Til hamingju með afmælið pabbi minn

Í gær átti Anna Frank afmæli, en faðir minn hefði orðið 99 ára í dag. Hann dó árið 1994, að mínu mati um aldur fram. 

Þrátt fyrir styttra líf en hann hafði dreymt um, leið honum vel á Íslandi, að eigin sögn. Það sem hann hafði lifað af í Hollandi gaf honum mikinn lífsvilja, en góðærið og stríðterturnar á Íslandi, sem ekki tíðkuðust í Hollandi gerðu að lokum út af við föður minn. Holland áranna eftir stríð fékk enga Marshall-hjálp, gagnstætt því sem Íslendingar og frændur þeirra Þjóðverjar gerðu. Ísland var því Gósenland í samanburði við Holland, en nammið og matar-æðið á Íslandi gerði að lokum út af við föður minn. Viljastyrkurinn veikist við íslenskt bakkelsi. Það er margsannað.

Margt hefði þó getað stytt líf hans enn fyrr. Hrein heppni varð til þess að svo varð ekki. Árið 1942 flýði pabbi með föður sínum um miðja nótt í útgöngubanni á Batavus-reiðhjólum. Förinni var heitið frá den Haag til Amsterdam, þar sem stúdentasamtök og hjálparsamtök anabaptista (Mennoníta)) komu honum til Fríslands. Á Fríslandi var hann falinn/í vist hjá þremur fjölskyldum, m.a. fjölskyldu sem bar nafnið Bethlehem.

Það var nærri því búið að handtaka þá feðga á Damrak í Amsterdam þegar afi minn, sem nýbúin var að missa vinnuna í innandríkisráðuneytinu, sem hafði skrifstofur í Buitenhof í den Haag, setti pabba á bát sem sigldi til einhvers bæjar á nyrðri hluta Zaanlands. Þaðan ferjaði svo annar bátur börn og unglinga yfir til Fríslands, þar sem þeim var loks dreift á ný heimili sín. 

Hurð skall einnig nærri hælum, þegar hollenska nasistalöggan, svarta löggan svo kallaða, kom og ætlaði að sækja pabba og ömmu, en nágrannakona, frú Kroon, bjargaði þeim (sjá frásögn hér). 

En áfram var vegið að föður mínum eftir dauða hans. Sendiherrafrú íslensk í Kaupmannahöfn tókst að að gera föður minn að Vestfirðingi í veislu hjá gyðingum í Kaupmannahöfn. Að vera Vestfirðingur er vitaskuld ekki það versta sem hugsast getur.

Sendiherrafrúin keypti óhemjumikið glingur af frú Hartogssohn í verslun þeirrar síðarnefndu í miðborg Kaupmannahafnar. Ég þekki konuna, gyðing, og sér í lagi mann hennar vel og ritaði merkar greinar með honum, þangað til að honum þótti ég of rauður - síðar varð hann helsti stuðningsmaður Trumps í Danmörku. Hann ber reyndar annað nafn en spúsa hans. Eitt sinn, þegar þessi vinur minn var orðið í nöp við mig, þá var mér tilkynnt af þessum meðhöfundi mínum, að faðir minn væri alíslenskur og að íslenska sendiherrafrú þekkti fólkið mitt sem væri frá Norðvesturíslandi. Þar með var faðir minn í einu kvöldboði orðinn faðir Vilhjálms Hraðskreiða lögmanns. Gyðingafjölskyldan stendur víst enn í þeirri trú að ég sé að Vestan. Þar tókst Helförin og baktalið svo sannarlega vel.

Í hjarta Amsterdam, þar sem faðir minn bjó tæp tvö fyrstu ár lífs síns á nýjum hluta Waterlooplein, þar sem löngu fyrr hét Leprozengracht (Holdsveikrasíki), handan við hornið á gamla Waterlotorginu þar sem alla tíð hafði verið markaðstorg gyðinga. Þegar faðir minn fæddist var Holdsveikrasíkið einnig orðið að Waterlooplein. Langafi minn (sjá hér) átti hús og verkstæði í Rozenstraat og bauð þeim að búa, en amma mín þoldi ekki tengdaföður sinn allt of vel, svo það var afþakkað. Miklu fyrr höfðu forfeður afa míns búið í Vlooienburg skammt frá húsi sem meitari Rembrandt var með á lágri leigu.

Þar sem afi minn og amma bjuggu, á nýjum hluta Waterlooplein, var miklu síðar byggð konsert- og óperuhöll Amsterdam, kölluð Stopera (Staatsopera) og nú er víst búin að fá nafnabreytingu í Nationale Opera & Ballet - líklegast svo að Hollendingar gleymi sem fyrst vandalismanum sem unninn var á svæði gamla gyðingahverfisins í Amsterdam eftir að Þjóðverjar höfðu rústað flestum byggingum þar. Samkvæmt nákvæmum mælingum hefði íbúð afa míns og ömmu verið nærri miðju aðalsviðinu í hinni forljótu óperubyggingu. 

Síðan fluttu hjónin Willem og Elisheeva (Elísabet) með sinn einkason út í hálfgera sveitasælu til Norður Amsterdam, sem var eyja sem menn tóku litla ferju til að komast út í, en nú fer maður þar yfir með neðanjarðarlest á svipstundu. Síðar, á 4. áratug aldarinnar, fékk afi minn vinnu í innanríkisráðuneytinu í den Haag, í deild sem sá um landvinninga Hollendinga í Ijsselmeer.

Þegar faðir minn kom til Íslands var hann á leiðinni til Kansas með Grínkort (Green Card) upp á vasann, en hann ákvað fljótt að vera um kyrrt á Íslandi. Honum leist betur á unga konu, sem hafði verið pennavinur hans, en sléttur Kansas. 

Það þurfti því mikið til að koma pabba fyrir kattarnef, en góða lífið á Íslandi er eins og vitað er hættulegt fyrir menn með veikt erfðamengi, og hefur drepið margan góðan dreng.    

Á 100 ára árstíð pabba að ári ætla ég að fara á óperu, Simon Boccanegra eftir Verdi, á sviðinu þar sem faðir minn fæddist svona cirka. Síðan skal haldið að húsinu þeirra í Norður-Amsterdam og minnst æfingavallar Ajax sem þá var þar og sígaunanna sem faðir minn lék sér í óþökk ömmu minnar. Síðan skal haldið á góðan indónesískan veitingastað, þótt Jakarta í Amsterdam sé ekki lengur til, en á 8. áratug síðustu aldar þekktu þjónarnir ömmu mína, sem þeir höfðu þjónað þar fyrir stríð. Síðan skal haldið til den Haag og heimsótt þau þrjú hús sem fjölskyldan bjó í, og að lokum farið til Fríslands og heimsótt það býli við ströndina, þar sem faðir minn bjó hjá Doopbsgezinde-fjölskyldunni Bethlehem. Ég lofa að haga mér ekki á Fríslandi eins og Egill Skallagrímsson gerði forðum.

Þess má geta að pabbi var líklega fyrsti kaupmaðurinn með framandi innflytjendavöru á Íslandi. Áður en hann hóf að flytja inn krydd sem engin þekkti, var mest framandi vara sem maður gat fundið gamlar og skrælþurrar kúrenur. Hann flutti inn krydd og seldi hinar rómuðu kryddhyllur grimmt (sjá hér) og sekkjavöru fyrir NLFÍ. Meðal þess sem honum þótti skemmtilegast að flytja inn voru indónesísk krydd og matvara frá fyrirtækinu Conimex í Baarn skammt frá Hilversum. Verksmiðju Conimex heimsótti ég eitt sinn með karlinum og þar var tekið vel á móti manni.

 

Mestmegnis voru það Hollendingar búsettir á Íslandi, eða Íslendingar sem höfðu verið í námi í Hollandi sem keyptu Indónesíukryddin. Þegar faðir minn gerðist of veikur til að reka heildverslun sína, Amsterdam, óskaði Skúli Þorvaldsson í Síld og Fisk eftir leyfi til að taka við umboðinu, sem faðir minn veitti honum góðfúslega. Nú er Conimex orðið að þrælakistu Unilever risasamsteypunnar. Ég næ í mín indónesísku krydd, þegar ég kem stundum við í Hollandi.

Nú gerist Bjarni bjöllusauður íslenskrar fornleifafræði

Litlar bjöllur frá landnámsöld, höfðu fundist einar fjórar á Íslandi, þegar Bjarni F. Einarsson og teymi hans bætti einni í safnið nú fyrir skemmstu. 

Bjarni fann sína bjöllu við rannsóknir í hinum merku rústum/fornminjum austur á Stöð í Stöðvarfirði (sjá mynd efst), þar sem er ein mesta náma forngripa frá landnámi Íslands. Menn deila hins vegar um, hvort á Stöð sé fundið "norrænt landnám fyrir norræna landnámið" líkt og Bjarni vill vera láta.

Bjallan frá Brú

Fjórar bjöllurnar, þ.e. 1) sú bjalla sem nú er fundin á Stöð, 2) bjalla úr kumli að Kornsá í Austur-Húnaþingi (Kumlateigur, Kt 63), 3) bjalla frá Brú í Biskupstungum (Kt 35) og loks 4) bjalla sem fannst í bátskumli III að Litlu-Núpum í Aðaldal árið 2012, eru örugglega af gerð sem talin er vera frá Englandi og er stundum skilgreind sem Hiberno-Norse.

 

Bjallan frá Litlu-Núpum í Aðaldal

Breski fornleifafræðingurinn Colleen Batey hefur m.a. ritað um þessar bjöllur (Sjá hér) og einnig má benda á þessa grein til að sjá fleiri bjöllur af svipuðum toga á Bretlandseyjum. Þess ber sömuleiðis að geta að skyld bjalla hefur einnig fundist á Jótlandi og mun ég setja inn mynd af henni þegar ég kemst yfir hana.

Bjallann frá Fresweick á Caithness, Katanesi, á Skotlandi.

Bjalla frá Fæsted á S-Jótlandi. Myndin er birt með leyfi Lars Grundvads fornleifafræðings við safnið í Sønderskov.

5) Fimmta bjallan sem fundist hefur á Íslandi, sem fannst í bátskumlinu í Vatnsdal í Patreksfirði (Kt 54), gæti verið að sömu gerð, en það er ekki hægt að segja með vissu vegna lélegrar varðveislu (sjá hér síðar). Um hringaskreytið sem er á fjórum bjallnanna má lesa hér.

Til heiðurs Bjarna syngur Bob frændi hér sálminn Ring them bells:

Lambert van Haven á dós

Byggingameistari fyrsta hluta Kirkju Vors Frelsara í Kaupmannahöfn, n.t. á Kristjánshöfn, var ættaður frá Hollandi. 

Meistari sá hét Lambert van Haven (ættarnafnið borið fram fan Hafen), stæðilegur og rauðhærður arkitekt, sem alist hafði upp að mestu í Björgvin í Noregi. Lambert van Haven skildi margt annað eftir sig í Danmörku en þessa merku kirkju sína, sem Danir hafa ekki alveg áttað sig á að eigi náinn "ættingja" í Amsterdam.

Hins vegar vita margir ölþambarar, að lítið brugghús á Ámakri (Amager Bryghus) bruggaði fyrir nokkrum árum síðan ágætan bjór sem ber á dósinni gamanmynd af byggingameistaranum í nútímabúningi með húðflúr á handleggjum. Því miður hafa þeir engin áform um að brugga meiri Lambert að sinni.

Ég er sannast sagna ekki mikið fyrir bjór, en hef smakkað þennan og fram borið. Er hann í minningunni ágætur, og vissulega ekkert í líkingu við það sull sem Lambert drakk á sinni tíð. 

Fyrir um mánuði síðan, þegar ég var að hreinsa skápa í eldhúsinu, fann ég gamla Lambert van Haven bjórdós sem er kominn á tíma og farin að bólgna lítillega. Nú þegar ég er búinn að hella úr henni í vaskinn, langar mig að minna á að elsta myndin sem til er af kirkju van Havens á Kristjánshöfn má finna á merkri altaristöflu í kirkjunni að Miklaholti (Eyja- og Miklaholtshreppi). Hægt er að lesa altaristöfluna hér á Fornleifi og einnig í tímaritinu VIND nr. 41 árið 2021

Skál fyrir því og lífinu - og Lamba heitnum úr Höfnum.

Hver var listmálarinn SÞ?

Fyrr á árinu spurði ég fjasbókarvini, hvort þeir vissu, hver hefði málað málverkið hér að ofan. Lítið var um svör.

Með vilja greindi ég ekki frá sögu málverksins, eða hvað það sýndi. Nú skal leyst frá skjóðunni í von um að einhver kveiki á perunni hvað varðar listamanninn.

Listaverkið er alíslenskt og er málað af SÞ. SÞ leigði kjallarakompu af afa og ömmu á Hringbraut á 4. áratugnum. SÞ málaði þarna vetrarmynd, útsýnið út í garðinn fyrir framan Hringbraut 76 í Verkó (Verkamannabústöðunum) sem nú er búið að steindrepa eftir viðgerðir sem fóru þar fram. Reynitrén, sem er enn hríslur á málverki SÞ, voru felld, steinveggurinn fyrir fram var mölvaður mélinu smærra, sem tók sinn tíma því steypan og bindingar í Verkó eru með ólíkindum góðar. Við viðgerðirnar voru einnig drepnar rósir afa og ömmu, sem þóttu svo fallegar, að greint var frá í dagblöðum. Sömuleiðis var myrt sjaldgæf klifurplanta sem faðir minn hafði með sér frá Hollandi og sem Ingólfur Davíðsson grasafræðingur mun hafa skrifað um. Á Íslandi er arkitektúr alt, en umhverfið er ekki svo mikilvægt og er því fórnað á altari arkitektadýrkunar.

Afi og amma gáfu mér þetta málverk, og hékk það síðar í frábærri íbúð sem ég og kona mín vorum með á leigu á Neshaganum á síðasta áratug 20. aldar. Nú er ég að íhuga nýjan ramma og viðeigandi stað á veggnum heima hjá mér í Danmörku.

Afi, Vilhelm Kristinsson (ekki fréttamaður), sem ég hef skrifað mikið um á blogginu, vegna þess að hann reyndist mér svo vel, sagði mér frá málaranum sem bjó í kompunni, á 4. áratugnum. Afa þótti málverkið svo fallegt, að hann keypti það af SÞ - eða tók það upp í leiguna. SÞ bjó í kompunni áður en gyðingurinn Hans Mann Jakobsson bjó þar eftir að hann missti annað auga sitt. Afa þótti málverkið svo fallegt, að hann keypti það af SÞ. Hans Mann Jakobssyni var hjálpað af afa og Þorsteini Steffensen (ekki leikara) sem bjó á hæðinni fyrir neðan afa og ömmu, ásamt indæliskonu sinni Guðrúnu, sem keðjureykti örlitla pípu með afar fúlu tóbaki. Í minningunni man ég mest eftir tóbakslyktinni, sem blandaðist við ilminn af signum fiski og öðru þjóðlegu ómeti. Guðrún var afar barngóð kerling og skemmtileg, og ég sat oft með ömmu í eldhúsinu hennar. 

En ég man ef til vill betur eftir síendurteknu ati sem hún stóð í við drykkjumann, sem ódrukkinn var þó hinn vænsti maður, sem bjó til vinstri á 1. hæðinni. Er hann var fullur var hann öðrum íbúum til mikils ama, en þó ekki eins og kona hans sem átti við önnur vandamál að stríða en drykkju. Þannig getur fátæktin leikið menn grátt, ef þið vissuð það ekki. Sá vínhneigði, Gunnar V.J., var óskilgetinn sýslumannsson, lærður járnsmiður, sem vann í saltfiski úti í "ættararfleifð" minni Örfirisey. En hugsanlega er hann minna þekktur sem afi kaupmannsins Jóns Geralds Sullenbergers sem kom nýlega við sögu á Íslandi, þegar hann vildi gefa verkamönnum og öðrum betri kjör í verslun sinni en einokunarklíkurnar gefa. Gunnar, afi Jóns Geralds Sullenbergers, sem afi sagði mér að hefði veið nasisti, braust inn á skrifstofu Kommúnista í Reykjavík ásamt nokkuð yngri Hauki Morthens og flýðu þeir í kjölfarið til Kaupmannahafnar. Nú, ekki meira um það. Best er að mála ekki of margar minningar.

Myndin eftir SÞ sýnir útsýnið úr kjallara fátækra Reykvíkinga á 4. áratugnum, og enn var ekki búið að reisa tvíbýlishúsin beint á móti við Hringbrautina. Það sem ég heillaðist af sem ungur var frábær hæfni málarans með pensilinn. Ég hef tekið ljósmyndina þannig að dýptin í pensilsförnum sjáist sem best. Hún minnir á vissan hátt á sumar myndir van Gogh, hvorki meira né minna.

Margir sem hafa séð myndina, án þess að vita nokkuð um hana, eru fullvissir um að franskur meistari hafi verið að verki. En þetta var "bara hann SÞ", sem ég veit því miður enn engin deili á. Getur einhver hjálpað mér með upplýsingar um SÞ?

Jón Óttar spæjari og frændi hans í Kænugarði?

Jón Óttar inn spæjaði, einnig þekktur sem kókómjólkurlöggan, lærði kannski gamaldags frenólógíu (phrenology), þegar hann var við nám í Cambridge.

En hann hefur líklega aldrei heyrt um fenólógísk líkindi (phenology). Fólk sem er líkt hvort öðru, er oft meira eða minna skylt og með líka genaarfgerð eins og nýjar rannsóknir sýna æ betur.

Kannski er Zelenskij karlinn bara einfaldur Íslendingur. Gyðingur er hann að minnsta kosti ekki, frekar en Jón Óttar, en allt slíkt tal er einvörðungu hreint hunang í eyru þeirra brjálæðinga sem nú stýra í austri sem í vestri. En kannski var frenólógían ekki eins alvitlaus og menn hafa ætlað .... Ætli Volodomir þyki kókómjólkin eins góð og kókaínið.

Nú sendir Þorgerður Katrín Kókómjólk til Kænugarðs.

Gat ekki þverfótað fyrir útlenskum einkaspæjurum

Grímur Thomsen var "villt og undarleg vera" - Eins konar ritdómur

Árið 2022 kom út hjá Hinu íslenska Bókmenntafélagi afar merkilegt greinasafn um Grím Thomsen (1820-1896). Bókin ber titilinn Feiknstafir; Ráðgátan Grímur Thomsen, sem mér finnst reyndar lélegt heiti. Það þykir ritsjórunum Sveini Yngva Egilssyni og Þóri Óskarssyni líklegast ekki.

Guðni Th. Jóhannesson fyrrv. forseti ritaði prýðis formála og svo eru 14 mislangar, en mest heldur snubbóttar ritgjörðir um "ráðgátuna" miklu.

Skemmtilegust þeirra greina sem ég hef þegar lesið, er grein Más Jónssonar um eyðsluklóna Grím Thomsen, sem sýnir að Thomsen var hinn versti spreðibassi, líkt og Íslendingar eru víst oft með fé annarra, og í tilfelli Gríms með fé foreldra sinna.

Hugsa menn til þess, hvernig magistersritgerð Gríms um Byron við Hafnarháskóla (útg. 1845) varð allt í einu gerð að doktorsritgerð, mörgum árum eftir að hann ritaði ritgerðina, þá gæti bruðl gullsmiðssonarins frá Bessastöðum, sem gerði móður sína enn veikari en hún var að upplagi, skýrt þann furðulega akademíska bitling. Doktorsnafnbót Gríms er hugsanlega hægt að skýra með undirborðsgreiðslum til fátækra prófessora. Hugsast getur að þeim gæti hafa þótt það bót fyrir orðspor deildar sinnar við háskólann að þar hefði setið maður og doktor, sem nú var mikilvirtur embættismaður í utanríkisþjónustunni.

Þar sem ég hafði áhuga á Grími og ævistarfi hans er ég var yngri, langaði mig mjög í ritið Feiknstafi um ráðgátuna Grím Thomsen. Hún varð varð mér fátækum kvistakademíker harla dýr eftir háan sendingakostnað og tollafár sænsks okurfyrirtækis, Postnord, sem tekist hefur að knésetja hið danska sendibréf, svo ekki sé talað um hin safaríku dönsku ástarbréf, og það að fullu. Finnst mér þess konar póstdráp (Postmord) nokkuð keimlíkt tollahefnd Trumpsins í Kananslandi, og endar slík græðgi gagnvart streymi þekkingar í algjörri menningarlegri fátækt, þar sem menn þurfa að hugsa sig þrisvar um áður en þeir kaupa sér bókstaf á pappír.

Aftast í þessu annars ágæta riti um Thomsen, er ritaskrá Gríms Thomsens (ritað Ritaskrá Gríms Thomsen án eignarfalls-essins í bókinni). Því miður er ósamræmi í tilvitnunum höfunda við ritalistann aftast. En nóg um það. Þetta er mjög áhugaverð bók, sem ég ætla að taka mér góðan tíma til að lesa spjaldanna á milli.

Áður en ég keypti bókina Feiknstafi, hafði eg farið á svokallaða hollenska útsölu hjá Fornbókaversluninni Vangsgaard í Kaupannahöfn og fundið ritdóma tvo eftir Grím, sem ekki eru þekktir á Íslandi eða á meðal höfunda Feiknstafa. Hollensk útsala er alv3g örugglega heldur ekki þekkt fyrirbæri á Íslandi, þar sem allt hækkar og jafnvel margra missera afgangar á margra ára gömlum lager. Hollensk útsala fer þannig fram, að á meðan hún stendur lækkar verðið um ákveðin % á eins vikna fresti. Í landi græðginnar er slík hagfræði væntanlega mjög mikil fjarstæða.

Fyrr í ár (2025) var var ég svo heppinn að koma við á hollenskri útsölu hins æruverðuga Vangsgaards Antikvariat, sem í ár hafði leigt sér búðarpláss í öngstrætinu Rosengården. Þegar ég kom inn í bráðabirgðabúðina, utan úr kuldanum, voru þar fyrir nokkrir sóðalegir gamlir menn að róta í gömlum hljómplötum og einn í siðlegu klámi. Ég hélt rakleitt að því sem gamalt var og án safaríkra líffæramynda.

Þar fann ég m.a. möppu eina sem seld var á skitnar 30 nútímakrónur (DKK). Mappan hafði tilheyrt einhverjum menningarvita sem safnaði því sem frú Frú Thomasine Gyllembourg (1773-1856), sonur hennar Johan Ludvig Heiberg (1791-1863) og kona hans Johanne Luise Heiberg (1812-1893) höfðu skrifað í tímarit og bæklinga. 

Upphaflega hét frú Gyllembourg, Thomsine  Christine Buntzen, en tók nafnið Heiberg er hún giftist hinum geðstirða P.A. Heiberg (1758-1841), sem að hluta til var af norskum ættum. Sökum móðgunar við hið úrkynjaða majestet Dana dagaði hann uppi í Frakklandi í útlegð sem hann var dæmdur í fyrir að segja of mikið af sannleika um kónginn og hans vitstola ætt.

Eftir skilnað við hinn landflótta Heiberg, giftist Thomasine sárafátækum sænskum baróni, sem færði henni ekkert annað en fínt og forfranskað ættarnafn. Hinn sænski Carl Fredrik Gyllembourg-Ehrensvärd, sem hafði leikið "smáhlutverk" við morðið á sænska konunginum Gústafi þriðja, var dæmdur í Svea Hofret til að missa æru, eignir og vera hálshöggvinn; en hæstiréttur mildaði dóminn niður í brottvísun úr landi og afsali á aðalstign og á öllum borgararéttindum. Carl Fredrik fékk  aldrei almennilegt embætti eða lífsviðurværi í Danmörku og geispaði golunni árið 1815, þá orðinn barróni. Thomasine, sem Íslendingar sumir muna eftir á dönskum 1000 króna peningaseðlum, og það fyrir síðustu seðlaútgáfu (mynd t.v.), braust fram sem rithöfundur komin á sextugsaldurinn. Ekki má þó rugla seðlinum með henni við mynd af tengdadóttur hennar, þ.e.  konu sonar hennar, Johan Ludvigs Heibergs, en hún hét Johanne L(o)uise Heiberg, sem var fædd inn í hálfgyðinglega fjölskyldu og sárafátækt sem Louise Pätges. Móðir hennar hafði borið ættarnöfnin Hirschhorn og Hartwig, og var hún að sögn að hluta til ættuð frá Hollandi, sem reyndar er rangt. Vangamynd Johanne Luise er enn um sinn að finna á einum af þeim 200 króna seðlunum dönsku sem enn eru í gyldi.

Það voru einmitt bækur Tomasine Heiberg Gyllembourg, sem Grímur Thomsen gagnrýndi í tveimur árgöngum af Tidsskrift for Litteratur og Historie. Ritin voru Een i alle (útg. 1840, sem má lesa hér í heild sinni) og Nær og Fjærn (útg. 1841).

Skánir V.Ö. Vilhjálmsson 2025.

Ritdómarnir, sem ég fann á hollensku útsölunni hjá Vangsgaards fyrr í ár, voru gefin út hjá Reizels Forlag (sjá Een i Alle hér). Grímur var mjög dómharður í garð rithöfundarins og fór ekki eins blíðum orðum um ágæti verkanna og heimsspekingurinn Søren Kierkegaard gjörði árið 1846 í heilu bókarkorni: En literair Anmeldelse. To Tidsaldre, Novelle af forfatteren til "en Hverdagshistorie", udgiven af J.L Heiberg. Kbhv. Reitzel 1845, anmeldt af S. Kierkegaard. Kierkegaard var náttúrulega bölvað snobb.  Fyrrnefndir ritdómar Gríms er ekki finna í íslenskum bókaskrám.

Þótt ein af ráðgátunum í tengslum við Grím sé, hvort hann hafi yfirleitt haft líkamlegan áhuga á konum, þá viðgekkst hann son, sem mjög fjörug, og nærri því vergjörn norsk kona, Magdalene Thoresen (upphaflega Kragh; 1819-1893), undurfögur ásjóna hennar sem tryllti menn eins og Grím hér t.v.) kenndi honum í Kaupmannahöfn. En reyndar fyrst þegar drengurinn var kominn á fullorðinsár. Axel Peter Jensen hét meintur sonur Gríms, og dó ungur í Kína er hann var í danska flotanum.

Um samband sitt við Grím, skrifaði frú Thoresen (árið 1866) til Johanne Louise Heiberg tengdadóttur Thomasine (Heiberg) Gyllembourg, að hún hafi hitt Grím þegar hann var ungur í Kaupmannahöfn. Hann var árinu yngri en Magdalene. Hún skrifaði að hann væri en "vill, eiendommelig skikkelse, en naturkraft med en demonisk vilje, og at han gjorde henne gravid. Siden, kan hun fortelle, har hun grepet høyt og lavt for å mette den kjærlighetslengelsen som bare en som mann som han kan mette. Í ljósi fyrri skrifa frú Thoresen, þá hafði hún áður (1851) verið þeirrar skoðunar "at hun elsket ham mer enn han elsket henne." Svona safarík smáatriði vantar auðvitað tilfinnanlega í bók sem gerir Grím að ráðgátu.

 - Jamm og já. Kannski var Grímur karlinn bara bí eða fy, eða eitthvað annað sem menn merkja með bókstöfum í dag - og er mönnum, mannleysum og kynlegum kvistum því meiri ráðgáta en áður. Líklegast þykir mér þó, að Magdalenu inni norsku hugnaðist vel eyðslusemi íslenska stúdentsins frá Bessestadt. Örlæti og gjafir gera karla stundum meira "sexí" en þeir í raun og veru eru - en það er vitaskuld misjöfn kennd á meðal kvenna. En kynþokki hefur alltaf verið afar óþekkt stærð og misjafnlega greind af misjafnlega vel greindum konum. Hallast ég þó, sem algjör frístundagreinir með misantrópíska eiginleika, frekar að því að græðgin sér líbidóinu ávallt sterkari í mannverunni - hvers kyns sem hún er.

Fundur minn á greinum Gríms Thomsens á hollenskri útsölu hjá Vangsgaard, hefði komið sér vel, hefði útsalan farið fram fyrr. Fyrir bragðið er ritaskrá Thomsens í ritsafninu Feiknstafir snubbóttri en hún ætti að vera, en íslensk akademía lifir það örugglega af eins og margt annað sem hún er að afreka þessa dagana, þegar kynjafræði og kukl virðast hlaðin í alla skapaða hluti.

Grímur Thomsen, þessi merki maður, skildi hins vegar eftir sig meira en fróðustu og bestu menn héldu. Hvort hann var ráðgáta, er svo annað mál.

Þennan hefðu Hamas myrt

Rembrandt frá Rín skóp, og hefur þessi Jesús hans ugglaust verið portúgalskur gyðingur, en Rembrandt karlinn bjó einmitt á meðal þeirra í hverfi þeirra í Amsterdam. 

Er ég var ungur, fimmtán vetra eða svo, lék ég mér við að falsa Rembrandt. Ólafur forvörður hefði fljótlega komið upp um mig. Málverkinu lauk ég á tveimur dögum. Það tókst nú ekki alltof vel, sé ég í dag, enda bækur sem ég studdist við í lélegum gæðum og ég ekki orðinn eins góður og Rembi.

Nú, þegar ég er orðinn aðeins betri í tækninni og hægt er að skoða Rembubrand á netinu niður svörðinn, ætti ég kannski að leggjast í stórfalsanir á málverkum hans? Æi, líklegast ætti ég að sleppa slíkum kontrefætingi, því þessi náungi varð aldrei til nema vegna óska grikkja, rómverja og hins hatursfulla heims um að koma gyðingum fyrir kattarnef, og það vegna þess að þeir áttu að hafa drepið hið nýja goð. 

Vona ég að ég móðgi sem flesta með þeirri yfirlýsingu, enda eru þessar þjóðir enn að, og sömuleiðis ný mannkyn af alls kyns gerðum og afbrigðum - og fjölbreytileikinn verður æ meiri.

Hvítabjarnarorðan sem aldrei varð til

Á fjórða tug síðustu aldar sat danskur sendiráðstarfsmaður í  Reykjavík í frítíma sínum og velti fyrir sér, hvernig "Fálkaorða" Grænlendinga gæti litið út. Listræn kvöldstund sendiráðunautarins með litablýöntum barna sinna endaði í þessari tillögu: Hvítabjarnarorðunni af fyrstu gráðu.

Sendiráðsritarinn hét C.A.C. Brun. Hann var síðar eftir að hafa afgerandi áhrif á hve jákvætt Bandaríkjamenn litu á sambandsslitin árið 1944. Allt sem Íslendingar hafa hingað til haldið að BNA hafi leitt til leiðar fyrir Ísland 1941-1944, gerðist eingöngu vegna þess að BNA leituðu ráða hjá C.A.C. Brun sem gerðist sérlegur ráðunautur sendiráðsins í Washington í  málefnum Íslands, sem hann skildi manna best. Árið 1941 sigldi C.A.C. Brun með fjölskyldu sína á bandarísku birgðaskipi frá Reykjavík til Bandaríkjanna og gekk í þjónustu Henriks von Kauffmanns sendiherra í Washington D.C. Margt sem eignað hefur verið Kauffmann voru hugmyndir C.A.C. Bruns og annarra starfsmanna danska sendiráðsins í Washington. Kauffmann fékk allan heiðurinn í ritum lélegs dansks sagnfræðings.

Sendiráð Dana í Washington leit Bandaríkjastjórn á sem starfandi ríkisstjórn Dana í hinum frjálsa heimi, meðan að Danmörk var undir oki nasismans. Von Kauffmann hafði sýnt í verki áhuga sinn á sjálfstæði Íslendinga er Vilhjálmur Finsen var ráðinn til að sinna Íslenskum málum í danska sendiráðinu í Osló er Kauffmann var þar sendiherra á 4. áratug síðustu aldar.

Hugdetta Bruns að orðu fyrir Grænlendinga var í raun hið besta mál, þótt að hann væri greinilega ekki neinn stór listamaður. En það var þó ekki fyrr en löngu síðar að Grænlendingar fengu útbúnar orður til að næla í gott fólk.

Grænlendingar eru enn ekki sjálfstæð þjóð, en hafa svo kallað Selvstyre (frá og með 2009). Mektarmenn á Grænlandi, hafa nú sína eigin orðu sem kallast Nersornaat (sjá hér). Það er peningur sem hangir í lítilli fléttu fyrir menn og slaufu fyrir konur. Á peningnum er mynd af standandi Hvítabirni. Peningur þessi hefur verið sleginn í tveimur málmum, gulli (I. gráða) og silfri (II. gráða) og varð orðan að veruleika árið 1989 eftir að Danadrottning hafði heimilað grænlenskar orðuveitingar.

Enn eru þó Dannebrogsorðan og aðrar konunglegar orður hengdar á Grænlendinga.

Ég veit aðeins um einn Íslending sem fengið hefur fengið Nersornaat úr gulli og það er fyrrv. forseti vor Hr. Ólafur Ragnar Grímsson, sem veitt var orðan árið 2016; og um leið lýst sem ekta víkingi (sjá hér) sem hann er nú líklega inn við beinið sá mikli öðlingur.

Ólafur Víkingur er ekki ósvipaður Hvítabirni í jakkafötum. Hér sést hann nældur með Nersornaat árið 2016.

Sannast sagna þá teiknaði Brun tillögu sína (sjá efst) í gamni til að gera grín að félögum sínum í utanríkisþjónustunni sem voru oft mjög sólgnir í medalíur. Ekki síst var tillagan hugsuð handa frænda Brun, Eske Brun (1904-1987), sem var landsfógeti á Grænlandi á 4. áratug síðustu aldar og á stríðsárunum. Í dönsk lög var færð sú ákvörðun að landsfógeti Grænlands myndi stýra landinu á styrjaldarárum. Eske Brun var því æðsti danski embættismaðurinn á Grænlandi í síðari heimstyrjöld.

C.A.C. Brun taldi, þrátt fyrir að teikningin af Grænlandsorðunni væri gerð í gamni, alls ekki óeðlilegt að Grænlendingar fengu slíka orðu, þó þeir væru undir danskri stjórn. Jú, fyrst Íslendingar hefðu slíka medalíu, af hverju ekki nágrannar þeirra Grænlendingar? Hvort Brun hefur kynnt þessa skoðun sín öðrum en frænda sínum Eske Brun sem var landfógeti á Grænlandi í síðara stríði veit ég ekki, en hér er í fyrsta sinn opinberlega sagt frá orðuhugmyndum þessa frábæra manns, C.A.C. Brun sem var Íslandi stór hjálparhella og hafði meiri áhrif á sjálfstæði Íslendinga en ýmsir sjálfstæðismenn ímynda sér. Allt sem Kaninn gerði fyrir Ísland, voru hugmyndir og ráðleggingar sem þeir fengu frá C.A.C. Brun. 

Meira mun verða sagt frá C.A.C. Brun síðar, en nú leita ég allra leiða ásamt Kristjáni Sveinssyni sagnfræðingi að fjármögnunarleiðum til að ljúka skrifum á bók um Brun byggða á dagbókum hans frá 1925-52, frá því að hann var diplómatískur léttadrengur í Shanghai þar til að hann varð sendiherra í nokkrum löndum og einn af ráðuneytisstjórum danska utanríkisráðuneytisins.

Sjá enn fremur eftirfarandi hlekki í grein þar sem C.A.C. Brun kemur við sögu: hér , hér.

Forsetinn ekki í Auschwitz... hvör asskotinn

Bráðlega, eða jafnvel fyrir 19. febrúar næstkomandi, mun embætti forseta Íslands þurfa að svara furðulegu erindi Umboðsmanns Alþingis dagsettu 4. febrúar 2025.

Umboðsmann, og ónafngreindan skjólstæðing hans fýsir að vita, hvernig landið liggur hvað varðar ferðir forsetans í janúar 2025. Vitaskuld gæti verið annar aðili á ferðinni, en leifar íhaldsins eða fréttastofa RÚV (Bogasalur), sem óskað hafi eftir þessari furðulegu íkeyrslu í embætti Forseta Íslands. Það verður líklega aldrei upplýst.

Mér þykir þessi beiðni, sem Umboðsmaður hefur sent, frekar furðuleg. Beiðnin er sett fram í meðallitlu landi á hjara veraldar, þar sem lítið sem ekkert hefur verið gert til að minnast Helfararinnar (sem gyðingar kalla Shoah).

Um vöntun á viðleitni til þessa að fræða Íslendinga um Helförina hef ég skrifað hnitmiðaða grein sem út hefur komið á ensku og frönsku  ; Sú síðari fyrir fagurkera með marglitan klút um hálsinn (Répétez Gérard). Eins og menn sjá við lestur greinar minnar, þykir mér vissulega furðulegur þessi skyndilegi áhugi á Helförinni og það líklega að hálfu fjölmiðils, þar sem í áraraðir og kannski sér í lagi nú, hafa starfað fréttamenn sem ekki þekkja alþjóðlega samþykkta skilgreiningu á þjóðarmorði.

Almennt og nærri algjört áhugaleysi Íslendinga á Helförinni tók ég einnig fyrir í þessari fræðigrein, sem í hnotskurn fjallar um skoðanir þjóðar sem oft telur sig vera samkundu frábærra ofvita.

Nú, er blessað fólkið á RÚV, sem margt tilheyrir hinum fávísu ofvitum Íslands, vill grennslast fyrir um af hverju forsetinn mætti ekki í Auschwitz, er eina skýringin/tilgátan sem ég hef sú, að Forsetanum sé eins og flestum Íslendingum meira eða minna sama um Helförina, vegna þess áratuga áhugaleysis og glapa sem ég lýsi í áðurnefndum greinum mínum. Forsetinn er bara dæmigerður Íslendingur, í braski einn daginn og heilagur hinn daginn.

Kannski er ekki að furða, að fréttamenn RÚV í dag séu líka frábærir ofvitar líkt og margir forvera þeirra í starfi.

Nú, "skjótum ref okkar fyrir rass". Utanríkisráðherrann, þessi með kúlurnar, mætti þó í Auschwitz í stað sér æðri kvenmanna.

Kannski ber samt til öryggis að senda umboðsmanni erindi til að spyrja, af hverju ráðherra, sem hefur ásakað Ísraelsþjóðina um þjóðarmorð (sjá hér) sé gestur á minningarathöfn um helförina. 

Þorgerður Katrín var menntamálaráðherra á tímabilinu 2003-2009, sem var sá tími sem Menntamálaráðuneyti trassaði vísvitandi fræðslu um gyðingamorð Evrópumanna. Eftir fund Evrópuráðsins, sem bar titilinn "Teaching about the Holocaust and Artistic Creation,” og sem haldinn var í Strasbourg 17.-19. október  árið 2002, gerði embættismaður úr Utanríkisráðuneytinu sem setið hafði fundinn í Strasbourg ekkert til að efla vitund og þekkingu á Helförinni, sem þátttakendur lofuðu að gera, og svaraði með þótta þegar hún var spurð um vinnu sína í þessum málaflokki að hún teldi enga ástæðu til að gera neitt vegna framkomu Ísraelsmanna við Palestínuaraba. Þess ber að geta að embættismaðurinn var dóttir svæsins nasista (og guðfræðings). 

Menntamálaráðherrann fyrrverandi, sem sækir svo Auschwitz heim í ár, gerði heldur akkúrat ekkert til að efla fræðsluna, þau ár sem hún sat á ráðherrastóli. Hún telur kannski eðlilegt að hún heimsæki Auschwitz og pússi gloríu sína? 

Hér má svo lesa hvernig hún lýsir þjóðarmorði á Gaza og í Kryddsíldinni um áramótin. Í Áramótakryddsíldinni var hún enn á því að dýpra skuli tekið í árinni, sbr. þegar Ísraelsmenn eru sakaðir um að stunda þjóðarmorð, þó utanríkisráðherrann hljóti að vita að Ísraelsmenn séu að reyna að stöðva áætlanir Hamas um að fremja þjóðarmorð á Ísraelsmönnum og gyðingum "hvar sem þá er að finna", svo notuð sé slitin mantra Hamas og annarra hryðjuverkasamtaka. Þau áform sín hafa Hamas stundað í skjóli stofnanna SÞ, sem tekið hafa þátt í að fela gísla Hamas, hryðjuverkasamtaka sem SÞ vinna með. Þorgerður Katrín, sem tók þátt í athöfninni í Auschwitz, telur heillavænlegra fyrir Ísland að styðja UNWRA, samtök sem hefur samvinnu við Hamas. Þorgerður Katrín er tilbúin að trúa UNWRA sem í áratugi hefur unnið með með hryðjuverkamönnum, en lýsir frati á upplýsingar Ísraelsríkis .

Nýlega skar Þorgerður Katrín eilítið af meinhorni sínu, þegar hún sagði þetta við Moggann.

„Það er ör­uggt að fram­in hafa verið al­var­leg brot á alþjóðalög­um – jafn­vel það sem okk­ur er tamt að tala um sem þjóðarmorð, en úr því fæst ekki end­an­lega skorið nema fyr­ir alþjóðadóm­stól­um. Ég veit að ís­lensku þjóðinni ofbýður þetta ástand – og það sama á við um mig“.

Í litlu landi, þar sem nasistar voru gerðir að lögreglustjórum, flugumferðastjóra, og bankastjóra, hitaveitustjóra etc. svo sumt sé nefnt, er vitaskuld margs að minnast, en því miður gleymist flest mjög fljótt á Íslandi - og yfir öðru er þagað. Íslendingar eru nefnilega besta þjóð í heimi - eða alla vega sú næstbesta. Aðeins gyðingar eru betri (þetta síðasta var auðvitað írónía (sem ranglega er þýtt yfir á íslensku sem háð eða kaldhæðni, vegna þess að klassíska grísku er ekki lengur hægt að læra í skólum landsins) og rugla menn því við sarcasma, sem íslendingar þýða einnig með orðinu kaldhæðni, hæðni og jafnvel illkvittni, en vissulega á góðri stundu með orðum eins og meinhæðni, sem bent gæti til þess að Íslendingar eigi erfitt með sarcasma.

Fullsannað þykir, að Íslendingar eigi, vegna erfðagalla ættuðum úr Noregi, mjög erfitt með að skilja íróniu og sarcasma, m.a. vegna þess að báðar þjóðir halda, að þær séu langbestu og réttsýnust þjóðir heims. Eitthvað af genagallanum er vissulega einnig ættað frá Írlandi, stórframleiðanda af þessum stílvopnum, en Írar taka henni ekki vel, er þeir verða fyrir henni sjálfir.

Forseti Íslands getur bara farið til Auschwitz á næsta ári. Það er engin ástæða að gera umboðsmannsmál úr þessu.

Fyrrnefndur flugmálastjóri, sem um tíma var skráður sem nasisti.

Umboðsmaður vill upplýsingar um dagskrá Höllu

The Treaty Trump flushed out at Mar a Lago

I bet Donald Trump flushed this contract preparation from 1916 and the treaty between USA and Denmark from January 1917 out at the famous archival WC in Mar a Lago.

See the genuine documents her.

Trump obviously thinks Denmark has lost all proofs after he fluSShed evvvveryting into the Mexic..., sorreeey the Great American Gulf, and most likely into the Atlantic Ocean, now simply called Donald Trump´s Mare.

Trump underestimates Europe. Thanks for the documents to Senior Research Archivist Steen Andersen at the Danish National Archives (Rigsarkivet) in Copenhagen, Denmark. And "No, Not in Stockholm, Mr. President", like a Danish member of an American Think Tank told you. There is a copy in Sweden and Norway, where it is also strictly forbidden to do research while pooping.