Fyrstu Ólympíuleikar Íslendinga 1908

Fyrir nokkrum dögum síðan barst Fornleifssafni áhugaverður safnauki, sem safnvörður á ljósmyndadeild safnsins gróf upp djúpt úr iðrum skransölunnar eBay. Það er þessi skyggnumynd (Laterna Magica skyggna) hér fyrir ofan frá 1909, sem sýnir tvo íslenska glímukappa á erlendri grundu.

Myndin var framleidd af ljósmyndastofu Walter Tyler Ltd. í Lundúnum árið 1909, en á árunum 1909-1910 gaf þetta fyrirtæki út um 60 myndaseríur með fréttaefni (Tyler´s Topical Slides), meðal annars seríu nr. 10. sem þessi mynd hér að ofan hefur tilheyrt. 

Myndir þessar voru sýndar víða í samkomuhúsum á Bretlandseyjum, á undan öðru efni, og sú hefð hélst lengi áfram þegar kvikmyndirnar tók við af skyggnusýningunum. Fréttakvikmyndir voru síðar sýndar á undan bíómyndum. Á Íslandi gátu menn upplifað slíkar fréttakvikmyndir fram yfir 1970, þegar Þýskalandsáhugafélagið Germanía (forveri ESB-áhugamanna) sýndi enn áróðurs- og fréttamyndir um Wirtschaftswunder og aðra viðreisn sem var gerð kleif með Marshallaðstoð. Einnig voru sýndar svipaðir stuttir, en gamlir fréttapistlar í Kanasjónvarpinu sem einu sinni sást á miklum menningarheimilum á suðvesturhorninu.

Í skrá fyrir seríu Walter Tylers nr. 10, sem var gefin út 20. mars 1909, og sem fylgdi pökkum sem hver innihélt 20 skyggnumyndir, hefur Mynd 17 hér á ofan borið titilinn: Iceland Wrestlers, ready to start. Á skyggnunni sjálfri stendur: Iceland wrestlers showing the only method of gripping allowed.

Svo vill til, að mynd þessi var ekki þekkt hjá LUCERNA, samtökum stofnanna og háskóla í Evrópu, sem eiga söfn Laterna Magica ljósmynda og hlúa að þeim og efla rannsóknir á þessum forvera kvikmyndanna. Sjá hér. Fornleifssafn deilir, þegar þessi pistill verður birtur, myndinni með LUCERNA og mun hún örugglega brátt birtast á vefsíðu þeirra. 

Myndin er frá Ólympíuleikunum 1908 í Lundúnum

Á "nýjustu" ljósmynd Fornleifssafns úr myndaröð Walter Tayler má sjá tvo íslenska glímumenn sýna list sínar í almenningsgarði í Lundúnum árið 1908.

Ekki sýndu þeir glímuna á Stadium sem reist var í Vesturhluta Lundúna, þar sem nú heitir White City í norðanverðu Hammersmith/Fulham, heldur á grösugum völlum almenningsgarðs þar rétt hjá sem heitir Sheperd's Bush. Íslenski glímuhópurinn tók ekki formlega þátt í leikunum sjálfum í keppni, en hafði verið boðið að sýna glímu og ganga inn á leikvanginn við upphaf þeirra.

Glímukapparnir bjuggu á YMCA (KFUM) hótelinu í London við Tottenham Court Road, sem var mjög glæsileg bygging. Hún var síðar rifin (um 1971) og þá byggður sá óskapnaður sem nú hýsir YMCA og St Giles Hotel í London, og þar sem margir Íslendingar hafa gist í hryllingslegum húsakynnum. Íslendingunum þótti það harla löng og erfið ferð þeir átta kílómetrar sem þeir þurftu að fara frá miðborginni út til Hammersmith.

Maðurinn sem sést framan í er, Pétur Sigfússon, og sá sem við sjáum í hnakkann á er líklegast Sigurjón Pétursson. Þetta getum við sagt með nokkurri vissu, því teknar voru myndir af íslensku glímuköppunum fyrir póstkort (bréfkort) sem prentuð voru á Englandi árið 1908. Eitt slíkt hefur lengi verið í eigu Fornleifs.

