Það var Ok

Hér um daginn, þegar mannfræðihjú frá þriðja flokks háskóla í Texas voru með fjölmiðlasjó og útför við Okið, í fylgd Andra Snæs Magnasonar umhverfissinna og sjálfan sig, var mér hugsað til Noregs.

"Og hvers eiga Norðmenn að gjalda", spyrjið þið? Því er auðsvarað: Norðmenn þekkja, andstætt því sem gerist á Íslandi, muninn á jökli og íshettu (no: fonne sem er í raun sama orðið og fönnin okkar; Fonne-jöklar eru á ensku kallaðir ice-patches). Norðmenn hleypa heldur ekki hvaða fjölmiðlasirkus sem er upp á fjöllin hjá sér, t.d. mannfræðingum í fjársjóðaleit fyrir deildina sína heima í Texas með því básúna fávisku sína um jöklafræði, og bera til grafar jökul sem líkleg var aldrei jökull. Norðmenn rannsaka hlutina einfaldlega betur en menn virðast gera á Íslandi.

Kyrtill frá járnöld sem Landbreen-jökull hefur keflt. Ljósmynd Mårten Teigen, Kulturhistorisk Museum - Universitetet i Oslo. Lesið frekar hér um forngripi sem koma undan hlýskeiði því sem nú breytir jöklum í Noregi og annars staðar. 

Undan bráðnandi smájöklum Noregs og ísþekjum fjallstinda koma nú forngripir sem týnst hafa á 4000 ára tímabili, þegar jöklar byggðust upp og hörfuðu á víxl. Ísinn hefur varðveitt gripi sem menn týndu er þeir örkuðu um snævi þakin öræfin forðum á veiðum, lóðaríi eða ölvímu. Fyrr á tímum bjuggu menn lengra inni á öræfum en síðar og flestar afdalabyggðir í Noregi fóru svo að hverfa eftir að það kólnaði á sögulegum miðöldum á tímabili sem menn kalla Litla Ísöldin (ca. 1450-1900).

Norskir fornleifafræðingar hafa brugðist fljótt við og farið á svæði þar sem jökull er að hörfa á nútíma hlýskeiði (sem sumir telja fyrir víst að sé skapað af mannskepnunni, og hafa það fyrir trúarbrögð. Norskir fornleifafræðingar hafa tínt upp marga vel varðveitta gripi undan jöklum og snjóhettum, sem gerð eru góð skil á vefsíðunni https://secretsoftheice.com/ þar sem meðal annarra skrifar dugmikill danskættaður fornleifafræðingur, Lars Pilø að nafni, sem upphaflega er frá Sønderborg í Danmörku. Ég þekki lítillega til Lars þessa, þar sem hann las eins og ég fornleifafræði í Árósum. Þar lauk hann aldrei námi heldur fluttist til Noregs og lauk námi í Bergen, Einnig man ég eftir systur hans, Anne, sem var góðvinur tvíburabræðra sem bjuggu á sama gangi á stúdentagarði og ég í Árósi. Þeir lásu stjórnmálafræði. Einn tvíburanna kvæntist síðar góðri vinkonu konu minnar, en þær tvær eru einnig stjórnmálafræðingar. Svona er nú heimurinn lítill.

Línurit sem sýnir mismunandi stærð á "fonner" (smájöklum ice-patches) og jöklum á mismunandi tímum hlý- og kuldaskeið í Jötunheimum (Jøtenheimen). Skíðið frá Reinheimen (sjá efst) er frá járnöld. Sjá nánar hér. Við stefnum greinilega aftur á ástandið í byrjun og lok bronsaldar.

Fornleifafundur? við tind Oksins 2017

Nú aftur að Oki. Í september árið 2017 gengu félagar í FÍ hópnum "Næsta skref" á Ok, -  Félagi í þeim hóp er hinn góði drengur Sigurður Bergsteinsson, sem er starfsmaður Minjastofnunar Íslands. Hann skrifaði á FB um ferð sína á "fjallið sem var einu sinni jökull" eins og hann orðaði það á FB sinni. Það er þó stóra spurningin, hvort fjallið hafi nokkurn tíma verið eiginlegur jökull, eða réttara sagt að jökull hafi verið á fjallinu? Sigurður er, líkt og margir aðrir fornleifafræðimenntaðir menn, duglegur að horfa niður fyrir sig, fremur en fram á veg.

