Svetlana Steponaviciene - In memoriam

Látin er í Litháen Svetlana Steponaviciene

f. 22.8.1936 - d. 27.6.2019

Árið 2001 kom ég í fyrsta skipti til Lithaugagalands. Mér bauðst þá að fara sem eins konar erindreki danska ríkisins til landsins. Ég var starfsmaður Dansk Center for Holocaust og Folkedrabsstudier. Ég var viðstaddur minningaathafnir um hin stórfelldur fjöldamorð sem fóru fram á gyðingum í Litháen. Ljót er sú saga að margir Litháar tóku viljugir þátt í þeim morðum; Enn ljótari er sá veruleiki að margir Litháar hylla enn þann dag í dag menn sem tóku þátt í morðunum á meðbræðrum sínum á einn og annan hátt. En þrátt fyrir drungalega minningu sá ég að Litháar eru afar vinaleg og gestrisin þjóð. Litháar eru miklu suðrænni og fjölbreyttari hópur en ég hafði búist við í baltnesku landi í fyrirframgefnum fordómum mínum um land og þjóð.

Nokkrir þáttakenda í Benedictsen-ráðstefnu í Kaunas árið 2012, sem Svetlana stóð fyrir ásamt öðrum. Svetlana er með slæðu um hálsinn fyrir miðju.

Litháíska þjóðin er í raun furðu vellukkuð blanda af ótrúlega mörgum þjóðum og þjóðarbrotum. Saga landsins er líka flókin og saga og örlög þjóðarinnar á 20. öld ekki síður. Sjálf var Svetlana Rússi (fædd Svetlana Nedeliajeva), en örlögin báru hana á öldum sínum til Lithaugalands, þar sem hún giftist Albertas heitnum Steponavicius, sem var að hluta til af pólskum ættum. Albertas var prófessor í enskum málvísindum í Vilnius, en eftir að hann fór á eftirlaun, kenndi hann einnig við háskólann í Bialystok í Póllandi. Svetlana missti eiginmann sinn í fyrra.

Allt hefur sína sögu og fjölda tenginga við svo margt í landinu sem Svetlana var virðulegur og frábær fulltrúi fyrir.

Svetlana á Friðriksbergi árið 2008 á þjóðhátíðardegi Litháa.

Nokkrum árum eftir fyrstu heimsókn mína til lands Svetlönu bárust mér til eyrna þau tíðindi, að haldin yrði ráðstefna til minningar um Aage Meyer Benedictsen, Dana af íslenskum ættum sem gat sér góðan orðstír í Litháen fyrir ást sína á landinu og baráttu fyrir frelsi Litháens og réttindum annarra þjóða og minnihluta, t.d. Armena og gyðinga.

Fyrir þeirri ráðstefnu stóð Svetlana Steponaviciene. Ráðstefnan var haldin í Háskólanum í Vilnius og ég var einn margra sem hélt þar erindi og fjallaði minn fyrirlestur um ættir Aage Meyer Benedictsen, hina íslensku, þá dönsku og gyðinglegan frændgarð hans.

Á ráðstefnuna kom fólk frá fjölda landa og haldin voru mörg góð erindi um Aage Meyer Benedictsen og störf hans. Fyrir öllu stóð Svetlana, með miklum dugnaði, eins og blíður hershöfðingi. Hún sinnti öllum gestum jafnt og gestrisnin var ólýsanleg. Einlægnina og ást hennar á Norðurlandamenningu og íslenskum fræðum sáum við sem komum frá Norðurlöndunum jafnt á ráðstefnunni sem og heima í litlu íbúðinni hennar og Albertas, fullri af bókum, en einnig á þeim ferðum sem þátttakendum var boðið í meðan á heimssókninni í Litháen stóð. 

Margir stóðu í þakkarskuld við Svetlönu, og henni er hægt að þakka, að ég fékk mjög jákvæða skoðun á Litháum þrátt fyrir ýmsa fegurðarbletti á sögu þeirra á síðustu öld.

Frá einni af Benedictsen ráðstefnunum. Þannig voru þátttakendur boðnir velkomnir árið 2012 í sögufrægu húsi í Vilnius, áður en haldið var til Kaunas þar sem ráðstefnan var haldin. Ófá slík borð hafa beðið gesta Svetlönu og samstarfskvenna hennar í áhugamannhópnum um Aage Meyer Benedictsen.

Síðan þá hef ég heimsótt Litháen tvisvar, m.a. til að taka þátt í annarri ráðstefnu um Aage Meyer Benedictsen við háskólann í Kaunas vorið 2015. Svetlana heimsótti mig einnig tvisvar í Danmörku.

Því betur sem ég kynntist Svetlönu, sá ég hve mikið var spunnið í hana sem manneskju og hvað mikið starf hennar einkenndist af að rækta sanna vináttu við alla sem hún bauð velkomna til Litháen. Hún vonaðist alltaf til að sjá mig og Irene konu mína saman í Litháen. En úr því varð því miður aldrei. En við komum einn daginn og setjumst við gröf hennar í þakklæti.

Ísland átti stóran stað í hjarta Svetlönu. Hún hóf sinn fræðimannsferil á því að þýða íslenskar bókmenntir yfir á rússnesku, og síðar á litháísku, og hver önnur en hún þýddi Eglu, Egilio saga, yfir á litháísku árið 1975. Bókin kom aftur ú í endurbættri útgáfu árið 2012.

Svetlana átti marga trygga vini á Íslandi. Sumum hafði hún kynnst þegar á yngri árum í námi sínu við Lomonosov ríkisháskólann í Moskvu, eða við norrænudeild háskólans í Leningrad (Sánkti Pétursborg í dag). Meðal vina hennar voru einnig margir þeirra sem unnu ritstörfum Nóbelsskáldsins Halldórs Laxness og sem unnu við þýðingar á honum yfir á móðurmál sitt.

Nú vona ég að hægt verði sem fyrst að halda minningarráðstefnu um Svetlönu, t.d. með hjálp íslenskra yfirvalda. Það verður að gefa út þann fróðleik sem safnast hefur saman af ráðstefnum þeim sem haldnar hafa verið Aage Meyer Benedictsen til heiðurs og gera hinum góða tengilið, Svetlönu Steponaviciene, verðugan eftirmála fyrir starf hennar og áhuga á öllu því sem íslenskt er.

Kurt Daell (eigandi Daells vöruhúsakeðjunnar í Danmörku) Svetlana og Eli Jakobsen fyrrverandi skólameistari frá Videbæk á Vesturjótlandi. Ljósmynd V.Ö.Vilhjálmsson 2006.