Íslenski Ólympíuhópurinn fór til Lundúna til að sýna glímu undir stjórn glímumeistarans Jóhannesar Jósefssonar (sem síðar var kenndur við Hótel Borg). Frá vinstri má skjá Jóhannes Jósefsson (1883-1960)í fornmannabúningi, Hallgrímur Benediktsson (1885-1964), Guðmundur Sigurjónsson (1883-1968), Sigurjón Pétursson (1988-1954), Páll Guttormsson (1889-1948), Jón Pálsson (1887-?; sem sýndi glímu með Jónannesi í Bandaríkjunum og ílentist þar um skeið, og Pétur Sigfússon (1891-1962). Kort í Fornleifssafni frá 1908. Kortið var sent árið 1907 til "Ungfreyjunnar Sigríðar Böðvarsdóttur á Seyðisfirði" (1875-1955) af Frú Maríu Guðbrandsdóttur (1855-1942) á sama stað, "með vinsemd og virðingu". Svona kort og menn í nærfatnaði og í ólum höfðuðu greinilega jafnt til hals sem drósar. Þetta var Unisex á undan sinni tíð. Þess má geta að móttakandinn var 33 ára og sendandinn 54 ára. Sem sagt djarfar konur á besta aldri. Ljósm. Fornleifssafn.

Stór-danskur yfirgangur

Íslendingarnir neituðu að ganga með hópi Danmerkur inn á leikvanginn í White City, Hammersmith. Jóhannes Jósefsson vildi að Íslendingar gengu undir eigin nafni og fána.

Vinur vinar hans, William Henry Grenfell (1855-1945), síðar first Baron of Desborough, sem var í stjórn bresku Ólympíunefndarinnar, leyfði íslenska glímuhópnum að taka þátt í göngunni við opnunarathöfnina inn á leikvanginn.

William Henry Grenfell

Aðalþjálfari Dananna, Fritz Edvard Hansen (1855-1921), var hins vegar ekki alveg á sömu skoðun. Dönum var skipað að hindra inngöngu íslenska hópsins. 50 danskir íþróttamenn mynduðu skjaldborg hvítklæddra þátttakenda sinna við innganginn á White City Stadium og vörnuðu Íslendingunum aðgengið. Bolabíturinn Hansen, sem einnig var foringi í danska hernum, fór fremstur í flokki. Hann bannaði Íslendingum að ganga inn á leikvanginn, þar sem þeir væru danskir þegnar og taldi hann að þeir ættu því að ganga undir dönskum fána. 

Fritz Edvard Hansen

Áður en hitnaði enn frekar í kolunum krafðist Sir William Henry Desborough að Danirnir vikju og fyrirskipaði að Íslendingarnir gætu gengið inn á völlinn. 

Jóhannes Jósefsson tók þátt í grísk-rómverskri glímu fyrir Danmörku og lenti í fjórða sæti í sínum flokki, þó hann hafi aðeins geta notað einn handlegg. Hann slasaðist í fyrstu glímunni sinni. Sannir Víkingar voru ekkert að gefast upp á þessum tímum. Komst enginn Íslendingur nær verðlaunapalli á Ólympíuleikum fyrr en Vilhjálmur Einarsson stökk í annað sætið á leikunnum í Melbourne 48 árum síðar.

Þessi stórdanska tálmun við innganginn að leikunum var ekki eini skandallinn á þessum 4. Ólympíuleikum. Sænska og bandaríska fánann vantaði í fánaborg leikanna; mjög svo móðgaðir Svíar ákváðu að taka ekki þátt í opnunarathöfn leikanna. En hins vegar voru þar fánar Kína og Japans þar dregnir við hún þó þær merku þjóðir tækju ekki þátt í leikunum. Finnar ákváðu að ganga án fána, því þeir neituðu að ganga undir fána Rússa, hvers hæl Finnar voru undir um þessar mundir. Síðast en ekki síst, Bandaríkjamenn höguðu sér ekki mjög íþróttamannslega á leikunum 1908, eins og teiknarinn reynir að sýna á myndinni hér fyrir ofan. Allt var sem sagt í hers höndum hjá Tjallanum á fyrstu Ólympíuleikunum. 

Showmanninum Jóhannesi Jósefssyni þótti gaman að fara í fornkappadrag og hnykla vöðvana í ýmsum löndum. Takið eftir nafni fyrirtækis hans.

Með honum sýndu aðrir Íslendingar m.a. Jón Pálsson, sem einnig sýndi "this most peculiar Sport" á Ólympíuleikunum í London árið 1908. Takið eftir íslenska fálkamerkinu á ljósbláum grunni á rauðri treyju Jóhannesar. Þetta var hreinræktuð vöðvaþjóðrækni, sem þekktist víða um heim á 20. öld.

Vöðvaþjóðrækni og "samræði gegn náttúrulegu eðli"

Og inn gengu þeir í hvítu nærfötunum og skýlunum smáu, allir leðurólaðir að neðan. Það var vitanlega klæðnaður sem kitlaði ýmsan breskan hal og annan. Jóhannes var klæddur í einhvern fornmannabúning, sem kynntur var til sögunnar sem íslenskur þjóðbúningur, en allt saman var þetta hálfgert drag.