Og ég sem hélt að Siggi Bergsteinsværi hættur að reykja og kveikja í sinu vegna heimshitnunarinnar.Ljósmynd: Sigurður Bergsteinsson, birt á FB hans í September 2019.

Þess vegna fann hann í gönguferðinni árið 2017 skargrip í grjóturð skammt frá toppi Oksins. Þetta var glerhallur sem rammaður hefur verið í silfurumgjörð. Ekki var það falleg smíði og hafi líklegast týnst þarna af konu sem bráðnaði í hitanum er hún var þarna á göngu áður en félagarnir úr Næstu skrefum komu á staðinn.

Mér dettur í hug að spyrja Sigurð Bergsteinsson og Minjastofnun Íslands, hvor ekki sé hið besta mál að senda fólk út til að leita að leifum undan bráðnandi jöklum. Sigurður Bergsteinsson hefur þegar reynst stórtækur við forngripafund undan jöklum. Væri ekki tilvalið að láta Sigurð og minjaverði í héröðum þar sem jöklar eru enn til, ganga sér til heilsubótar í hvert sinn sem jökull bráðnar og deyr drottni sínum vegna synda Andra Magnasonar. Ef heppnin er með mönnum gætu þeir fundið heilfrosinn landnámsmann með vopnum og verjum sem skáka myndi íslíkinu Ötzy hvað varðar heimsfrægð - jú og ekki væri ónýtt á okkar tímum, ef upp úr klaka kæmi freðin fornkerling, vel rög, með belju í bandi. Hún myndi einfaldlega sigra heiminn.

En vinsamlegast flýtið ykkur hægt á Íslandi. Forfeður okkar í Noregi voru á hreindýraveiðum uppi á öræfum. Hreindýr hörfuðu oft upp á jökla til að vera laus við flugur og önnur sníkjudýr. Þar var auðvelt að veiða þau. Það voru líklega ekki miklar ástæður fyrir Forníslendinga að hætta sér upp á jökla.

Mannvistaleifar undan jökli og heimshitnun í dag

Nú er ég alveg viss um að HÍ fari að fjöldaframleiða fornísfræðinga til að sinna fornleifafundum undan jökli og snjóþekjum. En munum, Sigurður Bergsteinsson er frumherji slíkra fræða á Íslandi og menið sem hann fann sýndi óvenjumikið hlýskeið á fönninni á Okinu á okkar tímum, ekkert ólíku þeim sem áður höfðu breytt ásýndi Oksins eftir síðustu ísöld.

Þar með segi ég ekki, að hlýnun á okkar tímum geti ekki verið af mannavöldum. Ég er bara blendinn í trúnni og jafnan ekki auðtrúa. Ég væri líka viss um, að ég væri enn harðari á því að jöklabræðsla nútímans sé manninum að kenna (sérstaklega Andra Snæ), ef ég hefði komist með ranann í feita sjóði sem veita styrki til alls kyns rannsókna til að sanna heimshitnun af manna völdum. Það hefur Lars Holger Pilø ugglaust gert. Gegnt augljósum vitnisburði fornleifanna er hann gallharður á því að heimshitnun í dag sé einvörðungu af manna völdum (sjá hér). Gaman væri að vita hve mikið af rannsóknum Piløs, við hörfandi jökla í Noregi, eru fjármagnaðar af styrkjum til loftslagsrannsókna (les heimshitnunar). Persónulega finnst mér línuritið hér að ofan áhugaverðara en rannsóknir sem stundaðar eru eftir fjölmiðlaútfarir á löngu liðnum jöklum.

Að lokum er hér norskt háfjallabíó. Poppkorn bannað: