða önnur tungumál að stríða mér, manni sem ekki hef eins góða tilfinnginu fyrir órökrænu eðli íslenskunnar og þeir sem hafa hana ávallt í eyrunum. En mér er reyndar vel kunnugt um að menn skáru í eitthvað efni á ýmsan hátt á fyrri öldum. Á íslensku er hins vegar einnig talað að vinna, skera, tálga og búa til (og jafnvel á síðari árum gera) eitthvað úr einhverju og þá meiningu lagði ég í málið til að útskýra fyrir fólki að hamar sem krotaður er eða skorinn í efni, er ekki það sama og hamar sem skorinn er út úr einhverju eða skorinn út. Svo heitir skurður í tré útskurður en ekki ískurður. Þetta var svo úrskurður Fornleifs. Láttu mig hafa númerið á ískurðarmeistara ef þú þekkir einhvern í þeirri iðn.

[Þorvaldur S (IP-tala skráð) 21.10.2018 kl. 15:13]

Ja, pabbi sálugi var frægur útskurðarmeistari og skar mikið í birki. En númerið í hymnaríki þekki ég ekki svo þú verður sennilega að fá langlínusamtal gegnum símstöð þegar þú verður sjálfur kominn yfir á astralplanið. Eða kannski verður þetta innanbæjarsamtal og þá miklu ódýrara.

Lifðu samt sem lengst.

[FORNLEIFUR, 21.10.2018 kl. 15:19]

Jón Steinar. Hér hefur þú Frey frá 10.-11. öld aftur. Hann vill ekki láta sjá sig í fyrri athugasemd minni. Það var uppi á honum typpið. Þetta væri gott tákn fyrir Miðflokkinn.

 

[FORNLEIFUR, 21.10.2018 kl. 15:36]

Þorvaldur, hann Fornleifur endar með vissu í helvíti, annars getur hann ekki grafið. Þá verður það elsta fyrst og það yngsta síðast. Bið að heilsa heimsins bestu ískurðarmeisturum sem skera sig úr í efra, sérlega Michelangelo, því hann skaraði úr í því sem hann hjó í, hjó út og hjó eftir. Bertil frændi okkar Thorvaldsen fær einnig klappaðar og meitilharðar kveðjur frá mér. Oh, hvor jeg liker dette rene islandske målet, så fullt af overraskninger (eins konar norska). Bið því líka að bera Rasmus Christian Rask kveðju mína og láttu hann heyra önghljóðin. Líka "gjugg".

[Jón Steinar Ragnarsson, 21.10.2018 kl. 22:42]

Efi minn með Þórshamarinn á eyrarlandsþór er að mér hefur sýnst þórahamarinn vera útfærður á mjög svipaðan hátt um víðan völl. Eilítið yddaður að ofan. Þessa útgáfa á eyrarlandsgoðinu minnir meira á að hann sé að eta lauf, en það að krossinn snúi á hvolfi bendir til þess að þetta geti verið hamarinn.

Þetta með trúarbrögð og ritúöl og það að forleifafræðingar setji nánast allt í samhengi við slíkt, ef þeir eiga ekki svör. Ég er efins um að átrúnaðarbrjálæðið hafi gripið náttúrutruendur jafn svakalega á og kristnin gerði síðar. Henni var þvingað ofan í kokið á fólki undir hotunum. Annaðhvort eða, eða þú skalt útsendurum guðs mæta vopnuðum upp að tönnum. Þetta er raunar innbyggt í Kristnina, þar sem þú hefur val um alsælu himnaríkis eða eilífðarkvöl helvítis ef þú vogaðir þér að vera skeptískur. Jesú fann eiginlega upp helvíti og Dante öppdeitaði það.

Ég hef lesið t.d. að Víkingar hafi jafnvel fórnað fólki í trúarofstæki sínu á stokk og steina. Grafir og jafnvel fjöldagrafir hafa fundist sem sýna miklar limlestingar. Það þykir fornleifafræðingunum stórmerkilegt að þetta virðist alltaf vera í tengslum við orrustur. Þar stendur rakhnífurinn í kúnni. Ritúal skal það vera en ekki bara eitthvað stríð.

Trú Víkinga var ekki miðstýrð og undir ógnum og hótunum boðuð. Hvergi stafkrókur til um slíkt. Menn reyndu ju að friðþægja guði virðist vera til að fá hagkvæmara árferði m.a. Færa hoflegar fórnir í friði og spekt, svona eins og við kaupum miða í lottó í dag til að frysta kæfuna. :)

Þessar goðasögur virðast mér hafa verið skemmti og ýkjusögur. Netflix þeirra tima. Fabúla on demand. :) 

[Jón Steinar Ragnarsson, 21.10.2018 kl. 22:49]

Óðinn er auðþekktur af því að vera eineygður. Líkneskið af Frey hef ég skoðað. Hver getur gleymt svona donaskap. Passaðu þig nú að Hildur og Sóley taki þig nú ekki á beinið í lokuðum feisbúkkhóp fyrir svona feðraveldislegar myndbyrtingar. :)

Var það Týr sem var einhentur? Man það ekki alveg. Flestir áttu þeir sín einkenni.

[Jón Steinar Ragnarsson, 21.10.2018 kl. 23:00]

Annars varðandi trúnna, sem er nú utan efnis hér, þótt hún tengist þessu að sjalfsögðu.

Ég fékk hjartaáfall um daginn og kikti yfir móðuna í starfskynningu. Eg get frætt þig um að þar handan er ekki nokkur skapaður hlutur annað en algleymið eitt.

Kannski væri öðruvísi umhorfs þar ef eg hefði játað trú eilítið typsý hjá prelátanum forðum, svonatil að fá pening og tertur. Ómögulegt að segja. Engar frettir haft af því. :)

[FORNLEIFUR, 22.10.2018 kl. 03:49]

Jón Steinar, hér ert þú að gera þér erindi með miklu erfiði hjá manni sem þú af einhverjum ástæðum telur mjög trúaðan. Ég hef ávallt bent þér og öðru fólki á að ég ver aðeins rétt þeirra sem eru trúaðir og ber virðingu fyrir honum. Sjálfur lifi ég nokkuð trúlausu lífi en er farinn að efast um að trú sé bara rugl. Hún er eðli mannsins. Eins konar varnarmekanismi í erfiðu lífi.

Fornleifafræðingar eru mismunandi, en geta þó fæstir afneitað því að trú var ríkur þáttur í lífi forfeðranna og verða því að þekkja þá trú. Sumir íslenskir fornleifafræðingar hafa þó hlægilega litla þekkingu á kaþólskri guðfræði, þó þeir hafi valið að vinna með klaustur og álík fyrirbæri. 

Líkneski og fígúrur í bandi um hálsinn voru ávallt hjálpartæki fyrir trúna í hennar mismunandi myndum. Þetta sjáum við ekki aðeins í fornleifafræðinni, heldur líka í mannfræðinni. Fólk notar enn líkneski, þó svo að það sé ekki kristið og sumir múslímar gera það t.d. líka, því enn eimir eftir af einhverju sem múslímar vilja banna. Sumir gyðingar sem segjast vera frábitnir öllum gullkálfum og skurðgoðadýrkun, hafa fundið hjá sér allar mögulega undanþágur frá því sem stendur í lögbók þeirra. Þeir dýrka dauða rabbína og jafnvel lifandi. Ég hef séð þegar tekið var á móti frægum sefardískum rabbí í Tel Aviv. Menn kysstu hendur hans og hring á hendi hans, og honum leið greinilega vel í þessu hlutverki sínu. Eins og kristnir sem ganga með kross eða verndardýrlinga sína um hálsinn bera margir gyðingar Davíðsstjörnuna og önnur tákn. Þetta er einnig til að sýna að þú tilheyrir hóp. Það var nú líka tilgangurinn með þórshömrunum sem héngu um hálsinn á fólki á Íslandi fyrir rétt rúmum 1000 árum síðan.

Orrusturnar fyrir 1000 árum síðan voru háðar í alveg eins mikilli trúarvellu meðal ásatrúarmanna. Meðan sumir heillast af því sem þeir lesa sem 70 óflekkaðar jómfrúr sem þeim er lofað fyrir handan, sem aðrir lesa sem 70 rúsínur í himnaríki, þá var lofað endalausu stríði og veislum fyrir í Valhöll, valkyrjum og svínakjöti í öll mál. Trúarhitinn er til meðal allra. Maðurinn lifið stundum af vegna trúar. Þess vegna ber okkur sem erum í vafa að sýna vott af virðingu, sama hvað maður sér af ljótleika hjá mörgum í hallelújakórum nútímans, sem eru þjófar í paradís sem venjulega eru að drepast úr greddu, sem eru helstu trúarbrögðin í dag.

[FORNLEIFUR, 22.10.2018 kl. 04:05]

Leitt er að heyra um hjartaáfallið og tengingareysið fyrir handan í starfkynningunni.

Ég fór sjálfur í mikla aðgerð í fyrra, þar sem úr mér var tekið nýra, þar sem lengi hafði gerjast illkynja æxli sem var orðið álíka stórt og golfkúla, ef notuð er samlíking læknisins sem tilkynnti mér ósköpin sem uppgötvuðust vegna þess að það hljóp ígerð í einfalda gallaðgerð sem var lokapunktur á ferli, þar sem goð nútímans á einum ríkisspítalanna hér í Danmörku oftúlkaði til að byrja með sem krabbamein í brisi, sem var rugl. Reyndar var æxlið í nýranu nákvæmlega eins og hænuegg að stærð og í laginu.

 Ég var enn fársjúkur eftir gallaðgerðina þegar læknar vildu freista þess að fjarlægja æxlið í nýranu. Ég bað um 2 vikna frest sem ég fékk allranáðugast. (Nei menn þurfa ekki að bíða hjá almættinu í Danmörku). Í þá rúma sjö tíma sem ég lá á skurðarborðinu, sá ég áður en ég var svæfður ca. 10 engilfallegar hjúkrunarfræðingar sem settu mig í samband við alls kyns apparöt. Ein þeirra pressaði svo undurblítt mikla grímu yfir andlit mitt og ég sveif inn í heim endalausra orgía og kynsvalls. Ef ég hef ekki verið með reistan lim meðan á allri aðgerðinni stóð hlýtur að vera sæla fyrir handan í skýjunum, líkt og í starfskynningunni. Nýrað var að lokum tekið vegna nálægðar æxlisins við höfuðæðar. Allt var þetta gert í gegnum slöngur og rör. Læknarnir voru í hörku tölvuleik innan í mér.  Ekki ætla ég að hallmæla þeim í þetta sinn. Þeir stóðu sig bara vel greyin. Þeir sem léku sér inni í mér kunnu sitt fag. Þeir skjölluðu mig daginn eftir og sögðu að ég væri eins og ungbarn og hrein mey að innan, óreyktur og með engar spíraskemmdir, hjartað eins og í unglambi Einfaldleg allt of lítið notaður. Ég var farinn að búast við því að þeir byðu mér whisky og Havanavindil. En það er farið að spara svo mikið í Danmörku. Nú er búið að taka táknræna skóflustungu með 28 nýjum spöðum fyrir svipaða sælu við BSÍ í Reykjavík. Eftir 40 ár getur þú farið með rútu suður beint í aðgerð og plastbarkar verða til í annarri hverri verslun í Reykjavík.

Alla nóttina eftir aðgerðina sveif ég svo í morfínsælu og skeggræddi við stofufélaga minn sem hafði látið taka úr sér blöðruhálskirtilinn. Við ræddum um hunda, Grænland og alla þá staði sem við höfðum verið á og á milli þess sem við sögðum þýskum karlkyns hjúkrunarfræðingi frá því hvernig það var að fljúga yfir New York og París án flugvélar og t.d. hvernig ég gat breytt litum á skógunum á flugi mínu og ákveðið nýja áfangastaði með því að blikka augunum. "Jaa, ach so" sagði hinn þýski.  Svo þaut ég til Kanada og lýsti fyrir honum hvernig skófir á steinum voru eins og endurskinsmerki í alls kyns litum. Sá þýski taldi mig hafa fengið of stóran skammt af morfíninu, en hafði mjög gaman af trúarlegu upplifelsi mínu í vímunni. Í mókinu sá ég þó enga engla eða hvítar stigalyftur, og alls ekki Morgan Freeman sem Guð.  Aðeins himnaborgir á flugferð minni um heiminn. Minn tími var ekki kominn, frekar en þinn. Ég hef í tvígang verið myndaður að innan síðan þá og farið í ýmsar blóðprufur, og enginn krabbi er heldur lengur í dæminu.

Mér er alveg nákvæmlega sama hvernig þetta verður þegar rétt útkall kemur, en ég bið um morfín nóg af morfíni. Er nema von að Marx hafi talað um að trú væri ópíum fólksins og Marx bræður um að opíum væri trú fólksins. Ég er þó ekki kominn með neitt men um hálsinn eða farinn að sjá stærsta klaustrið á Íslandi í hyllingum eða eskimóakonur. Heilinn er enn að mestu í lagi, ef hann hefur þá nokkru sinni verið það. 

Góðar stundir Jón Steinar. Láttu ekki neinn sjá þig eða heyra er þú biður kvöldbænirnar þínar, og biddu um morfín - fullt af morfíni í næstu ferð á fjórðungssjúkrahúsið.

[FORNLEIFUR, 22.10.2018 kl. 04:28]

Eitt að lokum. Til er sá "kross" sem kallaður var tau-kross í höfuðið á gríska bókstafnum fyrir T, sem heitir tau (tá), sem þekktist snemma og sem var eins og té í laginu (T).
Hann fékk endurreisn í mynd og trúmáli síðmiðalda og menn tengdu hann heilögum Antoníusi af Egyptalandi sem negldur var á slíkan "kross".  Tau-krossinn er óneitanlega líkur Þórshamri. Ég vildi ekki hafa þetta í meginmálinu svo ég ruglaði menn ekki í ríminu. Þetta er víst að það er ekki tau-kross sem fundist hefur í Þjórsárdal. En ef fornleifafræðingar framtíðarinnar telja sig finna þórshamar í rúst frá 15. öld, ættu þeir að hafa tau-krossinn í huga frekar en Mjölni. Best að segja þetta strax til að spara upphlaup í fjölmiðlum ef slíkur "kross" fyndist á Íslandi.