Þegar menn kaupa myndir á glímuköppum á netinu er myndum þessum lýst sem myndum sem LGBTQIA+ fólk kynni að hafa meiri áhuga á en aðrir. Í mínu tilfelli er bara mannlegur áhugi á fyrri tímum sem drífur áhugann á glímu; ekkert sem kitlar fyrir neðan belti.

Gordon

En einn af glímuköppunum á Ólympíuleikunum 1908 var reyndar samkynhneigður og var pískrað um það í hornunum á Íslandi. Það var Guðmundur Sigurjónsson fánaberi Íslendinganna á Ólympíuleikunum 1908. Eftirfarandi vísa um Guðmund á Ólympíuleikunum gekk eins og eldur í sinu í Reykjavík, þangað sem Guðmundur hafði flust norðan úr Mývatnssveit til náms. Lítið varð hins vegar úr námi.

Gvendur undan gutta her
gekk og bar sinn klafa,
af því hann á eftir sér
enginn vildi hafa.

Nokkuð hefur verið ritað um samkynhneigð Guðmundar, einna helst af Þorvaldi Kristinssyni fyrrverandi formanni Samtakanna ´78. Þessi grein hans gefur ágætt yfirlit yfir líf Guðmundar, en nokkrar myndanna sem sagðar eru vera af honum í greininni eru það reyndar ekki.

Þegar Guðmundur Sigurjónsson var í Kanada fram til 1920, kallaði hann sig Gordon, og þegar hann sneri aftur til Íslands og starfaði við verslun tók hann upp ættarnafnið Hofdal.

Snemma árs 1924 var hann dæmdur í átta mánaða hegningarhúsavist fyrir kynmök við aðra karlmenn. Hann var dæmdur eftir 178. grein hegningarlaganna frá 1869: „Samræði gegn náttúrulegu eðli varðar betrunarhúsvinnu.“

Sýningahópur Jóhannesar Jósefssonar í Vesturheimi. Hreinræktað Viking-drag sem enn virðist örva smekklausa Bandaríkjamenn með veik germönsk gen.

Lýsing glímukappans Páls Guttormssonar Þormars í Austra á ferðinni til Lundúna árið 1908 (stafsetningin er alfarið hans)

Elsta lýsing Íslendings á ólympíuleikum er vafalaust frásögn glímukappans Páls Guttormssonar, sem má sjá hér til vinstri á mynd frá  um aldamótin 1900. Hann kallaði sig síðar Pál G. Þormar og gerðist mikill athafnamaður og verslunareigandi á Seyðisfirði og Norðfirði og var m.a. í stjórn Sparisjóðs Norðfjarðar sem stofnaður var árið 1920.

Bréf til Austra.          London 12/7.

  Eg lofaði þér, Austri sæll, að senda þér einhvern tíma línur frá ferð okkar Lundúnafara.

  Þá er fyrst til að taka, að ferðin hefir gengið vel það sem af er. Við fórum 7 frá Reykjavík sunnudaginn 28. júní kl. 6 e. h. og fengum bezta veður út yfir hafið svo enginn varð sjóveikur það sem teljandi var, og ekkert markvert bar til tíðinda. Til Leith komum við að morgni þ. 3. júlí en komumst ekki inn í höfnina fyr enn um kl. 4.

  Strax er við vorum komnir inn fyltist af blaðamönnum í kring um okkur, og komu svo greinar þeirra um hina íslenzku glímu daginn eptir. Þegar er við gátum losazt frá tollþjónum og prangaradrasli fórum við upp í Edinburgh til konu nokkurrar, sem leigði út herbergi. í Edinburgh dvöldum við svo par til á mánudaginn 6. júlí, að við fórum hingað til Lundúna með járnbrautarlest og erum við búnir að dvelja hér 5 daga.

  Við komum á stöðina í Lundúnum kl. 9. e. h. í svarta myrkri, og fórum strax á þetta gistihús, sem við nú dveljum á; það er eign Kristilegs félags ungra manna, og er mjög skemmtilegt hús með ljómandi garði, svo okkur líður ágætlega, það eina sem amar að, er að það er nokkuð langt til „Stadion" par sem Olympisku leikirnir fara fram og við æfum okkur daglega.

  Þegar við komum hingað fengum við aðgöngumiða að Fransk-Ensku-sýningunni, sem við notum altaf þegar við viljum fara þangað, og er það heldur ekki sparað, því margt má par sjá.

  Við glímdum í gær á Olympisku leikjunum fyrir 20,000 áhorfenda, og „The Sports Suplement of The Weekly Dispatch" segir þar sem ritað er um sýningarnar þennan dag, að síðast en en ekki sízt megi minnast á hina eptirtektaverðu íslenzku glímu, sem hafi verið sýnd af hinum íslenzka flokki. Annars hefi eg ekki séð fleiri blöð ennþá, en þegar við glímdum, safnaðist fjöldi blaðamanna og myndasmiða í kringum okkur, og eptir að við höfðum hætt glímunni urðum við að fara aptur upp á pallinn til að láta taka myndir af ýmsum glímubrögðum sem svo síðan eiga að koma í blöðunum.

„Programið" var svo skýrt að áreiðanlega allir vissu hvað fram fór og lítur út fyrir að talsverður áhugi vakni fyrir glímunni, því alltaf er veriðað spyrja okkur hvenær við glímum aptur. í gær var afar fjölbreytt skemmtun á Olympiu, og óskaði eg opt í huga mér að við værum undir það búnir að taka þátt í hinum ýmsu íþróttum sem par fóru fram, en eg varð aðeins að hugga mig við það, að við mundum síðar verða færir um að koma fram á sjónarsvið kappleikjanna sem þátttakendur.

  Hið helzta í „Programinu" var: leikfimi, sund, hjólreiðar, kapphlaup, kappganga, hnefaleikur o. fl., sem eg sökum tímaskorts tel ekki upp.

  Það sem mest hreyf mig af öllu þessu var leikfimin; fyrst kom fram flokkur enskra karlmanna sem var auðsjáanlega vel æfður, en svo kom kvennflokkur, sem gjörði mikla lukku, enda hefir ekkert, sem eg hefi enn séð hér jafnazt á við þann flokk, nema Norðmannaflokkurinn, sem er afar fallegur enda á hann að koma fram fyrir enska og gríska konungafólkið á morgun kl. 3 e. h. Norðmenn unnu fyrstu verðlaun í leikfimi á síðustu Olympisku leikjunum í Athenu og er búizt við að þeir gjöri það enn.

  Í kapphlaupum og göngu er eg nærri viss um að Íslendingar gætu með æfingu tekið þátt.

   Sundið er ákaflega gaman að horfa á, par sem sundmennirnir stungu sér ofan af margra mannhæða háum palli og fóru marga hringi í loptinu, en hnefaleikurinn þótti mér ekkert skemtilegur. enda getur hann varla talizt fögur íþrótt, en þó klöppuðu áhorfendurnir aldrei meir en þegar einhver var sleginn flatur til jarðar.

  Við höfum æft okkur á leiksviðinu, áður en leikir byrja á daginn, til þess að sem flestir íþróttamenn geti fengið að kynnast glímunni, enda er hér saman kominn fjöldi þjóða, og er ekki minnst í varið að sjá séríþróttir þeirra.

  Ef ætti að skrifa nákvæmlega um leiki þessa þá mundi það taka lengri tíma en eg hefi í aflögum, svo eg læt hér staðar numið og verð að biðja alla lesendur að fyrirgefa hve lítið og ónákvæmt er skýrt hér frá hverri einstakri íþrótt, enda er minnst búið af því sem fram á að fara á Olympisku leikjunum.

Með kærri kveðju. P. G.

Síðari endurminningar Péturs Sigfússonar

Hér og hér má einnig lesa áhugaverða lýsingu Péturs Sigfússonar um "upplefelsi" hans á Lundúna-Ólympíuleikunum 1908 í jólablaði Vísis árið 1954. Pétur var yngstur þeirra glímukappanna, aðeins 17 vetra. Hann glímdi síðar við viðskipti og var kaupfélagsstjóri á Borðeyri fram undir síðara stríð. Hann var glímumaðurinn sem lesendur mínir sjá framan í á safnauka Fornleifssafn. Bók hans Enginn ræður sínum næturstað, þar sem einnig greinir frá Ólympíuleikunum 1908, kom út fyrri jólin 1962 að Pétri nýlátnum.

 

Viðbót 7.4. 2022: Þess má svo til viðbótar geta, að nú hefur verið greint frá myndinni á LUCERNA en hún var ekki þekkt áður nema af lista sem fylgdi myndum Walter Tyler frá Ólympíuleikunum 1908.

Athugasemdir

[Magnús Sigurðsson, 19.9.2021 kl. 09:09]

Skemmtilegur pistill.

Það má kannski segja sem svo að Páll Guttormsson Þormar, hafi auk þessa að glíma á fyrstu ólumpíuleikum íslendinga, verið fyrsti íslenski íþróttafréttamaðurinn sem reyndi fyrir sér í beinni útsendingu.

[FORNLEIFUR, 20.9.2021 kl. 04:11]

Svo til beinni, beint austur; og hann sló við Sigga Sig., Jóni Ásgeirssyni, Hemma Gunn og Bjarna Fel. Svo átti hann aðdáendur fyrir austan eins og glímukortasendingar kvenna sýna. Kortið var forveri leikaranna sem börn og unglingar skiptust á þegar við vorum að alast vel upp.